İÇİNDEKİLER 7. İLİN VE KENTİN EKONOMİK YAPISI

Transkript

1 İÇİNDEKİLER 6. NÜFUS 6.1. Diyarbakır kenti nüfus durumu Diyarbakır kenti nüfus gelişimi Diyarbakır kenti nüfusun ilçelere göre dağılımı Diyarbakır kenti nüfus artış hızı (kentsel ve kırsal) 6.2. Diyarbakır kenti göç analizi İl içi ve il dışı nüfus hareketleri Göçün sosyolojik boyutları 6.3. Nüfusun sosyal ve demografik nitelikleri Nüfusun sosyal nitelikleri Hanehalkı büyüklüğü Doğurganlık Yaş grupları Yaş piramidi Medeni durum Eğitim durumu Meslek dağılımı Nüfusun ekonomik nitelikleri 6.4. Nüfusun mekansal dağılımı Mahallelere göre nüfus dağılımı Kırsal bölge nüfusları 6.5. Nüfus projeksiyonları Daha önce yapılmış nüfus projeksiyonları Güncel nüfus projeksiyonu 7. İLİN VE KENTİN EKONOMİK YAPISI 7.1. İller arası gelişmişlik durumu 7.2. Gayri safi yurtiçi hasıla oranları 7.3. İktisadi faaliyet kolları İmalat sanayi Tarım sektörü Toplumsal ve kişisel hizmetler Ticaret Turizm

2 6. NÜFUS Diyarbakır, Türkiye nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan, dünyanın en eski yerleşim yerlerinden biridir. Yüzölçümü km² dir. Merkez ilçesiyle birlikte 17 ilçe, 29 belediye ve 809 köyü bulunur. (TÜİK, 2010). Güneydoğu Anadolu nun en kalabalık üçüncü ilidir. (TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) Diyarbakır ili, illerin nüfus büyüklüğüne göre sıralanışında 13. sırayı, il merkezlerinin nüfus büyüklüğüne göre sıralanışında ise 11. sırayı almaktadır. Kaynak(TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ BRİFİNGİ, 2011) 2010 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (TÜİK) Erkek Kadın Toplam Gaziantep Adıyaman Kilis Şanlıurfa Diyarbakır Mardin Batman Şırnak Siirt Tablo 1. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki illerin 2010 nüfusları 6.1. Diyarbakır kenti genel nüfus yapısı Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre ilin nüfusu, bütün köy ve ilçeleriyle beraber, 2010 itibariyle 'dir ve nüfusu ile il, Doğu ve Güneydoğu Anadolu nun en büyük illerinden biridir. Kadın nüfusu toplam nüfusun %49,8 ini oluşturmaktadır. Diyarbakır ili nüfus yoğunluğu(km² ye düşen kişi sayısı) 102 olup, yıllık nüfus artışı % dir döneminde yıllık nüfus artış hızı % olup % 0 18,3 olan Türkiye ortalamasının üstündedir. (TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ BRİFİNGİ, 2011)

3 Türkiye Diyarbakır Diyarbakır Nüfusunun Türkiye Nüfusu İçindeki oranı 1,63% 1,74% 1,94% 2,01% 2,07% Tablo 2. Diyarbakır İli Nüfusunun Türkiye Nüfusu İçindeki Oranının Değişimi Türkiye Diyarbakır Grafik 1. Türkiye ve Diyarbakır Nüfus Gelişimi Şekil yılları arası Diyarbakır Kent Merkezi ve Çevre İllerin Nüfus Dağılımı ve Artışı

4 Diyarbakır şehir ve köy nüfusları (2010) toplam nüfus şehir nüfusu köy nüfusu Grafik yılı Diyarbakır İli toplam, şehir ve köy nüfusları 2010 yılı itibariyle toplam nüfusu olan Diyarbakır İl inin şehir nüfusu , köy nüfusu ise dır. (TÜİK, 2010) Şehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfus İçindeki oranı şehir köy 28,7% 71,3% Grafik 3. Diyarbakır İli nin şehir ve köy nüfuslarının toplam nüfus içindeki oranı Bünyesinde 809 köy barındıran Diyarbakır ilinin 2010 yılında şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı % 71.3 iken bu oran köy nüfusu için % 28.7 dir. Bu oran arası şehir nüfus oranında %1lik bir artış köy nüfus oranında ise yine % 1lik bir azalma göstermiştir. Bu azalma ve artma köy nüfusunun şehre göçü olarak değerlendirilebilmektedir.

5 Diyarbakır kenti nüfus gelişimi İlin Nüfus Dağılımı İl ve İlçe Merkezleri Köyler TOPLAM İl ve İlçe Merkezleri Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı 49% 51% 46% 60% 59% 71% Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı 51% 49% 45% 40% 41% 29% Tablo 3. İl, ilçe ve köy nüfuslarının toplam nüfusa oranlarının yıllar içindeki değişimi İl ve ilçe nüfuslarının toplam nüfusa oranı yılları arasında %2 lik bir artış göstermişken bu oranın yılları arasında %4 lük bir oran ile artışa devam etmektedir arası %1 lik bir azalma yaşamıştır fakat yılları arasında önceki yıllardan daha büyük oranda bir artış(%12) görülmektedir.

6 Diyarbakır İl nüfusunun ilçelere göre dağılımı Bismil Çermik Çınar Çüngüş Dicle Ergani Hani Hazro Kulp Lice Silvan Eğil Kocaköy Toplam Diyarbakır Merkez Tablo 4. Diyarbakır İli İlçe Nüfusları

7 Şekil 2.Diyarbakır il nüfusunun ilçelere göre dağılımı yılları Diyarbakır ilçe nüfuslarına bakıldığında il merkezinin en yüksek nüfusa sahip olduğu görülmektedir. İlçeler arası nüfus büyüklüklerinde ikinci sırada tabloda da belirtildiği gibi(tablo3) Bismil almaktadır. Ergani ise yüksek nüfusa sahip diğer bir ilçedir. İl sınırları içerisinde en az nüfusa sahip ilçe ise Çüngüş tür.

8 Diyarbakır ilinin ve Kayapınar ilçesinin yıllara göre nüfus dağılımı Şekil 3.Diyarbakır Kent Merkezi Nüfusları 2008 den 2010 a Bağlar ve Sur İlçeleri nüfusunda düşüş gözlenirken, Kayapınar İlçesi nüfusu artmaktadır. Yenişehir İlçesinin ise 2010 da nüfusu azalmıştır.

9 Şekil 4.Kayapınar Mahalle Nüfusları Kayapınar İlçesi nin Peyas Mahallesi nüfusuyla, en büyük mahalledir. Huzurevleri Mahallesi nin nüfusu ise dir. (TÜİK, 2011) Nüfusun yaş ve cinsiyete göre dağılımı Cinsiyet ve Yaş Grubuna Göre Nüfus(Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2009) TOPLAM Toplam TOPLAM Tablo yılı nüfusunun yaş ve cinsiyete göre dağılımı Eki Eyl 0-4 KADIN ERKEK Grafik 3. Diyarbakır nüfusunun yaş ve cinsiyete göre dağılımı (2009) TOPLAM Toplam TOPLAM Tablo yılı nüfusunun yaş ve cinsiyete göre dağılımı

10 KADIN ERKEK Grafik 4. Diyarbakır nüfusunun yaş ve cinsiyete göre dağılımı (2009) Diyarbakır 2009 ve 2010 yılları nüfus gelişimine yaş ve cinsiyet açısından bakıldığında kadın nüfusun erkek nüfustan genel anlamda az olduğu göze çarpmaktadır yaş arası nüfusun il bazında yüksek olduğu görülmektedir. Grafiklerde görüldüğü üzere özellikle 40 yaş üzeri nüfus genç nüfusa oranla oldukça azdır. Genç nüfusun yüksek olduğu Diyarbakır da 5 yaş altı nüfusun genç nüfusa oranla az olduğu da görülmektedir Diyarbakır kenti nüfus artış hızı(kentsel-kırsal) Diyarbakır il ve ilçe merkezlerinde yıllık nüfus artış hızı % 0 44 olup, bucak ve köylerde % 0 17 tür ve ilin yıllık nüfus artış hızı %31 dir. (TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ BRİFİNGİ, 2011) Türkiye'nin Nüfus Artış Hızı 2,28% 2,33% 1,83% 0,84% Diyarbakır'ın Nüfus Artış Hızı 2,92% 3,42% 2,19% 1,15% Tablo 7. Türkiye ve Diyarbakır Nüfus Artış Hızı

11 004% 004% 003% 003% 003% 002% 003% 002% 002% 002% Türkiye'nin Nüfus Artış Hızı 002% 001% 002% 001% Diyarbakır'ın Nüfus Artış Hızı 001% 0,837% 000% Grafik 5. Türkiye ve Diyarbakır ın yılları arasındaki nüfus artış hızı yılları arasında %2,92 den %3,42 ye çıkmış olan nüfus artış hızı oranı 1980 ile 2010 yılları arasında düşüşe geçmiştir. Diyarbakır ili için belirtilen yıllar arası nüfus artış oranında azalma yaşansa da, bu oranın Türkiye ortalamasının altına düşmediği de görülmektedir. Türkiye için de yılları arasında görülen artış, aynı zaman diliminde Diyarbakır ın nüfus artış hızından daha az miktarda artmaktadır Diyarbakır Kenti Göç Analizi İl İçi ve İl Dışı Nüfus Hareketleri Genel nüfus sayımlarına göre Diyarbakır il geneli 5 yıllık göç hareketleri ( ) Net göç Net göç hızı Net göç Net göç hızı Net göç Net göç hızı Net göç Net göç hızı , , , ,0 Kaynak: (TÜİK, 2003)

12 Diyarbakır il geneli yıllık göç hareketleri ( ) Aldığı Verdiği İl Nüfus Göç Göç Türkiye Diyarbakır ,810 44,858 Türkiye Diyarbakır ,384 43,918 Türkiye Diyarbakır ,677 47,777 Kaynak: (TÜİK, 2011) Net Göç Net Göç Hızı (%o) - 10,048-6,6-11,534-7,6-16,100-10,7 Diyarbakır da nüfus çift yönlü göç hareketlerinden dolayı çok değişken bir yapı arz etmektedir. Bölge göç almakla beraber, bundan daha fazlasını dışarıya vermektedir Kaynak: (TÜİK, 2011) Diyarbakır ın en çok göç aldığı iller ve sayıları ( ) 0 Gaziante İstanbul İzmir Ankara Mardin Batman Adana Mersin Şanlıurfa Elazığ Antalya Bursa Bingöl p Diyarbakır ın en çok göç verdiği iller ve sayıları ( )

13 İstanbul İzmir Ankara Batman Antalya Adana Mardin Mersin Bursa Şanlıurf Gaziant Elazığ Bingöl a ep Kaynak: (TÜİK, 2010) Diyarbakır ın en çok göç alıp verdiği iller İstanbul, İzmir, Ankara; yani ülkemizin en büyük metropolleridir. Türkiye genelinde geçerli olan büyük kentlere göç olgusu Diyarbakır için de geçerlidir. Yerleşim Yerlerine Göre Verilen Göçler Toplam Erkek Kadın Şehirden Şehire Köyden Şehire Şehirden Köye Köyden Köye Güneydoğu Anadolu Bölgesi Diyarbakır Kaynak: (TÜİK, 2010b.) Göçün Sosyolojik Boyutları Diyarbakır ilinde yaşanan göç, 1990 larda artan şiddet olayları sonucu yerleşim yerini bırakıp daha güvenli bir yere taşınma ile ortaya çıkan bir göç hareketidir. Diyarbakır ili Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde diğer büyük kentlerle birlikte yüksek oranda göç almakta ve göç vermekte olan merkezler konumundadır. Alınan göç bölgenin kendi kırsalından ve alt kademe merkezlerinden üst kademe merkezlere doğru,

14 sonrasında da ülkenin metropol kentlerine doğru olmaktadır. Bu bağlamda Diyarbakır kırsaldan metropollere doğru yaşanan göçte ara kademe veya geçiş bölgesi konumundaki illerden biridir. Fakat Diyarbakır merkezindeki istihdam olanaklarının yetersizliği nedeniyle göçle gelen nüfus ülkenin daha gelişmiş metropollerine kaymaktadır. Göç akışı incelendiğinde; Diyarbakır en çok göçü İstanbul iline vermektedir. İkinci sırada ise mevsimlik göçün en yoğun olduğu Çukurova Bölgesi gelmektedir. En çok göç alınan bölgelerin İstanbul ve Çukurova Bölgesi olması, verilen göçün bir kısmının mevsimlik göç olduğu şeklinde değerlendirilebilir ile 1999 yılları arasında cereyan eden silahlı çatışmalar sırasında ülkenin Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde yoğun bir yerinden edilme olgusu yaşanmıştır. Aradan bir hayli zaman geçmiş olmasına karşın, büyük çoğunluğunu Kürtler in oluşturduğu kişilerin yerinden edilmesinin doğurduğu sosyal, ekonomik, siyasal ve hukuki sorunlar henüz çözüme kavuşmamıştır. Ülke içinde yerinden edilme, ya da bir başka deyişle zorunlu göç Doğu ve Güneydoğu bölgelerinin Olağanüstü Hâl (OHAL) yönetimi olduğu bir dönemde meydana gelmiştir. Yüz binlerce insanın kırsal kesimdeki evlerinden çıkartılmaları veya bu yerlerin boşaltılması bu kişilerin anayasal ve insan haklarının ihlaliyle sonuçlanmış, önemli siyasal ve sosyo-ekonomik sorunlara yol açmıştır Kaynak: TESEV Hanehalkı Büyüklüğü Yıllara göre Diyarbakır ın hane halkı büyüklüğüne bakıldığında 1985 den 2005 yılına kadar olan süreç içerisinde bir düşüş görülmektedir. Ancak Türkiye geneline bakıldığında bu oranın Türkiye ye kıyasla hala yüksek olduğu fark edilir düzeydedir. Özellikle 2000 yılında Türkiye de 4.5 olan hane halkı büyüklüğü Diyarbakır da 5.85 değerindedir yılında Türkiye ve Diyarbakır hanehalkı büyüklükleri arasındaki fark 0,99 iken 2000 yılında aradaki fark 1,35 olmuş ve artmıştır. Yıllar Türkiye Diyarbakır(Merkez)

15 KAYNAK: TÜİK, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü,Karacadağ Kalkınma Ajansı Büyükşehir belediyesi tarafından 2009 yılı başında yapılan alan araştırması sonuçlarına göre ailelerin % 53 ü 6-10 kişiden, %42 si 1-5 kişi, %4.7 si kişiden oluşmaktadır. Üye sayısı 6-10 kişi olan hanelerin ilçelere göre dağılım oranları ise Bağlar %54.6, Sur %54.3, Kayapınar 53.9, Yenişehir %48.8 dir. Ayrıca hane halkı büyüklükleri Diyarbakır ili içerisinde gecekondu bölgeleri ve imarlı bölgeler arasında da değişmektedir. Gecekondu bölgelerinde hanehalkı büyüklüğünün imarlı bölgelere göre yüksek olduğu bilinmektedir. Hanehalkı büyüklüğü imarlı bölgelerde 5.50 kişi, gecekondu bölgelerinde 6.75 kişi olarak tespit edilmiştir. (KAYNAK:25000 NIP, Sayfa:14,2000) Yıl Toplam Hanehalkı Sayısı Toplam Yerleşik Nüfus Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü , , ,85 KAYNAK: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Doğurganlık Diyarbakır genel doğurganlık hızına bakıldığında ülke değerlerinin çok üzerinde olduğu görülmektedir yılı verilerine göre Türkiye de doğurganlık hızı 76 iken Diyarbakırda bu oran 101,7 dir. Ancak nüfus artış hızına baktığımızda 2010 verilerine göre Diyarbakır ili nüfus artış hızı 9.16 ile 15,88 olan Türkiye nüfus artış hızının altındadır. Bu artış hızı Diyarbakır merkezde ise % 0 10,09 olarak hesaplanmıştır. Diyarbakır Türkiye Genel Doğurganlık Hızı ( ) (2008) 101,7 76 Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı ( ) (2010) 9,16 15,88 KAYNAK: Karacadağ Kalkınma Ajansı Diyarbakır ve Türkiye genelinde kırsal ve kentsel nüfus artış hızlarına bakıldığında Diyarbakır ili kentsel nüfus artış hızının 1960 yılından 2000 yılı zaman aralığında azaldığı aşağıdaki tabloda görülmektedir. Aynı şekilde kırsal kesimde de 1960 yılında 24,6 olan nüfus artış hızı 2000 yılında 8,42 ye gerilemiştir. Bunun nedeni ise kırsal alandaki nüfusun giderek azalması ve nüfusun kentsel alanda yoğunlaşmasıdır. Bu oranlar bu

16 yıllar arasında Türkiye genelinde de düşüş göstermiştir. Ancak ortalamalar bakıldığında Diyarbakır ilinin nüfus artış hızının Türkiye genelinden yüksek seyrettiği tabloda görülmektedir. Yıllara göre nüfus artış hızı ( ) Ortalama Diyarbakır - Kentsel 52,88 76,78 33,48 56,64 46,43 48,18 31,71 38,46 Diyarbakır - Kırsal 24,6 17,85 14,93 17,92 27,08 16,02 8,42 14,09 Diyarbakır İl Toplam 33,82 39,97 22,75 35,61 36,62 31,7 21,73 24,69 Türkiye - Kentsel 39,71 47,33 41,75 30,47 62,61 43,1 27,04 32,45 Türkiye - Kırsal 17,14 12,51 13,79 13,29-10,58-5,56 3,95 4,95 Türkiye Toplam 24,62 25, ,65 24,88 21,71 18,34 17,82 Türkiye ve Diyarbakır Kentsel Nüfus Artış Hızı Diyarbakır İli Kentsel Türkiye Kentsel

17 Türkiye ve Diyarbakır Toplam Nüfus Artış Hızı Diyarbakır İli Toplam Türkiye Toplam Diyarbakır il geneli cinsiyete ve yıllara göre doğumlar Erkek Kadın Toplam Kaynak: (TÜİK, 2011) erkek kadın toplam

18 Yukarıdaki tabloda ve grafikte görüldüğü gibi 2001 yılından 2009 yılına kadar olan periyoda bakıldığında nüfus genel olarak azalma eğilimi sergilemektedir yılında toplam doğum kişi iken bu sayı 2009 yılında kişiye gerilemiştir Yaş Grupları 2010 yılı Diyarbakır ili yaş grupları Diyarbakır Türkiye Yaş grubu Erkek Kadın Toplam Toplam (%) Toplam (%) TOPLAM KAYNAK: (TÜİK, 2011) % 2% 4% Diyarbakır ili genelindeki yaş gruplarına bakıldığında çocuk ve genç nüfusun oldukça yüksek olduğu göze çarpmaktadır.0-24 yaş arası nüfus toplam nüfusun % 56 sını

19 oluşturmaktadır. 40 yaş üstü nüfusun oranı açısından Türkiye ortalamalarının diğer iki yerleşmenin ortalamalarının üzerinde olduğu görülmektedir (40 yaş üzeri nüfus için Türkiye:%31, Diyarbakır:%23). Türkiye geneline baktığımızda genç nüfusun (0-19 yaş aralığı ) Diyarbakır verilerinden düşük olduğu görülmektedir yılı Kayapınar ilçesi yaş grupları Yaş Grubu Erkek Kadın Toplam Toplam (%) TOPLAM Kaynak: (TÜİK, 2010) Kayapınar ilçesi Diyarbakır iline paralel bir yaş grubu dağılımı sergilemektedir. Genç nüfus Kayapınar ilçesinde de genele göre daha büyük bir paya sahip 0-19 yaş arası nüfus oranı %47. İlçede 0-24 yaş arası oran yine %56 lık dilimi oluşturmaktadır.55 yaş ve üzeri nüfusun da oldukca az olduğu göze çarpmaktadır Yaş Piramidi

20 Türkiye Geneli Yaş Piramidi Kadın Erkek Türkiye ye oranla Diyarbakır da 0-24 yaş aralığının çok daha fazla olduğu görülmektedir.türkiye de 0-24 yaş arasındaki nüfus oranı %42 iken Diyarbakır da bu oran %56 dır. Türkiye medyan yaşı 28,77 iken, Diyarbakır değeri 20,68 dir. Bu durum, sosyal ve ekonomik sorunların çözümüne yönelik çalışmaların önemini göstermektedir.

21 Diyarbakır ili yaş piramidi kadın erkek Kaynak: (TÜİK, 2011) Kayapınar ilçesi yaş piramidi Kadın Erkek Kaynak: (TÜİK, 2010)

22 Yaş piramitlerine baktığımızda hem Diyarbakır ili hem de Kayapınar ilçesinde genç nüfus baskındır yaş arası nüfusun %56 lık oran ile Diyarbakır ve Kayapınar da eşit olduğu görülmektedir Medeni Durum Diyarbakır kentinde toplam nüfusun yaklaşık %50 si evlidir ve boşanma oranının da düşük olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi yine Diyarbakır da dul kadın sayısı yüksektir. Toplam Evlenmedi Evli Boşandı Eşi öldü Bilinmeyen Erkek Kadın Toplam Türkiye Geneli Medeni Duruma Göre Nüfus (15+ yaş) Toplam Evlenmedi Evli Boşandı Eşi Öldü Bilinmeyen Erkek Kadın Toplam Diyarbakır Medeni Duruma Göre Nüfus (15+ Yaş) Kaynak: (TÜİK, 2011) Eğitim Durumu Diyarbakır eğitim durumu verileri ilin eğitim seviyesinin Türkiye ortalamasının altında olduğunu yansıtmaktadır. Ülkedeki toplam okuma yazma bilenlerin oranı %90 iken Diyarbakır da bu oran %83 tür. Ayrıca okuma yazma bilmeyen kadın sayısı Türkiye geneline kıyasla oldukça yüksektir.tüik 2010 verilerine göre ülkede okuma yazma bilmeyen kadınların oranı %9 iken Diyarbakır da bu oran %20 olarak görülmektedir. Bu durum kalkınma göstergelerinden biri olan okuryazarlığın bölgede önemli bir sorun olduğunu göstermektedir. İlde okuma yazma bilmeyen toplam nüfus ise dir. Bunların %20 si erkek iken %80 nini kadın nüfus oluşturmaktadır. Türkiye Geneli Okuma Yazma Durumu (6+ Yaş) Okuma Okuma Yazma Toplam Yazma % % Bilen Bilmeyen Bilinmeyen % Erkek

23 Kadın Toplam KAYNAK: TÜİK 2011 Diyarbakır İli Okuma Yazma Durumu (6+ Yaş) Okuma Toplam Yazma % Okuma Yazma % Bilen Bilmeyen Bilinmeyen % Erkek Kadın Toplam KAYNAK: TÜİK 2011 Tabloda belirtildiği üzere Diyarbakır da okuma yazma bilmeyenlerin oranı %13 ve Türkiye de ise bu oran %6 dır.yani Diyarbakır da bu oran Türkiye geneline göre daha yüksektir. Erkekler ve kadınlar arasında okuryazarlık oranları karşılaştırıldığında, okuryazar olmayanların oranında %15 düzeyinde kadınlar aleyhine ortaya çıkan bir farkın olduğu görülmektedir. (kadınlar %20 erkekler %5) yılı Diyarbakır İl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre ilçeler bazında okuma yazma bilmeyenlerin Sur da %31,3, Bağlar da %27,1, Yenişehir de %25,5, Kayapınar da %21,6 lık oranlara sahip olduğu görünmektedir. İlçe düzeyinde okuryazar oranı ise Sur Belediyesi nde %22,1, Bağlar Belediyesi nde %19,4, Yenişehir Belediyesi nde %18,4, Kayapınar Belediyesi nde %16,4 tür Türkiye geneli eğitim durumu (milyon) Diyarbakır ili eğitim durumu okuma yazma okuma yazma bilmeyen bilen erkek kadın toplam bilinmeyen okuma yazmaokuma yazma bilmeyen bilen erkek kadın toplam bilinmeyen

24 Tablolarda belirtildiği üzere Diyarbakır da okuma yazma bilmeyenlerin oranı Türkiye oranlarından fazladır. Aşağıdaki tablolar göz önüne alındığında 15 yaş üzeri nüfusta bitirilen okul düzeylerinde de Diyarbakır ın Türkiye istatistiklerinin altında kaldığı görülmektedir. Türkiye yüksek okul ve üzeri eğitim düzeyi %9 iken, Diyarbakır da bu oran %5 e düşmektedir. Türkiye geneli bitirilen okula göre nüfus (15+ yaş) Toplam % Erkek % Kadın % Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksek okul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen TOPLAM Kaynak: (TÜİK, 2011) Diyarbakır ili bitirilen okula göre nüfus (15+ yaş) Toplam % Erkek % Kadın % Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksek okul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu

25 Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam Kaynak: (TÜİK, 2011) Aşağıda grafiği verilen değerlendirme TÜİK den alınan 15 yaş ve üzeri nüfus içinde eğitim durumu bilinen Türkiye geneli kişi ile Diyarbakır geneli kişiyi kapsamaktadır. On beş yaş ve üzeri nüfusun eğitim durumuna bakıldığında Türkiye genelinde okuryazar olmayanların oranı % 7 olarak hesaplanmışken ilde bu oran % 17 ye kadar çıkmıştır.ilköğretim okullaşma oranı Türkiye genelinde % 90 iken yaş gruplarından ilköğretim çağını çıkardığımızda okuma yazma bilmeyenlerin oranının bu örneklem grubunda arttığı görülmektedir. Türkiye genelinde 15 yaş üzeri nüfus içerisinde bir okul bitirmediği halde okuryazar olanların oranı % 6 iken ilde bu oran % 14 değeriyle Türkiye ortalamasının 2 katından fazladır.bu durum bölgede okuryazarlığın eğitim çağ yaşı dışında öğrenildiği sonucunu çıkarmaktadır. Türkiye geneli ilkokul, ortaokul ve ilköğretim mezunlarının toplamı % 53iken ilde bu oran % 41 olarak Türkiye ortalamasının altındadır. Bu Türkiye genelinde orta ve üst yaş grubunun genel eğitim düzeyini yansıtmaktadır. Lise ve dengi mezunlarının 15 yaş ve üzeri nüfus içindeki oranı Türkiye genelinde % 21 iken ilde % 16 ile daha düşük seyretmiştir..on beş yaş ve üzeri nüfus içindeki yükseköğretim mezunlarının oranının Türkiye genelinde % 8 ile düşük bir seviyede gerçekleştiği bunun yanında ilde bu oranın çok daha düşük bir oranda olduğu görülmektedir. Bu sınıflandırma için yüksek lisans ve doktora mezunları Türkiye genelinde %1 ikenilde çok daha düşüktür.

26 Türkiye Geneli Eğitim Düzeyi(15+) okuma yazma bilmeyen okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen ilkokul mezunu ilköğretim mezunu ortaokul veya dengi okul mezunu lise veya dengi okul mezunu yüksek okul veya fakülte mezunu yüksek lisans mezunu doktora mezunu erkek kadın Diyarbakır Eğitim Düzeyi(15+) okuma yazma bilmeyen okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen ilkokul mezunu ilköğretim mezunu ortaokul veya dengi okul mezunu lise veya dengi okul mezunu yüksek okul veya fakülte mezunu yüksek lisans mezunu doktora mezunu 0 erkek kadın bilinmeyen Meslek Dağılımı 2009 yılı verilerine göre Diyarbakır ili % 20,6 işsizlik oranı ile işsizliğin en yüksek olduğu illlerden biridir. Bunun yanında işgücüne katılma oranı da % 47,9 olan Türkiye ortalamasının çok altında olup % 32,7 dir. istihdam oranı ise % 26 olup bu oranla Türkiye nin en düşük istihdam oranına sahip ili konumundadır.

27 Diyarbakır Türkiye İşsizlik Oranı (%) 20,6 14 İşgücüne Katılma Oranı (%) 32,7 47,9 İstihdam Oranı (%) 26 41,2 Kaynak: TÜİK 2010b. İlmi ve teknik elemenlar, serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili diğer meslekler kategorisinde Diyarbakır kentinde kişinin çalıştığı görülmektedir. İdari personel için ve benzeri çalışanlar kategorisinde ve hizmet sektöründe kişi istihdam edilmiştir.tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar ve ulaştırma makineleri kullananlar kategorisinde Türkiye ve merkez ilçe yaklaşık aynı oranlara sahip iken il genelinde bu oran yarı yarıyadır. (Kaynak: 1/25000 ölçekli Nazım İmar Planı) İşsiz Nüfusun meslek dağılımı Kişi İlmi Ve Teknik Elemanlar, Serbest Meslek Sahipleri Ve İlgili Diğer Meslekler Müteşebbisler, Direktörler Ve Üst Kademe Yöneticileri 1646 İdari Personel Ve Benzeri Çalışanlar Ticaret Ve Satış Personeli Hizmet İşlerinde Çalışanlar Tarım, Hayvancılık, Ormancılık, Balıkçılık Ve Avcılık İşlerinde Çalışanlar 2333 Tarım Dışı Üretim Faaliyetlerinde Çalışanlar Ve Ulaştırma Makineleri Kullananlar Bilinmeyen 245 Toplam Kaynak: (TÜİK, 2000) Nüfusun Ekonomik Nitelikleri

28 İşgücü Diyarbakır ilinde 15 ve daha yukarı yaşlardaki nüfus içinde işgücüne katılma oranı %33.8 olup, bu oran erkek nüfus için %66, kadın nüfus için%34 dur. Diyarbakırın işücüne katılma oranı turkiye ile karşılaştırıldığında ortalamanın altında kalmaktadır. iş gücüne katılma oranı (%) Diyarbakır Şanlıurfa trc2 tr Kaynak:(TÜİK 2010) İşsizlik Oranı ve Sosyal Güvence İşsizlik Durumu :Diyarbakır ilinde işsizlik oranı %13.1 dir. Bu oran, erkek nüfusta %18, kadın nüfusta %7.8 dir. İşgücü durumuna ilişkin verilere göre, yılları arasında Diyarbakır kentinde potansiyel işgücü olarak kabul edilen 12 ve üstü yaştaki nüfusun % 35 ile % 40 arasında değişen bir bölümünün işgücüne katıldığı anlaşılmaktadır yılında işgücüne katılım oranı % 35 düzeyinde kalmıştır.2010 yilinda ise 33.8 e dusmustur. Bu verilere göre Diyarbakır, hem il genelinde hem de kent merkezinde önemli düzeyde bir işsizlik sorunu ile karşı karşıyadır. İşgücüne katılım orandaki düşüklüğün yanı sıra işsizliği saptamak için önemli bir diğer veri de işgücüne katılan nüfusun ne kadarının istihdam edildiğidir. Bu veri itibariyle de Diyarbakır ın dezavantajlı bir konumda olduğu ortaya çıkmaktadır yılları arasında işgücüne katılan nüfusun % 18 i iş bulamazken 1990 yılından sonra bu durum daha da geri gitmiş, 1990 yılında % 26 olan işsizlik oranı 2000 yılında % 30 a çıkmıştır yilinda ise %20,6 ya düsmüstür.

29 işsizlik oranı (%) Diyarbakır Şanlıurfa trc2 tr Kaynak; (TÜİK 2010) İşgücü göstergeleri, (%) (%) , ,5 2 0 TR TRB2 TR62 TR31 TR10 TR72 TR63 TRC2 TR42 TR51 TRC1 TR32 TRB1 TRC3 TR81 TR61 TRA2 TR41 TR71 TR21 TR52 TR82 TR22 TR33 TR83 TRA1 TR90 İşgücüne katılma oranı (Sol eksen) İşsizlik oranı (Sağ eksen) Kaynak; (TÜİK 2010) Sosyal Güvence Aktif Sigortalı Sayısı:Türkiyede 16 milyon 147 bin kişi olan aktif sigortalı sayısı Türkiye nüfusun %22 sini kaplarken Diyarbakır nüfusunun %11,3 kaplamaktadır.diyarbakırdaki aktif sigortalı sayısının büyük bir bölümünü SSK oluşturmaktadır.

30 Diyarbakır ili Aktif Sigortalı Sayısı (2011 Şubat)% ,658 SSK Bağ-Kur Tarım Bağ-Kur Emekli San. Kaynak; (SGK Diyarbakır İl Müdürlüğü) Pasif Sigortalı Sayısı:Türkiyedeki pasif sigortalı sayısı Türkiye nüfusunun %9 unu kaplarken Diyarbakırdaki pasif sigortalı sayısı diyarbakır nüfusunun %13,7 ini kaplamaktadır. Pasif (aylık alanlar) SİGORTALILAR (2010 Mart) SSK Bağ-Kur Emekli Sandığı Toplam Toplam Aylık ve Gelir Alanlar(dosya) Toplam Aylık ve Gelir Alanlar(kişi) Malullük Yaşlılık ölen aylığı alanlar sürekli iş görememezlik ölüm geliri alanlar(hak sahibi) ölüm geliri alanlar(dosya) vazife malul Vataniler Toplam

31 Kaynak; (SGK Diyarbakır İl Müdürlüğü) İş gücünün Sektörel Dağılımı İstihdam edilenlerin ekonomik faaliyet kollarına dağılımı tabloda sayısal ve oransal olarak verilmektedir. Son 15 yılda çalışanların yarısı hizmetler sektöründe yoğunlaşmıştır yılında çalışanların % 47 si hizmetler sektöründe iken bu oran 1995 yılında % 48.7 ye ve 2000 yılında ise % 50 nin üzerine çıkmıştır. Hizmetler sektörünün ardından istihdamın en çok yoğunlaştığı ikinci sektör yine hizmetler kategorisi içinde yer alan ticaret sektörü olmuştur yılından beri Diyarbakır kent merkezinde çalışanların % lik bir bölümü de ticaret sektöründe istihdam edilmişlerdir. Dolayısıyla ticaret sektörü de hizmetler kapsamında düşünülürse hizmetler sektörünün istihdamın % 70 e yakın bölümünü kapsadığı ortaya çıkar. Tabloya göre istihdamın hizmetler ve ticaret dışında yoğunlaştığı iki temel sektör imalat sanayi ve inşaattır. Diyarbakır kentinde İmalat Sanayinin istihdamdaki payı 1970 yılından bugüne % 10 lar düzeyinde seyretmiştir. İl geneli ile kıyaslandığında bu sektör açısından kent merkezinde durumun görece daha iyi olduğu sonucuna varılabilir. Benzer şekilde inşaat sektörünün de istihdamdaki pay % 10 lar düzeyindedir. Tablodaki veriler göz önünde bulundurulduğunda TRC bölgesinin sanayideki payı Türkiye`ye ortalmasının altında kalmaktadır buna karşın TRC bölgesinin tarım sektöründeki payı Türkiye ortalamasının üstündedir. TRC2 bölgesinde 2004 yılından 2005 yılına gecerken tarım sektöründeki çalışan sayısında yaklaşık 35 kişilik düşüş yaşanıyor.bu düşüş 2007 yılına kadar devam ederken 2008 yılında sektörde calışan sayısı artmaya başlıyor ve 2010 yılında 157 bin civarına ulaşıyor.diğer sektörlerde ise sürekli bir artış gözüküyor. Türkiye ve Diyarbakırda ki iş gücünün sektörel dağılımı (bin) tr türkiye toplam Tarım Sanayi Hizmetler Tarım Sanayi Hizmetler ,6 25,3 50, ,2 26,2 48,6 trc2 Şanlıurfa Diyarbakır ,2 54, ,2 54,7 (TÜİK 2010)

32 Trc 2 Bolgesi (Bin) Yıl Tarım Sanayi Hizmetler Toplam Kaynak; (TÜİK 2010) İSTİHDAM ORANI Diyarbakır kentinde TÜİK in 2010 verilerine göre toplam 260 bin kişinin %60 ı ücretli maaşlı ve yevmiyeli olarak %31 işveren ve kendi hesabına %9 ise ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır. Bu çalışanların 80 bini tarım sektöründe 180 bini ise tarım dışı sektörlerde çalışmaktadır. istihdam oranı (%) Diyarbakır Şanlıurfa trc2 tr Kaynak; (TÜİK 2010)

33 Bağımlılık oranı Türkiyede yaşlı bağımlılık oranı % iken Diyarbakır kentinde yaşlı bağımlılık oranı %6.48 dir. Genç bağımlılık oranı ise Türkiyede %38.13 iken Diyarbakır da %62.71 olduğu görülmektedir. bölge toplam yaş bağımlılık oranı yaşlı bağımlılık oranı genç bağımlılık oranı türkiye 48,8 10,76 38,13 trc2 76,52 6,48 70,04 diyarbakır 69,57 6,87 62,71 şanlıurfa 83,43 6,1 77,32 Kaynak; (TÜİK 2010) toplam yaş bağımlılık oranı (%) türkiye trc2 diyarbakır şanlıurfa Kaynak; (TÜİK 2010) 6.4. Nüfusun Mekansal Dağılımı Mahallere Göre Nüfus Dağılımı

34 Kayapınar ilçesi mahallelerinin nüfus dağılımı MAHALLE ADI 2010 NÜFUSU 2009 NÜFUSU BENEKLİTAŞ HUZUREVLERİ PEYAS CANKATRAN CÜCÜK ÇÖLGÜZELİ GÖZALAN GÖZEGÖL UYANDIK YOLBOYU PİRİNÇLİK TALAYTEPE BARIŞ Kaynak: Kayapınar Stratejik Planı Kayapınar yerleşmesinin, Huzurevleri, Peyas ve Barış olmak üzere 3 büyük kentsel mahallesi ve 9 adet kırsal mahallesi olmak üzere toplam 12 mahallesi vardır. Kayapınar ilçesi mahallerinin nüfus dağılımı

35 2010 NÜFUSU 2009 NÜFUSU Şehir ve Köy Nüfusu Türkiye ve Diyarbakırın şehir ve köy nüfusları ( ) Şehir ve köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) Yıl Toplam Şehir nüfusu Köy nüfusu Şehir Köy Türkiye ,5 24, ,3 23,7 Diyarbakır ,2 28, ,3 28,7 (Kaynak: TUIK 2011) Diyarbakır da 2009 ve 2010 yıllarında şehir ve köylerde yaşayan nüfusa göre dağılım aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Türkiye de şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki payı 2010 da % 76,3 iken, Diyarbakır ilinde bu oran % 71,3 olarak göze çarpmaktadır.

36 Şehir ve köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) 2010 Şehir ve köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) % Şehir nüfusu 24% Şehir nüfusu 71% Köy nüfusu 76% Köy nüfusu Türkiye ve Diyarbakır köy sayıları ( ) Köy sayısı Yıl Köy sayısı Türkiye Diyarbakır Diyarbakır il geneli köy sayısı Diyarbakır merkez ve ilçeleri kırsal ve şehir nüfusları (2010) Yerleşim Yeri Toplam Nüfus Şehir Nüfusu Köy Nüfusu Merkez Bismil Çermik

37 Çınar Çüngüş Dicle Ergani Hani Hazro Kulp Lice Silvan Eğil Kocaköy Toplam Kaynak : ADNKS 2011 Diyarbakır merkez ve ilçeleri nüfusları (2010) toplam nüfus şehir nüfusu köy nüfusu

38 Diyarbakır ilçeleri kırsal nüfusları (2010) Eğil, Kocaköy, Silvan, Merkez, Lice, 9688 Kulp, Hazro, Bismil, Çermik, Hani, Çınar, Dicle, Ergani, Çüngüş, Nüfus Tahminleri Diyarbakır Nazım Planı Revizyonu hedef yılı olarak 2025 yılı esas alınmaktadır. Nüfus projeksiyonlarında, geçmiş eğilimleri geleceğe taşıyan, doğrusal, logaritmik, polinom, üs ve üssel gibi matematiksel yöntemler denenmiştir. Bu yöntemler, kısa ve orta erimli dönemler için olumlu sonuçlar vermekle birlikte, uzun dönemli projeksiyonlar için yetersiz kalmaktadır Diyarbakır Kenti İçinde Daha Önce Yapılan Nüfus Tahminleri Nazım İmar Planlarının Nüfus Tahminleri Diyarbakır Planlama Bürosu nca (Şehir Plancısı Zühtü Can) tarafından 1991 yılında Nazım Plan Revizyonu için yapılan ve 2010 yılını hedefleyen nüfus tahmini kişidir. Nüfus projeksiyonu ara değerlerine göre, 2000 yılı nüfusu , 2005 yılı nüfusu kişidir. Gerçekleşen nüfus tahmin edilen nüfusun altındadır. Çevre Düzeni Planının Nüfus Tahmini

39 GAP Bölge Kalkınma İdaresi tarafından yaptırılarak 1992 yılında onaylanan 1/ ölçekli çevre düzeni planında hedef yılı 2005, hedef nüfus kişi olarak alınmıştır Diyarbakır Altyapı Projesi Nüfus Tahmini Diyarbakır Kanalizasyon Projesi Program Uygulaması Müşavirlik Hizmetleri kapsamında 2002 yılında yapılan Kanalizasyon ve Yağmursuyu Master Planı nın nüfus hedefleri, Suriçi, Bağlar, Yenişehir ve Kayapınar yerleşmelerini kapsayacak biçimde ele alınmıştır. Projede esas alınan nüfus tahmini; Diyarbakır Altyapı Projesi Nüfus Tahmini Yıllık Yıl Kent Nüfusu Artış(%) Kaynak: DBB Nazım İmar Planı Raporu 1,800,000 1,600,000 1,400,000 1,200,000 1,000, , , , ,000 0 Diyarbakır Altyapı Projesi Nüfus Tahmini Kent Nüfusu Yıllık Artış(%) Altyapıya esas projeksiyonda gerçekleşen 2000 yılı nüfusu, tahmin edilen nüfusun kişi altında, 2005 yılı nüfusu ise kişi altında gerçekleşmiştir.

40 Planlamaya Esas Nüfusun Tahmini Diyarbakır 1/ Ölçekli Nazım İmar Planı hedef yılı olan 2025 yılı nüfusuna yönelik projeksiyonlar 2006 yılında onaylanmıştır. Farklı projeksiyon yöntemleri arasında, kentin gelişme eğilimini en iyi yansıtan yöntem polinom yöntemidir. Bu yöntemde nüfus artışı sürmekle birlikte, artış hızı giderek azalmaktadır. Bu yöntemle yapılan projeksiyon sonuçlarına göre Diyarbakır 1/ Ölçekli Nazım İmar Planı Revizyonuna esas olacak 2025 hedef yılı nüfusunun kişi olacağı kabul edilmiştir. Diyarbakır Büyükşehir Nüfus Tahmini Yıllar Planlamaya Esas Nüfus Tahmini Nüfus Tahmini Nüfus Tahmini Alt Sınırı Üst Sınırı Kaynak: DBB Nazım İmar Planı Raporu 1,800,000 1,600,000 1,400,000 1,200,000 1,000, , , , ,000 0 DBB Nüfus Tahminleri Planlamaya Esas Nüfus Tahmini Nüfus Tahmini Alt Sınırı Nüfus Tahmini Üst Sınırı Ayrıca Karacadağ Kalkınma Ajansı nüfus projeksiyonuna göre Nüfus artış hızı için, ve 2009 yılı ADNKS sonuçları temel alınmıştır. Diyarbakır için aşağıda

41 sayılan 4 farklı yöntemle 2020 yılına kadar nüfus tahmini yapılmış ve bu tahminlerin aritmetik ortalaması alınarak aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Üssel Artış Yöntemi En Küçük Kareler Yöntemi Bileşik Faiz Yöntemi Aritmetik Yöntem Karacadağ Kalkınma Ajansı nüfus projeksiyonu Bismil Çermik Çınar Çüngüş Dicle Ergani Hani Hazro Kulp Lice Silvan Eğil Kocaköy Merkez Toplam Kaynak: Karacadağ Kalkınma Ajansı Yukarıdaki tabloya baktığımızda yapılan projeksiyona göre merkez nüfusu arası ciddi bir artış göstermektedir. Bunda merkezde bulunan ilçelerin gelişiminin etkisi büyüktür. Projeksiyona göre toplam nüfusunda 2020 yılına kadar iki milyona yaklaşması planlanmıştır. Karacadağ Kalkınma Ajansı Merkez dışındaki ilçelerin nüfus projeksiyonu

42 140, , ,000 80,000 60,000 40,000 20, Kaynak: Karacadağ Kalkınma Ajansı Diyarbakır Altyapı Projesi - Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Nüfus Tahmini - Karacadağ Kalkınma Ajansı Nüfus Tahmini Karşılaştırmaları 2,000,000 1,800,000 1,600,000 1,400,000 1,200,000 1,000, , , , ,000 0 Diyarbakır Altyapı Projesi Nüfus Tahmini Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Nüfus Tahmini Karacadağ Kalkınma Ajansı Nüfus Tahmini ,096,739 1,274,460 1,475, ,000 1,140,000 1,320,000 1,528,374 1,680,269 1,846,256 7.İLİN VE KENTİN EKONOMİK YAPISI 7.1. İller Arası Gelişmişlik Durumu

43 Diyarbakır ın, Devlet Planlama Teşkilatı nın 1996, 2003 ve 2010 yıllarında yaptığı İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması ndaki konumu analiz edildiğinde iller arası sıralamada düşüş göstermiştir daki sıralamada 76 il içinde 57. sırada, 2003 teki sıralamada 81 il içinde 58. sırada, ve 2010 daki sıralamada 66. sıradadır. Diyarbakır ın illerin sosyo-gelişmişlik sıralamasındaki yeri 1996 Araştırması 2003 Araştırması 2010 Araştırması İl Sıra Endeks Sıra Endeks Sıra Endeks Diyarbakır 57-0, , ,7639 Kaynaklar: Türkiye de İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2010), İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003) Bu araştırmalarda gelişmişlik seviyesini en çok etkileyen değişkenler, mali göstergeler (Kişi Başına Sınai, Ticari ve Turizm Kredileri Miktarı, Kişi Başına Banka Mevduatı, Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer) ile eğitim göstergeleridir (Üniversite Bitirenlerin 22+ Yaş Nüfusa Oranı, Okur-Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusa Oranı, Okur-Yazar Nüfus Oranı). Diğer refah göstergelerinden On bin Kişiye Düşen Özel Otomobil Sayısı ve sağlık göstergelerinden On bin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı değişkenleri de gelişmişlik seviyesini en çok etkileyen ilk 10 faktör arasında yer almaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki illere özel olarak bakılacak olursa, 2003 teki araştırmada yapılan kademeli il gruplamasında Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki illerden daha yüksek bir kademededir.

44 Harita: Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grupları Kaynak: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003) Diyarbakır Merkez İlçesi, Türkiye genelindeki 872 ilçenin sosyo-ekonomik sıralamasında 1,39749 değerindeki sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksiyle 70. sırada ve 6 gelişmişlik grubu içinde 2. grupta yer almaktadır. Aşağıdaki tabloda Diyarbakır Merkez ilçesinin bazı sosyo-ekonomik bileşenlerinin değerleri ve 872 ilçe arasındaki sırası verilmiştir. Diyarbakır Merkez için sosyo-ekonomik bileşen değerleri ve Türkiye içindeki sırası Bileşen Değer Sıra Nüfus Şehirleşme Oranı (%) 75,68 56 Nüfus Artış Hızı (% 0 ) 42,39 40 Nüfus Yoğunluğu (kişi/ha) Nüfus Bağımlılık Oranı (%) 80, Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 6, Tarım Sektöründe Çalışanlar Oranı (%) 41, Sanayi Sektöründe Çalışanlar Oranı (%) 6, Hizmetler Sektöründe Çalışanlar Oranı (%) 51,88 57 İşsizlik Oranı (%) 18,63 17

45 Okur Yazar Oranı (%) 75, Bebek Ölüm Oranı (% 0 ) 59, Fert Başına Genel Bütçe Geliri (Bin TL) Vergi Gelirlerinin Ülke İçindeki Payı (%) 0, Tarımsal Üretimin Ülke İçindeki Payı (%) 0, Kaynak: DPT, İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Oranları Diyarbakır kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla oranı bakımından Türkiye ortalamasının altındadır verilerine göre Diyarbakır ın Gayri Safi Yurtiçi Hasılası yaklaşık 1,8 milyar dolardır. Diyarbakır sahip olduğu GSYİH ile Türkiye toplamının %1,2 sini oluşturmaktadır. Diyarbakır da sektörlerin GSYİH oranları 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tarım Sanayi Hizmetler GSYİH Payı Kaynak: TÜİK, ya gelindiğinde ise, Diyarbakır ve Şanlıurfa nın oluşturduğu bölge birimi olan TRC2 nin Gayri Safi Katma Değeri büyüme göstermiş olsa da, Türkiye deki büyümenin altında bir trend yakalamıştır. Diyarbakır ve Şanlıurfa GSKD ve Türkiye İçindeki Payı Yıllar TRC2 BölgesiGSKD Türkiyeİçindeki (Milyar TL) Payı (%) ,4 1,9 TRC2 Bölgesi Değişim(%) Türkiye Değişim(%)

46 ,5 1,8 12,5 15, ,1 1,8 14,3 16,9. Kaynak: TÜİK, İktisadi Faailiyet Kolları İmalat Sanayi Diyarbakır ın sanayi sektöründeki faaliyeti Türkiye ortalamasına göre düşüktür. Diyarbakır ihracatının ana sektörler düzeyindeki pay dağılımında sanayi sektörü ikinci sırada yer almaktadır. Tarım sektörü ise Diyarbakır ihracatının yaklaşık %30 unu oluşturmaktadır. Buna karşın sanayi sektöründe çalışanların toplam istihdama oranı %3,8 dir Yıllarında İhracatın Ana Sektörler Düzeyinde Payları (%) Diyarbakır Tarım Sanayi Madencilik 19% Türkiye Tarım Sanayi Madencilik 3% 13% 53% 29% 84% Diyarbakır ihracatında ağırlıklı sektör madenciliktir. Özellikle mermer üretimi ve ihracatı artmaktadır. Sanayi işletmelerinin faaliyet alanlarına dağılımı, 2010 Diyarbakır TRC2 Bölgesi Faaliyet Alanı İşletme % İşletme % Sayısı Sayısı Tekstil, Örme, Konfeksiyon ve Deri Sanayi 65 15, ,13 Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi 56 13, ,38 Gıda, İçki ve Tütün Sanayi , ,35 Metal, Metal Eşya ve Makine Sanayi 38 9, ,48 Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 30 7, ,35 Kimya-Petrol-Kömür-Kauçuk ve Plastik 50 11, ,93 Ürünleri Sanayi Madencilik ve Taş Ocakçılığı 42 9, ,14 Diğer 16 3, ,24 TOPLAM

47 Kaynak: (TOBB, 2011) Diyarbakır ili işletme sayılarına bakıldığında %29,45 oranla ilk sırada gıda, içki ve tütün sanayinin olduğu görülüyor. TRC2 bölgesinde bu oran %29,39. İlde işletme sayıları bakımından %15,44 oranla ikinci sırayı tekstil, örme, konfeksiyon ve deri sanayi almıştır. Bu alanda Diyarbakır ili, TRC2 Bölgesi nin gerisinde kalmıştır. %7,13 oranla orman ürünleri ve mobilya sanayi düşük bir orana sahiptir. Aynı şekilde, yukarıda işletme sayıları verilen faaliyete alanlarındaki istihdama bakılacak olursa, en büyük payın yine Gıda, İçki ve Tütün Sanayi nde olduğu görülmektedir. Orman ürünleri ve Mobilya Sanayi nde ise işletme sayısındaki toplam orandan daha düşük bir oranda istihdama sahiptir ve faaliyet alanları içindeki en düşük paylardan birine sahiptir. Sanayi istihdamının faaliyet alanlarına dağılımı, 2010 Diyarbakır TRC2 Bölgesi Faaliyet Alanı Çalışan % Çalışan % Sayısı Sayısı Tekstil, Örme, Konfeksiyon ve Deri Sanayi , ,29 Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi , ,67 Gıda, İçki ve Tütün Sanayi , ,32 Metal, Metal Eşya ve Makine Sanayi 578 5, ,04 Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 255 2, ,46 Kimya-Petrol-Kömür-Kauçuk ve Plastik 696 7, ,06 Ürünleri Sanayi Madencilik ve Taş Ocakçılığı 838 8, ,67 Diğer 221 2, ,49 TOPLAM Kaynak: (TOBB, 2011) Diyarbakır ilinde sanayideki işletme ve çalışan sayılarının toplama oranının karşılaştırılması

48 İşletme % Çalışan % Tekstil, Örme, Konfeksiyon ve Deri Sanayi 2 - Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi 3 - Gıda, İçki ve Tütün Sanayi 4 - Metal, Metal Eşya ve Makine Sanayi 5 - Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 6 - Kimya-Petrol-Kömür-Kauçuk ve Plastik Ürünleri Sanayi 7 - Madencilik ve Taş Ocakçılığı 8 - Diğer Diyarbakır daki küçük sanayi siteleri KSS Adı İşyeri Sayısı Doluluk (%) İstihdam Merkez Oto Marangozlar Oto Tamircileri Oto Tamircileri Bismil Ergani Silvan Toplam Kaynak: Diyarbakır Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü 2010