Anahtar Kelimeler: Deniz Levreği (Dicentrarchus labrax), Karadeniz, Büyüme Oranı, Yem Değerlendirme Oranı

Transkript

1 Fırat Üniv. Fen Bilimleri Dergisi Fırat Univ. Journal of Science 22 (1), 55-59, (1), 55-59, 2010 Orta Karadeniz Kıyısal Bölgesi ndeki (Sinop) Deniz Levreğinin (Dicentrarchus labrax L., 1758) Yıllık Büyüme Oranlarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma Birol BAKİ, Mustafa KALMA Sinop Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Akliman-Sinop (Geliş/Received: ; Kabul/Accepted: ) Özet Orta Karadeniz Bölgesinde, ağ kafeste yürütülen çalışmada, deniz levreğinin (Dicentrarchus labrax L.,1758) yıllık büyüme oranları incelenmiştir. Başlangıç canlı ağırlıkları ortalama 67.66±1.55 g olan balıklara çalışma süresince su sıcaklığına bağlı olarak yem fabrikasının belirttiği tablo değerlerine göre yemleme yapılmıştır. Bir yıl süren araştırma sonunda, ortalama canlı ağırlıklar ±12.35 g olarak gerçekleşirken, spesifik büyüme oranı 0.41±0.01, yem değerlendirme oranı 3.41±0.10 olarak tespit edilmiştir. Çalışmada, deniz suyu sıcaklığının 13 o C nin altında olduğu aylarda yem alımının azaldığı ve büyümenin durduğu belirlenmiştir. Bölgenin deniz suyu sıcaklıkları göz önüne alındığında, deniz levreği yetiştiriciliği için optimum büyüme değerlerinin Mayıs ile Ekim ayları arasında olduğu söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Deniz Levreği (Dicentrarchus labrax), Karadeniz, Büyüme Oranı, Yem Değerlendirme Oranı A Study on Annual Growth Rates of Sea Bass (Dicentrarchus labrax L., 1758) in Central Black Sea (Sinop) Coastal Region Abstract Annual growth rate of sea bass (Dicentrarchus labrax L., 1758) was investigated through an experiment conducted in net cages at Middle Black Sea region. Fish with initial mean live weights of 67.66±1.55 g were fed at amounts depending on water temperature and according to the table values provided by feed manufacturer. As a result of a one year study period, mean live weight was ±12.35 g, specific growth rate was 0.41±0.01 and feed conversion ratio was 3.41±0.10. In the study, feed intake was found to decrease and growth to cease during months with a sea water temperature below 13 o C. As the sea water temperatures of the region was taken into account, optimum growth rates for sea bass culture may be considered to be between May and October. Keywords: Sea Bass (Dicentrarchus labrax), Black Sea, Growth Rate, Feed Conversion Ratio 1. Giriş Son yıllarda dünyada yetiştiricilik çalışmaları önem kazanmış ve üretim de buna paralel olarak artışlar göstermiştir. Dünya su ürünleri üretimi artışında yetiştiriciliğin payı gün geçtikçe arttığı görülmektedir [1]. Ülkemizde ise denizlerde üretim yapan işletmelerin üretim artışlarıyla, son yıllarda toplam su ürünleri üretimi içerisinde kültür balıkları üretimi oranı %1 lerden %18 lere kadar yükselmiştir [2]. Akdeniz ülkelerinde, uygun ortam koşullarında ekonomik değeri yüksek olan deniz levreği (Dicentrarchus labrax L., 1758) yetiştiriciliğinde hızlı gelişme kaydedilmiştir [3]. Günümüzde ülkemiz dışında Yunanistan, İtalya, İspanya, Fransa, İsrail ve Tunus gibi Akdeniz ülkelerinde bu türün üretimi bir endüstri halini almış durumdadır [4]. Akdeniz ülkelerinde olduğu gibi, ülkemiz balıkçılığında da öneme sahip olan deniz levreği doğal stoklarının giderek azalması, yapay olarak yumurta alınabilmesi, kafeslerde yetiştirilebilmesi, kısa zamanda pazar boyuna ulaşması ile tercih edilen yetiştiricilik türü olmuştur. Ayrıca kaliteli ve lezzetli ete sahip olması nedeniyle dünya pazarlarında kolayca

2 Birol Baki, Mustafa Kalma alıcı bulmasıyla ekonomik bir değer taşımaktadır [5]. Ülkemizde deniz levreği yetiştiricilik çalışmalarına 1984 yılından sonra özel birkaç işletmede başlanmış; 1990 lı yıllara gelindiğinde üretim tesislerinde yıllık deniz levreği yumurta üretimi milyonlara dayanan rakamlara ulaşmıştır [6]. Ülkemizde genel üretim artışına paralel olarak deniz levreği yetiştiriciliği üretiminde de artışlar gözlenmiş, başlangıçta 5 ton olan üretim, 2007 yılında ton düzeyine çıkmıştır [2]. Deniz Levreği pazarlama ağırlığına ortam şartlarına bağlı olarak farklı bölgelerde farklı sürelerde ulaşmaktadır. İtalya lagünlerinde kafeslerde porsiyonluk ağırlığa ulaşma süresi kuluçka dönemi dahil 18 ay olurken [7]; Ege Bölgesi nde 3-4 g ağırlığından porsiyonluk ağırlığa ulaşma süresi ay olduğu bildirilmektedir [6]. Ülkemiz su ürünleri üretiminin büyük bir kısmının elde edildiği Karadeniz Bölgesi, avcılık dışında deniz ve içsularda yetiştiricilik üretimi açısından önemli bir potansiyele sahiptir [8]. Karadeniz de ilk olarak 1989 yılında araştırma amaçlı olarak Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü deniz kafeslerinde alabalık yetiştiriciliğine başlamış, daha sonra özel girişimciler 1991 yılından itibaren Trabzon, Rize, Ordu ve Sinop illerinde kafeslerde gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) üretimine başlanmış, ancak yaz döneminde su sıcaklığının 20 C yi geçmesi ile önemli sorunlar yaşanmıştır [9]. Bunun sonucunda girişimcilerden bazıları yetiştiricilik faaliyetini sınırlandırmış, bazıları ise alternatif yöntem ve türler aramaya başlamışlardır. Bu arayış ile Karadeniz de yetiştiriciliği yapılabilecek alternatif türlerden biri olarak deniz levreği düşünülmüştür. Bu amaçla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na bağlı Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü nün yapmış olduğu yetiştiricilik çalışmalarının olumlu sonuç vermesinin ardından Doğu Karadeniz de Trabzon ve Ordu illerinde bazı özel işletmeler denizde üretime başlamıştır [8, 10, 11]. Çalışmada, Akdeniz ve Ege Bölgesi nde yoğun olarak yetiştiriciliği yapılan deniz levreğinin Orta Karadeniz koşullarındaki yıllık büyüme oranlarının tespit edilmesi ve mevcut şartlardaki yıllık performansının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. 2. Materyal ve Metot Araştırma, Sinop Su Ürünleri Fakültesine ait Deniz Yetiştiricilik Ünitesinde yürütülmüştür. Çalışmada 2 m çapında ve yaklaşık 6 m 3 kapasiteli 4 adet yuvarlak fiberglas kafes kullanılmıştır. Kafesler akıntı hızı ve akıntı yönü dikkate alınarak, birbirini etkilemeyecek şekilde yerleştirilmiştir. Kafeslerde 8 mm göz açıklığına sahip olan ağlar kullanılmıştır. Kafes ağları düzenli olarak her 15 günde yenisi ile değiştirilmiştir. Balıklar, Ordu ili Perşembe ilçesinde bulunan bir işletmeden getirilmiş ve bir hafta süreyle gemi trafiğinden ve gürültü ile oluşacak stresten uzak olan kafeslerde stoklanarak adaptasyonları sağlanmıştır. Adaptasyon sonrası, canlı ağırlıkları ortalama 67.66±1.55 g olan yavru balıklar, yaklaşık 15 kg/m 3 lük hasat stok yoğunluğu ile kafeslere yerleştirilerek, denemeye başlanmıştır [6]. Balıkların beslenmesinde özel bir fabrikadan elde edilen yem kullanılmıştır (Tablo 1). Besleme işlemi sabah ve akşam olmak üzere günde iki öğün olmak üzere yem fabrikasının belirttiği tablo değerlerine göre yapılmıştır. Balık ölçümlerinin yapıldığı günler ile deniz şartlarının uygun olmadığı günlerde, deneme süresince toplam 40 gün yemleme yapılamamıştır. Balıkların canlı ağırlık ölçümünde 0.1 g a duyarlı terazi kullanılmıştır. Deniz suyunun sıcaklık değerleri civalı termometre ile sabah, öğle ve akşam olmak üzere günde üç defa ölçülerek elde edilmiştir. Diğer su parametrelerinden tuzluluk ve ph ölçümleri ise su analiz cihazı ile ölçülmüştür. Çalışmadaki sıcaklık, ph ve tuzluluk ölçümleri kafesin orta kesiminden alınmıştır. Yaşam alanına ve beslenmeye olan adaptasyon sürecini tamamlayan, iyi yem alımına ve sağlıklı görünüme sahip olan 300 er adet deniz levreği kafeslere stoklanmıştır. Deneme, Aralık ayında başlatılmış ve 1 yıl sürmüştür. Deneme başında tüm balıklarda, 90 ar günlük periyot sonunda rastgele örnekleme yoluyla alınan altmışar adet balıkta ölçümler yapılmıştır. Ölçümü yapılan balıklar 56

3 Orta Karadeniz Kıyısal Bölgesi ndeki (Sinop) Deniz Levreğinin (Dicentrarchus labrax L., 1758) Yıllık Büyüme Oranlarının İncelenmesi.. tekrar kafese yerleştirilmiştir. Çalışma süresince herhangi bir nedenle gerçekleşen balık ölümü görülmemiştir. Araştırma sonunda elde edilen canlı ağırlık artışı, yem değerlendirme oranı, spesifik büyüme oranı gibi değerler, çeşitli araştırıcıların [12, 13, 14] bildirdiği eşitliklere göre değerlendirilmiştir. 3. Bulgular Çalışmada, deniz suyu sıcaklığının 6.7 ile 29 o C, tuzluluğun %o ve ph ın değerleri arasında değiştiği tespit edilmiştir. Araştırma süresince tespit edilen ortalama ağırlık, spesifik büyüme oranı, yüzde ağırlık artışı ve yem değerlendirme oranı Tablo 2 de belirtilmiştir. Deneme başlangıcında 67.66±1.55 g olan ortalama canlı ağırlık, deneme sonunda ±12.35g a ulaşmıştır (Şekil 1). Büyümenin en iyi olduğu dönem ortalama 22.0±0.3 o C olduğu 3. periyot (%113.38), yem değerlendirme oranının en iyi olduğu dönemin ise 19.9±0.3 o C ve 4. periyot (%1.13) olduğu tespit edilmiştir. Yıllık büyüme oranlarına bakıldığında, ortalama spesifik büyüme oranının 0.41±0.01; ortalama ağırlık artışı oranının 50.63±5.92; ortalama yem değerlendirme oranının ise 3.41±0.10 olduğu hesaplanmıştır. Çalışmada kış döneminde su sıcaklık değerinin düşmesi ile büyümede durgunluk yaşandığı, su sıcaklığının yükselmeye başlaması ile birlikte spesifik büyüme ve oransal ağırlık artışında yükselme olduğu belirlenmiştir. Tablo 1. Denemede kullanılan yemlerin fabrika tarafından belirtilen besin madde içerikleri Besin Madde İçerikleri Büyütme Yemi mm (%) Protein 44 Yağ 18 Nem 8.5 Kül 12 Selüloz 2.5 GE (Gross enerji) kcal/kg 4985 DE (Sindirilebilir enerji) kcal/kg 3990 ME (Metabolik enerji) kcal/kg 3591 Yemdeki Sindirilebilir Enerji Kaynakları Dağılımı (%) Protein 49 Yağ 38 Karbonhidrat 13 Tablo 2. Deneme süresi, su sıcaklığı, ortalama ağırlık, spesifik büyüme oranı (SBO), yüzde ağırlık artışı (OAA) ve yem değerlendirme oranına (YDO) ilişkin değerler Periyot Deneme Süresi Su Sıcaklığı Ortalama Ağırlık SBO (%) OAA (%) YDO (%) (gün) ( o C) (g) Başlangıç 67.66± ± ± ± ± ± ± ± ± Ortalama 0.41± ± ±

4 Birol Baki, Mustafa Kalma Ağırlık (g) Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Sıcaklık (oc) Ağırlık (g) Şekil 1. Ortalama Deniz Suyu Sıcaklığının Aylık Değişimi ve Canlı Ağırlık Değerleri 4. Tartışma Büyümenin belirlenmesinde ana kriter olarak ele alınan canlı ağırlık artışı, sıcaklık ve tuzluluk değişimlerinden önemli derecede etkilendiği, ayrıca iyi yem değerlendirme için optimum su sıcaklığının o C olması gerektiği belirtilmektedir [15]. Su sıcaklığının önemli derecede etkilediği yıllık spesifik büyüme oranı ortalama olarak 0.41±0.01 olarak hesaplanmış, su sıcaklık ortalamasının yüksek olduğu 3. periyotta en yüksek değerine ulaşmış ve bu dönemde 0.83 olarak tespit edilmiştir. Benzer sıcaklık ve tuzluluk değerlerinde yapılan çalışmalarda, spesifik büyüme oranlarını Dendrinos ve Thorpe [16] 0.73, Lanari ve ark., [17] 0.92 olarak bildirirken, Korkut ve ark., [18] Ege Denizi nde yaptıkları çalışmada 1.85, Okumuş ve ark., [19] ise Doğu Karadeniz de yaptıkları çalışmada yıllık 0.37 olarak bildirmişlerdir. Aynı ağırlıktaki balıklar üzerinde spesifik büyüme oranında meydana gelen farklılık, özellikle sıcaklık ve yemleme düzeylerinin farklı olmasından; benzer sıcaklıkta görülen farklılık ise, ortam ve tuzluluk değeri farklılığından kaynaklandığı düşünülmektedir. Levreklerde yem değerlendirme oranını etkileyen en önemli etkenler sıcaklık ve tuzluluktur. Bu çevresel etkenlerin yanında balığın yaşı, büyüklüğü, yemin miktarı ve kalitesi de etkili olmaktadır [16]. Çalışmada, yıllık ortalama yem değerlendirme oranı 3.41±0.10 olarak hesaplanmıştır. Yapılan diğer çalışmalarda Korkut ve ark., [18] 2.4, Okumuş ve ark., [19] 2.2, Lanari ve ark., [17] 1.88, Zanuy ve Carillo [15] ise deniz levreklerinde optimum su sıcaklığında yem değerlendirme oranının 1.5 ile 3.0 arasında olduğunu bildirmektedir. Çalışmada yem alımının durduğu 1. periyotta gerçekleşen düşük yem değerlendirme oranı dışında 2., 3. ve 4. periyotta gerçekleşen yem değerlendirme oranının literatür verileri ile benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. Çalışmada, su sıcaklığının o C arasında mevsimsel değişim gösterdiği ve 13 o C nin altındaki su sıcaklık değerlerinde yem alımının azalarak büyümenin durduğu gözlenmiştir. Su sıcaklığının optimum değerlere doğru yükselmesi ile yem alımı ve büyüme oranında artma belirlenmiştir. Deniz levreğinin Karadeniz koşullarındaki doğal ve kültür ortamında büyüme performansı üzerine çalışmalar yürütülmektedir [19, 20]. Ege Denizi nde ve Karadeniz de kafeslerde deniz levreği üretimi yapan yetiştiriciler, Karadeniz deki büyümenin de kabul edilebilir düzeyde olduğunu ifade etmektedir [9]. Sonuç olarak, deniz suyu sıcaklığının mevsimsel değişimler gösterdiği Karadeniz de optimum su sıcaklığının altında büyümenin yavaşladığı hatta bazı dönemlerde durduğu 58

5 Orta Karadeniz Kıyısal Bölgesi ndeki (Sinop) Deniz Levreğinin (Dicentrarchus labrax L., 1758) Yıllık Büyüme Oranlarının İncelenmesi.. tespit edilmiştir. Su sıcaklığının optimum olduğu dönemlerde (Mayıs-Kasım ayları arasında) yem kalitesiyle bağlantılı uygun besleme rejimi uygulandığı taktirde, deniz levreği yetiştiriciliğinde kabul edilebilir büyüme değerlerine ulaşılabileceği söylenebilir. 5. Kaynaklar 1. FAO (2007). Global Aquaculture Production , 2. TÜİK (2009). Su Ürünleri İstatistikleri, Türkiye İstatistik Kurumu, Yayın No: 3177, 48s, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Eylül, Alpbaz, A.G. (1990). Deniz Balıkları Yetiştiriciliği, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Yüksekokulu Yayınları No:20, Sayfa: , Ege Üniversitesi Basımevi, 335s, İzmir. 4. Gökoğlu, M., Baran, İ. (1991). Yapay yolla elde edilen levrek (Dicentrarchus labrax, L.) yavrularında pelet yeme geçene kadar ölüm oranının tespiti. İstanbul Üniversitesi, Su Ürünleri Dergisi 1, 2: Çelikkale, M. S. (1994). İçsu Balıkları ve Yetiştiriciliği, Cilt 1-2. Baskı, K.T.Ü. Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi Yayınları, Yayın No:2, s, Trabzon. 6. Fırat, K., Saka, Ş. (2000). Levrek balığının biyolojisi ve yetiştirme teknikleri. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Ticari Balık Türlerinin Biyolojisi ve Yetiştirme Teknikleri Hizmetiçi Eğitim Semineri. 1-5 Mayıs, Ankara. 7. Barnabe, G. (1990). Rearing bass and gilthead bream, Aquaculture, 2: Çelikkale, M. S., Düzgüneş, E., Okumuş, İ. (1999). Türkiye su ürünleri sektörü, potansiyeli, mevcut durumu, sorunları ve çözüm önerileri, İstanbul Ticaret Odası, İstanbul Yayın No:1999-2, 414s. 9. Anonim, Karadeniz Bölgesi nde su ürünleri yetiştiriciliği yapan işletmelerin yapısal analizi ve verimliliğinin belirlenmesi. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Proje Sonuç Raporları Serisi, No:2000-1, 129s, Trabzon. 10. Baki, B. (2000). Sinop içliman mevkiinde ağ kafeslerde deniz levreğinin (Dicentrarchus labrax, L.,1758) farklı yemleme metoduna göre büyüme performansının belirlenmesi. Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Universitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 40s, Samsun. 11. Baki, B., Dalgıç, G. (2009). Ordu ili Perşembe ilçesinde levrek (Dicentrarchus labrax L., 1758) yetiştiriciliği yapan işletmelerin üretim ve teknik özellikleri. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 2009, 24 (1): Ayrıca, Karadeniz de bulunan doğal deniz levreğinden yumurta alımı olanaklarının araştırılması ve büyümeyi sınırlandıran çevresel faktörlere alternatif olabilecek sistemler geliştirilmelidir. 12. Katavic, I., Regner, S. (1982). Growth of sea bass (Dicentrarchus labrax L., 1758) larvae as influenced by temperature. Acta Adriat.: 23 (1-2), Laird, L., Needham, T. (1988). Salmon and trout farming. Ellis Horwood Limited. Market Cross House Cooper Street. Chichester, West Sussex. PO. 19 IEB. Ellis Horwood Serics In Aquaculture and Fisheries Support Boujard, T., Jourdan, M., Kentouri, M., Divanach, P. (1996). Diet feeding activity and effects of time-restricted self feeding on growth and feed conversion in European sea bass, Aquaculture, 139, Zanuy, S., Carillo, M. (1985). Annual cycles of growth, feeding rate, gross conversion efficiency and hematocrit levels of sea bass (Dicentrarchus labrax L., 1758) adapted to two different osmotic media, Aquaculture, 44, Dendrinos, P., Thorpe, J.P. (1985). Effect of reduced salinity on growth and body composition in the European bass (Dicentrarchus labrax L., 1758) Aquaculture: 7, (49), Lanari, D., Ballestrazzi, R., Tulli F., Tibaldi, E. (1991). Effect of dietary fatty acids Ca salt on performance and body composition on juveline sea bass (Dicentrarchus labrax L., 1758), 4. İnternational Symposium on Fish Nutrition and Feeding, June 1991, Piarritz, Korkut, A.Y., Temelli, B., Vural, A.F. (1995). Investigation on feding and growth of sea bass (Dicentrarchus labrax L., 1758) in different water temperatures. 8th Engineering Week Isparta. 19. Okumuş, İ., Küçük, E., Başçınar, N., Şahin T., Akbulut, B. (1997). Growth performance of sea bass juveniles (Dicentrarchus labrax) on eastern Black Sea coast, (in turkish) Mediterranean Fisheries Congress, 9-11 April, , İzmir. 20. Akbulut, B., Şahin, T. (1999). Effect of weight loss occuring in winter season on growth of sea bass (Dicentrarchus labrax L.,1758) reared in the Black Sea. Turkish J. Marine Sciences:5,