ATMOSFER BASINCI BASINÇ VE RÜZGAR. Atmosfer basıncını ifade etmek için genellikle milibar kullanılmaktadır.

Transkript

1 ATMOSFER BASINCI BASINÇ VE RÜZGAR Atmosferi oluşturan gazlar nedeniyle havanın bir ağırlığı vardır. Atmosfer içerisinde hava ile temas halinde olan her cisim üzerinde havanın bir ağırlık uygulaması (basıncı) vardır. Havanın ve havada bulunan gazların cisimler üzerine yaptığı ağırlığa atmosfer basıncı veya barometrik basınç denir. Havanın ve havada bulunan gazların cisimler üzerine yaptığı ağırlığa atmosfer basıncı veya barometrik basınç denir. Atmosfer basıncını ifade etmek için genellikle milibar kullanılmaktadır. ABD 1

2 1 din= 1 gramlık bir kütleyi 1 saniyede 1 santimetre uzaklığa götürmek için yeterli kuvvettir. 1 bar = 1 milyon din. 1 bar atmosfer basıncına yakın olduğu için 1/1000 bar olan milibar kullanılmaktadır. Atmosferik Basınç 45 coğrafi deniz enlemde seviyesinde 1cm 2 lik yüzeye 760 mm yüksekliğindeki civa sütununun yaptığı ağırlık olarak kabul edilir. 760 mm cıva basıncı => milibar Bu değerin; altındaki basınçlar alçak basınç, üzerindeki dereler ise yüksek basınç YB: Yüksek Basınç AB: Alçak Basınç ABD 2

3 Yer yüzünde yükselti değiştikçe atmosferin yoğunluğu da değişmektedir. Buna göre yükseltiye bağlı olarak basınç miktarı da değişmektedir. Yükseltiden kaynaklanan basınç farklarını ortadan kaldırmak için basınç çalışmalarında deniz seviyesi esas alınmaktadır. Bölgenin ortalama yüksekliği 1000 metreden fazla ise deniz seviyesine indirgeme yapıldığında hatalar oluşabilmektedir. Her 100 metre için basınç değişimi 3.3 milibar olarak kabul edilmektedir. Deniz seviyesine indirgenen basınçları gösteren haritalara izobar haritaları denir. KIŞ MEVSİMİ BASINÇ DAĞILIMI ABD 3

4 YAZ MEVSİMİ BASINÇ DAĞILIMI Basınç Dağılımı Yer yüzünde basınç dağılımı ile sıcaklık dağılımı arasında bir benzerlik vardır. Ayrıca basınç üzerinde denizden uzaklığında büyük etkisi bulunmaktadır. Basınç üzerinde enlem derecesi ve kara-deniz ilişkisi dikkati çekmektedir. Ekvatorlarda değişmez bir alçak basınç (siklon), Kutuplarda ise yüksek basınç (antisiklon) zonları yer almaktadır kuzey-güney enlemleri arasında sub-polar alçak basınç, kuzey-güney enlemleri arasında sub-tropik yüksek basınç kuşakları yer almaktadır. DYB: Dinamik Yüksek Basınç DAB: Dinamik Alçak Basınç TYB: ABD 4

5 Türkiye yi etkileyen Basınç Merkezleri Türkiye Basınç Haritası Dünyada basınç değişimlerine etki eden faktörler; Rüzgarlar, dünyanın dönmesi, radyasyon, kara-denizlerin farklı ısınmasoğuması dır. Karalar, Kışın yüksek basınç Yazın alçak basınç oluşur. Okyanuslarda kışın alçak basınç, Yazın yüksek basınç oluşur. Basınç Ölçmeleri Cıvalı barometreler: gerçeğe en yakın değer veren barometrelerdir. Genellikle 1 metre uzunluğunda bir ucu kapalı ve tamamen cıva doldurulmuş bir cam tüp ile yine içi cıva ile doldurulmuş ve çubuğun batırıldığı çanaktan oluşur. ABD 5

6 Metalik veya Aneroid Dijital Barometreler Bu barometreler basınç değişimlerine hassas, içinin havası boşaltılmış metalik bir kutu ile buna bağlı bir göstergeden oluşur. Bu barometreler cıvalı barometreler kadar hassas sonuç vermezler. Günlük hayatta kullanılan altimetrelerde bir metalik barometredir. ABD 6

7 BAROGRAF Barograflar ölçtükleri basınç değişimlerini hareketli bir tambur üzerine sürekli kayıt yaparlar. Barometrenin sürekli olarak yükselmesi havanın güzel olacağını işaret eder. Sürekli düşen basınç havanın bozacağına, yağış başlayacağını ve bulut oluşumunu işaret eder. RÜZGAR Rüzgar hareket halindeki hava kütlesidir. RÜZGAR Atmosferde oluşan basınç farkları rüzgar hareketleri ile ortadan kaldırılmaya çalışılır. ABD 7

8 Atmosferde hava, yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru suyun eğimi izleyerek akışı gibi hareket eder. İki nokta arasında basınç farkı ne kadar büyük ise rüzgarda o kadar kuvvetli olacaktır. Basınç merkezleri arasındaki basınç farkına basınç gradyanı veya barometrik eğim denir. Dünyanın dönüş hızı ekvatorda en fazla, kutuplarda ise en düşüktür. Koriolis etkisi; dönen cisimler ve hava kuzey yarım kürede sağa, güney yarım kürede ise sola itilir. Yerel faktörlerden dolayı yerel rüzgarlar oluşabilmektedir. Rüzgâr yüksek basınçtan alçak basınca doğru akar. Basıncın etrafına göre yüksek olduğu merkezler, yer seviyesinde yüksek basınç merkezini gösterir. Yüksek basınç basınç merkezi kuzey yarıkürede saat istikametinde bir dönüş yapar. Alçak basınç merkezi ise kuzey yarıkürede saat istikametinin tersine bir dönüş yapar. Güney yarıkürede ise dönüşler kuzey yarıkürenin tersinedir. Yerel Rüzgar Sistemleri Deniz ve karaların farklı ısınması ve soğumasıyla oluşan deniz ve kara meltemleri, Dağların etkisi ile oluşan dağ rüzgarları. ABD 8

9 Dağlık Alanlardaki Rüzgarlar Yamaçlar ile ova düzlükleri arasındaki sıcaklık farkından doğan rüzgarlardır. Yamaç rüzgarları Dağ ve vadi meltemleri Drenaj rüzgarları Fön rüzgarları YAMAÇ RÜZGARLARI Gündüz fazla ısınan yamacın veya vadi tabanının üzerindeki havanın yukarı doğru yükselmesi ve bu yükselen havanın yerine dolan hava nedeniyle oluşan rüzgarlardır. Gece ise yamaçlar daha soğuk olduğu için vadi tabanına doğru inerler (DON ÇUKURU). ABD 9

10 Dağ ve Vadi Meltemleri Vadi boyunca esen rüzgarlardır. Vadi ve ovalar arasında sıcaklık farkından dolayı oluşurlar. Drenaj Rüzgarları Etrafı dağlarla çevrili dağlık platolarda görülür. Plato üzerinde biriken kalın ve soğuk hava dağlar arasındaki vadilerden dışarı akarlar. Soğuk ve ağır hava yerçekimi etkisi ile vadi boyunca akarlar ve bu rüzgarlara katabatik rüzgarlar denir. Bursa Uludağ civarında bu rüzgarlar görülmektedir. ABD 10

11 Fön Rüzgarları Dağ yamaçlarında yukarıdan aşağı doğru esen kuru ve sıcak hava hareketlerine fön denir. Diğer Yerel Rüzgarlar Alizeler: ekvatorda devamlı olarak ısınan hava akımlarının oluşturduğu devamlı rüzgarlar. Siklonlar: atlantik, pasifik ve hint okyanusunda görülür. Tornado (Hortum): ani basınç değişimlerine bağlı olarak oluşan şiddetli rüzgarlardır. Muson Rüzgarları: Asya ve Avusturalya da yaz mevsiminde meydana gelen alçak basınçlar sonucu oluşur. ABD 11

12 RÜZGAR YÖNÜ Rüzgarlara esiş yönlerine bağlı olarak isimler verilir. N-kuzey, S- Güney, E- doğu, W- Batı, NE-kuzeydoğu, NW- kuzeybatı, SE- güney doğu, SW-güney batı, Türkiye de Türkiye Rüzgar Yönleri Doğudan esen rüzgara Batıdan esene Kuzeyden esene Kuzeydoğudan esene Kuzeybatıdan esene Güneyden esene Güney batıdan esene Güneydoğudan esene : GÜNDOĞUSU, : BATI RÜZGARI, : YILDIZ, : POYRAZ, : KARAYEL, : KIBLE, : LODOS, : KEŞİŞLEME ABD 12

13 Türkiye Ortalama Rüzgar Hızı RÜZGAR FREKANSI Rüzgarın belirli bir süre içinde esme sayısına rüzgar frekansı denir. Bir bölgede esen rüzgardan çok hangi yönlerden hangi sıklıkta ve miktarda estiğini bilmek daha önemlidir. Özellikle ormancılık çalışmalarında rüzgar frekansı tespit edilmelidir. RÜZGAR HIZI Rüzgar hızı genellikle metre/saniye olarak belirtilir. Fırtına rüzgarları km/saat olarak ifade edilir. Rüzgarın yıl içindeki seyrini gösteren rüzgar rejim diyagramı veya rüzgar frekans ve hızlarını bir arada gösteren rüzgar gülü hazırlanmaktadır. ABD 13

14 Hızı saatte 100 km yi geçen rüzgarlara fırtına derler. Fakat halk arasında fırtına denilen birçok rüzgarın hızı bundan azdır. Çeşitleri; kum, toz, kar (tipi), kasırga, siklon, hortum ve tayfun RÜZGAR ÖLÇMELERİ Rüzgarın esiş yönü jirüet denilen rüzgar okları ile belirlenmektedir. Bu amaçla hava alanlarında ve yol kenarlarında rüzgar yönünü belirlemek için rüzgar torbaları da kullanılmaktadır. RÜZGAR HIZI Anemometre aletlerle ölçülür. denilen En yaygın olarak döner anemometreler kullanılır. Kayıt yapan aletlere de anemograf denir. ABD 14

15 ABD 15