BİLGİSAYAR VE BİLGİSAYAR FORMATÖR ÖĞRETMENLERİNİN BİLGİSAYAR ETİĞİ İLE İLGİLİ SORUNLARA YÖNELİK GÖRÜŞLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Transkript

1 BİLGİSAYAR VE BİLGİSAYAR FORMATÖR ÖĞRETMENLERİNİN BİLGİSAYAR ETİĞİ İLE İLGİLİ SORUNLARA YÖNELİK GÖRÜŞLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Yrd. Doç. Dr.Abdullah KUZU Öğretmen Yusuf YILDIRIM Özet Bu çalışma, Milli Eğitim Bakanlığında görev yapan Bilgisayar öğretmenlerinin bilgisayar etiği ile ilgili karşılaştıkları sorunlar hakkındaki görüşleri ve karşılaştıkları bu sorunlara yönelik çözüm önerileri belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma kapsamında, Bilgisayar öğretmenlerinin bilgisayar etiği konusundaki görüşleri ve fikri mülkiyet, doğruluk, gizlilik, erişilebilirlik bağlamında karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara karşı çözüm önerilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma nitel olarak desenlenmiş ve çalışma süresince, Eskişehir Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı altı bilgisayar öğretmeni ve dört bilgisayar formatörü ile Bilgisayar meslek etiği ile ilgili yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Araştırmada, katılımcılarının belirlenmesinde amaçlı örnekleme yöntemine başvurulmuştur. Katılımcılardan elde edilen verilerin geçerlik ve güvenilirlik çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Verilen analizinde nitel verilerin betimsel analizinden ve tümevarım analizinden yararlanılmıştır; analiz sonucunda elde edilen bulgular yorumlanmış ve doğrudan alıntılarla betimlenmiştir. Anahtar Sözcükler: Etik, Bilgisayar Etiği, Fikri Mülkiyet, Doğruluk, Gizlilik, Erişim. Giriş Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 347 sayılı kararı ile kabul edilen İlköğretim Seçmeli Bilgisayar (1 8. Sınıflar) Dersi Öğretim Programına göre Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), öğrencilerin temel etik değerlere sahip olarak yetiştirilmesi için etik değerlere atıflarda bulunan yeterlilikler geliştirmiştir. Yenilenen Bilgisayar dersi eğitim programında öğrenci kazanımları arasında bilişim teknolojileri etiği ve sosyal değerler kazanımları yer almaktadır.

2 Öğrencilere bu yeterlilikleri kazandıracak bilgisayar öğretmenlerinin de etik değerlere sahip olmaları ve öğrencilere örnek olmaları beklenmektedir. Araştırma bu noktadan hareketle bilgisayar öğretmenleri ve bilgisayar formatörlerinin yaşadığı etik sorunlara ve sorunlara karşı çözüm önerilerine yer vermektedir. Bunun için ilk olarak etik ve bilgisayar etiği kavramını açıklamak yararlı olacaktır. Bilgisayar Meslek Etiği Etik, ahlaki yargı olarak neyin doğru ve neyin yanlış olduğunun belirlenmesidir (Bowyer, 1996). Bilgisayar teknolojilerinin neden olduğu ikilemler ile ilgilenen etik, bilgisayar etiği olarak bilinmekte ve Moor (1985) a göre; sürekli gelişen bilgisayar teknolojileri ile ilişkili olarak gerçekler, kavramsallaştırmalar, politikalar ve değerler arasındaki ilişkileri ele alan dinamik ve karmaşık bir çalışma alanı olarak tanımlanmaktadır. Bilgisayar etiği çalışma alanı bakımından alt başlıklara ayrılmıştır. Alanyazında bu alt başlıkların; bireysel sorumluluklar, fikri mülkiyet, bilgiye erişim, bilginin doğruluğu, sistem kalitesi, risk ve güvenirlik, bütünleşme, mesleki sorumluluklar, yaşam kalitesi, gizlilik, güç kullanımı, bilgisayar suçları, bilgisayarlarla ilgili ekonomik sorunlar v.b olduğu görülmektedir (Uysal ve Odabaşı, 2006). Bu alt başlıklar daha sonra Mason (1986) tarafından bilgi çağının dört etik sorunu olarak belirtilen İngilizce karşılıkları PAPA sözcüğünü oluşturan Fikri Mülkiyet, Doğruluk, Gizlilik ve Erişim bağlamında sınıflandırılmıştır. Bilgisayar etiği sorunları içersinde en çok karşılaşılan ve en karmaşık konu fikri mülkiyet hakları sorunudur (Mason, 1986, s.9). Fikri mülkiyet hakları sorunu, bilginin telif haklarının kimde olduğunu, bilginin hangi kanallarla dağıtılabileceğini ve bilginin ücretlendirilmesini ele almaktadır. Gizlilik sorunu, bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığıyla özel ve mahrem bilgilerin art niyetli kişiler tarafından edinilmesi, kullanılması ve paylaşıma açılması sorunudur.

3 Doğruluk sorunu, ulaşılan bilginin güvenilir olup olmaması ile ilgilenir. Erişilebilirlik sorunu ise bir kişi ya da kuruluşun hangi bilgiye, hangi şartlar altında ve hangi tedbirler alınarak erişebileceği ile ilgilenmektedir (Mason, 1986, s.5 10). Bu ilkeler yalnızca başlangıç noktasıdır. Bu noktadan itibaren ilkeler ışığında değerlendirmeler yapılarak toplumsal kuralların belirlenmesi gerekmektedir (Kuzu ve Özdamar, 2007). İlgili Araştırmalar Bilgisayar etiği ile ilgili alanyazına bakıldığında, bilgisayar etiği ile ilgili araştırmaların, Kevin W. Bowyer, Duncan Langford, Richard O. Mason, Tom Forester, Pery Morrison, Richard S. Rosenberg, M. Cook Woodbury, Matthew Charlesworth, Eva W. Yong gibi birçok uzman, ITiCSE, CSAB gibi çalışma grupları ve ACM, IEEE, BCS ve CEI gibi dünya çapında çalışmalar yürüten organizasyonlar tarafından yapıldığı görülmektedir. Türkiye de ise bilgisayar etiğine yönelik araştırma ve çalışmaların, Odabaşı F., Namlu A., Uysal Ö. Ve Kuzu, A. Tarafından yapıldığı görülmüştür. Türkiye de bilgisayar etiği konusunda hazırlanmış ilk ölçek ise Namlu ve Odabaşı (2004) tarafından geliştirilen Etik Olmayan Bilgisayar Davranışları Ölçeği dir. Kılıçer ve Odabaşı (2006) tarafından yapılan bir çalışmada, bilgisayar teknolojilerinin son derece hızlı değişen bir alan olduğu ve gelecekte neler olacağını kestirmenin zor olduğunu dikkat çekerken; aynı zamanda bilgisayar öğretmenlerinin yetiştirilmesinde mesleki etik ilkeleri ile birlikte özellikle bilgisayar etiği kavramına da yer verilmesi gerektiği vurgusu yapılmıştır. Bilgisayar etiği dersi eğitim fakültelerinde bilgisayar öğretmeni yetiştiren programlara henüz konduğundan, bu çalışmada meslek hayatına atılan ve lisans döneminde bilgisayar etiği dersi almamış bilgisayar öğretmenlerinin bilgisayar etiği konusunda düşüncelerini ve bilgisayar öğretmenlerinin meslek yaşamlarında

4 en çok karşılaşılan bilgisayar etiği sorunu olan fikri mülkiyet bağlamındaki etik sorunlar ele alınmaktadır. Amaç Bu araştırmada, Eskişehir Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı altı bilgisayar öğretmeni ve dört bilgisayar formatörünün bilgisayar etiği konusundaki görüşleri, fikri mülkiyet, doğruluk, gizlilik ve erişilebilirlik bağlamında karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara ilişkin çözüm önerilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu genel amaç doğrultusunda çalışmanın problem cümleleri şu şekilde belirlenmiştir: 1. Bilgisayar öğretmenlerinin bilgisayar etiğine ilişkin görüşleri nelerdir? 2. Bilgisayar öğretmenlerinin a) fikri mülkiyet b) doğruluk c) gizlilik ve d) erişebilirlik bağlamında karşılaştıkları sorunlar nelerdir? 3. Bilgisayar öğretmenlerinin a) fikri mülkiyet b) doğruluk c) gizlilik ve d) erişebilirlik bağlamında çözüm önerileri nelerdir? Önem Okullarda öğretmenler öğrencilere sergiledikleri davranışlarla ve bir durum karşısında gösterdikleri tutumlarla öğrencilere model olmaktadırlar. Öğrenciler çoğu zaman, öğretmenlerin en doğru karar alan merci olarak görmektedir. Bu anlamda gelecek nesle bilgisayar kullanma becerisi kazandırmaya hazırlanan öğretmenlerin bilgisayar etiğine ilişkin sorunlar ve sorunlar karşısında ürettikleri çözümlerin belirlenmesi önem kazanmaktadır. Öngörülen çözüm önerilerinin

5 uygulanması ile okullarda öğretmenlerin fikri mülkiyet, doğruluk, gizlilik ve erişim bağlamlarında bilgisayar etiğine ilişkin yaşadıkları sorunların azaltılabileceği düşünülmektedir. YÖNTEM Nitel araştırma süreçlerine uygun olarak desenlenen araştırmada yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Katılımcılar Araştırmanın katılımcılarını Eskişehir Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı altı bilgisayar öğretmeni ve dört bilgisayar formatöründen oluşmaktadır. Katılımcıların sekizi erkek ve ikisi bayandır. Katılımcıların belirlenmesinde amaçlı örnekleme yöntemine başvurulmuştur ve araştırmaya katılmaya istekli öğretmenlerin katılımcı olarak belirlenmesi sağlanmıştır. Görüşlerin aktarılmasında gizlilik ilkesi kapsamında katılımcıların isim ve soy isimlerinin ilk harfleri kullanılmıştır. Veri Toplama Aracı ve Verilerin Toplanması Katılımcıların araştırma kapsamındaki görüşlerini belirlemek amacıyla kendileriyle yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler her bir katılımcı ile ayrı ayrı ve kendileri ile birlikte belirlenen yer ve zamanlarda gerçekleştirilmiştir. Veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen dokuz adet sorudan oluşan bir görüşme formu hazırlanmıştır. Bu formun araştırma sorularını yanıtlayabilecek sorulardan oluşup oluşmadığını belirleyebilmek amacıyla alandan dört uzmanın görüşüne başvurulmuş ve uzmanların görüşleri doğrultusunda düzeltilerek uygulamaya hazır hale getirilmiştir. Araştırmada dokuz adet görüşme sorusunun tamamı değerlendirmeye alınmıştır. Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması Görüşmeler tamamlandıktan sonra elde edilen ses kayıtlarının bilgisayar dökümü yapılmıştır. Dökümün yapılmasından sonra her bir soru için alınan cevaplar ilgili

6 indekslere işlenmiş ve soru bazında bir sınıflama yapılarak toplanan veriler betimsel analiz için hazır hale getirilmiştir. Bu çalışmada araştırmacılar ses dosyası halindeki yarı yapılandırılmış görüşme verilerini önce yazılı hale getirmişler ve bunları görüşme formlarına geçirmişlerdir. Araştırmacılar tüm veriyi okuyarak birlikte soru bazında temaları saptamışlardır. Elde edilen temalar Görüşme Kodlama Anahtarı na dönüştürülmüştür. Daha sonra araştırmacılar ve alandan bir uzman, bağımsız olarak araştırma kapsamındaki veri formlarını okuyarak görüşme kodlama anahtarında yanıtları içeren temayı kodlamışlardır. Görüşülen her birey için kodlama anahtarları doldurulduktan sonra, kodlama anahtarının tutarlığını karşılaştırılmıştır. Verilerin betimsel analizi için öncelikle, elde edilen verilerden yola çıkarak, alanyazın ve kavramsal çerçeve göz önünde bulundurularak tematik bir çerçeve oluşturulmuştur. Oluşturulan tematik çerçevenin ve verilerin güvenilirliği için alan ve nitel araştırma bilgisine sahip beş uzmanın görüşüne başvurulmuştur. Araştırmacıların ve uzmanların işaretlemeleri karşılaştırılmış, görüş birliği / (görüş ayrılığı+görüş birliği)*100 (Miles ve Huberman, 1994) formülü kullanılarak, araştırmanın güvenilirliği % 82 olarak hesaplanmıştır. Bu değerin %80 i geçmesi nedeniyle, araştırmanın güvenilirliğinin sağlandığı sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen veriler, görüşme sonucu elde edilen ham verilerden doğrudan alıntı yapılarak desteklenmiş ve bulgular oluşturulmuştur. Bulgular ve Yorumlar Bilgisayar Etiğine İlişkin Görüşler Katılımcıların bilgisayar etiği kavramından ne anladıkları ile ilgili soruya verdikleri yanıtlar öğretmenlerin bilgisayar etiği hakkında bilgilerinin oldukça yetersiz olduğunu göstermektedir. Görüşülen öğretmenlerin beşi bilgisayar etiği ile ilgili düşünceleri sorulduğunda soruya ilişkin açıklama yapılmasını talep etmiştir. Aşağıda bilgisayar etiğine ilişkin soruya açıklama getirilmesini talep eden öğretmenlerin birkaç söylemine örnek verilmiştir:

7 Bugüne kadar bir yazı okumadım bunun hakkında [Ö.Ş.] Bu soru bana biraz kapalı geldi. Cevap verebilmem için biraz daha açıklayıcı olabilir misiniz?[e.y.] Bilgisayar ııı kendi yani çok biraz kapalı bir soru ama etik derken yani internette girilen sayfaları diyorsanız oralarda problem var. Ama bilgisayara yükleme v.s. tam soru açık değil ya ben anlamadım. [Y.A.] Açıklama talep etmeyen diğer öğretmenlerden ise beklenen yanıtlar alınamamıştır. Görüşmede öğretmenlerin çoğunun bilgisayar etiği ile ilgili ön bilgilerinin olmadıkları saptanmış, sonda verildikten sonra sorunun tekrar sorulmasına rağmen bile öğretmenlerden beklenen ortak bir görüş de çıkmamıştır. Aşağıda öğretmenlerin bilgisayar etiğine ilişkin tanımlamalarından birkaç örnek verilmiştir: Eee çok önemli bir konu herkesin bu bilgisayar etiğini eee kabul etmesi onaylaması gerekiyor. Yalnız eee programların kopyalanmasını eee engellemek için yapılacak uygulama ucuz ııı üretim örneğin bir oyunun ya da bir programın ucuz olarak insanlara ulaştırılması. [Z.Ö.] Bilgisayar etiği hakkında özellikle internet ortamında ki eee bazı web sayfalarının yapmış olduğu yayınları kesinlikle tasvip etmiyorum. Iıı özelliklede pornografik unsurlar ya da diğer müstehcen unsurların internet ortamında çok etkin bir şekilde kullanır hale gelmesini kabul edilir bulmuyorum. Eee özellikle de küçük yaştaki çocukların da fiziksel ve ruhsal gelişimlerini olumsuz etkilediği yönünde görüşüm var [N.A.] Iıı bilgisayar etiğinde tabi, insanların emeklerine saygı göstermek lazım. Artı insanların birbirlerine saygısı olması lazım mesela; örnek vermek istiyorum mynet e giriyorum, oyun oynuyorum, küfürlü bir ortam var, ben açmıyorum yani insanlar arasında bir iletişim bozukluğu var bence onun dışında insanların birbirlerine saygı duyması gerekir, çünkü küfürle bir yere ulaşamayız. [Ü.Ü.] Bu soru için yukarıda belirtilen bulgu ve yorumlardan başka, öğretmenlerin bilgisayar etiği ile ilgili görüşlerini soran soruya verdikleri yanıtlardan elde edilen frekans tablosu aşağıda Tablo 1 de verilmiştir.

8 Tablo 1: Bilgisayar Etiğine İlişkin Görüşler Temasının Alt Temalara Göre Dağılımı Tema Alt Temalar Sayı Toplum bilinçlendirilmeli 9 Bilgisayar etiği ders olarak okutulmalı 2 Öğrenciler bilgisayar etiği ile ilgili bilgilendirilmeli 2 Bu soruya ilişkin olarak dokuz öğretmen toplumun bilgisayar etiği konusunda bilinçlendirilmesi gerekliliğini vurgulamıştır. Bilgisayar kullanımı, internet kullanımı veya teknoloji kullanımıyla ilgili doğru veya yanlış olan şeylerin halka iletilmesi bence şart! Halk bu konuda bilgilendirilmeli [T.A.] Bu, birazda toplum bilinci ile ilgili bir şey bence, yeterli düzeyde bilinçli bir toplum olursak bu tarz sorunlar ortadan kalkar diye düşünüyorum ben. Herkesin haklarına saygılı olunduğu bi ortamda tabiî ki de bilgi hırsızlığı da olmayacaktır. [G.B.] bu konunun etkin bir şekilde okullarda ya da topluma açık yerlerde bilgilendirilmesi gerektiğine inanıyorum, yani bu konuda yeterince eğitim verilmediğine inanıyorum ve toplumun topyekûn bir şekilde bilinçlendirilmesi gerektiğine inanıyorum. [N.A.] İki öğretmen ayrıca okullarda bilgisayar etiği ile ilgili öğrencilere bilgilendirmenin yapılmasını ve iki öğretmen de bilgisayar etiğinin ders olarak okullarda okutulması gerekliliğini söylemiştir. Aşağıda öğretmenlerin bu görüşlerine ilişkin yaptıkları açıklamalardan birkaç örnek verilmiştir: Bu konuda bilgisayar etiği, okulumuzda okutulması gereken zorunlu ders olması gerekli, normal bir bilgisayar dersi gibi artık insanlara bilgisayarı hangi amaçla nasıl kullanmaları gerektiği, nelerin doğru olduğu konusunda bir bilgilendirme verilmesi gerektiğiyle ilgili bir değerlendirme yapılmalı [T.A.] tabi tüm insanları bilinçlendirmek bizim elimizde değil, ama en azından kendi okulumuz çerçevesinde öğrencilere bilgisayar etiğinin ne olduğu anlatılabilir. Bunlarla ilgili kurallar anlatılabilir. Neler yaptıkları veya yapmadıkları takdirde ne gibi sorunlarla karşılaşacakları konusunda en azından kendi elimizden geleni öğrencilerimize sunabiliriz. [F.K.]

9 Fikri Mülkiyet Bağlamında Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Görüşler Öğretmenlerin karşılaştıkları ya da yaşadıkları fikri mülkiyet sorunları ile ilgili soruya verdikleri yanıtlardan elde edilen frekans tablosu aşağıda Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2: Fikri Mülkiyet Sorunlarına İlişkin Görüşler Temasının Alt Temalara Göre Dağılımı Tema Alt Temalar Sayı Fikri Mülkiyet bağlamında karşılaşılan sorunlar Bilginin izinsiz kullanılması 6 kaynakçanın gösterilmemesi 2 Bilginin lisanslı olmaması 1 Bilgisayar etiği konusunda bilincin olmaması 1 Öğretmenlerin fikri mülkiyet bağlamında karşılaştıkları sorunların başında bilginin izinsiz olarak kullanımı gelmektedir. Örneğin bu konuda T.A. adlı öğretmen fikri mülkiyet konusunda karşılaştığı sorunu şu şekilde dile getirmektedir: benim sahip olduğum yaratıcı bir düşüncemin başkaları tarafından benim haberim olmadan farklı amaçla kullanılması [T.A.] Biliyorsunuz internet ortamına birçok bilgi veriliyor bu bilgiler bu bilgiler izinli mi veriliyor izinsiz mi veriliyor. Bunarı bilemiyoruz. O yüzden buradan bilgi sahiplerinin çok büyük sorunlarla karşılaştıklarını düşünüyorum. Yayınlanan şeylerin izin alınıp alınmadığı belli değil çünkü. Bu konuda sorun var. Bu tarz sorunlarla karşılaşılıyor. [G.B.] insanların emeğine kopya edip olumsuz yönde kullanılmasına da özellikle karşı duruyorum. Çünkü insanların birçok zamanını ve emeğini harcayarak yaptığı çalışmaların başkaları tarafından haksız kazanç sağlamak amacıyla çoğaltılması, kopyalanması etik bulmuyorum bu durumu [N.A.] Fikri mülkiyet bağlamında, İnternet ortamından alıntı yapılırken, alıntının kaynakçasının gösterilmemesi, Ö.Ş. ve F.K. adlı öğretmenler tarafından belirtilen bir diğer sorundur. Öğretmenlerimiz bu sorunu şu şekilde dile getirmektedirler:

10 Ya, internet ortamında mesela, çok tanınmış bir sitenin makalesini, başka bir sitede görebiliyorsunuz, onun bir benzerini görebiliyorsunuz, alıntılar yapılıyor fakat kaynak belirtilmiyor, yani hırsızlık yapılıyor [Ö.Ş.] Iıı bir tane bir konu hazırladığımızda bizim isteğimiz dışında eee internete verilebiliyor ya da internet ortamında kurulabiliyor böyle bir durumda altta referans olarak kimlerden yararlandığı ya da kimin bilgisinin alındığı açık olarak belirtilmesi gerektiğini düşünüyorum, ancak birçok internet sitesinde herhangi bir makaleye baktığımızda birçok bilginin güvenilir olmadığını görüyoruz. Çünkü hiçbirinde kimin kim tarafından hazırlandığı ya da nereden hazırlandığı hangi saatte hazırlandığına çok kolay ulaşamıyoruz [F.K.] L.Ş. adlı öğretmen, fikri mülkiyet bağlamında karşılaştığı sorununun temel kaynağı olarak bireylerin bilgisayar etiği konusunda yeterli oranda bilinçlendirilmemesini göstermektedir. Fikri mülkiyet söz konusu ise birey kendisi ile baş başadır. Bir anlamda vicdanı ile baş başadır. Bu nedenle fikri mülkiyet sorununun tek sorunu bireylerin bilgisayar etiği anlamında bilinçlendirilmesi olacaktır. [L.Ş.] T.A. adlı öğretmen de fikri mülkiyet bağlamında karşılaştığı sorununun kaynağı olarak bilginin lisanslı olmamasını göstermektedir. Bilgisayar sayesinde insanlık buraya kadar geldi. Hem siyasi hem ekonomik hem politik hem de teknoloji açısından o yüzden bence yaratıcı düşünceye ve kişiye ait kişinin kendi özel bilgisinin korunması gerek çünkü bu kişiye ait bir düşüncedir. Kalkıp bunun farklı bir amaçla para karşılığıyla veya para karşılığı olmaksızın farklı amaçlarla kullanılması fikrinin engellenmesi gerektirdiğini düşünüyorum ben. [T.A.] Fikri Mülkiyet Bağlamında Karşılaşılan Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri Öğretmenlerin görüşleri doğrultusunda fikri mülkiyet bağlamındaki sorunlara yönelik çözüm önerileri Tablo 3 de verilmiştir: Tablo 3: Fikri Mülkiyet Sorunlarına Çözüm Önerileri Temasının Alt Temalara Göre Dağılımı Tema Alt Temalar Sayı Fikri Mülkiyet Yasal yaptırım 3 bağlamında karşılaştıkları sorunlara ilişkin çözüm Toplum bilinçlendirilmeli 2 önerileri Bilgi lisanslı olmalı 2

11 Kaynakça gösterilmeli 2 Öğretmenler fikri mülkiyet bağlamında yaşadıkları veya karşılaştıklara sorunlara çözüm önerisi olarak, yasal yaptırımların uygulanmalı görüşünde yoğunlaşmaktadır. N.A.ve Ö.Ş. adlı öğretmenlerimiz bu konudaki söylemlerini şu şekilde dile getirmektedirler: Iıı bu konuda yasal ııı yaptırım uygulanarak, bu şekilde haksız kazanç sağlayan ya da başkalarının çalışmalarını kopya eden kişilere yasal yönde ceza verilmesinden yanayım. [N.A.] cezai işlem uygulanmalıdır, ya görüldüğü takdirde cezai işlem uygulanmalıdır [Ö.Ş.] ACM ve IEEE tarafından hazırlanan raporlar incelendiğinde, öğretmenlerin bilgisayar etiği ile ilgili sorunları bir eğitim sorunu olarak gördüğü ve sorunu bu kapsamda çözmeyi çalıştıkları anlaşılmaktadır (Uysal ve Odabaşı, 2006). Katılımcılar hemen hemen karşılaşılan tüm sorunlara yönelik belki de kendilerinin de eğitimci olmaları nedeniyle eğitimi ve toplumun bilinçlendirilmesini önerdikleri görülmüştür. G.B. ve L.Ş. adlı öğretmenler bu savı kanıtlarcasına görüşünü şu şekilde dile getirmektedir: Bu birazda toplum bilinci ile ilgili bişey bence yeterli düzeyde bilinçli bir toplum olursak bu tarz sorunlar ortadan kalkar diye düşünüyorum ben herkesin haklarına saygılı olunduğu bi ortamda tabiî ki de bilgi hırsızlığı da olmayacaktır.[g.b.] Fikri mülkiyet söz konusu ise birey kendisi ile baş başadır. Bir anlamda vicdanı ile baş başadır. Bu nedenle fikri mülkiyet sorununun tek sorunu bireylerin bilgisayar etiği anlamında bilinçlendirilmesi olacaktır. [L.Ş.] Öğretmenler tarafından belirtilen diğer çözüm önerileri olarak, bilginin lisanslı olması ve alıntı yapılırken kaynakçanın gösterilmesi gerekliliğini düşünmektedirler. diğer buluşlar ve icatlar gibi bir patent yani onun lisansının olması bir çözüm olabilir [T.A.] Iıı yani her türlü internet ortamına verilen bilginin kim tarafından araştırıldığı kim tarafından hazırlandığının belirtilmesi gerektiğini

12 düşünüyorum. yani herkes eğer ki internet ortamına verdiği bir bilginin ııı kim tarafından verildiğinin tarih olarak falan belirtirse veya hangi kaynaklardan yararlandığını belirtirse ııı daha iyi olabilir. [F.K.] Doğruluk Bağlamında Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Görüşler Öğretmenlerin karşılaştıkları ya da yaşadıkları doğruluk sorunları ile ilgili soruya verdikleri yanıtlardan elde edilen frekans tablosu aşağıda Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4: Doğruluk bağlamında karşılaşılan sorunlara İlişkin Görüşler Temasının Alt Temalara Göre Dağılımı Tema Alt Temalar Sayı Doğruluk bağlamında karşılaşılan sorunlar Bilginin kaynağının belirtilmemesi 6 Bilginin doğruluğunu denetleyen bir kurum veya 1 mekanizmanın olmaması Doğru ve güvenilir bilgilerin resmi sitelerle sınırlı kalması 1 Öğretmenler doğruluk bağlamında en çok, bilgi kaynağının belirtilmemesini sorun olarak saptamaktadırlar. G.B., T.A. ve F.K. adlı öğretmenlerimiz bu konudaki kaygılarını şu şekilde dile getirmektedir: Özellikle internetten aldığım kaynaklara ben çok da güvenemiyorum açıkçası. İlle de bir kitaptan teyit etme ihtiyacı duyuyorum açıkçası. Açıkçası bir iki yerden teyit edilmesi gereği duyuyorum. [G.B.] İnternette tabi çok zor, doğru bilginin doğruluğu ve tabi kontrol edilmesi gerekiyor. İnternette karşılaştığımız bilginin doğru veya güvenilirliğini farklı kaynaklarda tekrar teyit etmemiz gerekiyor. Bu da zaman alıcı bir şey o yüzden bu çok zor ama insanlar bu konuda eğitilirlerse eminim çok daha yararlı olacaktır. [T.A.] eeeee doğruluk bağlamının biraz önce söylediğimiz gibi çok fazla doğruluğuna inanamıyorum. Yani birçok kaynakta isim falan belirtilmediği zaman onu herhangi bir araştırmada kullanamıyoruz. Ya da geçerliliğinden emin olamıyoruz. Herhangi bir güvenilirlik de olmuyor böyle bir durumda da çok fazla yararlanamıyoruz ancak okumakla kalıyor ama bunu herhangi bir yere aktarmak istediğimizde ya da birisi bize bir şey sorduğunda, nerden buldunuz gibi bir şey sorduğunda çok fazla bir cevap veremiyoruz özellikle hocalarımıza [F.K.] Doğruluk bağlamında yaşanan diğer bir sorun da N.A. adlı öğretmenimiz tarafından bilginin doğruluğunu denetleyen bir kurum ya da mekanizmanın

13 olmaması olarak görülmektedir. Öğretmenimiz bu konudaki sorununu şu şekilde dile getirmektedir: İnsanlara verilen aktarılan bilginin doğruluğunu denetleyen bir kurum ya da mekanizma şuanda maalesef yok. Bu konunun ciddi olarak irdelenmesi gerektiğine inanıyorum, yani insanlar bilgi amacıyla doğru bilgi alma amacıyla girdiklerinde burada çoğu zaman yanlış bilgilendiriliyor ya da yanlış bilgiye ulaşıyor bunun, ııı, sıkı denetim altına alınmasını istiyorum. Doğru veya güvenilir bilgilerin ancak resmi sitelerle sınırlı kalması da öğretmenler tarafından dile getirilen diğer sorunlardır. Eğer bilgiyi birine sunacaksam, onun ııı, onun internetten araştırılacaksa resmi bir kurum olması tabi üniversite olabilir, devlet kurumu falan dikkat ederim Yani resmi bir web sitesi olmasına dikkat ederim üniversite, devlet vs [Ö.Ş.] Doğruluk Bağlamında Karşılaşılan Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri Öğretmenlerin görüşleri doğrultusunda doğruluk bağlamındaki sorunlara yönelik çözüm önerileri Tablo 5 de verilmiştir: Tablo 5: Doğruluk Sorunlarına Çözüm Önerileri Temasının Alt Temalara Göre Dağılımı Tema Alt Temalar Sayı Doğruluk bağlamında karşılaştıkları sorunlara ilişkin çözüm önerileri Kaynakça gösterilmeli 7 Bilginin doğruluğunun denetlenmesi 2 Yasal yaptırım uygulanmalı 1 Dijital sertifika veya imzalar kullanılmalı 1 Görüşme yapılan yedi öğretmen, doğruluk bağlamında karşılaştıkları sorunlara ilişkin çözüm önerisi olarak bilginin kaynakçası gösterilmeli önerisini sunmaktadırlar. G.B. adlı öğretmenimiz bu konudaki önerisini şu şekilde dile getirmektedir: Eeee, yapılan araştırmalarda güvenilir kaynaklar yani kaynak olarak gösterilirse internete verilen bilgileri çok daha güvenilir olduğunu düşünüyorum [G.B.] Ya çözüm kaynak belirtmeli [Ö.Ş.]

14 Iıı yani her türlü internet ortamına verilen bilginin kim tarafından araştırıldığı kim tarafından hazırlandığının belirtilmesi gerektiğini düşünüyorum. [F.K.] N.A., T.A., L.Ş. ve F.K. adlı öğretmenlerimiz doğruluk bağlamında karşılaştıkları sorunlara ilişkin çözüm önerisi olarak daha çok devlet eliyle yapılabilecek veya toplumun geneli tarafından kabul gördüğü takdirde uygulanabilecek öneriler dile getirmektedirler. N.A. ve T.A. adlı öğretmenlerimiz, bilginin doğruluğunun denetlenmeli önerisini şu şekilde dile getirmektedirler: insanlara verilen aktarılan bilginin doğruluğunu denetleyen bir kurum ya da mekanizma şuanda maalesef yok. Bu konunun ciddi olarak irdelenmesi gerektiğine inanıyorum, yani insanlar bilgi amacıyla doğru bilgi alma amacıyla girdiklerinde burada çoğu zaman yanlış bilgilendiriliyor ya da yanlış bilgiye ulaşıyor. Bunun ııı, sıkı denetim altına alınmasını istiyorum. [N.A.] okula internet verilirken veya üniversitemize bağlantı verilirken, bu bağlantılarla zararlı içerikli siteler ayıklanabilir [T.A.] L.Ş. adlı öğretmenimiz, dijital sertifika ve imzalar kullanılmalı görüşleri dile getirilmiştir. Bilginin kaynağından emin olmak için ortaya konulmuş olan bazı teknik çözümler var, dijital sertifikalar, dijital imzalar gibi, bunlar yaygınlaştırılırsa, eee, ve standart hale getirilirse, doğru şekilde uygulanırsa, en azından bilginin kimden geldiği bilinebilir. Bu da doğruluğa bir şeyler katabilir.[l.ş.] F.K. adlı öğretmenimiz, yasal yaptırım uygulanmalı önerisini şu şekilde dile getirmektedir: herhangi bir internetten aldığımız makalenin kaynağı belirtilmiyorsa, herhangi bir bilginin kaynağı belirtilmemişse, bu tip şeylerin internet ortamında yayınlanması yasak ama herhangi bir hukuki bir şey yok sanırım bildiğim kadarıyla bu konuda. Ama hukuki çerçeve açısında belki bu düzenlenebilir yani ismi belirtilmeyen ya da kim tarafından araştırıldığı belirtilmeyen kaynaklar internet ortamında kullanılmayabilir. [F.K.] Gizlilik Bağlamında Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Görüşler Öğretmenlerin karşılaştıkları ya da yaşadıkları gizlilik bağlamındaki sorunları ile ilgili soruya verdikleri yanıtlardan elde edilen frekans tablosu aşağıda Tablo 6 da verilmiştir.

15 Tablo 6: Gizlilik bağlamında karşılaşılan sorunlara İlişkin Görüşler Temasının Alt Temalara Göre Dağılımı Tema Alt Temalar Sayı Gizlilik bağlamında karşılaşılan sorunlar Kişisel bilgilerin kolayca erişilebilmesi 6 Bilinçsiz şifre kullanımı 1 Bazı veri tabanlarınca kişisel bilgilerin istenmesi 1 IP adreslerinin izlenmesi 1 Görüşme yapılan altı öğretmenimiz gizlilik bağlamında yaşadıkları sorun olarak en çok kişisel bilgilerin kolayca erişilebilmesini söylemektedir. G.B. adlı öğretmenimiz bu konuda yaşadığı sorunu şu şekilde dile getirmektedir: Örneğin benim T.C kimlik numaramın girildiğinde işte hangi okula atandığımı ya da işte kaç yıldır nerede çalıştığımı falan bulabiliyor insanlar işte T.C. kimlik numarasının bulunması da sorun değil annenizin babanızın adını ve nüfusa kayıtlı yeri bilen her kişi sizin hakkınızda birçok bilgiye ulaşabiliyor internetten bunun bir sınırlaması yok. Bu konuda ben son derece rahatsızım aslına bakılırsa [G.B.] Yani şimdi öyle siteler var ki sizin kimlik numaranızı sadece kimlik numaranızı bilen bir kişi sizin birçok bilgilerinize ulaşabiliyor. Mesela eğer sizin kimlik numaranızı biliyorsa sınavlardan aldığınız notlara ulaşılabiliyor.[f.k.] L.Ş. adlı öğretmenimiz bazı veritabanlarınca özellikle üye olunurken kişisel bilgilerin istenmesinden rahatsız olmakta ve rahatsızlığını şu şekilde dile getirmektedir: Şşşşahsi bilgilerin başkalarının eline geçmesinin sağlayacak veri tabanları da var. Hani neler olduğunu söylemek istemiyorum ama hani bir kişinin interneti kullanarak işte kişi hakkında üç beş basit bilgi bilinerek daha ayrıntılı bilgileri internet üzerinden sağlayabilirsininiz o kişi hakkında. Bu bilgilerin de yine kullanımı ile daha ötesine de geçebiliyorsunuz. [L.Ş.] Ö.Ş. adlı öğretmenimiz IP adreslerinin izlenmesini gizlilik haklarına bir ihlal olarak görmekte ve bu konudaki görüşünü şu şekilde dile getirmektedir: Ya mesela ııııı IP adreslerinin bilinmesi ııııı bir server in yani yönetici server in hangi siteye girdiğinin bilinmesi anlamına gelir [Ö.Ş.] Gizlilik Bağlamında Karşılaşılan Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri

16 Öğretmenlerin görüşleri doğrultusunda gizlilik bağlamındaki sorunlara yönelik çözüm önerileri Tablo 7 de verilmiştir: Tablo 7: Gizlilik Sorunlarına Çözüm Önerileri Temasının Alt Temalara Göre Dağılımı Tema Alt Temalar Sayı Gizlilik bağlamında karşılaştıkları sorunlara ilişkin çözüm önerileri Birden çok kritere göre sorgulama yapılmalı 5 Kullanılan servisler teknik açıdan güçlü olmalı 1 Kişisel bilgi isteyen siteler denetlenmeli 1 Kişiler daha bilinçli davranmalı 1 Yasal yaptırım uygulanmalı 1 Görüşme yapılan beş öğretmen, gizlilik bağlamında karşılaştıkları sorunlara ilişkin çözüm önerisi olarak, kişiler hakkında bilgi verilirken veri tabanları tarafından birden çok kritere göre sorgulama yapılmalı görüşünü dile getirmektedir. G.B. adlı öğretmenimiz bu konudaki görüşünü şu şekilde söylemiştir: Yani TC kimlik numarasından sonra gelecek özel bilgiler için bir parola gibi bir şeyler olabilir yani veri tabanına ait daha ayrı bir sistem parolama sistemli bir şifre sitemi kurularak bu gizlilik sağlanmalı bence[g.b.] Iıı yani daha çok soru sorulabilir, eğer o kişinin işte gizlilik veya sadece insanlar kendi bilgilerine kişisel bilgilerine ulaşacaklarsa. Belki bunun yapılabilmesi için sadece kimlik numaranıza göre arama ya da arama yaptırılmasındansa birçok size sorular sorulabilir. [F.K.] L.Ş. adlı öğretmenimiz gizlilik bağlamında birden çok çözüm önerisi sunmaktadır. Bunlardan birincisi, kişilerin daha bilinçli davranması gerektiğidir. Diğeri ise, kullanılan servislerin teknik açıdan güçlü olmalarının gerektiğidir. L.Ş. adlı öğretmenin bu konudaki söylemi şu şekilde olmuştur: Öncelikle, kişilerin internet üzerinden kullandıkları, özellikle iletişim araçlarında kullandıkları şifreler vesaire hakkında daha bilinçli davranmaları gerekir. Yani, Bireylerin sağlam bir bilgisayar eğitimi almaları gerekir, teknik eğitimi almaları gerekir. Bunun yanı sıra dediğim veri tabanlarına ulaşım o kadar kolay olmamalı, en azından bir şifre ile kullanıcının kimliği onaylanmalı, herkes herkesin bilgisine ulaşamamalı. Ayrıca teknik hatalardan da kaynaklanabiliyor dedik. Özellikle iletişim için kullanılan mail servisleri gibi servisler ya da işte iletişim ile ilgili herhangi başka bir şey de olabilir bu. Teknik açıdan çok güçlü olmalıdır, suiistimal edilebilecek açıklara sahip olmamalıdır. [L.Ş.]

17 Ö.Ş. adlı öğretmenimiz gizlilik bağlamında çözüm önerisi olarak yasal yaptırımın uygulanmalı görüşünü şu şekilde dile getirmektedir. Bu konuda yasal olarak bir şey yapılmalı yani yasal bir çözüm olmalı başka çaresi yok, yok herhalde yasalarla engellenmeli yani [Ö.Ş.] Erişilebilirlik Bağlamında Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Görüşler Öğretmenlerin karşılaştıkları ya da yaşadıkları erişilebilirlik bağlamındaki sorunları ile ilgili soruya verdikleri yanıtlardan elde edilen frekans tablosu aşağıda Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8: Erişilebilirlik bağlamında karşılaşılan sorunlara İlişkin Görüşler Temasının Alt Temalara Göre Dağılımı Tema Alt Temalar Sayı Erişilebilirlik bağlamında karşılaşılan sorunlar Bilgiye erişim için maliyet gerektiren sisteme gereksinim duyulması 5 Bilimsel bilgiye erişim için ücretli veri tabanlarına üye olma şartı 2 Türkçe içerikli bilgilerin çok az sayıda olması 1 Bağlantı ve sistem sorunları 1 Öğretmenlerimiz erişilebilirlik bağlamında ekonomik sorunlar üzerinde yoğunlaşmaktadırlar. Görüşme yapılan beş öğretmenimiz bilgiye erişim için maliyet gerektiren sisteme gereksinim duyulmasından, iki öğretmenimiz de bilimsel bilgiye erişim için ücretli veri tabanlarına üye olma şartından söz etmektedirler. L.Ş. adlı öğretmenimiz bilgiye erişim için maliyet gerektiren sisteme gereksinim duyulması sorununu şu şekilde dile getirmektedir: işte bilgisayar ve internet erişimi gibi kaynaklar belli bir maliyete sahip olan kaynaklar, bu anlamda hani maddi açıdan bakıldığı zaman herkesin her zaman edinemeyeceği ya da ulaşamayacağı kaynaklar olabilmekte bu anlamda eşitlik sorunu söz konusu [L.Ş.] programların kopyalanmasını, eee, engellemek için yapılacak uygulama ucuz ııı üretim örneğin bir oyunun ya da bir programın ucuz olarak insanlara ulaştırılması. Türkiye deki insanların ekonomik güçlükleri nedeniyle bunları satın alamamaları onları kopyalamalarına neden oluyor ııı bu bir yerde pahalı olmasının nedenini ben şuna bağlıyorum o firmaların bu konuda eee bir yerde [Z.Ö.]

18 F.K. adlı öğretmenimiz bilimsel bilgiye erişim için ücretli veri tabanlarına üye olma şartı sorununu dile getirirken bağlantı ve sistem sorunlarından da bahsederek erişilebilirlik bağlamında yeni bir sorunu açığa çıkarmaktadır. Gerek sistemden gerek işte bağlantılarından kaynaklanıyor olsun birçok nedenden dolayı herkes aynı anda erişemiyor. Yani sonuç olarak hızınız ne kadarsa o kadar çabuk erişebiliyorsunuz aynı zamanda bazı şeylere erişemiyorsunuz. İşte üye olmanız istenebiliyor sizden bir bilgiye erişebilmeniz için diğer işte bu alana üye olmanız gerekiyor, belli bir ücret daha ödemeniz gerekiyor, ayrıca zaten internet için bir ücret ödüyorsunuz. [F.K.] Ö.Ş. adlı öğretmenimiz erişilebilirlik bağlamında karşılaştığı sıkıntının Türkçe içerikli bilgilerin az olmasından kaynaklandığını şu şekilde dile getirmektedir: erişebilirlik konusunda ama tek sorun Türkçe içerik yani baktığın zaman çok iyi yazıları, çok iyi makaleleri hep İngilizce olarak görüyoruz Türkçe olarak içerik çok az o konuda sorun var [Ö.Ş.] Erişilebilirlik Bağlamında Karşılaşılan Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri Öğretmenlerin görüşleri doğrultusunda erişilebilirlik bağlamındaki sorunlara yönelik çözüm önerileri Tablo 9 da verilmiştir: Tablo 9: Erişilebilirlik Sorunlarına Çözüm Önerileri Temasının Alt Temalara Göre Dağılımı Tema Alt Temalar Sayı Ücretsiz yazılımlar geliştirilmeli 4 Erişilebilirlik bağlamında karşılaştıkları sorunlara ilişkin çözüm önerileri İnternete erişim ücretsiz olarak sağlanmalı 4 Bilgiye erişimi sağlayan veri tabanlarına herkes ücretsiz erişebilmeli 2 Türkçe içerikli site ve kaynaklar artırılmalı 1 Öğretmenlerimin erişilebilirlik bağlamında karşılaşılan sorunların çözümü olarak ücretsiz yazılım ve ücretsiz internet erişiminin sağlanmasını istemektedirler. L.Ş. adlı öğretmenimizin erişilebilirlik bağlamında önerdiği çözüm önerisi şu şekildedir:

19 İşte, belki biraz ütopik olacak ama hani devletin desteği ile bir anlamda herkesin her zaman ücretsiz olarak kullanabileceği internet erişimli bilgisayar ortamları sağlanabilir bunlar yaygınlaştırılabilir. Bu şekilde dijital eşitlik sağlanabilir. [L.Ş.] F.K. ve G.B. adlı öğretmenlerimiz bilgiye erişimi sağlayan veri tabanlarına herkes ücretsiz erişebilmeli önerisini şu şekilde dile getirmektedirler: Yani işte dediğim gibi çok fazla ticari kaygı güdülmemeli ııı bir insanların bir özele ya da bir şeye ulaşabilmesi için işte üye olmanız gerekiyor ya da şifre bilmeniz gerekiyor gibi birçok şey sorulmamalı. Iıı çünkü zaten eğer o internet ortamına veriliyorsa birçok kişinin ulaşması için veriliyor diye düşünüyorum ııı bu şekilde olmalı yani çok fazla bir ücret talep edilmemeli, extra bir ücret talep edilmemeli en azından ya da daha az ücretler talep edilebilir beli bilgilere erişim için [F.K.] Bu konuda biraz daha eşitlik sağlanması ııı taraftarıyım ben yani veri tabanlarına ulaşmada, işte internette ki bilgilere ulaşmada biraz daha esnek olunmalı bence[g.b.] Ö.Ş. adlı öğretmenimiz de Türkçe içerikli site ve kaynaklar artırılmalı önerisini şu şekilde dile getirmektedir: Türkçe içeriğin arttırılması bence ileride yeterince Türkçe içerik arttırılırsa buda herhangi bir şekilde üyelik sistemine ve ücrete tabi tutulmazsa isteyen istediği zaman istediği şekilde bilgiye ulaşabilir. [Ö.Ş.] SONUÇ Bilgisayar öğretmenlerinin bilgisayar etiğine ilişkin görüşlerini ve fikri mülkiyet bağlamında karşılaştıkları ya da yaşadıkları sorunlara yönelik görüşlerinin belirlenebilmesi amacıyla gerçekleştirilen bu çalışma sonucunda katılımcıların genel olarak bilgisayar etiğine ilişkin tam ve doğru yanıtlar veremedikleri gözlenmiştir. Öğretmenlerin bilgisayar etiğine ilişkin yeterli düşünce sergileyememeleri, lisans eğitimlerinde bu konuda herhangi bir ders almamalarına bağlanabilir. Kılıçer ve Odabaşı (2006) tarafından yapılan bir çalışmada, bilgisayar öğretmenlerinin yetiştirilmesinde mesleki etik ilkeleri ile birlikte özellikle bilgisayar etiği kavramına da yer verilmesi gerektiği vurgusu yapılmıştır. Bu nedenle bu çalışmanın bir sonucu olarak, bilgisayar ile ilgili alanlarda eğitim

20 verilen tüm bölümlerde Bilgisayar Etiği dersinin zorunlu dersler kapsamında değerlendirilmesi önerilebilir. Öğretmenler fikri mülkiyet bağlamında bilginin izinsiz ve kaynak göstermeden kullanma, bilginin lisanslı olmaması ve bilgisayar etiği konusunda bilinçsizliğin olduğunu belirtmiş ve bu sorunların kaynağı olarak ekonomik yetersizlikleri ve eğitim eksikliklerini göstermişlerdir. Fikri mülkiyet bağlamındaki sorunlara yönelik öğretmenler; yasal yaptırımları, toplumun bilgisayar etiği bilincinin kazandırılmasını, bilginin lisanslı hale getirilmesi ve kaynakçanın gösterilmesi gibi çözümler önermişlerdir. Öğretmenler doğruluk bağlamında, bilginin kaynağının gösterilmediğini, bilginin doğruluğunu denetleyen bir kurum veya mekanizmanın olmadığını, doğru ve güvenilir bilgilerin resmi sitelerle sınırlı kaldığını belirtmişler ve dile getirdikleri bu sorunlara çözüm önerisi olarak bilgi alıntı yapılırken kaynakça gösterilmeli, bilginin doğruluğunu denetlenmeli, yasal yaptırım uygulanmalı ve dijital sertifika veya imzalar kullanılmalı demişlerdir. Öğretmenler gizlilik bağlamında kişisel bilgilerinin kolayca erişilebildiğini, bilinçsiz şifre kullanımının sakıncalarını dile getirmişlerdir. Bazı veri tabanlarınca kişisel bilgilerin istenmesinden ve IP adreslerinin izlenmesinden rahatsız olmaktadırlar. Bu sorunlara çözüm önerisi olarak, birden çok kritere göre sorgulama yapılması gerekliliğini, kullanılan servislerin teknik açıdan güçlü olmasını, kişisel bilgi isteyen sitelerin denetlenmesi gerekliliğini önermişlerdir. Ayrıca kişiler daha bilinçli davranmasını ve yasal yaptırımların uygulanmasını istemektedirler. Erişilebilirlik bağlamında öğretmenlerin karşılaştıkları sorunlar, bilgiye erişim için maliyet gerektiren sisteme gereksinim duyulması, bağlantı ve sistem sorunları, bilimsel bilgiye erişim için ücretli veri tabanlarına üye olma şartı ve Türkçe içerikli bilgilerin çok az sayıda olması gelmektedir. Bu sorunlara öğretmenlerin önerdikleri çözüm önerileri şu şekildedir; ücretsiz yazılımlar