DOSYA DOSYA ENERJİ PAZARINDA YENİ ALTERNATİFLER VE YENİ FIRSATLAR: HİDROJEN PAZARI VE YAKIT HÜCRELERİ
|
|
- Ata Önal
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 DOSYA ENERJİ PAZARINDA YENİ ALTERNATİFLER VE YENİ FIRSATLAR: HİDROJEN PAZARI VE YAKIT HÜCRELERİ Dr. Cihat POLAT Niğde Üniversitesi İ.İ.B.F. / İşletme Bölümü Pazarlama Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Nurcan KILINÇ Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Giriş Hemen hemen bütün dünyada enerji ihtiyacı büyük bir hızla artmaya devam etmektedir. Sürekli bir şekilde büyüyen ekonomiler, yeni üretim tarzları, enerjinin bu üretim tarzında en temel girdilerden birisi olması, modern ekonomik yaşamın getirdiği tüketim ve yaşam biçimleri gibi çok sayıdaki faktör bugün enerjiyi insan yaşamındaki en temel unsurlardan birisi haline getirmiştir. Enerji, aynı zamanda firmalar ve ülkeler için de stratejik bir kaynak durumuna gelmiştir. Nihai tüketicilerin kullandıkları en temel düzeydeki çok sayıda üründen otomobile ve dayanıklı tüketim mallarına kadar geniş bir yelpazedeki binlerce ürünün enerjiye bağımlı olması, enerjiye duyulan ihtiyacın şiddet derecesini önemli ölçüde artırırken; aynı durum işletmeler için de geçerli olmuştur. İşletmeler, enerji olmaksızın faaliyetlerini yürütemez duruma gelmişlerdir. Böylelikle enerji, hem nihai tüketiciler hem de endüstriyel alıcılar için en fazla ihtiyaç duyulan ürünlerden birisi durumuna gelirken, devletler de ülkedeki firmaların ve vatandaşlarının bu kadar bağımlı oldukları bir unsurun sürekliliğini devam ettirmek, kaynak çeşitliliği oluşturmak, yeni kaynaklar bulmak, stratejiler geliştirmek ve hatta arz kaynaklarını güven altına almak gereği hissetmişlerdir. (Polat ve Kılınç,. Giderek artan enerji ihtiyacına ilave olarak kömür, petrol ve doğalgaz gibi geleneksel enerji kaynaklarının hem sınırlı oluşu hem de bunların belirli coğrafi alanlarda toplanmış olması, enerji kaynaklarına sahip ülkelerin bunları giderek artan bir şekilde stratejik politika aracı olarak kullanma eğilimine girmesi ve aynı zamanda geleneksel enerji kaynaklarının olumsuz çevresel etkileri gibi nedenler, ülkeleri enerji konusunda yeni arayışlara itmiştir ve bu arayışlar uzun bir süreden beri devam etmektedir. Bu çerçevede özellikle 1960 lardan sonra alternatif enerji konusunda arayışlar hız kazanmıştır. Alternatif enerji kaynaklarının geliştirilmesine yönelik olarak özellikle ABD, Avrupa ve Japonya gibi ülkelerde bilimsel nitelikli çalışmalara ağırlık verilmiş; Araştırma Geliştirme (AR-GE) faaliyetlerine yönelik olarak önemli finansal destekler sağlanmıştır. Enerji alanında yapılan çalışmalar son yıllarda meyvelerini vermeye başlamıştır. Özellikle rüzgar enerjisi, dalga enerjisi, güneş enerjisi, jeotermal enerji ve biyolojik malzemelerden elde edilen bio-enerji (biomass) gibi alanlarda önemli ilerlemeler elde edilmiş; elde edilen teknolojiler de birçok alanda fiili kullanıma girmiş durumdadır. Hidrojen enerjisi de taşıdığı özellikler ve potansiyel 52
2 kullanım alanları itibarıyla son yıllarda gelecek vadeden en önemli alternatif enerji kaynaklarından birisi olarak yer almış bulunmaktadır. Bu enerjinin kullanımına yönelik geliştirilen teknolojilerde (hidrojen teknolojileri) de önemli mesafeler katedilmiş ve geliştirilen ürünler çeşitli alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Bugün hidrojen teknolojisi ürünleri hayatın birçok alanında fiilen kullanıma girmiş bulunmaktadır. Aynı zamanda yapılan çalışmalar da dünyanın birçok ülkesinde yoğun bir şekilde devam etmektedir. Hidrojen teknolojisinde yaşanan gelişmeler ve gelinen mevcut durum enerji alanında yeni bir pazarın doğduğunu ve enerji alanında faaliyet gösteren firmalar için oldukça yeni imkanların ve fırsatların oluşacağını göstermektedir. Bu çalışmada, hidrojenin enerji olarak kullanımına yönelik olarak geliştirilen yakıt hücreleri (fuel cells), bunların kullanım alanları ve bu pazarın gelişimi gibi konular tartışılmaktadır. Yakıt Hücreleri Yakıt pilleri olarak da anılan yakıt hücreleri (fuel cells), yakıt olarak kullanılan hidrojeni havadaki oksijenle birleştirerek direkt olarak izotermal bir işlemle elektrik enerjisine çeviren mekanizmalardır. Yakıt pillerinin kurulu güçleri 200 KW (kilowatt) - 25 MW (megawatt) arasında değişmektedir. Teknik açıdan en gelişmiş yakıt hücresi tipi ise fosforik asitli yakıt hücreleridir ve ticari olarak 200 kw lık modüller halinde bulunabilmektedir. Yakıt hücreleri birçok özelliği ile fosil yakıtlarından ayrılmaktadır. Mesela, yakıt hücresi santrallerinin atıkları çok azdır ve günümüzdeki fosil yakıtlı santrallere göre çok daha temiz olmaktadır (Elektrik Enerjisi Özel İhtisas Raporu, 2001). Hidrojen yakıt hücreleri bu bağlamda çevre üzerinde olumsuz etkileri ile bilinen ve ortalama 100 yıllık ömrü kaldığı düşünülen fosil yakıtların yerine geçebilecek alternatif enerji kaynakları arasında en ideal enerji kaynağıdır. Hidrojen enerjisi için anahtar konumda olan yakıt hücreleri sahip olduğu pek çok olumlu özelliği ile ön plana çıkmaktadır ve geniş kullanım alanları bulmaktadır (Crawley, 2006). Bu çerçevede yakıt hücreleri, cep telefonlarının ihtiyacını karşılayacak kadar az veya bir kente yetebilecek kadar çok güç üretebilecek kapasitelerde tasarlanabilmektedir. Bu nedenle, ulaşım araçlarından evsel ve endüstriyel uygulamalara kadar geniş bir kullanım potansiyeline sahip bulunmaktadır. Geniş kullanım potansiyeli sayesinde yakıt hücresi piyasasının büyüklüğünün gelecek birkaç yıl içerisinde 1 2 milyar dolara, gelecek on yıl içerisinde ise (araç uygulamalarının yaygınlaşması ile) 20 milyar dolara kadar çıkması beklenmektedir. Bununla birlikte yakıt hücrelerinin birçok dezavantajları da mevcuttur. Yakıt hücresi için kullanılan hidrojenin üretimi, depolanması ve taşınması, yakıt hücresi teknolojisinin yaygınlaşması ve kullanımı için önemli darboğazlar olarak gözükmektedir (Tübitak, 2005). Yakıt hücrelerinin kullanımında karşılaşacağımız bazı avantajlar ve dezavantajlar şu şekilde ifade edilebilir: Yakıt Hücrelerinin Avantajları Çevresel kirlilik oranı çok düşüktür. Enerji üretim verimi oldukça yüksektir. Atık ısı geri kazanılabilir. İşletim özelliği uygulamada kolaylık sağlar. Geleceğe yönelik gelişme potansiyeli oldukça yüksektir. Katı atık ve gürültü problemi yoktur. Güç yoğunluğu yüksektir. Düşük sıcaklık ve basınçta çalışabilir. Modüler yapıdadır. Şebeke ile birlikte veya ayrı çalışabilir (Şahanalan, 2006). Yakıt Hücrelerinin Dezavantajları Yakıt hücresi kullanımı, çok fazla bilgi ve ileri teknoloji gerektiren bir sistemdir. Diğer sistemlere göre daha pahalı bir sistemdir. Teknik problemleri henüz tamamen çözümlenememiştir. Bazı yakıt türleri için bir dağıtım altyapısı gereklidir. Pazara giriş maliyeti yüksektir (Holland vd., 2001; Çetinkaya ve Karaosmanoğlu, 2003). Yakıt hücrelerinin önemli bazı dezavantajları bulunsa da, avantajları daha fazladır. Yakıt hücreleri mevcut durumda önemli bir alternatif olma özelliği kazanmış durumdadır. Özellikle orta ve uzun vadede yakıt pillerinin insan hayatında çok daha ağırlık kazanacağı beklenmektedir. Zaman, petrol gibi geleneksel fosil tabanlı yakıtlar karşısında hidrojen tabanlı teknolojiler lehine işlemektedir (Hidrojen Enerjisi Forum, 2005). Bunun farkında olan -ABD, Avrupa, Japonya gibi- dünyanın önde gelen birçok ülkesi hidrojen yakıt hücrelerinin gelişimi için Ar-Ge faaliyetlerine önemli derecede ağırlık vermektedir. Yakıt Hücrelerinin Uygulama Alanları Yakıt hücresi bugün askeri alanlar, taşınabilir araçlar, konutlar, uzay araçları, sabit güç ve ulaşım araçları başta olmak üzere birçok alanda kullanılmaktadır. Ayrıca yakıt hücreleri, taşınabilir bilgisayarlar ve cep telefonları gibi mobil uygulamalar ve elektrik santralleri gibi sabit uygulamalar için de uygun güç sağlayıcılar- 53
3 dır. Yüksek verimlilikleri ve düşük emisyonları nedeniyle, bisikletten toplu taşıma araçlarına, gemilerden uçaklara kadar ulaşım sektöründe oldukça geniş bir kullanım alanı bulmaktadır (Holland vd., 2001; Hidrojen Enerjisi Forum, 2005). Yakıt hücreleri ticarileşme yolunda önemli aşamalar kaydetmiş ve ticari olarak ilk etapta dizüstü bilgisayarlarda, cep telefonlarında ve el kameralarında kullanılmıştır. Yakıt hücrelerinin kullanımı sayesinde bilgisayar ve cep telefonlarının batarya süreleri, iki üç saat gibi kısa bir süreden, otuz saate varan sürelere kadar çıkmış bulunmaktadır. Bu örnek bile tek başına hidrojen enerjisine ve hidrojene dayalı teknolojilere geçişin katkısını ve önemini yeterince göstermektedir. Pazarda tedrici olarak yer almaya başlayan yakıt hücreleriyle çalışan diz üstü bilgisayarlar, cep telefonları ve el kameralarının 2009 yılından itibaren giderek yaygınlaşması beklenmektedir. Ev ve ofislerde kullanılacak kombi, klima ve ev-tabanlı elektrik üretim sistemleri gibi sistemlerin ise takiben yakın bir zamanda kullanılmaya başlanacağı beklenmektedir (Forsberg, 2006). Geniş bir kullanıma sahip olan yakıt hücrelerinin kullanım alanları, genel olarak şu şekilde ifade edilebilir: Uzay Çalışmaları/Askeri Uygulamaları: Yakıt hücreleri, yakıt çeşitliliği ve veriminden dolayı en iyi enerji kaynaklarından biri olarak görülmektedir. Bu nedenle uzay çalışmaları ve askeri amaçlarla kullanılan ilk alanlardan ve uygulamalardan birisi olmuştur. Gerek askeri araçlarda, gerekse ısı ve elektrik ihtiyacı gerektiren diğer durumlardaki kolay kullanımından dolayı yakıt hücreleri askeri kullanım için önemli avantajlar sunmaktadır (Çetinkaya ve Karaosmanoğlu, 2004). Bu bağlamda Amerika yakıt hücrelerinin askeri alanlardaki uygulamalarına destek vermektedir ve bu alandaki uygulamalar Amerika da önemli derecede gelişmiş durumdadır. Örneğin; Amerika Savunma Bakanlığı 2007 yılı için yakıt hücresinin Ar-Ge çalışmalarına 493 milyar dolarlık bir bütçe ayırmıştır. Dünyada uzay çalışmalarında ve askeri uygulamalarda yakıt hücrelerini kullanan ve pazarda yer alan önemli oyunculardan bazıları arasında Ball Aerospace, Boeing, Celltech Power, Hydrogenics, Idatech, Plug Power sayılabilir (Crawley, 2006). Evsel Uygulamalar: Sessiz çalışan yakıt hücreleri evlerde veya apartmanlarda ısıtma ve elektrik ihtiyacını sağlamak için kullanılabilecek önemli bir alternatif durumuna gelmiştir. Bu tipte kullanılabilecek yakıt hücreleri, propan ve doğalgazdan üretimi sağlayarak elektrik üretmekte ve oluşan ısı geri kazanılarak ısıtma sistemlerinde kullanılmaktadır (Adamson, 2006). Yakıt hücrelerinin konutlarda kullanımı birçok avantajı da beraberinde getirmektedir. Birincisi, ulusal şebekeden gelen elektrik kesintilerinden etkilenme düzeyi minimuma düşmektedir; ikincisi, konutun elektrik ihtiyacının yanında ısınma ve sıcak su ihtiyacı da ekonomik olarak karşılanmaktadır. Bunun sonucu olarak ulusal elektrik şebekelerinin elektrik yükü azalacağı ve yeni üretim merkezlerine ihtiyaç duyulmayacağı düşünülmektedir. Örneğin, 3 5 KW lık birimler konutlar için yeterlidir. Bu aşamada ürün fiyatları henüz yüksek gözükmekle birlikte, önümüzdeki dönemde yakıt hücreleri pazarı büyüdükçe ürün fiyatının düşmesi beklenebilir. Yakıt hücrelerinin sahip olduğu potansiyel çerçevesinde dünyanın önde ülkelerinde bu ürünlerin kullanımı teşvik edilmektedir. Örneğin, Amerika daki bir enerji kooperatifi ve aynı zamanda bir enerji şirketinin ortağı olan- Energy Co-Opportunities (ECO) Elektrik Birliği nin kırsal alanlardaki adetlik 10 KW lık hidrojen yakıt hücreleri ihalesinde, bir ünite fiyatı $ dan vermiştir. Amerikan senatosu, konutlarda uygulanan hidrojen yakıt sistemleri için konut vergisinden KW başına $ düşmek kaydıyla hidrojen kullanımını teşvik etmektedir (Hidrojen Enerjisi Forumu, 2005). Benzer uygulamalar Japonya da da görülmektedir. Japonya da hidrojen yakıtı ile elektrik üreten ve bunları kullanan evsel uygulamalar belirli bir plan ve proje dahilinde yürütülmekte ve belirli bir bölgenin elektrik üretiminin tamamen yakıt pilleri ile gerçekleştirilmesine çalışılmaktadır. Sabit ve Yüksek Güç Üretim Sistemleri Uygulamaları: Şu anda dünyanın farklı yerlerinde kurulmuş yüzlerce sabit güç kaynağı yakıt hücresi istasyonu bulunmaktadır. Bu enerji üretim birimleri hastanelerde, otellerde, iş yerlerinde, okullarda, güç istasyonlarında, havaalanlarında hem elektrik üretimi hem de ısıtma için kullanılmaktadır. Bu sistemleri kullanan firmaların enerji harcamalarında yüzde arasında önemli bir düşüş görülmektedir. Bu santrallerin önemli uygulamalarına örnek olarak Amerikan ONSI firmasının Kaliforniya daki 2 MW lık, UTC Fuel Cell firmasının Alaska daki 200 kw lık ve Westinghouse-Kanada nın Hollanda daki 100 kw lık sistemleri gösterilebilir (Türe,. Taşınabilir Güç Kaynağı Uygulamaları: Hidrojen ve yakıt hücrelerinin birçok taşınabilir kullanım alanı bulunmaktadır. Cep telefonları, bataryalar, dizüstü bilgisayarlar, dijital kameralar, video kameralar ve mobil araç uygulamaları (Portatif Device Applications PDAs) bunlardan bazılarıdır. Cep telefonları, yakıt 54
4 hücreleri için en büyük pazar potansiyeline sahiptir. Örneğin; dünyada 2004 yılında 8,6 milyon cep telefonu satılırken, 2009 yılında bu rakamın 463,8 milyona çıkması beklenmektedir. Dizüstü bilgisayarlar ise yakıt hücreleri için ikinci en büyük pazar potansiyelinde sahip alan olarak nitelendirilmektedir (Breakthrough Technologies Institute, 2003). Şekil 1 : Hidrojen Teknolojilerinin Dünyadaki Tahmini Taşınabilir Kullanım Alanları (milyon $) BYBO/CAGR (Bileşik Yıllık Büyüme Oranı) Kuzey Amerika ,0% Avrupa ,6% Asya ,6% Dünya ,3% Kaynak: Breakthrough Technologies Institute, (2003). Şekil 1 de taşınabilir yakıt hücrelerinin dünyanın farklı bölgelerinde ve dünya genelinde tahmini kullanım miktarı (milyon $ olarak tahmini pazar büyüklüğü) gösterilmektedir. Tabloda bütün bölgeler itibarıyla çok hızlı bir büyüme trendi açık bir şekilde gözükmektedir. Yakıt hücrelerinin taşınabilir kullanım alanlarındaki pazar payı giderek artış göstermektedir yıllarında taşınabilir ürün üretimi 1,000 lerde bile değilken, 2006 yılında bu rakam yaklaşık 12,000 lere ulaşmıştır yılları arasında portatif araç üretiminde önemli bir artış olmuştur yıllarında ise dikkate değer bir artış yaşanmamasına rağmen portatif araçların gelişimi ile ilgili araştırmalar dünya genelinde devam etmiştir. Bu dönem bir anlamda dünyanın önemli oyuncularının pazarda yerlerini aldığı yıllardır. Dünyada taşınabilir araçlarda hidrojen enerjisi ve yakıt pillerini kullanan ve pazarda yer alan önemli oyunculardan bazıları arasında Idatech, Toshiba, Protonex, Voller, Smart Fuel Cell ve Hitachi sayılabilir (Crawley, 2006). Taşıt Uygulamaları: Yakıt hücrelerinin en yoğun olarak kullanıldığı alanlardan birisi de ulaşım alanıdır. Yakıt hücreleri; otobüs, kamyon, otomobil ve her türlü taşıt için yakıt görevi yapabilecek özellikleri bünyesinde bulundurmakta ve bu özellikleri itibarıyla da ulaşım alanında büyük bir uygulama alanına ve pazar potansiyeline sahip olması beklenmektedir. Yakıt hücreli araçlar, benzin ve motorin ile çalışan araçlara göre daha temiz ve enerji bakımından daha verimli uygulamalardır (Adamson,. Otomotiv sektöründe rekabetin son derece yüksek olması, pazarın oldukça geniş ve çeşitli olması, büyük firmaların otomotiv alanında bulunması, üretim ve kullanım maliyetlerinin yüksek olması, küçük oranlı maliyet avantajlarının bile hem kullanıcılara hem de üreticilere önemli avantajlar sağlayabilmesi ve bu alandaki oyuncuların uluslararası statüde olması gibi nedenler bu uygulama alanının ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Birçok ülke bu alanda pazardaki rekabet güçlerini devam ettirebilmek veya pazar paylarını koruyabilmek için Ar-Ge çalışmalarına büyük önem vermektedirler. Pazara her yıl yüzlerce yeni model girmektedir. Pazarın çok geniş olması, ihtiyaçların ve tüketici türlerinin farklılığı, sürekli gelişen ürünlerin pazarda tüketimi teşvik etmesi gibi faktörler -hidrojen enerjisinin özellikleri ile de birleşince- bu alanın uygulanabilirliğini araştırma yolunda önemli bir teşvik oluşturmaktadır. Bu alanda elde edilecek başarıların, oldukça geniş bir pazarın hatta kendi adıyla anılacak yeni bir ekonominin, hidrojen ekonomisinin- oluşmasına neden olacağı düşünülmektedir (Polat ve Kılınç,. Son yıllarda hidrojenin kara taşıtlarında uygulamasına yönelik hidrojen yakıt hücresini kullanan çeşitli türlerdeki araçlar piyasaya girmiştir. Yolcu araçlarında BMW, Renault ve Zevco; kamyonet tipi araçlarda Daimler-Benz, PSA ve Zevco; şehir otobüslerinde ise Ansaldo, Daimler-Benz, MAN ve Neoplan firmaları hidrojen ile çalışan araçları kullanıma sunan firmalardır. Ayrıca, araçların yüzde 65 inin skoter (küçük motosiklet) olduğu Tayvan da, yakıt hücreli skoter kullanımı özellikle desteklenmektedir. ZES (sıfır emisyonlu skoter), Asya Pasifik Yakıt Hücre Teknolojisi Ltd. ve Kwang-Yang Motor Co. işbirliği ile üretilmektedir (Ün, 2003). Ayrıca Daimler Chrysler Avrupa nın en kalabalık 10 şehrinde denenmek üzere birer adet hidrojen yakıtı ile çalışan Citaro adlı 0 emisyonlu ve 70 kişi taşıma kapasiteli toplu taşıma aracını test etmek üzere vermiş bulunmaktadır. Citaro, 600 Volt 200 KW lık bir elektrik motoru ile hareket edebilmektedir. Altı kademli hız kutusuna sahip ve 9 çelik tüplük deposu 350 barda 40 kg hidrojen taşımaktadır. Citaro fosil yakıtlı otobüslerin aksine statik halde iken elektrik ürettiğinden, ısıtma ve soğutma sistemlerini her an çalıştırabilme özelliğine sahiptir. Bu projenin amacı, farklı iklim koşullarında ve arazi şartlarında araçların verimini test etmektir. Bilindiği üzere büyük şehirlerde trafik yoğunluğunda fosil yakıt kullanan toplu taşıma araçları büyük ölçüde egzozları ile önemli derecede hava kirliliğine sebep olmaktadırlar. Hidrojen yakıtı ile çalışan araçlarda ise egzoz olarak az miktarda saf su çıkmaktadır (Hidrojen Enerjisi Forumu, 2005). Büyük firmaların hidrojen enerjisi kullanımına yoğunlaşmaları ve yakıt hücreleri alanında yapmış oldukları büyük Ar-Ge yatırımları, bu alanın geleceğiyle ilgili yeterli miktarda ipucu vermektedir. Bugün birçok uluslararası firmanın çeşitli türlerdeki araçları ya ticari olarak ya da deneme amaçlı olarak yollarda yerini al- 55
5 mış bulunmaktadır. Bu durum bile yakıt hücrelerinin önümüzdeki dönemde ne kadar büyük bir pazara sahip olacağını göstermek için yeterlidir. Yakıt Pillerinin Pazar Potansiyeli Yakıt hücreleri hidrojenin çeşitli uygulamalarda yakıt olarak kullanımına imkan veren sistemler olarak hidrojen ekonomisi içinde önemli bir paya sahiptir. Yakıt hücreleri hem yeni bir teknoloji hem de büyük ve potansiyel bir rekabet alanına işaret etmektedir. Bu durum yakıt hücrelerinin kullanım alanının çeşitliliği ile de birleşince, daha anlaşılır hale gelmektedir. Yakıt hücreleri gelecekte hidrojen pazarı ve hidrojen ekonomisi için önemli bir teknolojik ürün ve potansiyel pazar olarak ön plana çıkmaktadır. Dünyanın en önemli firmalarının bu pazar üzerine yönelmeleri ve teknoloji geliştirmeye yönelik çabaları, hidrojen pazarının geleceği ile ilgili yeterli ipucu vermektedir. Yakıt hücresi pazar hacminin 2003 yılında yaklaşık 218 Milyon $ civarında olduğu ve bu rakamın 2004 yılında yaklaşık 2,4 Milyar $ a ulaştığı bildirilmektedir yılında ise bu rakamın 7 Milyar $ a ulaşacağı tahmin edilmektedir. Business Communication Company tarafından yapılan bir araştırma sonucuna göre yakıt hücrelerinin 2004 itibarıyla uygulama bazında (tahmini) pazar payları Şekil 2 de gösterilmiştir (Çetinkaya ve Karaosmanoğlu, 2004). Örneğin, Avrupa Birliği ülkelerinde yakıt hücrelerine ilişkin 2013 lü yıllarda 15 ile 20 milyar $ arasında bir pazarın oluşması beklenmektedir li yıllarda ise bu rakamın 100 milyar $ ları aşacağı planlanmaktadır (Yıldırım, 2006). Amerika da ise -hidrojen yakıt hücrelerinin altyapısının gelişimiyle-, 2005 yılında bir galon benzin eşdeğeri olan fiyatın $3.00 dan 2010 yılında $1.50 olması hedeflenmektedir. Amerika daki yakıt hücresi pazar büyüklüğünün ise yılında yapılan tahminlere göre yılında $15,1 milyar olması beklenmektedir. Hidrojen yakıt hücreleri konusunda Amerika, yüzde 62 lik Ar-Ge payı ile ülkeler arasında birinci sırayı almaktadır. Amerika yı yüzde 19 ile Kanada, yüzde 10 ile Almanya, yüzde 4 ile Japonya ve yüzde 5 ile (İngiltere, Çin, Kore, Avustralya, Hollanda ve Fransa) diğer ülkeler takip etmektedir. Hidrojen yakıt hücresi pazarındaki firma bazında- anahtar oyuncular ise, Avrupa da; CEA (Fransa), Helion (Fransa), Hydrocell Oy (Finlandiya), Intelligent Energy (UK), Rolls Royce (UK), Nuvera (İtalya), Siemens (Almanya) ve Vaillant (Almanya) dır. Amerika da; APCa, Plug Power, UTC Power ve Fuel Cell Energy dir. Japonya da; Fuji Electric, Toshiba, Sanyo Electric, Matsushita Electrical Industrial, Mitsubishi ve Sony dir. Kanada da; Ballard ve Hydrogenics dir (Setaram Instrumentation, 2006). Şekil 2: Yakıt Hücresinin Pazardaki Uygulama Alanları (2004) Milyon $ Elektrik güç jeneratörleri Kaynak: Çetinkaya ve Karaosmanoğlu, (2004). Motorlu araçlar Taş ınabilir güç araçları Uygulama Alanları Uygulama Alanları A s keri/uz ay çalışmaları Diğerleri Yakıt hücreleri için dünya genelinde birçok ülkede yılda milyonlarca dolar harcanmaktadır ve hidrojen ile ilgili araştırma ve gelişmeleri yakından takip etmektedir. Bu çalışmalara rağmen yakıt hücreleri için Ar-Ge faaliyetleri artarak devam etmektedir. Yakıt hücrelerinin de çeşitli türleri mevcuttur ve bunlar ticarileşme bakımından farklı aşamalarda bulunmaktadır. Şu anda üzerinde en çok çalışılan başlıca yakıt hücresi türleri; Polimer membran yakıt hücreleri (PEFC/PEM), Katı oksit yakıt hücreleri (SOFC), 56
6 Direkt metanol yakıt hücreleri (DMFC), Fosforik asit yakıt hücreleri (PAFC), Erimiş karbonat yakıt hücreleri (MCFC) ve Alkali yakıt hücreleri (AFC) dir (Şahanalan, 2006). Kullanılan elektrolit tipine göre sınıflandırılan altı çeşit yakıt hücreleri farklı pazar potansiyellerine ve farklı ekonomik değerlere sahiptir. Proton Değişim Membranlı Yakıt Hücresi (Polymer Electrolyte Membrane Fuel Cell - PEMFC): Polimer elektrolit membranlı, katı polimer elektrolit ve polimer elektrolit yakıt pilleri olarak da adlandırılan PEM yakıt hücreleri, 1950 li yıllarda General Electric tarafından bulunmuştur (Mikkola, 2001). PEM yakıt hücreleri, içten yanmalı otomotiv uygulamaları için en çok tercih edilen teknoloji durumundadır ve bunları otomotiv sektöründe şarj edilebilir pillerin yerine kullanım eğilimi gözlenmektedir. Bunun tercih nedenleri arasında, bu yakıt sistemlerinin hızla devreye girmeleri, yüksek güç yoğunluğuna sahip olmaları ve büyüklük olarak da az yer kaplamaları bulunmaktadır. Günümüzde 50 kw lık güç üreten PEM yakıt hücreleri piyasada halen ürün olarak yerini almış durumdadır. 250 kw a kadar güç üretimi yapan yakıt hücrelerinin üzerinde ise çalışmalar devam etmektedir. PEM yakıt hücreleri şu an itibarıyla piyasada belirli bir oranda yer almış olsa da, tam olarak ticarileştiğini söylemek için henüz erkendir. Bunun nedenlerinden biri, kullanılan membran ve katalizör malzemelerinin maliyetin çok yüksek olması dolayısıyla bu yakıt sistemlerinin de maliyetinin henüz yüksek düzeyde bulunmasıdır. Ancak bu konuda yapılacak iyileştirmeler ile PEM yakıt hücrelerinin pazarda iyi bir alternatif haline geleceği beklenmektedir. Bu teknolojinin geniş bir kullanım alanına sahip olabilmesi için gerekli araştırma ve geliştirme çalışmaları ve buna paralel olarak da bu yakıt hücresinin pazar payındaki büyümesi devam etmektedir (Hidrojen Enerjisi Forumu,. Örneğin, 2003 yılında Amerika da PEM yakıt hücresinin pazar büyüklüğü $143 milyon civarındadır. Pazarın yıllık ortalama yüzde 26 büyüyerek gelecek beş yıl içinde -yani 2008 yılında- $475 milyon olması beklenmektedir. Membran, PEM yakıt hücresinin merkezidir. PEM yakıt hücresi bileşeni olan membran piyasası ise 2003 yılında $1,7 milyar iken, yıllık ortalama büyüme hızı yüzde 8,9 ile 2008 yılında piyasa değerinin $2,6 milyara ulaşması beklenmektedir. Son yıllardaki gelişmeler sayesinde PEM yakıt hücresinin zayıflıklarının azalması, performansının gelişmesi ve maliyetlerin de ciddi olarak azalması beklenmektedir (BCC Research, 2003). Katı Oksit Yakıt Hücresi (Solid Oxide Fuel Cell - SOFC: Katı oksit yakıt hücresi küçük veya büyük ölçekte enerji üretimi için geliştirilmiş sistemlerdir. Katı oksit yakıt hücreleri de önemli oranda ticarileşebilmiş sistemlerdir. Örneğin, BMW katı oksit yakıt hücresi ile çalışan araç prototipini bundan birkaç yıl önce üretmiştir. Siemens Westinghouse ise 100 kw kapasiteli katı oksit yakıt hücresini uzun zamandır kullanmaktadır ve bu sistemlerde ulaşılan verim yüzde 46 seviyelerine kadar ulaşabilmektedir (Çetinkaya ve Karaosmanoğlu, 2004). SOFC sisteminin ticarileşmesi, bireysel pazarlara bağlı olarak yıllarında daha ziyade Kuzey Amerika ve Avrupa da gerçekleşmiştir. SOFC daha sonra Japonya, Avustralya, Çin ve Kore piyasalarında görülmüştür. Global olarak, SOFC ın gelişimi ticari aşamanın henüz başındadır (Colson-Inam, 2004) yılındaki Consulting-Specifying Engineer in son raporuna göre; SOFC ın global satışı sonucunda 2004 ve 2008 yılları arasındaki yıllık büyüme hızı yüzde 22 civarında olmuştur. Rapora göre global SOFC piyasasının 2004 yılındaki piyasa değeri $123 milyondur ve bu değerin 2008 yılında $335 milyon olması beklenmektedir. Yeni araştırmalar katı oksit teknolojilerinin gelişimi için umut vermektedir. Bütün yakıt hücresi piyasasının 2003 yılındaki 55 MW (megawatt) lık değerinin, 2013 yılında yaklaşık 18,000 MW a yükselmesi beklenmektedir (Consulting-Specifying Engineer, 2004). Japonya daki yakıt hücresi piyasasına bakıldığında ise SOFC ın en iyi satış sıralamasında üçüncü sırada olduğu görülmektedir. Japonya genel olarak yakıt hücreleri için 2003 yılında 726 milyon lik (Yen) bir bütçe ayırmıştır yılları arasında ayırdığı toplam bütçe miktarı ise 1.8 milyar civarındadır. Uzmanlara göre Japonya daki hidrojen teknolojilerindeki ve yakıt hücrelerindeki pazar büyüklüğü 2010 yılı için 100 trilyon (800 Milyon $) olarak hesaplanmaktadır ( strategis.ic.gc.ca). Türkiye de de hidrojen teknolojileri konusunda göze çarpan bir hareketlilik söz konusu olmakla birlikte, bu konuda -gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında- henüz oldukça gerilerdeyiz. Türkiye deki çabaların en büyük dezavantajı, bu konularda henüz bir devlet politikasının oluşturulamamış olmasıdır. Örneğin, Japonya, İzlanda ve Güney Kore gibi ülkelerde bu alanla ilgili önemli planlamalar yapılmıştır ve bunlar önemli denilebilecek büyüklükteki bütçelerle desteklenmektedir. Türkiye de ise bu konudaki çalışmalar -TÜBİTAK ın bazı destekleri hariç- çoğunlukla firma bazlı ve birbirinden kopuk olarak yürütülmektedir. Gerçi göze çarpan ve önemli sayılabilecek nitelikteki çalışmalar da yok değildir. Örneğin; yenilenebilir enerji teknolojileri alanına 20 milyon doları aşkın bir harcama yapan ve 2-2,5 yıldır 57
7 bu alanda çalışan Vestel, geliştirdiği bir yakıt hücresini hemen hemen piyasaya sürme aşamasına gelmiştir. Evlerin her türlü enerji ihtiyacını karşılayacak olan katı oksit yakıt hücresinin yakın dönemde pazara sunulması beklenmektedir. İlk versiyonu doğalgazlı olacak olan katı oksit yakıt hücreleri sayesinde evlerdeki toplam elektrik ve doğalgaz harcamalarının yüzde 15 civarında düşmesi beklenmektedir. Daha sonraki dönemde ise katı oksit yakıt hücrelerinde sadece katalizör adı verilen parçanın değişimi ile doğalgaz yerine su kullanılmaya başlanılacaktır. Suyun kullanımı ile birlikte bir evin, mevcut elektrik ve doğalgaz faturasının yüzde 10 u kadarlık bir harcama ile ısı ve elektrik ihtiyacını karşılayabilir hale gelmesi beklenmektedir. Evlerde enerji ihtiyacını karşılayacak olan katı oksit yakıt hücrelerinin ilk aşamada 1 kilovatlık enerji üretim gücü başına satış fiyatının 5 bin dolar civarında olması beklenmektedir. Türkiye de bir evin ortalama saatlik enerji ihtiyacının ise 2.5 kilovat düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Evlerinde enerji harcamalarını yüzde 90 azaltmak isteyenler mevcut durumda yaklaşık dolarlık bir yatırıma ihtiyaç duyacaklardır. Örneğin, Japonya Başbakanı nın evine kurulan 51 bin dolarlık yatırımın 42 bin doları devlet tarafından, 9 bin doları ise konut sahibi tarafından karşılanmıştır. Bu çerçevede Türkiye de yaklaşık 15 milyon hane bulunmaktadır. 15 milyon hanenin yakıt hücresine dönüşüm maliyetinin yaklaşık 60 milyar doları bulması beklenmektedir. Ancak evlerde kullanılacak bu yakıt hücrelerinin fiyatlarında yüzde civarında bir maliyet düşüşünün gerçekleşeceği tahmin edilmektedir (Hürriyet Ekonomi,. Türkiye de Vestel in projesinden başka birçok uygulama ve araştırma projeleri de yürütülmektedir. Ancak -uygulama projeleri zaman zaman medyaya yansımakla birlikte- bu tür projelerin özellikle gizli yürütülmesinden dolayı maalesef bu konuda yeterli ve yakından bir bilgilenme oldukça zor olmakta ve gelinen noktayı değerlendirmek çoğu zaman mümkün olamamaktadır. Ancak uygulama projelerini takip etmek daha kolay olmaktadır (Polat ve Kılınç,. Vestel e ilave olarak başka firmaların da Türkiye de bu konu ile yakından ilgilendikleri ve çalışmalarının devam ettiği bilinmektedir. Örneğin; bir akaryakıt firması olan Aytemiz, ABD li gaz şirketi Praxair ile hidrojen üretim çalışmaları yapmaktadır. Benzer şekilde Elimsan Topluluğu, Plug Power şirketi ile birlikte 5 kw lık yakıt hücreleri geliştirmiştir. Ayrıca Fırat Otomotiv, otomobillerde hidrojen üreten Hidroksit adlı bir ürün geliştirmiş durumdadır. Bu ürün, yüzde 25 oranında yakıt tasarrufu ve performansı artışı ve karbondioksit emisyonunda da yüzde 70 lik bir azalma sağlamaktadır. Endüstriyel uygulamalar için enerji dağıtım sistemleri üzerinde çalışan EAE Elektrik de hidrojenle beslenerek elektrik üretimi yapan 1,5 watlık bir yakıt hücresi geliştirmiştir. Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü tarafından yürütülen ve hidrojen yakıt hücresi ile çalışan Türkiye nin ilk melez otomobili projesi devam etmektedir (Polat ve Kılınç,. Bunlar bulunduğumuz başlangıç aşamasında şüphesiz ki önemli adımlardır ve bu teknolojinin yakalanması noktasındaki çabalar takdire şayandır. Ancak yakıt hücrelerinin dünyadaki genel durumu ve ticarileşme düzeyi dikkate alındığında ülkemizde bu konuda önemli bir mesafenin katedilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Bu durum aynı zamanda ülkemizdeki birçok firma açısından önemli fırsatlar anlamına da gelmektedir çünkü bu alan bütün dünyada henüz yeni yeni keşfedilmektedir. Direkt Metanol Yakıt Hücresi (Direct Methanol Fuel Cell DMFC): Basit yapısı, yüksek verimi, çevre dostu çalışma özellikleri, reformlama ünitesine ihtiyaç duyulmaması ve metanolün kolay depolanabilir olması nedeniyle, direkt metanol yakıt hücresi, günümüzde üzerinde en çok çalışma yapılan ve gelecekte de en çok kullanım alanı bulacağına inanılan bir yakıt hücresidir (Wang vd., 2006). Direkt Metanol Yakıt Hücresi, PEM yakıt hücrelerinin bir çeşidi olmakla birlikte bir ön prosese ihtiyaç duyulmadan metanolun doğrudan kullanımına imkan tanıyan bir yapıya sahiptir. Geliştirme aşamasında olan DMFC teknolojisi, gelecekte cep telefonu, diz üstü bilgisayarlar ve taşınabilir güç kaynakları için potansiyel bir güç kaynağı olarak görülmektedir. Direkt Metanol Yakıt Hücresi teknolojisi oldukça yeni bir yakıt hücresi çeşidi olduğundan dolayı, yüksek güç sistemleri olan taşıt, jeneratör, sabit güç üretim sistemi gibi uygulama alanlarında bu yakıt hücresi ile ilgili çalışmalar hızlı bir şekilde devam etmektedir. Ballard Power Systems, Honda, Nissan, Volkswagen, Yamaha, Ford, Daimler Chrysler, Cinergy firmaları bu yakıt hücresinin taşıt uygulamaları üzerinde çalışmalarını sürdürmektedir. İleride, direkt metanol yakıt hücresi pazarının önemli derecede genişleyeceği ve bu tip yakıt hücresinin pazarda önemli kullanım alanları bulacağına kesin gözüyle bakılmaktadır (Crawley, 2007b). Erimiş Karbonat Yakıt Hücresi (Molten Carbonate Fuel Cells MCFC): PEM ve Fosforik Asit Yakıt Hücrelerinin (PAFC) sınırlı olan çalışma sıcaklıklarına alternatif olarak geliştirilmiş bir yakıt hücresidir (Remick, 2006). Bu yakıt hücresinin kullanımı da yıllar itibarıyla önemli artış göstermektedir. MCFC kullanımının pazar gelişiminin- yüzde 47 si Avrupa ülkelerinde gerçekleşmektedir. Avrupa yı Kuzey Amerika, Japonya 58
8 ve Çin takip etmektedir. Ayrıca MCFC ile ilgili Ar-Ge çalışmalarında yüzde 51 lik pay ile ticari işletmeler ilk sırada yer almakta; akademik birimlerin yaptığı araştırmalar ise yüzde 38 lik oranda kalmaktadır (Crawley, 2007a). Japonya da da bu yakıt hücresinin gelişimiyle ilgili önemli çalışmalar yapılmaktadır. Konuyla ilgili yoğun Ar-Ge çalışmalarında bulunan firmalar bulunmaktadır. Japonya bu yakıt hücresinin Ar-Ge çalışmaları için 2002 yılında $17 milyon bütçe ayırırken bu rakam Avrupa da aynı yıl için $8,6 milyon civarında olmuştur (Taylor, 2003). Şu ana kadar bu rakamların muhtemelen önemli miktarda ve katlanarak artmış olacağı, yakıt hücreleriyle ilgili araştırmalardaki trendin hızından kolaylıkla anlaşılabilir. Fosforik Asit Yakıt Hücresi (Phosphoric Acid Fuel Cell - PAFC): PAFC; hastaneler, oteller, resmi daireler, okullar için şebeke güç istasyonları ve havaalanı terminalleri gibi çok çeşitli uygulamalarda kullanılan bir enerji sistemidir. İçten yanmalı motorların yüzde 30 verimine karşılık, eğer atık ısı kojenerasyon ile kullanılırsa yaklaşık yüzde 85; kullanılmazsa yüzde 40 ve daha fazla verimle elektrik üretebilmektedir (Şahanalan, 2006). Fosforik Asit Yakıt hücresi üzerindeki çalışmalar devam etmektedir. Alkali Yakıt Hücresi (Alkaline Fuel Cell - AFC): Bu tip yakıt hücreleri ilk olarak uzay gemilerinde kullanılmıştır. ZETEC adlı bir firma tarafından ticarileştirilme yönünde yoğun çalışmalar yapılmaktadır. Ancak bu tür yakıt pillerinin üretim ve kullanımında birtakım güçlüklerin bulunduğu belirtilmektedir (Kadırgan, 2003). AFC, göreceli olarak eski bir teknoloji olarak kabul edilmektedir. Yüzde 60 verimliliğe sahiptir. Durağan, deniz ve ulaşım uygulamaları için çalışmalar devam etmektedir (Competitive Intelligence on Hydrogen and Fuel Cell Technologies, 2006). Sonuç Yakıt hücrelerinin hem ulaşım hem de güç istasyonları uygulamalarında gelecekte önemli kullanım alanlarına ve enerji sektöründe de büyük bir paya sahip olacağı bu alandaki çabalar, teknolojik gelişmeler ve sektörün mevcut durumundan açıkça anlaşılmaktadır. Dünyada önde gelen otomotiv şirketleri ve ülkeler, yakıt hücrelerinin geliştirilmesi ve araştırılması için çok yüksek miktarlarda finansal kaynak ve zaman harcamaktadır. Çevre faktörünün önem kazandığı bu zamanda çevre dostu olmasının yanında yüksek verime de sahip olan yakıt hücrelerinin, gelecekte uygun fiyat uygulamalarıyla öne çıkması ve alternatif yakıtlar içinde -belki de- ilk sırayı alması beklenmektedir. Hidrojen ve -bir enerji dönüşüm sistemi olan yakıt hücreleri gibi- hidrojen teknolojileri, orta ve uzun dönem için son derece pozitif sinyaller vermektedir. Dünya nüfusundaki hızlı artış, fosil tabanlı kaynaklarının kısıtlılığı ve bunların finansal, çevresel, sosyal, ekonomik ve diğer maliyetlerinin de, yakıt hücrelerindeki gelişmeleri ve yakıt hücresi pazarının büyümesini destekleyeceği ve hızlandıracağı beklenmektedir. Bu çalışmada, yakıt hücrelerinin uygulama alanları ve pazar gelişimi ele alınmış ve pazardaki gelişmeler yakıt hücresi çeşitleri bazında incelenmiştir. Araştırmada ticarileşme aşamada karşılaşılan en önemli sorunun yakıt hücrelerinin üretim maliyeti olduğu gözükmektedir. Üretim maliyetlerinin seri üretime geçilmesi ile önemli oranda azalacağı ve dağıtım sonrası servis hizmetlerinin sağlanması ile birlikte yakıt hücrelerinin taşıtlarda yaygın olarak kullanılmaya başlanacağı beklenmektedir. Yakıt hücrelerinin çeşitli uygulama alanları ile gelecekte çok önemli kullanım alanlarına ve farklı sektörler de dahil olmak üzere büyük bir paya ulaşması hedeflenmektedir. Ar-Ge çalışmalarından anlaşıldığı kadarıyla, çabalar altı çeşit yakıt hücresi üzerinde devam etmektedir. Bunların herbiri çeşitli kullanım alanlarına ve pazar potansiyeline sahiptir. Ticarileşme ve pazar bağlamında en çok PEMFC ve SOFC türü yakıt hücreleri ön plana çıkmaktadır. Diğer yakıt hücreleri ile ilgili çalışmalar henüz daha yenidir ve gelişme aşamasındadır. Buna karşın, bu yakıt hücreleri ile ilgili de birçok proje uygulamaya konulmuş durumdadır. Yakıt hücrelerinin altyapı çalışmaları devam ettiği sürece gelecekte pazar dinamikleri açısından önemli avantajlara sahip olacaktır. Önümüzdeki dönemin teknolojisi olan yakıt hücreleri, ülkemizde de özellikle enerji alanında faaliyet gösteren birçok firmaya yeni fırsatlar yaratabilir. Esasen her halükarda ülkemizdeki enerji pazarında da yerini alacak olan yakıt hücrelerine kayıtsız kalmak demek, enerji firmaları açısından faaliyet gösterdikleri -Türkiye gibi büyük bir enerji pazarında- pazarı kendi elleriyle başkalarına sunmak anlamına gelecektir. Ülkemizde yakıt hücreleri mevcut durumda özellikle uygulama projeleri şeklinde yürütülen projeler, bilgi ve tecrübe transferi anlamında bu alanda faaliyet gösteren firmalar açısından önemli bir kaynak olabilir. Ancak elbette bu durum geçicidir ve aslolan üniversiteler vb. araştırma kuruluşlarıyla ortak araştırma projelerine dahil olmaktır. Bu tür faaliyetlerden elde edilecek bilgi ve tecrübeler zaman ve finansal maliyet bakımından biraz yüksek olmakla birlikte, elbette daha kalıcı olacaktır. Firmaların çok hızlı bir şekilde gelişen hidrojen teknolojileri ve aynı hızda ticarileşen yakıt hücreleri konusuna eğilmeleri, onlara önemli yeni fırsatlar, yeni iş alanları ve yeni pazarlar açacaktır. 59
9 Kaynaklar Adamson, K.A. (, Fuel Cell Today 2007 Automotive Infrastructure Survey, Fuel Cell Today, FCTArticleFiles/Article_1187_Automotive%20 Infrastructure.pdf (Erişim: 15 Eylül ü Adamson, K.A. (2006), Fuel Cell Today Market Survey: Small Stationary Applications 2006, Fuel Cell Today, FCTArticleFiles/Article_1144_Small%20Stationary% pdf (Erişim: 15 Eylül ü BCC Research, (2003), BCC Research Quanitatively Forecasts PEM Market Size, InsidetheindustrySept01-03.html#06 (Erişim: 30 Mayıs Breakthrough Technologies Institute, (2004), Fuel Cells for Portable Power: Markets, Manufacture and Cost, Fuel Cells Final Report (R4), Darnell Group Inc. (909) , Şubat, Washington DC, energy.gov/hydrogenandfuelcells/pdfs/fc_report_ congress_feb2003.pdf (Erişim: 18 Haziran Colson-Inam, S. (2004), Solid Oxide Fuel Cells Œ Ready To Market?, (Erişim: 30 Mayıs Consulting-Specifying Engineer, (2004), Solid Oxide Fuel Cell Show Market Gains, Research Promise, fuelcellsworks.com/supppage409.html (Erişim: 30 Mayıs Competitive Intelligence on Hydrogen and Fuel Cell Technologies, (2006), The Fuel Cell Review, Volume 3, Issue 1, February-March, HO-pdf/FuelCellReview-AFC.pdf (Erişim: 18 Eylül Crawley, G. (2006), Fuel Cell Today Market Survey: Portable Applications, December, (Erişim: 08 Ağustos Crawley, G. (2007a), Molten Carbonate Fuel Cells (MCFC), Fuel Cell Today, March, (Erişim: 30 Mayıs Crawley, G. (2007b), Direct Methanol Fuel Cells (DMFC), Fuel Cell Today, March, (Erişim: 30 Mayıs Çetinkaya, M. ve Karaosmanoğlu, F. (2003), Yakıt Pili, Tesisat Mühendisliği Dergisi, Mayıs Haziran, asp?idproduct=309 (Erişim: 30 Mayıs Çetinkaya, M. ve Karaosmanoğlu, F. (2004), Doğrudan Metanol Kullanılan Yakıt Pilleri, tr/bildiriyazimkurallari.doc (Erişim: 30 Mayıs Elektrik Enerjisi Özel İhtisas Raporu, (2001), Ankara, ekutup.dpt.gov.tr/enerji/oik585.pdf (Erişim: 30 Mayıs Forsberg, C. W. (2006), Future Hydrogen Markets for Large- Scale Hydrogen Production System, International Journal of Hydrogen Energy. Hidrojen Enerjisi Forumu, (, Fuel Cell ile Uzun Ömürlü Çevreye Zararsız Elektrik Enerjisi..., asp?go=haber&islem=detay&id=48 (Erişim: 30 Mayıs Hidrojen Enerjisi Forumu, (2005), Hidrojen Enerjisi, sifirforum.net/forum/siyaset/hidrojen_enerjisit html, (Erişim: 18 Haziran Holland, B. J. Zhu, J. G. Jamet, L. (2001), Fuel Cell Technologyand Applications, Proceedings of Australasian Universities Power Engineering Conference (AUPEC 2001), September, Perth, Australia. Hürriyet Ekonomi, (, Sulu Yakıt Pili Geliyor, Evlerde Enerji Faturası Yüzde 90 Düşüyor, tr/ekonomi/ asp?m=1 (Erişim: 29 Haziran. Kadırgan, F. (2003), Hidrojenli Yakıt Hücreleri Teknolojilerinde Son Gelişmeler, 3E Dergisi, Sayı:104, Ocak. html&rf= showmakale.nsf?xd=1785.xml (Erişim: 30 Mayıs Mikkola, M. (2001), Experimental Studies on Polymer Electrolyte Membrane Fuel Cell Stacks, Master s Thesis, Finland, (Erişim: 15 Eylül Polat, C. ve Kılınç, N. (, Dünya da ve Türkiye de Yeni Bir Pazarın Doğuşu, Gelişimi ve Paylaşımı: Hidrojen ve Hidrojen Teknolojisi Ürünleri Pazarı, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, ISSN: , Cilt: 4, Sayı: 2, Yıl: 2007, Remick, R. J. (2006), Status of: Molten Carbonate Fuel Cells, Colorado Fuel Cell Center, May, ca.gov/pier/conferences+seminars/ _fuel_ cell_workshop/presentations/ _remick.pdf (Erişim: 30 Ağustos. Şahanalan, İ. (2006), Hidrojen Kullanım Alanları, Yıldız Teknik Üniversitesi (Erişim: 30 Mayıs Setaram Instrumentation, (2006), Hydrogen, a Fast Growing Niche in the Energy Market, Kep Technologies, www. setaram.com/files/documents/presentation_fuel_ CELL.pdf (Erişim: 26 Haziran Ün, T. Ü. (2003), Hidrojen Enerjisi: Depolanması, Güvenliği, Çevresel Etkisi Ve Dünyadaki Durumu, Anadolu Üniversitesi, Çevre Mühendisliği, tr/muhendismakina/arsiv/2003/ekim/makale_hidrojen. htm (Erişim: 18 Haziran Taylor, H. (2003), Fuel Cell Report to Congress, Subcommittee on Interior and Related Agencies Committee on Appropriations U.S. House of Representatives, Washington, hydrogenandfuelcells/pdfs/fc_report_congress_feb2003. pdf (Erişim: 30 Haziran Tübitak, (2005), Sodyum Bor Hidrür Üretimi Ve Doğrudan Sodyum Bor Hidrürlü Yakıt Pili, tr/populer/sodyum.htm (Erişim: 30 Mayıs Türe, E. (, Küresel Isınma İçin Yegane Çözüm Yenilenebilir Enerjiler ve Hidrojen, Mart, com/2007/03/22/kuresel-isinma-icin-yegane-cozumyenilenebilir-enerjiler-ve-hidrojen/ (Erişim: 15 Eylül Yıldırım, M. (2006), Hidrojenle Birlikte Yenilenme Süreci Başladı, Termodinamik Sayı: 170, Ekim. asp?dergiid=157&yaziid=1137 (Erişim: 30 Mayıs Wang, M. Guo, H. Ma, C. (2006), Dynamic Characterictics of a Direct Methanol Fuel Cell, client_c/lunwen/2006_11.pdf (Erişim: 15 Eylül İnternet Siteleri ( inimr-ri.nsf/en/gr111774e.html, Erişim: 30 Mayıs 60
YAKIT PİLİ ve GÜÇ KOŞULLANDIRMA
TÜBİTAK MARMARA ARAŞTIRMA MERKEZİ YAKIT PİLİ ve GÜÇ KOŞULLANDIRMA Betül ERDÖR Betul.Erdor@mam.gov.tr 20 Ocak 2007 ANKARA TÜBİTAK MAM ENERJİ ENSTİTÜSÜ SUNUM PLANI Giriş Yakıt pili nedir? Yakıt pili modülü
DetaylıHİDROJEN ENERJİSİ TEKNOLOJİSİ HİDROJEN ENERJİSİ TEKNOLOJİSİNİN DÜNYADAKİ GELİŞİMİ
HİDROJEN ENERJİSİ TEKNOLOJİSİNİN DÜNYADAKİ GELİŞİMİ Daha once de belirtildiği gibi hidrojenden, yakıt pili teknolojisi ile elektrik elde edilmektedir. Bugüne kada Bu başarılar, 1960'larda, yakıt pillerinin
DetaylıTÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU
TÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU Zinnur YILMAZ* *Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, SİVAS E-mail: zinnuryilmaz@cumhuriyet.edu.tr, Tel: 0346 219 1010/2476 Özet Yüzyıllardan
DetaylıEnerji ve İklim Haritası
2013/2 ENERJİ İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Enerji ve Çevre Yönetimi Dairesi Başkanlığı Enerji ve İklim Haritası Uzm. Yrd. Çağrı SAĞLAM 22.07.2013 Redrawing The Energy Climate Map isimli kitabın çeviri özetidir.
DetaylıYENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI
YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI ENERJİ Artan nüfus ile birlikte insanların rahat ve konforlu şartlarda yaşama arzuları enerji talebini sürekli olarak artırmaktadır. Artan enerji talebini, rezervleri sınırlı
DetaylıHİDROJENLİ ENERJİ ÜRETEÇLERİ MESUT EROĞLU
HİDROJENLİ ENERJİ ÜRETEÇLERİ MESUT EROĞLU 15360027 HİDROJEN Hidrojen bilinen tüm yaķıtlar içerisinde birim kütle başına en yüksek enerji içeriğine sahiptir. Üst ısıl değeri 140.9 Mj / kg, alt ısıl değeri
DetaylıDoç. Dr. Mehmet Azmi AKTACİR HARRAN ÜNİVERSİTESİ GAP-YENEV MERKEZİ OSMANBEY KAMPÜSÜ ŞANLIURFA. Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Doç. Dr. Mehmet Azmi AKTACİR HARRAN ÜNİVERSİTESİ GAP-YENEV MERKEZİ OSMANBEY KAMPÜSÜ ŞANLIURFA 2018 Yenilenebilir Enerji Kaynakları SUNU İÇERİĞİ 1-DÜNYADA ENERJİ KAYNAK KULLANIMI 2-TÜRKİYEDE ENERJİ KAYNAK
DetaylıDünya Enerji Görünümü 2012. Dr. Fatih BİROL Uluslararası Enerji Ajansı Baş Ekonomisti Ankara, 25 Aralık 2012
Dünya Enerji Görünümü 2012 Dr. Fatih BİROL Uluslararası Enerji Ajansı Baş Ekonomisti Ankara, 25 Aralık 2012 Genel Durum Küresel enerji sisteminin temelleri değişiyor Bazı ülkelerde petrol ve doğalgaz üretimi
DetaylıEnervis H o ş g e l d i n i z Ekim 2015
Enervis H o ş g e l d i n i z Ekim 2015 Dünya Enerji Genel Görünümü Genel Görünüm Dünya Birincil Enerji Tüketimi 2013-2035 2013 2035F Doğalgaz %24 Nükleer %4 %7 Hidro %2 Yenilenebilir Petrol %33 Kömür
DetaylıYakın n Gelecekte Enerji
Yakın n Gelecekte Enerji Doç.Dr.Mustafa TIRIS Enerji Enstitüsü Müdürü Akademik Forum 15 Ocak 2005 Kalyon Otel, İstanbul 1 Doç.Dr.Mustafa TIRIS 1965 Yılı nda İzmir de doğdu. 1987 Yılı nda İTÜ den Petrol
DetaylıYAKIT HÜCRESİ 4. KUŞAK ELEKTRİK ÜRETİM TEKNOLOJİSİ
YAKIT HÜCRESİ 4. KUŞAK ELEKTRİK ÜRETİM TEKNOLOJİSİ Engin ÖZDEMİR*. Ercüment KARAKAŞ*, TartfV Sıtkı UYAR** Özet Bu çalışmada, kullanılan elektrot tipine göre çeşitli isimler alan yakıt hücre çeşitleri açıklanmakta,
DetaylıKonya Sanayi Odası. Ocak 2013. Enis Behar Form Temiz Enerji enis.behar@formgroup.com twitter/enisbehar
Konya Sanayi Odası Ocak 2013 Enis Behar Form Temiz Enerji enis.behar@formgroup.com twitter/enisbehar FORM TEMİZ ENERJİ FORM ŞİRKETLER GRUBU 6 farklı şirketten oluşmaktadır; İklimlendirme Cihazları Satışı
DetaylıELEKTRİKLİ ARAÇLARIN VE YAKIT ETKİNLİK POLİTİKALARININ PETROL FİYATLARINA ETKİSİ
ELEKTRİKLİ ARAÇLARIN VE YAKIT ETKİNLİK POLİTİKALARININ PETROL FİYATLARINA ETKİSİ Ersin ÖKTEM 1 Yrd.Doç.Dr. İzzettin TEMİZ 2 1 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı TPAO, eoktem@tpao.gov.tr 2 Gazi Üniversitesi
DetaylıYAKIT HÜCRESİ (FUEL CELL)TEKNOLOJİSİ
YAKIT HÜCRESİ (FUEL CELL)TEKNOLOJİSİ Yakıt hücresi veya yakıt pilleri, hidrojenin yakıt olarak kullanıldığı ve kimyasal enerjinin elektrik enerjisine çevrildiği sistemler olarak adlandırılmaktadır. Bu
DetaylıBiliyor musunuz? Enerji. İklim Değişikliği İle. Mücadelede. En Kritik Alan
Biliyor musunuz? Enerji İklim Değişikliği İle Mücadelede En Kritik Alan Enerji üretimi için kömür, petrol ve doğalgaz gibi fosil yakıtların kullanımı sanayileşme devriminden beri artarak devam etmektedir.
DetaylıHİDROJEN ENERJİ TÜKETİMİ HİDROJEN UYGULAMALARI. Ömer Fatih TUĞLUCA Ankara üniversitesi gama myo alternatif enerji kaynakları bölümü 1
HİDROJEN ENERJİ TÜKETİMİ HİDROJEN UYGULAMALARI Ömer Fatih TUĞLUCA 16360082 Ankara üniversitesi gama myo alternatif enerji kaynakları bölümü 1 İÇİNDEKİLER Hidrojen enerji tüketimi Yakıt hücresi uygulaması
DetaylıENERJİ TASARRUFUNDA KOMBİNE ÇEVRİM VE KOJENERASYONUN YERİ VE ÖNEMİ. Yavuz Aydın 10 Ocak 2014
ENERJİ TASARRUFUNDA KOMBİNE ÇEVRİM VE KOJENERASYONUN YERİ VE ÖNEMİ Yavuz Aydın 10 Ocak 2014 Enerji Tasarrufunda Kombine Çevrim ve Kojenerasyon Yaşadığımız dünyada elektrik üretiminin % 80 i fosil yakıtlardan
DetaylıBATI AFRİKA ÜLKELERİ RAPORU
BATI AFRİKA ÜLKELERİ RAPORU ( Sektörü Açısından) ULUDAĞ İHRACATÇI BİRLİKLERİ GENEL SEKRETERLİĞİ ARGE ŞUBESİ NİSAN, 2018 GSYİH- Milyar USD Nüfus -Milyon Araç Parkı-adet Pazar İthalat-milyon USD* -milyon
DetaylıWorld Energy Outlook Dr. Fatih BİROL UEA Baş Ekonomisti İstanbul, 1 Aralık 2011
World Energy Outlook 2011 Dr. Fatih BİROL UEA Baş Ekonomisti İstanbul, 1 Aralık 2011 Bağlam: halihazırda yeterince kaygı verici olan eğilimlere yeni zorluklar ekleniyor Ekonomik kaygılar dikkatleri enerji
DetaylıYAKIT PİLLERİ. Cihat DEMİREL
YAKIT PİLLERİ Cihat DEMİREL 16360030 İçindekiler Yakıt pilleri nasıl çalışır? Yakıt Pili Çalışma Prensibi Yakıt pilleri avantaj ve dezavantajları nelerdir? 2 Yakıt Pilleri Nasıl Çalışır? Tükenmez ve hiç
DetaylıYAKIT PİLLERİ. Mücahit COŞKUN
YAKIT PİLLERİ Mücahit COŞKUN 16360019 1 İÇİNDEKİLER YAKIT PİLİ NEDİR? YAKIT PİLİ TARİHÇESİ YAKIT PİLİNİN KULLANIM ALANLARI 2 YAKIT PİLİ NEDİR? 3 Yakıt pili; uygun bir yakıt ve oksitleyicinin elektrokimyasal
DetaylıOnur ELMA TÜRKIYE DE AKILLI ŞEBEKELER ALT YAPISINA UYGUN AKILLI EV LABORATUVARI. Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik Mühendisliği
1 TÜRKIYE DE AKILLI ŞEBEKELER ALT YAPISINA UYGUN AKILLI EV LABORATUVARI SMART HOME LABORATORY FOR SMART GRID INFRASTRUCTURE IN TURKEY Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik Mühendisliği Sunan Onur ELMA 2
Detaylı5.1. Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri [2011/101]
5.1. Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri [2011/101] KARAR ADI NO E 2011/101 Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri ĠLGĠLĠ DĠĞER KARARLA R T...... 2005/201 Ulusal Bilim ve Teknoloji Sisteminin
DetaylıTürkiye nin Elektrik Üretimi ve Tüketimi
Türkiye nin Elektrik Üretimi ve Tüketimi -Çimento Sanayinde Enerji Geri Kazanımı Prof. Dr. İsmail Hakkı TAVMAN Dokuz Eylül Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü Enerji Kaynakları Kullanışlarına Göre
Detaylıİstanbul Bilgi Üniversitesi Enerji Sistemleri Mühendisliği. Çevreye Duyarlı Sürdürülebilir ve Yenilenebilir Enerji Üretimi ve Kullanımı
İstanbul Bilgi Üniversitesi Enerji Sistemleri Mühendisliği Çevreye Duyarlı Sürdürülebilir ve Yenilenebilir Enerji Üretimi ve Kullanımı Günlük Hayatımızda Enerji Tüketimi Fosil Yakıtlar Kömür Petrol Doğalgaz
DetaylıİSTİHDAMA KATKISI. Tülin Keskin TMMOBMakine Mühendisleri Odası
ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE YENİLENEBİLİR ENERJİNİN İSTİHDAMA KATKISI Tülin Keskin TMMOBMakine Mühendisleri Odası Enerji Verimliliği Danışmanı Türkiye de İstihdam Türkiye nin çalışma çağındaki nüfusu önümüzdeki
DetaylıALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI
ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI KONULAR 1-Güneş Enerjisi i 2-Rüzgar Enerjisi 4-Jeotermal Enerji 3-Hidrolik Enerji 4-Biyokütle Enerjisi 5-Biyogaz Enerjisi 6-Biyodizel Enerjisi 7-Deniz Kökenli Enerji 8-Hidrojen
DetaylıDünyada Enerji Görünümü
22 Ocak 2015 Dünyada Enerji Görünümü Gelir ve nüfus artışına paralel olarak dünyada birincil enerji talebi hız kazanmaktadır. Özellikle OECD dışı ülkelerdeki artan nüfusun yanı sıra, bu ülkelerde kentleşme
Detaylıİ klim değişikliği probleminin giderek ciddi olarak ele alınmaya OTAM AYLIK BÜLTEN İÇİNDEKİLER. Elektrikli Taşıtlarda CO 2 nin Geleceği
SAYI 49 EKİM 2013 OTOMOTİV TEKNOLOJİLERİ ARAŞTIRMA GELİŞTİRME A.Ş. İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ VAKFI OTOMOTİV SANAYİİ DERNEĞİ TAŞIT ARAÇLARI YAN SANAYİCİLERİ DERNEĞİ OTOMOTİV ENDÜSTRİSİ İHRACATÇILAR BİRLİĞİ
DetaylıKÜRESEL OTOMOTİV OEM BOYALARI PAZARI. Bosad Genel Sekreterliği
KÜRESEL OTOMOTİV OEM BOYALARI PAZARI Bosad Genel Sekreterliği SEKTÖR ANALİZİ Otomotiv OEM boyaları dünyanın en büyük boya segmentlerinden biridir. Otomotiv OEM boyaları, 2011 yılında toplam küresel boya
DetaylıCam Sektörü 2013 Yılı Değerlendirmesi
Cam Sektörü 2013 Yılı Değerlendirmesi Temmuz 2014 1 Milyar $ I. Cam Sektörü Hakkında 80 yıllık bir geçmişe sahip olan Türk Cam Sanayii, bugün camın ana gruplarını oluşturan düzcam (işlenmiş camlar dahil),
DetaylıENERJİ ALTYAPISI ve YATIRIMLARI Hüseyin VATANSEVER EBSO Yönetim Kurulu Sayman Üyesi Enerji ve Enerji Verimliliği Çalışma Grubu Başkanı
ENERJİ ALTYAPISI ve YATIRIMLARI Hüseyin VATANSEVER EBSO Yönetim Kurulu Sayman Üyesi Enerji ve Enerji Verimliliği Çalışma Grubu Başkanı İZMİR BÖLGESİ ENERJİ FORUMU 1 Kasım 2014/ İzmir Mimarlık Merkezi FOSİL
DetaylıYenilenebilir olmayan enerji kaynakları (Birincil yahut Fosil) :
Günümüzde küresel olarak tüm ülkelerin ihtiyaç duyduğu enerji, tam anlamıyla geçerlilik kazanmış bir ölçüt olmamakla beraber, ülkelerin gelişmişlik düzeylerini gösteren önemli bir kriterdir. İktisadi olarak
DetaylıFatih YAZITAŞ Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü Yeni Teknolojiler ve Destek Daire Başkanı
Fatih YAZITAŞ Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü Yeni Teknolojiler ve Destek Daire Başkanı İstanbul, Kasım 2014 Son 10 Yılda Gelinen Nokta(2003-2013) Elektrik tüketimi yaklaşık 2 kat artışla 245 milyar
DetaylıLojistik. Lojistik Sektörü
Lojistik Sektörü Gülay Dincel TSKB Ekonomik Araştırmalar dincelg@tskb.com.tr Kasım 014 1 Ulaştırma ve depolama faaliyetlerinin entegre lojistik hizmeti olarak organize edilmesi ihtiyacı, imalat sanayi
DetaylıYERLİ OTOMOBİL PROJESİNDE SON NOKTA: ELEKTRİKLİ OTOMOBİL
YERLİ OTOMOBİL PROJESİNDE SON NOKTA: ELEKTRİKLİ OTOMOBİL Melisa KORKMAZ Küreselleşen dünyada insan kendi yaşamını kolaylaştırmak amacıyla, ihtiyaçlarını karşılayacak birçok ürün icat etmiştir. İcat ettiği
DetaylıRÜZGAR ENERJĐSĐ. Erdinç TEZCAN FNSS
RÜZGAR ENERJĐSĐ Erdinç TEZCAN FNSS Günümüzün ve geleceğimizin ekmek kadar su kadar önemli bir gereği; enerji. Son yıllarda artan dünya nüfusu, modern hayatın getirdiği yenilikler, teknolojinin gelişimi
DetaylıElektrik Enerjisi Üretimi. Dr. Öğr. Üyesi Emrah ÇETİN
Elektrik Enerjisi Üretimi Dr. Öğr. Üyesi Emrah ÇETİN ELEKTRİK PİYASALARI İŞLETME A.Ş. Doğalgaz Yenilenemez (Fosil) Kaynaklı Kömür Elektrik Enerjisi Üretim Çeşitleri Nükleer Petrol türevleri
DetaylıDÜNYA ENERJİ SEKTÖRÜNDE 2040 A BAKIŞ
DÜNYA ENERJİ SEKTÖRÜNDE 2040 A BAKIŞ Dünyanın önemli petrol ve enerji şirketlerinden Exxon Mobil tarafından 2018 Enerji Görünümü ve 2040 yılına dair öngörüleri içeren bir rapor yayınlandı. Rapor, Outlook
Detaylı1Y12 Finansal Sonuçları Analist Toplantısı. 1 Ağustos 2012
1Y12 Finansal Sonuçları Analist Toplantısı 1 Ağustos 2012 Ajanda Son Gelişmeler Haydar Yenigün Global Ford ve Güncel Pazar Verileri Grant Belanger 1Y12 Finansal Sonuçları Oğuz Toprakoğlu Soru & Cevap Sayfa
DetaylıNÜKLEER ENERJİ. Dr. Abdullah ZARARSIZ TMMOB-Fizik Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı
NÜKLEER ENERJİ Dr. Abdullah ZARARSIZ TMMOB-Fizik Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Dünyada Elektrik Enerjisi Üretimi (2005) Biyomas ve atık: %1,3 Nükleer: %16,5 Kömür: %38,8 Diğer yenilenebilir:
Detaylı(*Birincil Enerji: Herhangi bir dönüşümden geçmemiş enerji kaynağı) Şekil 1 Dünya Ekonomisi ve Birincil Enerji Tüketimi Arasındaki İlişki
Nüfus artışı, kentsel gelişim ve sanayileşme ile birlikte dünyada enerji tüketimi gün geçtikçe artmaktadır. Dünya nüfusunun 2040 yılına geldiğimizde 1,6 milyarlık bir artış ile 9 milyar seviyesine ulaşması
DetaylıDünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri
Dünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri ÜLKE Dünya Seramik Kaplama Malzemeleri Üretiminde İlk 1 Ülke 29 21 211 212 212 Dünya /212 Üretiminden Aldığı Pay Değişim (%) (%) 1 ÇİN
Detaylı2010 OCAK NİSAN DÖNEMİ HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ
2010 OCAK NİSAN DÖNEMİ HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ 2010 yılına iyi başlayan ülkemiz halı ihracatı, yılın ilk dört ayının sonunda bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla % 23,1 oranında artarak
DetaylıSÜRDÜRÜLEBİLİR ENERJİ VE HİDROJEN ZEYNEP KEŞKEK ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ
SÜRDÜRÜLEBİLİR ENERJİ VE HİDROJEN ZEYNEP KEŞKEK ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ HİDROJENİN DEPOLANMASI ÇÖZÜM BEKLEYEN SORUNLAR Hidrojenin en önemli özelliklerinden biri depolanabilir olmasıdır.
DetaylıGüneşten Elektrik Üretme Zamanı! Etik Olarak Doğru, Finansal Olarak Akılcı, Çocuklarımızın Geleceği için Kritik Bu Yatırımı Yapmalıyız!
Güneşten Elektrik Üretme Zamanı! Etik Olarak Doğru, Finansal Olarak Akılcı, Çocuklarımızın Geleceği için Kritik Bu Yatırımı Yapmalıyız! Ocak 2014 te Durum: Son dönemde PV panel fiyatlarında büyük düşüş:
DetaylıRÜZGAR ENERJİSİ. Cihan DÜNDAR. Tel: Faks :
RÜZGAR ENERJİSİ Cihan DÜNDAR Tel: 312 302 26 88 Faks : 312 361 20 40 e-mail :cdundar@meteor.gov.tr Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü A r a ş t ı r m a Ş u b e M ü d ü r l ü ğ ü Enerji Kullanımının
DetaylıAVRUPA BİRLİĞİ OTOMOTİV SEKTÖRÜ
İZMİR TİCARET ODASI AVRUPA BİRLİĞİ OTOMOTİV SEKTÖRÜ Dilara SÜLÜN DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER MÜDÜRLÜĞÜ AB MASASI ŞEFİ (TD) Mayıs 2006 AB OTOMOTİV SEKTÖRÜ AB, dünya otomotiv pazarının %35'ine sahiptir. Otomobil
DetaylıUluslararası. İnsan Bilimleri. Dergisi ISSN: 1303-5134. www.insanbilimleri.com. Cilt: 4 Sayı: 2 Yıl: 2007
Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.insanbilimleri.com Cilt: 4 Sayı: 2 Yıl: 2007 Dünya da ve Türkiye de yeni bir pazarın doğuşu, gelişimi ve paylaşımı: Hidrojen enerjisi ve hidrojen
DetaylıTÜRK PERAKENDE SEKTÖRÜ VE BEKLENTİLERİMİZ
TÜRK PERAKENDE SEKTÖRÜ VE BEKLENTİLERİMİZ Türkiye de perakende sektörü, 300 milyar dolara ulaşan büyüklüğü, 365 bin mağaza sayısı ve 2009-2013 yılları arasında yıllık bileşik %7 büyüme ile öne çıkan sektörler
DetaylıAzerbaycan Enerji Görünümü GÖRÜNÜMÜ. Hazar Strateji Enstitüsü Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi. www.hazar.org
Azerbaycan Enerji GÖRÜNÜMÜ Hazar Strateji Enstitüsü Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi EKİM 214 www.hazar.org 1 HASEN Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi, Geniş Hazar Bölgesi ne yönelik enerji,
DetaylıİÇİNDEKİLER 2
Özgür Deniz KOÇ 1 İÇİNDEKİLER 2 3 4 5 6 Elektrotlar Katalizörler Elektrolit Çalışma Sıcaklığı Karbon Nikel, Ag, Metal oksit, Soy Metaller KOH(potasyum hidroksit) Çözeltisi 60-90 C (pot. 20-250 C) Verimlilik
DetaylıMikroşebekeler ve Uygulamaları
Ders 1 Güz 2017 1 Dağıtık Enerji Üretimi ve Mikroşebekeler 2 Başlangıçta... Elektriğin üretimi DC Küçük güçte üretim DC şebeke Üretim-tüketim mesafesi yakın Üretim-tüketim dengesi batarya ile sağlanıyor
DetaylıBİYO ENERJİ İLE ÇALIŞAN İKLİMLENDİRME VE ELEKTRİK ÜRETİM SANTRALİ. Çevre dostu teknolojiler
Çevre dostu teknolojiler Kuruluş yılımız olan 2007 senesi, alarm veren iklim değişimi raporunun Birleşmiş Milletler tarafından açıklanmasının da tarihidir. Aynı zamanda fosil enerji kaynakları miktarının
DetaylıSir William Grove seyreltik sülfirik asit çözeltisine daldırılmış iki platin elektrottan oluşmuş bir sistemde hidrojen ve oksijenden elektrik
Sir William Grove seyreltik sülfirik asit çözeltisine daldırılmış iki platin elektrottan oluşmuş bir sistemde hidrojen ve oksijenden elektrik üretmeyi başarmıştır. Daha sonraki yıllarda Grove, önceki çalışmasında
Detaylıİçerik. Giriş. Yakıt pili bileşenlerinin üretimi. Yakıt pili modülü tasarımı ve özellikleri. Nerelerde kullanılabilir?
Prof. Dr. İnci EROĞLU ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Savunma Sanayiinde Borun Kullanımı Çalıştayı (SSM) 14 Haziran 2011 1 İçerik Giriş Yakıt pili bileşenlerinin üretimi Yakıt pili
DetaylıENERJİ VERİMLİLİĞİ (ENVER) GÖSTERGELERİ VE SANAYİDE ENVER POLİTİKALARI
ENERJİ VERİMLİLİĞİ (ENVER) GÖSTERGELERİ VE SANAYİDE ENVER POLİTİKALARI Erdal ÇALIKOĞLU Sanayide Enerji Verimliliği Şube Müdürü V. Neden Enerji Verimliliği? Fosil kaynaklar görünür gelecekte tükenecek.
DetaylıHİDROLİK PNÖMATİK SEKTÖRÜ NOTU
HİDROLİK PNÖMATİK SEKTÖRÜ NOTU Akışkan gücü, basınçlı akışkanların, ister sıvı ister gaz halinde olsun, enerjilerinden faydalanarak elde edilen güçtür. Sıvı veya gaz, yada somut olarak su veya hava, ancak
DetaylıŞirketin kuruluşundan bugüne kadar geçirdiği evreler ve yurtdışı ve yurtiçinde gerçekleştirilen yatırımlar
Esen Bulca, Trakya Cam Pazarlama Müdürü Şirketin kuruluşundan bugüne kadar geçirdiği evreler ve yurtdışı ve yurtiçinde gerçekleştirilen yatırımlar Şişecam Grubu bünyesinde düzcam üretim ve pazarlama faaliyetleri,
DetaylıÇeşitli Enerji Kaynaklarının Karşılaştırılması
Çeşitli Enerji Kaynaklarının Karşılaştırılması Dünya Nüfusu sürekli arttığından ve ülkelerin şu anki Batı Avrupa,Japonya,Kuzey Amerika yaşam standartlarına ulaşma çabasından dolayı daha fazla elektrik
DetaylıDünya Enerji Görünümü Dr. Fatih Birol Baş Ekonomist, Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) İstanbul, 20 Aralık 2013
Dünya Enerji Görünümü 2013 Dr. Fatih Birol Baş Ekonomist, Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) İstanbul, 20 Aralık 2013 Günümüzde dünyanın enerji görünümü Enerji sektöründeki bazı ezberler bozuluyor. Ülkelerin
DetaylıTTGV Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Destekleri
TTGV Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Destekleri Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliğinin Finansmanı Bilgilendirme Toplantısı Ferda Ulutaş Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Odakule-İstanbul,
DetaylıÜlkemizde Elektrik Enerjisi:
Karadeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik-Bilgisayar Bilim Kolu Eğitim Seminerleri Dizisi 6 Mart 8 Mayıs 22 Destekleyen Kuruluşlar: Karadeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği
Detaylı2010 YILI OCAK-MART DÖNEMİ TÜRKİYE DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ İHRACATI DEĞERLENDİRMESİ
2010 YILI DÖNEMİ TÜRKİYE DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ İHRACATI DEĞERLENDİRMESİ 2010 yılı Ocak-Mart döneminde, Türkiye deri ve deri ürünleri ihracatı % 13,7 artışla 247,8 milyon dolara yükselmiştir. Aynı dönemde
DetaylıENERJİ VERİMLİLİĞİ MÜCAHİT COŞKUN
ENERJİ VERİMLİLİĞİ MÜCAHİT COŞKUN 16360019 1 İÇİNDEKİLER Enerji Yoğunluğu 1. Mal Üretiminde Enerji Yoğunluğu 2. Ülkelerin Enerji Yoğunluğu Enerji Verimliliği Türkiye de Enerji Verimliliği Çalışmaları 2
DetaylıRUANDA ÜLKE RAPORU 15.10.2015
RUANDA ÜLKE RAPORU 15.10.2015 YÖNETİCİ ÖZETİ Uludağ İhracatçı Birlikleri nin kayıtlarına göre, Bursa dan Ruanda ya ihracat yapan 1 firma bulunmaktadır. (AHENK KOZMETİK İÇ VE DIŞ TİC. A.Ş) 30.06.2015 tarihi
Detaylı2010 OCAK AYI HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ
2010 OCAK AYI HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ Ülkemiz halı ihracatı 2009 yılını % 7,2 oranında düşüşle kapanmış ve 1 milyar 86 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. 2010 yılının ilk ayında ise halı
DetaylıEnerji Kaynakları ENERJİ 1) YENİLENEMEZ ENERJİ KAYNAKLARI 2) YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI
ENERJİ Enerji, iş yapabilme kabiliyetidir. Bir sistemin enerjisi, o sistemin yapabileceği azami iştir Enerji Kaynakları 1) YENİLENEMEZ ENERJİ KAYNAKLARI 2) YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI YENİLENEMEZ ENERJİ
DetaylıYENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARIMIZ VE ELEKTRİK ÜRETİMİ. Prof. Dr. Zafer DEMİR --
YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARIMIZ VE ELEKTRİK ÜRETİMİ Prof. Dr. Zafer DEMİR -- zaferdemir@anadolu.edu.tr Konu Başlıkları 2 Yenilenebilir Enerji Türkiye de Politikası Türkiye de Yenilenebilir Enerji Teşvikleri
Detaylı2010 OCAK MART DÖNEMİ HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ
2010 OCAK MART DÖNEMİ HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ 2009 yılında ülkemiz halı ihracatı % 7,2 oranında düşüşle 1 milyar 86 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. 2010 yılının ilk çeyreğinin sonunda
DetaylıTürkiye nin Enerji Teknolojileri Vizyonu
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 26. Toplantısı Türkiye nin Enerji Teknolojileri Vizyonu Prof. Dr. Yücel ALTUNBAŞAK Başkanı Enerji İhtiyacımız Katlanarak Artıyor Enerji ihtiyacımız ABD, Çin ve Hindistan
DetaylıSayın Arsuz Belediye Başkanım,/ Saygıdeğer Konuşmacılar,/
Sayın Arsuz Belediye Başkanım,/ Saygıdeğer Konuşmacılar,/ Değerli Katılımcılar,/ Arsuz Belediyesi nin ev sahipliğinde düzenlenen/ bölgemizin enerji sektöründeki durumu/ ve geleceği hakkında görüşmeler
DetaylıMM548 Yakıt Pillerinin Prensibi ve Uygulaması
MM548 Yakıt Pillerinin Prensibi ve Uygulaması 2015 Güz Dönemi Yrd.Doç.Dr. Muhittin Bilgili Ders içeriği 1) Yakıt pillerine giriş 2) Yakıt pillerinin çalışma prensibi: - Elektro-Kimyasal Prosesler ve Elektrik
DetaylıAlmanya Ülke Raporu (Otomotiv Sektörü Açısından)
Almanya Ülke Raporu (Otomotiv Sektörü Açısından) Ar-Ge Şubesi Eylül, 2017 Ekonomik Yapı Yüksek alım gücüyle ülkemiz ihracat ve ithalatında en büyük partner olma özelliği taşıyan Almanya Federal Cumhuriyeti,
DetaylıTarım & gıda alanlarında küreselleşme düzeyi. Hareket planları / çözüm önerileri. Uluslararası yatırımlar ve Türkiye
Fırsatlar Ülkesi Türkiye Yatırımcılar için Güvenli bir Liman Tarım ve Gıda Sektöründe Uluslararası Yatırımlar Dr Mehmet AKTAŞ Yaşar Holding A.Ş. 11-12 Şubat 2009, İstanbul sunuş planı... I. Küresel gerçekler,
DetaylıTürkiye de Rüzgar Enerjisi. www.euas.gov.tr 1
Türkiye de Rüzgar Enerjisi www.euas.gov.tr 1 Enerjinin Önemi Günümüz dünyasında bir ülkenin sürdürülebilir kalkınma hamlelerini gerçekleştirmesi, toplumsal refahı yükseltmesi ve global ölçekte rekabet
DetaylıYarı Finansal Sonuçlar Analist Toplantısı
2014 1. Yarı Finansal Sonuçlar Analist Toplantısı Ajanda Oğuz Toprakoğlu Mali İşler Genel Müdür Yardımcısı İkinci Çeyrekteki Önemli Gelişmeler Operasyonel Performans Finansal Sonuçlar Courier Lansmanı
DetaylıEnerji ve çevre alanında Bir dünya lideri. 27 Haziran, 2011 Paris
Enerji ve çevre alanında Bir dünya lideri 27 Haziran, 2011 Paris İçindekiler 1. 2. Profil ve Faaliyetler Strateji ve Esneklik Profil ve Faaliyetler Kamu hizmet kurumlarındaki hizmetlerin tarihi Société
DetaylıSAĞLIK SEKTÖRÜ RAPORU
SAĞLIK SEKTÖRÜ RAPORU İçindekiler DÜNYA ÜRETİMİ... 3 DÜNYA TİCARETİ... 4 TÜRKİYE DE İLAÇ ve ECZACILIK ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ... 5 Türkiye de Sağlık Harcamaları... 5 TÜRKİYE DE DIŞ TİCARET... 6 İhracat... 7 İthalat...
DetaylıSN. YETKİLİ DİKKATİNE 25.08.2015 KONU: 2016 YILI YAPI-İNŞAAT VE ELEKTRİK FUARLARI SİRKÜ BİLGİLENDİRMESİ
SN. YETKİLİ DİKKATİNE 25.08.2015 KONU: 2016 YILI YAPI-İNŞAAT VE ELEKTRİK FUARLARI SİRKÜ BİLGİLENDİRMESİ Türkiye milli katılım organizasyonunun, T.C. Ekonomi Bakanlığı'na izin başvurusu yapılmış olup, Türkel
DetaylıÇeyrek Finansal Sonuçlar
2014 1. Çeyrek Finansal Sonuçlar Ajanda Yeni Ürünler, Ford ve Avrupa Pazarı William Periam Finansal Sonuçlar Oğuz Toprakoğlu Soru & Cevap William Periam Genel Müdür Baş Yardımcısı Yeni Ürünler TRANSIT
DetaylıSürdürülebilir Kalkınma - Yeşil Büyüme. 30 Mayıs 2012
Sürdürülebilir Kalkınma - Yeşil Büyüme 30 Mayıs 2012 Sürdürülebilir Kalkınma gelecek kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin bugünün ihtiyaçlarını karşılayabilecek kalkınma
DetaylıDünyada Enerji Görünümü
09 Nisan 2014 Çarşamba Dünyada Enerji Görünümü Dünyada, artan gelir ve nüfus artışına paralel olarak birincil enerji talebindeki yükseliş hız kazanmaktadır. Nüfus artışının özellikle OECD Dışı ülkelerden
Detaylı1.10.2015. Kömür ve Doğalgaz. Öğr. Gör. Onur BATTAL
Kömür ve Doğalgaz Öğr. Gör. Onur BATTAL 1 2 Kömür yanabilen sedimanter organik bir kayadır. Kömür başlıca karbon, hidrojen ve oksijen gibi elementlerin bileşiminden oluşmuş, diğer kaya tabakalarının arasında
DetaylıElektrikli Araçlar. Meltem Civlez & Zeynep Kasımay. Genele Açık
Elektrikli Araçlar Meltem Civlez & Zeynep Kasımay 16.11.2018 Elektrikli Araçların Tarihçesi 1801-1850: İlk elektrikli araçlar İskoçya ve Amerika da 1832-1839: Robert Anderson elektrik enerjisiyle çalışan
DetaylıYaz Puantı ve Talep Yönetimi
Yaz Puantı ve Talep Yönetimi Genel elektrik talebi kış aylarında ısıtma ve aydınlatma, yaz aylarında ise soğutma (klima) ihtiyacına bağlı olarak bölgesel ve mevsimsel farklılıklar oluşturur. modus Enerji
DetaylıMevcut Global Piyasa Koşullarında. Termik Santraller Üstüne Gözlemler
Mevcut Global Piyasa Koşullarında Termik Santraller Üstüne Gözlemler Geçtiğimiz birkaç yıl, termik enerji üretimi endüstrisi için zor bir dönem oldu. 2017 yılında, tüm ABD ulusal şebekesine, 10 GW Doğal
DetaylıİÇİNDEKİLER TABLO VE ŞEKİLLER...
İÇİNDEKİLER TABLO VE ŞEKİLLER...4 1.Yönetici Özeti... 11 2.Giriş... 12 3.Sektörel Analiz... 13 3.1 Birincil Enerji Kaynaklarına Bakış...13 3.1.1 Kömür... 13 3.1.1.1 Dünya da Kömür... 14 3.1.1.1.1 Dünya
DetaylıMM548 Yakıt Pillerinin Prensibi ve Uygulaması. Yrd.Doç.Dr. Muhittin Bilgili
MM548 Yakıt Pillerinin Prensibi ve Uygulaması Yrd.Doç.Dr. Muhittin Bilgili MM548 Ders içeriği 1) Yakıt pillerine giriş 2) Yakıt pillerinin çalışma prensibi: - Elektro-Kimyasal Prosesler ve Elektrik Üretimi
DetaylıŞEHİR YÖNETİMİ Şubat 2018
ŞEHİR YÖNETİMİ Şubat 2018 nin hizmet ve sorumluluk alanları nelerdir? Küresel ve teknolojik değişimlerle birlikte Şehir Yönetimleri nasıl değişmektedir? İdeal nasıl sağlanmalıdır? Ajanda 1. Mevcut Durum
DetaylıGÜNE ENERJ PV Sistemleri: PV uygulamaları
GÜNEŞ ENERJİSİ Güneşin enerjisini üç yolla kullanabiliriz, güneş enerjisi derken bu üçü arasındaki farkı belirtmek önemlidir: 1. Pasif ısı. Güneşten bize doğal olarak ulaşan ısıdır. Bina tasarımında dikkate
DetaylıElektriği doğru kullan %35 e kadar tasarruf sağla!
Kıb-Tek in 3 zamanlı kontrol sizde tarifesi hem ülke ekonomisi hem de vatandaşlar için büyük avantajlar sağlıyor: Elektriği doğru kullan %35 e kadar tasarruf sağla! 3 lü kontrolsizde tarifesiyle aboneler
DetaylıGÜNEŞTEN ELEKTRİK KAZANAN, KAYBEDEN YA DA MASUM KURBAN? Dr. Baha Kuban - ŞİŞECAM
GÜNEŞTEN ELEKTRİK KAZANAN, KAYBEDEN YA DA MASUM KURBAN? Dr. Baha Kuban - ŞİŞECAM FOTOVOLTAİK ETKİSİ (güneş pili) Yansıtmasız kaplama Saydam yapıştırıcı Cam Güneş ışığı ön elektrot akım n-tipi yarı-iletken
DetaylıDİYARAKIR DIŞ TİCARETİ 2014
DİYARAKIR DIŞ TİCARETİ 2014 Nisan 2015 Hikmet DENİZ İçindekiler 1. İhracat... 2 1.1. İhracat Yapılan Ülkeler... 3 1.2. 'ın En Büyük İhracat Partneri: Irak... 5 1.3. İhracat Ürünleri... 6 2. İthalat...
DetaylıKÖMÜRÜN ENERJİDEKİ YERİ
KÖMÜRÜN ENERJİDEKİ YERİ Prof. Dr. Güven ÖNAL Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı 1 Sunumun Ana Konuları Dünya da Kömür ve Enerji Türkiye nin Kömür Rezervleri ve Üretimi Türkiye nin Enerji Durumu Yerli
DetaylıSOĞUTMANIN GELECEĞİ: ENERJİ-VERİMLİ KLİMALAR İÇİN FIRSATLAR*
SOĞUTMANIN GELECEĞİ: ENERJİ-VERİMLİ KLİMALAR İÇİN FIRSATLAR* DÜNYA ARTAN SOĞUK TALEBİ İLE YÜZLEŞİYOR Enerjinin mekan soğutması için kullanımı, diğer tüm kullanımlarından daha fazla artarak, 1990-2016 yılları
Detaylı2010 ŞUBAT AYI HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ
2010 ŞUBAT AYI HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ Ülkemiz halı ihracatı 2009 yılını % 7,2 oranında düşüşle kapanmış ve 1 milyar 86 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. 2010 yılının ilk iki ayının
DetaylıENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI
ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE Türkiye önümüzdeki yıllarda artan oranda enerji ihtiyacı daha da hissedecektir. Çünkü,ekonomik kriz dönemleri
DetaylıÇatı Mevzuatındaki Gelişmeler ve Çatı Pazarı
Çatı Mevzuatındaki Gelişmeler ve Çatı Pazarı 29.03.2018 İçindekiler METİN ALANI Uluslararası Enerji Ajansı 2017 Raporu ve Dünya da Solar Pazarı Son Durum Türkiye de Solar Pazarı Son Durum Mevzuat ve Çatı
Detaylı