Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Genel Seçimleri Adaylık Süreci

Transkript

1 Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Genel Seçimleri Adaylık Süreci Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Genel Seçiminde Aday Olmak İsteyen Kamu Görevlilerinden, istifa etmek durumunda olanlar ile aday olamayan veya aday olup seçilemeyenlerin durumu. Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Genel Seçimleri Adaylık Süreci Halil MEMİŞ[1] ÖZÜ: Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Genel Seçiminde Aday Olmak İsteyen Kamu Görevlilerinden, istifa etmek durumunda olanlar ile aday olamayan veya aday olup seçilemeyenlerin durumu. HUKUKİ DAYANAKLARI: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası "1. Cumhurbaşkanı A. Adaylık ve seçimi Madde 101 (Değişik: 21/1/ /7 md.)... Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler ile en az yüzbin seçmen aday gösterebilir.

2 Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer Seçimlerin tamamlanamaması halinde, yenisi göreve başlayıncaya kadar mevcut Cumhurbaşkanının görevi devam eder. Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin diğer usul ve esaslar kanunla düzenlenir." "B. Milletvekili seçilme yeterliliği Madde Hakimler ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları, Yükseköğretim Kurulu üyeleri, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri ve Silahlı Kuvvetler mensupları, görevlerinden çekilmedikçe, aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler." Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu "Seçilme yeterliği MADDE 6 (1) Kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip her Türk vatandaşı Cumhurbaşkanı seçilebilir." "Adayların görevden ayrılması ve göreve dönmesi

3 MADDE 11 (1) Cumhurbaşkanı adayı gösterilen hâkimler ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yüksek öğretim kurumlarındaki öğretim elemanları, Yükseköğretim Kurulu, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu üyeleri, kamu kurumu ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, belediye başkanları ve subaylar ile astsubaylar, siyasi partilerin il ve ilçe yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile belediye meclisi üyeleri, il genel meclisi üyeleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar, kamu bankaları ile üst birliklerin ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alanlar, aday listesinin kesinleştiği tarih itibarıyla görevlerinden ayrılmış sayılır. Bu durum Yüksek Seçim Kurulunca aday gösterilenin bağlı bulunduğu bakanlığa veya kuruma derhal bildirilir. (2) Yüksek mahkeme üyeleri, hâkimler, savcılar ve bu meslekten sayılanlar ile subay ve astsubaylar hariç olmak üzere, Cumhurbaşkanı adayı gösterilen Devlet memurları ve diğer kamu görevlileri, adaylığı veya seçimi kaybetmeleri hâlinde, Yüksek Seçim Kurulunca Cumhurbaşkanının seçildiğinin ilân edilmesini takip eden bir ay içinde müracaat etmeleri kaydıyla eski görevlerine veya kazanılmış hak aylık derecelerindeki başka bir göreve dönebilirler." Milletvekili Seçimi Kanunu "Adaylık için görevden çekilmesi gerekenler Madde 18 (Değişik : 8/4/ /29 md.) Hakimler ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yüksek öğretim kurumlarındaki öğretim elemanları, Yükseköğretim Kurulu, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu üyeleri, kamu kurumu ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, aday olmak isteyen belediye başkanları ve subaylar ile astsubaylar, aday olmak isteyen siyasi partilerin il ve ilçe yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile belediye meclisi üyeleri, il genel meclisi üyeleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar, kamu bankaları ile üst birliklerin ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alanlar genel ve ara seçimlerin başlangıcından bir ay önce seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde yenileme kararının ilanından başlayarak yedi gün içinde görevlerinden ayrılma isteğinde bulunmadıkça adaylıklarını koyamazlar ve aday gösterilemezler."

4 Görevden ayrılmaya ilişkin hükümler: Madde Ayrılma istekleri kabul edilen subay ve astsubaylardan milletvekili seçilmemiş olanlar sonradan bu isteklerinden vazgeçemezler ve silahlı kuvvetlere dönemezler...." Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun "Ek Madde 7 (Ek: 15/3/ /1 md.) Yüksek mahkeme üyeleri, hâkimler, savcılar ve bu meslekten sayılanlar ile Subay ve Astsubaylar hariç olmak üzere; milletvekili ve mahalli idareler genel ve ara seçimlerinde aday ve aday adayı olan Devlet memurları ve diğer kamu görevlileri, adaylığı veya seçimi kaybetmeleri halinde, Yüksek Seçim Kurulunca seçim sonuçlarının ilanını takip eden bir ay içinde müracaat etmeleri kaydıyla eski görevlerine veya kazanılmış hak aylık derecelerindeki başka bir göreve dönebilirler." DEĞERLENDİRME: Adaylık İçin Görevden Ayrılma/Çekilme Adaylık için görevden çekilme konusunda, Cumhurbaşkanlığı adaylığı ile Milletvekilliği adaylığı arasında fark bulunmaktadır. Cumhurbaşkanlığı Cumhurbaşkanlığında adaylığı için Milletvekili adaylığının aksine, Cumhurbaşkanlığı Seçimi Kanunu'nda aday olmak değil, aday gösterilme düzenlenmiş olduğundan, adaylığın kesinleşmesi tarihine kadar görevden ayrılma düzenlenmemiştir. Bu husus, Cumhurbaşkanlığı Seçimi Kanunu'nun 11 inci maddesine göre; Cumhurbaşkanı adayı gösterilen; - Hâkimler ve savcılar, - Yüksek yargı organları mensupları,

5 - Yüksek öğretim kurumlarındaki öğretim elemanları, - Yükseköğretim Kurulu, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu üyeleri, - Kamu kurumu ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri ile - Yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, - Belediye başkanları ve subaylar ile astsubaylar, - Siyasi partilerin il ve ilçe yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile belediye meclisi üyeleri, il genel meclisi üyeleri, - Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar, kamu bankaları ile üst birliklerin ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alanlar, aday listesinin kesinleştiği tarih itibarıyla görevlerinden ayrılmış sayılır. Bu durum Yüksek Seçim Kurulunca aday gösterilenin bağlı bulunduğu bakanlığa veya kuruma derhal bildirilir. Bu hükmün mefhumu muhalifinden yola çıkarak, adaylığı kesinleştiğinde dahi görevinden ayrılmayacakları şu şekilde sıralayabiliriz: - Tekrar aday gösterilen mevcut Cumhurbaşkanı - Aday gösterilen Milletvekilleri - İşçi niteliğindeki çalışanlar. Milletvekilliği Milletvekilliği adaylığı için ayrılması gerekenler, genel ve ara seçimlerin başlangıcından bir ay önce seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde yenileme kararının ilanından başlayarak yedi gün içinde görevlerinden ayrılma isteğinde bulunmak zorundadırlar. Milletvekili Seçimi Kanunu'nun 18 inci maddesine göre; - Hakimler ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, - Yüksek öğretim kurumlarındaki öğretim elemanları,

6 - Yükseköğretim Kurulu, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu üyeleri, - Kamu kurumu ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, - Aday olmak isteyen belediye başkanları ve subaylar ile astsubaylar, - Aday olmak isteyen siyasi partilerin il ve ilçe yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile belediye meclisi üyeleri, il genel meclisi üyeleri, - Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar, kamu bankaları ile üst birliklerin ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alanlar yukarıda belirtilen süre içerisinde görevlerinden ayrılma isteğinde bulunmadıkça adaylıklarını koyamazlar ve aday gösterilemezler. Bu hükmün mefhumu muhalifinden yola çıkarak, görevinden ayrılmayacakları şu şekilde sıralayabiliriz: - Aday gösterilen Milletvekilleri - İşçi niteliğindeki çalışanlar. Seçim Sonrası Göreve Başlama Seçim sonrası seçilemeyenlerin göreve dönmesi hususunda, Cumhurbaşkanlığı adaylığı ile Milletvekilliği adaylığı arasında fark bulunmamaktadır. Cumhurbaşkanı adayı gösterilen/milletvekili aday ve aday adayı olan; Devlet memurları ve diğer kamu görevlileri, adaylığı veya seçimi kaybetmeleri hâlinde, Yüksek Seçim Kurulunca Cumhurbaşkanının seçildiğinin ilân edilmesini/seçim sonuçlarının ilanını takip eden bir ay içinde müracaat etmeleri kaydıyla eski görevlerine veya kazanılmış hak aylık derecelerindeki başka bir göreve dönebilirler. Göreve Dönemeyecek Olanlar Cumhurbaşkanlığı Seçimi Kanunu'nun 11 inci maddesi ile 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun ek 7 nci maddesi hükmüne göre;

7 - Yüksek mahkeme üyeleri, - Hakimler, savcılar ve bu meslekten sayılanlar, - Subay ve astsubaylar, adaylığı veya seçimi kaybetmeleri hâlinde görevlerine geri dönemezler. Her iki maddede, "Yüksek mahkeme üyeleri, hâkimler, savcılar ve bu meslekten sayılanlar ile subay ve astsubaylar" hariç olmak üzere, "Devlet memurları ve diğer kamu görevlileri", adaylığı veya seçimi kaybetmeleri hâlinde görevlerine geri dönebilecekleri hükme bağlanmıştır. Burada zikredilen diğer kamu görevlileri kapsamında; - Belediye başkanları, - Belediye meclis üyeleri, - İl gene meclis üyeleri sayılacak mıdır? Yani bunların da adaylığı veya seçimi kaybetmeleri halinde görevlerine geri dönmeleri mümkün olacak mıdır? Konuyu, 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu hükümleri dikkate alınmadan değerlendirmemiz mümkün değildir sayılı Belediye Kanununun 44 üncü maddesine göre, belediye başkanlığı, ölüm ve istifa hâllerinde kendiliğinden sona erer. Aynı Kanunun 45 inci maddesine göre de; belediye başkanlığının boşalması durumunda bir başkan seçilir. Madde hükümlerinden anlaşılacağı üzere, seçimler dolayısıyla ayrılmaya bir istisna getirilmemiş ve ayrılanların yerine "Başkan" seçileceği hükme bağlanmıştır. Dolayısıyla, gerek Cumhurbaşkanı adaylığı kesinleşen, gerekse Milletvekilliği adaylığı için istifa eden belediye başkanlarının yerine yeni bir başkan seçilmek durumunda olunacağından, geri dönüşlerinin mümkün olmayacağı düşünülmektedir.

8 Burada, Cumhurbaşkanlığı adaylığı kesinleşenlerin, kendilerinin ayrılma iradesini, istifa iradesini ortaya koymadığı yönünde bir itiraz söz konusu olabilir. Ancak, adaylığı kesinleşen kişinin bu duruma itiraz etmemesi ve durumu kabullenmesi, zimnen de olsa belediye başkanlığından istifa iradesini ortaya koyduğunu kabul etmek gerekir. Yine askeri personel açısından getirilen düzenlemelerin hem Cumhurbaşkanlığı adaylığı, hem de Milletvekilliği seçimleri için aynı şekilde ilkesel olarak benimsenmiş olması, madde hükümlerinin bir bütün olarak değerlendirilmesi gerektiğine karine teşkil etmekte, her iki seçim için ayrılan belediye başkanlarının durumunun da aynı olduğunu kabul zorunluluğunu doğurmaktadır. Belediye meclis ve il genel meclisi üyeliğinden istifa edenlerin dönüp dönemeyeceği ile ilgili hususu, Mahalli İdareler İle Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun'un "Belediye ve il genel meclisi yedek üyelerinin asıl üyeliğe getirilmesi" başlıklı 28 inci maddedeki "İl genel meclisi üyeliklerinde, herhangi bir sebeple boşalma olduğu takdirde vali, belediye meclisi üyeliklerinde boşalma olduğu takdirde ise, belediye başkanı beş gün içerisinde meclise katılacak yedek üyelerin adını yetkili seçim kurulundan sorar ve üçgün içerisinde adı bildirilen üyeyi davet eder. Bu suretle davet edilen üye, kalan süreyi tamamlar..." yönündeki hüküm ile birlikte değerlendirmek gerekmektedir. Meclis üyeliğinden istifa ederek milletvekilliği seçimleri için aday veya aday adayı olan kişiler, aday olamamaları veya aday olup seçilememeleri halinde, mecliste olardan kalan süreyi tamamlamak üzere yetkili seçim kurulundan yedek üye çağrılmış olduğundan meclis üyeliğine dönemeyecektir. Yüne aynı şekilde, Cumhurbaşkanlığına aday gösterilen ve bunu yukarıda da izah edildiği şekilde zimnen de olsa kabul eden meclis üyesi istifa iradesini göstermiştir. Bu nedenle bu durumda olan meclis üyeleri de, belirtilen nedenden dolayı meclis üyeliğine dönemeyecektir. SONUÇ: Konu iki ana eksen üzerinde değerlendiriliştir. Bunlardan bir tanesi Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekilliği seçimi için aday olacaklar veya olanların görevlerinden ayrılma mecburiyetleri ve ne zaman ayrılacakları, diğeri ise aday olup seçilemeyenler ile aday olamayanların göreve ne zaman başlayacakları ile göreve başlayamayacaklardır.

9 Görevden Ayrılma Cumhurbaşkanlığı adaylığı için adaylığın kesinleşmesi tarihine kadar görevden ayrılma söz konusu değildir. Ancak, Cumhurbaşkanlığı Seçimi Kanunu'nun 11 inci maddesinde sayılanlar aday listesinin kesinleştiği tarih itibarıyla görevlerinden ayrılmış sayılır. Buna karşılık adaylığı kesinleştiğinde dahi; tekrar aday gösterilen mevcut Cumhurbaşkanı, aday gösterilen Milletvekilleri ve işçi niteliğindeki çalışanlar görevlerinden ayrılmayacaklardır. Milletvekilliği adaylığı için ayrılması gerekenler, genel ve ara seçimlerin başlangıcından bir ay önce seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde yenileme kararının ilanından başlayarak yedi gün içinde görevlerinden ayrılmak durumundadırlar. Bunlardan da, aday gösterilen Milletvekilleri ve işçi niteliğindeki çalışanlar görevlerinden ayrılmak zorunda değillerdir. Göreve Başlama Seçim sonrası seçilemeyenlerin göreve dönmesi hususunda, Cumhurbaşkanlığı adaylığı ile Milletvekilliği adaylığı arasında fark bulunmamaktadır. Cumhurbaşkanı adayı gösterilen/milletvekili aday ve aday adayı olan; Devlet memurları ve diğer kamu görevlileri, adaylığı veya seçimi kaybetmeleri hâlinde, Yüksek Seçim Kurulunca Cumhurbaşkanının seçildiğinin ilân edilmesini/seçim sonuçlarının ilanını takip eden bir ay içinde müracaat etmeleri kaydıyla eski görevlerine veya kazanılmış hak aylık derecelerindeki başka bir göreve dönebilirler. Buna karşılık; - Yüksek mahkeme üyeleri, - Hakimler, savcılar ve bu meslekten sayılanlar, - Subay ve astsubaylar, - Belediye başkanları, - Belediye meclis üyeleri,

10 - İl gene meclis üyeleri görevlerinden ayrıldıktan sonra, aday olamamaları ve aday olup seçilememeleri durumlarında tekrar görevlerine dönemeyeceklerdir. [1] Telefon: +90 (312) E-Posta: Adres: Çetin Emeç Bulvari Hürriyet Cad. No: 2/12 Çankaya ANKARA