Ceylan Ergül 1, Elif Kurt 2, Çiğdem Ulaşoğlu Yıldız 2, Ahmet Koyuncu 3, Ani Kıçık 2, Tamer Demiralp 4, Raşit Tükel 5.

Transkript

1 [Abstract:0032] Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Eşlik Eden ve Etmeyen Sosyal Anksiyete Bozukluğu'nda Dinlenim Durumundaki İşlevsel Bağlantısallık Bulgularının Karşılaştırılması Ceylan Ergül 1, Elif Kurt 2, Çiğdem Ulaşoğlu Yıldız 2, Ahmet Koyuncu 3, Ani Kıçık 2, Tamer Demiralp 4, Raşit Tükel 5 1 Bismil Devlet Hastanesi, Diyarbakır 2 İstanbul Üniversitesi, Aziz Sancar Deneysel Tıp Araştırma Enstitüsü, İstanbul 3 Özel muayenehane, İstanbul 4 İstanbul Üniversitesi. İstanbul Tıp Fakültesi, Fizyoloji Anabilim Dalı, İstanbul 5 İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalı, İstanbul GİRİŞ VE AMAÇ: Sosyal anksiyete bozukluğunun (SAB) oluşumunda genetik faktörlerin, kişinin sosyal deneyimlerinin, toplumun kültürel özelliklerinin etkili olduğu bilinmektedir. Hastalığın nöral temelleri ile ilgili bilgiler nörogörüntüleme çalışmaları ile araştırılmaktadır. Etkin ve Wager, 2007 de, SAB ile ilgili yapılmış olan tüm işlevsel manyetik rezonans görüntüleme (imrg) bir metaanalizde toplamış ve bunlara dayanarak nörobiyolojik bir model formüle etmiştir. Bu model, tipik korku devresinin (amigdala, insula, inferior frontal girus, fusiform girus, süperior temporal girus) SAB de aşırı aktif olduğunu söyler (1). Brühl ve arkadaşları, arasında SAB li kişilerle yapılmış olan nörogörüntüleme çalışmalarının meta-analizini yapmışlardır. Sonuçlar korku devresinin hiperaktivasyonunu doğrular niteliktedir. Sonradan yapılan işlevsel bağlantısallık incelemeleri ve görev temelli işlevsel çalışmalar, medial parietal ve oksipital bölgelerde hiperaktivasyon ve parietal, limbik ve yürütücü ağ bölgeleri arasındaki bağlantısallıkta azalma olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, prefrontal alanın SAB de daha aktif olmasına rağmen amigdala üzerindeki düzenleyici ve kontrol edici etkisinin görülmüyor olması, bu bölgeler arasındaki bağlantısallıkta azalma olduğunu işaret etmektedir (2). SAB etiyolojisine dair yeni bilgiler sağlayabilecek bir araştırma alanı ise SAB nin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile ilişkisidir. Çalışmaların çoğunluğu tanı koyma aracı olarak DEHB tanısını içermeyen SCID i kullandığı için SAB ve DEHB komorbiditesi gerçekte olduğu şekilde ortaya konulamamıştır. SAB si olan yetişkinlerle yapılan bir çalışmadan çocukluk çağı DEHB si sıklığı %60-70 olarak saptanmıştır (3). YÖNTEM: Çalışmaya yaş arasında, baskın eli sağ el olan, SCID-I/CV ile SAB tanısı konulan ve en az 6 haftadır psikotrop kullanmıyor olan 34 kişi alındı. SAB dışında bir psikiyatrik bozukluk tanısı konulan, bağımlılık öyküsü olan, kronik fiziksel bir hastalığı olan, nörolojik bir hastalık öyküsü olan, gebe ya da emziriyor olan, MRG için kontrendikasyon oluşturan bir duruma sahip olan kişiler çalışmaya alınmadı. Hastalarla cinsiyet, yaş ve eğitim yılına göre bire bir eşleştirilmiş olan 22 sağlıklı gönüllü çalışmaya kontrol grubu olarak alındı. Katılımcıların tümüne SCID-I/CV, Erişkin DEHB Kendi Bildirim Ölçeği, Hamilton Anksiyete Derecelendirme Ölçeği, Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği, Yaşamdan Hoşnutluk ve Doyum Anketi Kısa Form, İşlevselliğin Genel Değerlendirilmesi uygulandı. Ayrıca, hasta grubundakilere Liebowitz Sosyal Anksiyete Ölçeği, Sheehan Yetiyitimi Ölçeği, Klinik Global İzlenim Ölçeği uygulandı. Çalışmaya alınan 34 kişinin 16 sında sadece SAB,

2 18 inde ise komorbid DEHB vardı. Tüm katılımcılara 3 Tesla MR görüntüleme cihazı ile 15 dakika süreyle dinlenim durumu imrg ölçümü yapıldı. Görüntülemenin ilk kısmını oluşturan anatomik çekim sırasında katılımcılara gözlerini açık ya da kapalı olarak tutabilecekleri söylendi. İkinci kısım olan işlevsel görüntüleme öncesinde katılımcılardan gözlerini kapalı tutmaları ancak uyumamaları istendi.

3 Veriler SPM8 yazılımı ile ön-işlemeden geçirildi. İşlevsel bağlantısallık analizi yapıldı ve tohum temelli analiz için 20 kaynak seçildi. Seçilen tohumlar ile tüm beyin vokselleri arasında korelasyon katsayıları hesaplandı. SAB, sadece SAB, SAB+DEHB ve sağlıklı kontrol grupları karşılaştırıldı. Bu değerler ile psikiyatrik ölçek puanları arasında SPSS Statistics ortamında korelasyon analizi yapıldı. İkili grupların karşılaştırılmasında kategorik değişkenler için ki-kare testi, sürekli değişkenlerden normal dağılıma uyanlar için t-testi, uymayanlar için Mann-Whitney U testi kullanıldı. Tüm sonuçların değerlendirilmesinde p değerinin 0.05 ten küçük olması anlamlı olarak kabul edildi. BULGULAR: Hasta ve kontrol grupları arasında yaş, eğitim süresi, cinsiyet, medeni durum, çalışma durumu, sigara, alkol ve madde kullanım oranları açısından anlamlı fark bulunmadı (Tablo-1). Hasta grubunun tümünde yaygın tip SAB vardı. 20 tohum ile yapılan tohumdan voksele işlevsel bağlantısallık analizlerinde 6 tohumda anlamlı sonuçlar saptandı: sol amigdala, sol retrosplenial korteks, sağ fusiform girus, sol ventral anterior singulat korteks, sağ ventral posterior singulat korteks, sağ prekuneus. SAB grubunda sağlıklı kontrollerle kıyaslandığında sol amigdala tohumu ile sağ inferior girus, sağ fusiform girus ve sağ posterior serebellum arasında hiperkonnektivite olduğu görülmüştür (pfwe-corr=0.0047, küme boyutu: 418 voksel). Sağlıklı kontrollere kıyasla SAB+DEHB grubunda sol amigdala ile bilateral orta inferor oksipital ve lingual giruslar, sağ fusiform girus ve sağ serebellum arasında hiperkonnektivite görülmüştür (pfwe-corr<0.0001, küme boyutu: 2120 voksel). Sağlıklı kontrollere kıyasla tüm SAB grubunda sağ fusiform girus ile sol lingual girus ve sol anterior serebellum arasında azalmış işlevsel bağlantısallık saptanmıştır (pfwe-corr=0.0483, küme boyutu: 262 voksel). Sadece SAB olan gruba özel olarak sol retrosplenial korteks ile temporooksipital ve serebellar bölgeler arasında hipokonnektivite saptanmıştır (pfwe-corr=0.0245, küme boyutu: 300 voksel). TARTIŞMA, SONUÇ ve KAYNAKLAR: Gruplar arası karşılaştırmalar sağlıklı kontrollere kıyasla SAB grubunda özellikle sol amigdala ve sol retrosplenial korteks ile görsel asosiasyon alanları arasında hiperkonnektivite ve hipokonnektiviteler olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca sağ fusiform girus konnektivitesinde azalma da tüm SAB grubuna ait bir özelliktir. Fusiform girus yüz tanıma ve bellek konsolidasyonunda rol oynar (4). Sol amigdalanın oksipital bölgeler ile hiperkonnektivitesinin SAB DEHB komorbiditesine özgü olduğu görülmektedir. Sol retrosplenial korteks ile temporooksipital bölgeler arasındaki hipokonnektivite ise sadece SAB olan gruba spesifik olarak bulunmuştur. Retrosplenial korteks bellek işlevleri ve ileriye dönük düşünmede rol oynar, lezyonlarında öğrenme güçlükleri görülür. Frick ve arkadaşları (2014) retrosplenial korteks gri madde volümü ile SAB belirti şiddeti arasında pozitif korelasyon saptamıştır (5). Korku devresi diye adlandırılan limbik alanlarda hiperaktivite birçok çalışmada ortaya konulmuş bir bulgudur (1). Ancak bu bulgular hastalarda anksiyete uyandıran bir görev sırasında yapılan görüntüleme çalışmalarında ortaya çıkmıştır. Bizim bu alanlarda anlamlı bir fark bulmamış olmamızın nedeni görüntülemeyi dinlenim durumunda yapmış olmamız olabilir. Anksiyeteyi tetikleyen bir uyaran sırasında ortaya çıkan bulgular durumla ilişkiliyken, bizim dinlenim durumunda tespit ettiğimiz bulgular yapısal olan ve hastalığın oluşumuna zemin hazırlayan değişikliklere işaret ediyor olabilir. Ayrıca bu çalışmada DEHB tanısı koymak için SCID e dahil olmayan bir ölçek kullanarak SAB ve DEHB nörobiyolojisini birlikte araştırmış olduk. Özetle sadece SAB si olan hastalarda hipokonnektiviteler görülürken, SAB DEHB komorbiditesi olan hastalarda hiperkonnektivitelerin görülmüş olması SAB si olan hastalardaki anksiyetenin aslında DEHB kaynaklı olabileceğini düşündürmektedir. Bu nörobiyolojik kanıta dayanarak DEHB ye sekonder gelişmiş SAB vakalarında yeni bir tedavi algoritması geliştirilmesi değerlendirilebilir.

4 1) Etkin, A. and T. D. Wager (2007). "Functional neuroimaging of anxiety: a meta-analysis of emotional processing in PTSD, social anxiety disorder, and specific phobia." American Journal of Psychiatry 164(10): ) Bruhl, A. B., A. Delsignore, K. Komossa and S. Weidt (2014). "Neuroimaging in social anxiety disorder-a meta-analytic review resulting in a new neurofunctional model." Neurosci Biobehav Rev 47: ) Koyuncu, A., Ertekin, E., Yuksel, Ç., Aslantaş Ertekin, B., Çelebi, F., Binbay, Z., Tükel, R (2015). Predominantly Inattentive Type of ADHD Is Associated With Social Anxiety Disorder. J Atten Disord 19(10): ) Geiger, M. J., K. Domschke, J. Ipser, C. Hattingh, D. S. Baldwin, C. Lochner and D. J. Stein (2016). "Altered executive control network resting-state connectivity in social anxiety disorder." World J Biol Psychiatry 17(1): Anahtar Kelimeler: Sosyal Anksiyete Bozukluğu, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, İşlevsel Manyetik Rezonans Görüntüleme, Dinlenim Durumu Sol amigdala tohumu için işlevsel bağlantısallık haritaları A) SAB > sağlıklı kontroller: sağ inferior ve orta oksipital giruslar, sağ fusiform girus, sağ posterior serebellum ile hiperkonnektivite, küme büyüklüğü: 418 voksel (x, y, z = ). B-C) SAB+DEHB > sağlıklı kontroller: bilateral orta, inferior oksipital ve lingual giruslar, sağ fusiform girus, sağ serebellum ile hiperkonnektivite, küme büyüklüğü: 2120 voksel (B, x, y, z = ); orta hat prekuneus ve postsantral girus ile hiperkonnektivite küme büyüklüğü: 410 voksel (C, x, y, z = ). D) SAB+DEHB > sadece SAB: bilateral lingual giruslar ile hiperkonnektivite, küme büyüklüğü: 551 voksel (x, y, z = ). Gruplar arası düzeltilmemiş eşik p < 0.001, SAB > sağlıklı kontroller için küme düzeyinde pfwe (düzeltilmiş) < 0.05, ve alt grup karşılaştırmaları için pfwe (düzeltilmiş) < olarak alınmıştır. Renk çubuğu t değerlerini göstermektedir. Alt grupların demografik veriler açısından karşılaştırılması Sadece SAB (N=16) SAB + DEHB (N=18) Sağlıklı kontroller (N=22) Yaş 29.56± ± ±6.44 F= Eğitim süresi (yıl) 15.25± ± ±3.2 F= Cinsiyet (K/E oranı) Ortalama ± standart sapma Test 5/11 5/13 8/14 Χ2= p

5