ORTAÖĞRETİM DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERS KİTABI 9. SINIF YAZARLAR. Dr. Ahmet TÜRKAN Dr. Ramazan ŞAHAN Ahmet MEYDAN Ali Sacit TÜRKER

Transkript

1 ORTAÖĞRETİM DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERS KİTABI 9. SINIF YAZARLAR Dr. Ahmet TÜRKAN Dr. Ramazan ŞAHAN Ahmet MEYDAN Ali Sacit TÜRKER DEVLET KİTAPLARI DÖRDÜNCÜ BASKI..., 2015

2 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...: 5706 DERS KİTAPLARI DİZİSİ...: ?.Y Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. Editör : Eyüp KOÇ Dil Uzmanı : Erdal ALTUN Görsel Tasarım Uzman ı : Dilek ANDER Emre ANDER Rehberlik Uzmanı Program Geliştirme Uzmanı Ölçme Değerlendirme Uzmanı : Davut YURTTAŞ : Süleyman MUTLU : Çetin TORAMAN ISBN Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu nun gün ve 166 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün gün ve sayılı yazısı ile dördüncü defa adet basılmıştır.

3 Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy

4 GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk

5

6

7 İÇİNDEKİLER ÖĞRENME ALANI: İNANÇ 1. ÜNİTE : İNSAN VE DİN 1. İnsanın Evrendeki Konumu İnsanın Doğası ve Din Dinin İnsan Hayatındaki Yeri ve Önemi İnanmanın Çeşitli Biçimleri Tek Tanrıcılık (Monoteizm) Çok Tanrıcılık (Politeizm) Tanrıtanımazlık (Ateizm) ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM ÖĞRENME ALANI: İBADET 2. ÜNİTE: TEMİZLİK VE İBADET 1. İbadet in Anlamı ve Kapsamı Niçin İbadet Edilir? İbadet-Temizlik İlişkisi Beden Temizliği Gusül Abdest Teyemmüm Mekân ve Çevre Temizliği ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM ÖĞRENME ALANI: HZ. MUHAMMED (S.A.V.) 3. ÜNİTE: HZ. MUHAMMED İN HAYATI 1. Hz. Muhammed in Doğduğu Ortam Hz. Muhammed in Doğumu, Çocukluğu ve Gençliği Hz. Muhammed e Vahyin Gelişi Hz. Muhammed in Hicreti Hz. Muhammed in Toplumsal Barışa Yönelik Etkinlikleri Hz. Muhammed in İslam ı Yayma Çabaları Veda Hutbesi nde Evrensel Mesajlar Hz. Muhammed in Vefatı Okuma Metni: Eş Olarak Hz. Hatice ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM ÖĞRENME ALANI: VAHİY VE AKIL 4. ÜNİTE: KUR AN VE ANA KONULARI 1. İslam Dininin Temel Kaynağı: Kur an-ı Kerim Kur an-ı Kerim in Tarihi Kur an la İlgili Bazı Kavramlar Kur an ın İç Düzeni ile İlgili Kavramlar Kur an ın Okunması ile İlgili Kavramlar Kur an ın Anlaşılması ve Yorumlanmasıyla İlgili Kavramlar Kur an-ı Kerim in Belli Başlı Konuları İnanç İbadet Ahlak Kültürümüzde Kur an ın Yeri ve Önemi ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM VII

8 ÖĞRENME ALANI: AHLAK VE DEĞERLER 5. ÜNİTE: DEĞERLER 1. Değer Nedir ve Nasıl Oluşur? Değerlerin Oluşumuna Dinin Etkisi Örf ve Âdetlerin Dinle İlişkisi Ahlaki Değerlerin Dinle İlişkisi Kişilik Gelişiminde Değerlerin Etkisi Toplumu Birleştiren Temel Değerler Vatan ve Ülkü Birliği Bayrak ve İstiklâl Marşı Hürriyet ve Bağımsızlık İnsan Haklarına Saygı Millî Seciye Kavramı ve Atatürk ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM ÖĞRENME ALANI: DİN VE LAİKLİK 6. ÜNİTE: LAİKLİK VE DİN 1. Din Bireyi Esas Alır Laikliği Doğuran Nedenler Laik Devlet Laiklik Din ve Vicdan Özgürlüğünün Güvencesidir Atatürk ün Laiklik Anlayışı ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM ÖĞRENME ALANI: DİN, KÜLTÜR VE MEDENİYET 7. ÜNİTE: İSLAMİYET VE TÜRKLER 1. Türklerin Müslüman Oluşu Türklerde İslam Anlayışının Oluşmasında Etkili Olan Şahsiyetler Ebu Hanife Maturidi Şafii Eş ari Ahmet Yesevi Ahi Evran Hacı Bektaş Veli Mevlânâ Yunus Emre Hacı Bayram Veli Türklerin İslam Medeniyetine Katkıları ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM SÖZLÜK KAYNAKÇA VIII

9 ÖĞRENME ALANI: İNANÇ 1. ÜNİTE: İNSAN VE DİN ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM Dini olmayan toplum var mıdır? Bilgi edininiz. İnsanı diğer varlıklardan ayıran özellikler nelerdir? Düşününüz. Monoteizm, politeizm ve ateizm kavramlarının anlamlarını araştırınız. 9

10 1. ÜNİTE 1. İnsanın Evrendeki Konumu Aşağıdaki şemayı dikkate alarak insanın varlıklar âlemi içerisindeki konumunu inceleyiniz. uzay âlemi melekler hayvan GÖRÜNEN VARLIKLAR ÂLEMİ GÖRÜNMEYEN cinler bitki insan şeytan Duyu ya da akıl yoluyla kavradığımız veya varlığını düşünebildiğimiz her şey evreni meydana getirir. Evrende görünen ve görünmeyen pek çok varlık vardır. Kâinattaki bütün varlıkları yaratan ve onu düzenleyen Allah tır. Varlıklar arasında insanın özel bir yeri vardır. Diğer bütün varlıklar doğrudan veya dolaylı olarak insana hizmet eder. Bu duruma bir ayette şöyle işaret edilmiştir: Allah ın göklerde ve yerdeki (nice varlık ve imkânları) sizin emrinize verdiğini, nimetlerini açık ve gizli olarak size bolca ihsan ettiğini görmediniz mi? 1 YORUMLAYALIM Sen kendini küçük bir cisim sanırsın. Ama âlemler sende saklıdır. Hz. Ali Yukarıdaki sözü, fotoğrafı da dikkate alarak yorumlayınız. 1 Lokmân suresi, 20. ayet. 10

11 İNSAN VE DİN Çevremizde gözlemlediğimiz varlıklarla kendimizi karşılaştırdığımızda birçok farklı özelliğimizin olduğunu anlarız. Bu özelliklerin bazılarını şöyle sıralayabiliriz: İnsan, akıllı ve düşünen bir varlıktır. Düşünme eylemi aklın doğal bir ürünüdür. İnsan, doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden düşünerek ayırabilir. Doğa ile uyum içinde yaşayarak keşfettiği ham maddeyi işler ve yeni şeyler icat edebilir. İnsan; konuşması, yazması, bilgi birikimi, estetik zevki ve sanat kabiliyetiyle de diğer varlıklardan farklıdır. İnsan, irade ve sorumluluk sahibi bir varlıktır. Seçme ve karar verme özgürlüğünü dilediği şekilde kullanabilir. Sonuçta iyi veya kötü yönde yaptığı tercihlerden sorumlu tutulacağını bilir. Ayrıca insan, bu özellikleri sayesinde vahyin muhatabı olmuştur. Bu nedenle ilahî mesajın anlaşılması ve duyurulmasından da sorumlu tutulmuştur. İnsan, inanan bir varlıktır. Bir inanca sahip olmak, onu savunmak ve bu inanca uygun davranmak yalnızca insanda bulunan bir özelliktir. İnsanın evrendeki varlıklar arasındaki farklı ve özel konumu Kur an-ı Kerim de şöyle ifade edilmiştir: Biz, hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık. Onları (çeşitli nakil vasıtaları ile) karada ve denizde taşıdık. Kendilerine güzel güzel rızıklar verdik. Yine onları, yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık. 1 BEYİN FIRTINASI YAPALIM Düşünen ve gözlem yapan varlığı yani insanı yeryüzünden kovarsak o yüce ve dokunaklı tabiat karamsar ve dilsiz bir sahne olup çıkar. Evren susar, her tarafı sessizlik ve gece kaplar. Şahidi olmayan olaylar, karanlık ve sağır geçip giderler. İnsan olmazsa varlıkların ne değeri kalırdı? Diderot Yukarıdaki metinde anlatılmak istenen düşünce üzerinde beyin fırtınası yapınız. 2. İnsanın Doğası ve Din Dünyaya gelen her insan fıtrat üzere (inanma duygusuyla) doğar... Müslim, Kader, 22. Yukarıdaki hadiste insanın hangi yönüne vurgu yapılmıştır? Çevre faktöründen bağımsız olarak insanda doğuştan var olduğu düşünülen değişmez özelliklerin bütünü insan doğasını oluşturur. İslam dininde buna fıtrat veya yaratılış denir. 2 1 İsrâ suresi, 70. ayet. 2 Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, C 2, s

12 1. ÜNİTE Din, ilahî kurallar bütünüdür. İnsanları akıl ve iradeleri ile dünyada iyiliğe, ahirette ise mutluluğa götürmeyi amaçlayan bir yoldur. Din denildiği zaman akla ilk gelen inanç esaslarıdır. İnançlar dinin temelini oluşturur. İnsan her zaman yüce ve kudretli bir varlığa güvenme, ona sığınma ve ondan yardım dileme ihtiyacı hisseder. Bu sığınma ve güvenme duygusu ise din ile karşılanır. İnsanın biri maddi diğeri de manevi olmak üzere iki yönü vardır. Maddi yönüyle yeme, içme ve giyinmeye; manevi yönüyle de inanmaya ihtiyacı vardır. İnsanda yeme, içme ve barınma gibi biyolojik ihtiyaçlar nasıl doğuştan geliyorsa din duygusu da doğuştandır. İslam a göre Allah, insanları yaratıcısını bilip tanıyacak kabiliyette yaratmıştır. Kur an-ı Kerim de bu durum şöyle ifade edilmiştir: Sen yüzünü hanif olarak dine, Allah insanları hangi fıtrat üzere yaratmış ise ona çevir. Allah ın yaratışında değişme yoktur. İşte dosdoğru din budur; fakat insanların çoğu bilmezler. 1 Ayetten de anlaşıldığı üzere insanlar, herhangi bir dine inanmaya, bir inancı benimsemeye yatkın olarak yaratılmışlardır. Ancak zamanla din duygusu, aile ve çevrenin de etkisiyle farklı biçimlerde gelişmiştir. YORUMLAYALIM Sizi karada ve denizde yürüten Allah tır. Gemi, içindekileri güzel bir rüzgârla götürürken yolcular neşelenirler; bir fırtına çıkıp da onları her taraftan dalgaların sardığı ve çepeçevre kuşatıldıkları anda ise Allah ın dinine sarılarak Bizi bu tehlikeden kurtarırsan andolsun ki şükredenlerden oluruz! diye ona yalvarırlar. Yûnus suresi, 22. ayet. Yukarıdaki ayeti arkadaşlarınızla yorumlayınız. 1 Rûm suresi, 30. ayet. 12

13 İNSAN VE DİN KONUŞALIM Gecenin karanlığı onu kaplayınca bir yıldız gördü, Rabb im budur. dedi. Yıldız batınca, Batanları sevmem. dedi. Ayı doğarken görünce, Rabb im budur. dedi. O da batınca, Rabb im bana doğru yolu göstermezse elbette yoldan sapan kimselerden olurum. dedi. Güneşi doğarken görünce de, Rabb im budur. Zira bu daha büyük. dedi. O da batınca. En âm suresi, ayetler. Yukarıdaki ayetlerin verdiği mesajlar üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz. İnsanın yaratılışının gereği olan din, insanlık tarihi boyunca daima var olmuş evrensel bir olgudur. Kutsal kitaplar, bilimsel araştırmalar ve arkeolojik kazılar da dinin, tarihin her döneminde var olduğunu ortaya koymuştur. Kur an-ı Kerim de de tarihin her döneminde dinin var olduğu şöyle ifade edilmiştir:...her millet için mutlaka bir uyarıcı (peygamber) gelmiştir. 1 SÖYLEYELİM Geçmişte olduğu gibi, günümüzde de, bilimsiz, sanatsız, felsefesiz insan toplumları vardır, fakat hiç bir zaman dinsiz bir toplum var olmamıştır. H.Bergson Les Deux Sources de la Moral et de la Religion, s.105. Yukarıdaki sözde anlatılan duruma uygun örnekler söyleyiniz. 1 Fâtır suresi, 24. ayet. 13

14 1. ÜNİTE 3. Dinin İnsan Hayatındaki Yeri ve Önemi Din, insanları iyi ve faydalı işler Ne irfandır veren ahlaka yükseklik ne vicdandır. yapmaya yönelten, toplumları yücelten Fazilet hissi insanlarda Allah korkusundandır. ve geliştiren bir olgudur. Din, insanlar arasında merhamet, şefkat, sevgi ve barış duygularının ortaya çıkmasını sağlar. Mehmet Âkif ERSOY Yukarıdaki şiirin ana temasını söyleyiniz. Yoksula, yetime, düşküne yardımcı olmayı emreder. Kin, nefret ve intikam gibi her türlü kötülüğün ve kötü düşüncenin ortadan kalkmasını, insanların kardeşçe, barış ve huzur içinde yaşamasını öğütler. İnsan, toplum içinde yaşayan bir varlıktır. Bir arada yaşamaya ihtiyaç duyar. Toplumların birlik ve beraberlik içerisinde yaşamalarına katkıda bulunan olgu dinî değerlerdir. Din, insana birlikte yaşamanın verdiği hak ve sorumlulukları hatırlatır. Örf, âdet, kanun ve ahlakla birlikte toplum hayatına yön verir. Din duygusunun zayıflaması suçların artmasına yol açabilir. Bu nedenle toplumda mutluluk, güven ve huzur azalır. DÜŞÜNELİM Bilesiniz ki kalpler ancak Allah ı anmakla huzur bulur. R ad suresi, 28. ayet. İnsanın mutluluğunda Allah ı anmanın önemi nedir? Düşününüz. Din, maddi ve manevi her türlü sıkıntıya karşı insanın direncini arttırır. İnsan, günlük hayatında karşılaştığı yalnızlık, çaresizlik, korku, üzüntü, hastalık, musibet ve felaketler karşısında yegâne teselli kaynağı olarak dini görür. Dinî değerler insanı ruhsal bunalımlardan korur; başarı için ümit ve cesaret verir. Kendisine ve çevresine karşı daha duyarlı hâle getirir. Yaratıcıya güvenme ve ona sığınma insanı yüceltir. Allah inancı ve sevgisi, insana kuvvetli bir irade ve sağlam bir karakter kazandırır. Din, insanı yersiz korkulardan ve bencil duygulardan uzak tutarak özgürleştirir, inanç ve davranış planında bir dengeye götürür. 1 Bu sayede insan neye, nasıl ve ne kadar değer vereceğini bilir. Böylece hayatı anlamlı kılar ve onu kolaylaştırır. İnsan sürekli bir anlam arayışı içindedir. Kendi kendine, Ben kimim? Niçin yaratıldım? Nereye gideceğim? İyi nedir? Doğru nedir? Adaletli olan nedir? Güzel nedir? Bu dünyanın sonu ne 1 Diyanet İslam Ansiklopedisi, C 9, s

15 İNSAN VE DİN olacak? gibi sorular sorar. Aklın ve bilimin yeterince cevap bulamadığı bu önemli sorulara, cevap bulmaya yardım eden ve insan düşüncesini aydınlatan, din olmuştur. Dindeki ahiret inancı, insanın hayatını düzene koymasını, dünyanın zorluk ve sıkıntılarına karşı sabırla direnmesini sağlar. Bu inanç dünya hayatındaki davranışları olumlu yönde etkilediği gibi insanın ölümsüzlük isteğine de cevap verir. İnsan din sayesinde, ölümle yok olmayacağına ve ahirette hayatının devam edeceğine inanır. KONUŞALIM Aşağıdaki kavram haritasını inceleyerek dinin insana kazandırdıkları üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz. DİN akıllı olma -a düşünebilme -yı öğretir. -yi öğretir. hür (özgür) olma -yı öğretir. İNSAN -yı öğretir. hayatı anlamlandırma -yı öğretir. -yı öğretir. sorumluluk alma -yı öğretir. -yı öğretir. faydalı olma verilen sözde durma irade sahibi olma 4. İnanmanın Çeşitli Biçimleri Birden çok inanç biçiminin bulunmasının nedenleri üzerinde düşününüz. İnanma, insanoğlunun doğuştan sahip olduğu ve farklı şekillerde ifade ettiği bir duygudur. Bu duyguyu ifade etmedeki farklılıklar, değişik inanma biçimlerini doğurmuştur. İnsan, kimi zaman fıtratına uygun davranmış kimi zaman da çevresinin etkisinde kalarak farklı inanma biçimlerine yönelmiştir. 15

16 1. ÜNİTE Vahye dayalı olan inanç biçimi; neye, nasıl inanılacağını açıklamıştır. Vahiy, nelere inanılacağını bildirirken peygamberler de vahyin nasıl anlaşılacağı konusunda insanlara rehberlik etmişlerdir. Tarihin akışı içerisinde sosyal ve kültürel şartların etkisiyle insanlar farklı inanç biçimlerini benimsemişlerdir. İnanmanın çeşitli biçimleri de daha çok tanrı kavramı üzerinde yoğunlaşmış; monoteizm, politeizm ve ateizm gibi inançlar ortaya çıkmıştır Tek Tanrıcılık (Monoteizm) Vahiy kaynaklı dinlerin ortak özellikleri neler olabilir? DEĞERLENDİRELİM Eğer yerde ve gökte Allah tan başka tanrılar bulunsaydı, yer ve gök, (bunların nizamı) kesinlikle bozulup gitmişti. Demek ki arşın Rabb i olan Allah, onların yakıştırdıkları sıfatlardan uzaktır. Enbiyâ suresi, 22. ayet. Yukarıdaki ayeti tevhit inancı açısından değerlendiriniz. İLKELER ÇIKARALIM Tek Tanrılı dinlere göre; Allah, insanlara vahiy yoluyla dinini bildirir. Sadece Allah a ibadet edilir Tanrı nın varlığı ve birliğini savunup eşi ve benzeri bulunmadığına inanma biçimine monoteizm veya tek tanrıcılık denir. Tek tanrıcılığın İslam düşüncesindeki karşılığı Allah ı birlemek anlamına gelen tevhittir. Tevhit inancına göre evreni ve içindeki her şeyi yaratan ve yaşatan Allah tır. Allah, mutlak güç ve kudret sahibidir. O, sonsuz bilgisi ve gücüyle evrendeki her şeye hükmeden bir ilahtır. Allah, her şeyi işiten, gören, başlangıcı ve sonu olmayan (ezelî ve ebedî), yarattıklarına karşı sonsuz şefkat gösteren ve onları seven bir varlıktır. Tek tanrıcılıkta Tanrı, din gönderen, sadece kendisine ibadet edilen bir yaratıcıdır. Ona ait vasıflar başkasına yakıştırılamaz. Kur an-ı Kerim, tek tanrıcılık inancını en yalın şekilde şöyle ifade eder: De ki: O Allah birdir. Allah sameddir (Hiçbir şeye muhtaç olmayıp her şey ona muhtaçtır.). O, doğurmamış ve doğmamıştır. Onun hiçbir dengi yoktur. 1 1 İhlâs suresi, 1-4. ayetler. 16

17 İNSAN VE DİN 4.2. Çok Tanrıcılık (Politeizm) Birden çok tanrının varlığına inanmak tevhit inancıyla bağdaşmaz. Niçin? Politeizm, tek tanrıcılık inancının aksine birçok tanrının varlığına inanmak demektir. Bu inanca göre evrende birden fazla tanrı vardır ve bu tanrıların farklı görevleri bulunmaktadır. Çok tanrıcılık inancı, daha çok ilkel toplumlarda ortaya çıkmış ve farklı şekillerde varlığını devam ettirmiştir. Eski Yunan, Mısır, Roma ve İslam öncesi Arap Yarımadası nda çok tanrıcılık yaygındı. Antik Yunan da gök tanrı, savaş ve barış tanrısı, güneş tanrısı ve aşk tanrısı gibi çeşitli tanrıların bulunduğuna inanılırdı. Arap Yarımadası nda da her kabilenin tanrısal bir güçle nitelendirdikleri çeşitli putlar bulunmaktaydı. Bu nedenle İslam dininin ilk muhatabı olan Mekke toplumu, birden fazla tanrının varlığına inandıkları için müşrik olarak isimlendirilmişlerdir. Çok tanrıcılık inancını benimseyenler Allah ın yaratıcı ve güçlü olduğunu kabul etmekle birlikte, Allah tan başkasına olağanüstü güçler atfederek onlardan yardım beklemişler. Daha çok Güneş, Ay, yıldız gibi gök cisimlerinin yanı sıra bazı doğa güçleri ile canlı ve cansız varlıkları tanrılaştırmışlardır. İslam dini, çok tanrıcılığı Allah a şirk koşmak olarak değerlendirmiş ve şirkin her türlüsüne karşı çıkmıştır. Kur an da bu hususta şöyle buyrulmuştur:...allah, kendisine ortak koşulmasını asla bağışlamaz 1 NOT EDELİM Politeizmin genel prensipleri Çok tanrıcılıkta tanrıların sayısı belirsizdir. Çok tanrıcılık inancında yer alan her tanrının belirli bir görevi vardır. 1 Nisâ iâsuresi, i48. ayet. 17

18 1. ÜNİTE YORUMLAYALIM Onlar Allah ı bırakıp kendilerine ne zarar ne de fayda verebilecek şeylere tapıyorlar. Bunlar, Allah katında bizim şefaatçilerimizdir (aracılarımızdır) diyorlar. De ki: Siz Allah a göklerde ve yerde bilemeyeceği bir şeyi mi haber veriyorsunuz? Haşa! O, onların ortak koştuklarından uzak ve yücedir. Yûnus suresi, 18. ayet. Yukarıdaki ayeti de dikkate alarak çok tanrıcılığın ortaya çıkış nedenlerini tartışınız Tanrıtanımazlık (Ateizm) Sizce evrendeki olaylar ve yaratılış bir tesadüf sonucu mu meydana gelmektedir? Tanrıtanımazlık (ateizm), Tanrı nın varlığını reddetmek ve Tanrı yokmuş gibi davranmaktır. Tanrıtanımazlık, tarihin tüm dönemlerinde bireysel olarak da olsa varlığını sürdürmüştür. Ateizm, Allah ın varlığını inkâr ettiği gibi tüm dinlere ve dinlerin tanrı tasavvurlarına da karşıdır. Allah inancı karşısında tepkisel bir düşünce olan ateizm, Batı dünyasının bazı filozofları tarafından benimsenmiş; ancak günümüzde düşünsel dayanaklarını yitirerek zayıflamıştır. Ateistler üç semavi dinin de tanrı anlayışını kabul etmezler. Ateistler, sadece Tanrı yı değil, Tanrı yla birlikte iman edilen melek, kutsal kitap, peygamberlik, vahiy ve ahiret inançlarını da reddetmişlerdir. Ateist bir kişi, tavır ve davranışları, hayat tarzı, sahip olduğu kural ve alışkanlıklarıyla Tanrısız bir dünya veya Tanrısız bir yaşam tarzı kurmayı hedefler. Bunun için Tanrı hakkında hiçbir şey düşünmemeye ve kendini dinden ve ibadetlerden uzak tutmaya çalışır. NOT EDELİM Ateizmin genel prensipleri şunlardır: Tanrı nın varlığını kabul etmezler. Sanki Tanrı yokmuş gibi yaşarlar. Evren ve evrendeki olayların tesadüfen mey- dana geldiğine inanırlar. 18

19 İNSAN VE DİN Tanrıtanımazlar, Allah ı inkâr etmenin yanı sıra evrenin varlığını ve evrende meydana gelen olayları da tesadüfe bağlarlar. Bilimsel bir sebebini bulamadıkları tüm olayların bir tesadüf sonucu meydana geldiğini savunurlar. Tanrı nın yokluğunu iddia edip onun varlığı hakkında ileri sürülen tüm delilleri çürütmeye çalışarak bunların yetersiz olduğunu söylerler. Vahye dayanmayan bazı inanç biçimleri ve düşünce akımları, ruhsal bunalım, ahlaki çöküntü, toplumu bir arada tutan temel değerlerdeki yozlaşma, sosyal ve kültürel dokudaki zedelenme, millî ve manevi duygulara yabancılaşma gibi olumsuzluklara toplumda olumsuz etkilere yol açabilir. Örneğin bunlardan biri olan ve şeytana tapma anlamına gelen satanizm özel olarak Hristiyanlığa, genel olarak da bütün dinlere karşı bir başkaldırı ve isyan hareketi olarak doğmuştur. Satanistler, genellikle bazı problemleri olan gençleri hedef kitle olarak görür. Düşüncelerini bunlara benimsetmeye çalışırlar. Satanistler ayinlerinde insanlara işkence eder, hayvanları öldürür ve şiddeti teşvik ederler. Toplumda huzur ve güveni bozup kargaşaya neden olurlar. Oysa Kur an-ı Kerim, şeytanın kötülükleri ve tuzakları konusunda bizleri şöyle uyarmıştır: Ey âdemoğulları! Şeytana kulluk etmeyin... 1 YORUMLAYALIM Yeryüzündeki Yaşam Bir Tesadüf müdür? Elinize on tane marka alın, her birini birden ona kadar numaralayın ve hepsini cebinize koyup karıştırın. Sonra bu markaları, birden ona kadar numara sırası ile cebinizden teker teker çıkarmaya çalışın; sonuç şu olacaktır: 1 numaralı markayı çekebilme şansı onda bir; 1 ve 2 numaralı markayı yüzde bir; 1, 2, 3 ve 4 numaralı markaları sıra ile çekebilme şansı ise on binde bir oranındadır. Böylece, markaları birden ona kadar sıra ile çekebilme şansının on milyarda bir olacağı görülecektir. Bu basit örneği vermemizdeki amaç, rastlantılara karşı rakamların şaşırtıcı bir biçimde nasıl çoğaldığını okuyucuya göstermektedir. Yeryüzündeki yaşam, şüphesiz ki birçok temel koşula bağlıdır. Bu koşulların herhangi bir yerde, herhangi bir zaman süreci içinde ve sadece rastlantı sonucu olarak birbirine önemli bağlarla bağlı bulunmaları, matematiksel olarak imkânsızdır. Öyle ise doğada, (her şeye yön veren) gerçek yönetici bir kuvvet vardır. Bunu da doğru olarak kabul edersek hedef ve amacın varlığına tanık oluruz. Yukarıdaki metni tek tanrı inancı yönünden yorumlayınız. Cressy Morrisson, İlim İman Etmeyi Gerektirir, s Yâsîn suresi, 60. ayet. 19

20 1. ÜNİTE ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM A. Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız. 1. İnsanın inanmasında etkili olan faktörler nelerdir? Yazınız. 2. Dinin fıtri olması ne demektir? Açıklayınız. 3. Tevhit inancının nitelikleri nelerdir? Belirtiniz. 4. Din insan hayatına nasıl anlam katar? Açıklayınız. B. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz. 1. Aşağıdaki inanç türlerinden hangisi vahiy kaynaklıdır? A) Monoteizm B) Satanizm C) Politeizm D) Ateizm E) Putperestlik 2. Aşağıdakilerden hangisi tek tanrı inancıyla bağdaşmaz? A) Tanrı, kendisine ibadet edilendir. B) Tanrı nın gücü sınırlıdır. C) Tanrı birdir. D) Evreni yaratan Tanrı dır. E) Tek tanrı inancının özünü tevhit oluşturur. 3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi dinin insan hayatındaki yerini göstermez? A) Din insanlar arasında merhamet, sevgi ve barış duygularının ortaya çıkmasını sağlar. B) Dinî değerler toplumların birlik ve beraberlik içerisinde yaşamalarına katkı sağlar. C) Din insanı yersiz korkulardan ve bencil duygulardan uzaklaştırır. D) Din insanın yüce bir varlığa inanıp sığınma ihtiyacını karşılar. E) Din insanı bağnaz ve hoşgörüsüz yapar. C. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kelimelerden uygun olanı ile doldurunuz. (müşrik, akıllı, düşünen, ahiret, monoteizm) 1. İnsanı diğer varlıklardan ayıran en belirgin özelliği ve. olmasıdır. 2. İslamiyetten önce Mekkelilerin büyük çoğunluğu birden çok tanrıya inandıkları için.. olarak isimlendirilmişlerdir. 3. Dindeki.. inancı, insanın hayatını düzene koymasını, dünyanın zorluk ve sıkıntılarına karşı sabırla direnmesini sağlar. Ç. Aşağıdaki bilgilerin doğrularını D, yanlışlarını Y ile işaretleyiniz. ( ) Toplum hayatında din önemli bir yer tutar. ( ) İnsanın diğer canlılardan bir farkı da yaptıklarından sorumlu olmamasıdır. ( ) Din insan hayatını hem kolaylaştırır hem de anlamlı kılar. ( ) Monoteizme göre evren ve evrendeki olaylar tesadüfen meydana gelmiştir. 20

21 ÖĞRENME ALANI: İBADET 2. ÜNİTE: TEMİZLİK VE İBADET ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM İbadet, gusül ve teyemmüm kavramlarının anlamlarını öğreniniz. Abdestin hangi ibadetlerin ön şartı olduğunu araştırınız. İslam dininin çevre temizliğine verdiği önemi ifade eden bir ayet veya hadis meali bularak defterinize yazınız. 21

22 2. ÜNİTE 1. İbadetin Anlamı ve Kapsamı İbadet, sözlükte boyun eğme, itaat etme, saygı duyma, kulluk İbadet denilince hangi etme ve tapma gibi anlamlara gelir. İbadet, kulun inandığı ve bağlandığı yüce varlığa karşı kulluk borcunu yerine getirmesi ve onunla davranışlar aklınıza gelmektedir? manevi bir bağ kurmaya çalışmasıdır. Fatiha suresinin 5. ayetinde, Ancak sana ibadet eder ve yalnız senden yardım dileriz. buyrularak kibdti ibadetin bu yönü öüvurgulanmaktadır. İbadetler, inanç esaslarından sonra dinin ikinci önemli halkasını oluşturur. Bu nedenle inanan insan, ibadet ederek Allah a karşı kulluk görevini yerine getirir. Ona olan sevgi, saygı, inanç ve bağlılığını çeşitli davranışlarıyla ortaya koyar. Peygamberimiz ibadetlerin dindeki yeri ve öne- İbadet denilince öncelikle namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek ve hacca git- üzerine kurulmuştur. Bunlar; Allah tan başka mini şöyle ifade etmiştir: İslam beş temel esas mek gibi farz ibadetler akla gelir. Bu ibadetlerin yapılması zorunludur. Zeynel Abidin En elçisi olduğuna inanmak, namaz kılmak, zekât ilah olmadığına ve Hz. Muhammed in onun abid insan, farzları yerine getirendir. 1 diyerek vermek, hacca gitmek ve oruç tutmaktır. farz ibadetlerin önemine dikkat çekmiştir. Ancak ibadetler, bunlarla sınırlı değildir. Bayram Buharî, İman, 2. namazları ve fitre gibi vacip, teravih namazı ve selamlaşma gibi sünnet olan ibadetler de vardır. İnsanın inancı gereği Allah ın hoşnutluğunu kazanmak için yaptığı her iyi ve faydalı davranış ibadet sayılır. Örneğin; Kur an okumak, salavat getirmek, dua etmek, ilim öğrenmek ve öğretmek, helal kazanç sağlamak için çalışmak, anne ve babaya iyi davranmak, zorda kalan bir insana yardım etmek, birinin üzüntüsünü paylaşmak, iyiliği teşvik etmek, insanlara eziyet veren şeyleri yoldan kaldırmak gibi güzel davranışlar İslam dininde ibadet olarak kabul edilir. Nisâ suresinin 36. ayetinde ibadet sayılan bazı davranışlar şöyle ifade edilmiştir: Allah a ibadet edin ve ona hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana-babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yakın arkadaşa, yolcuya, ellerinizin altında bulunanlara iyi davranın. Allah kendini beğenen ve daima böbürlenip duran kimseyi sevmez. Güler yüzlü olmanın ibadet olduğunu Hz. Muhammed şöyle ifade etmiştir: Her iyilik bir sadakadır. Din kardeşini güler yüzle karşılaman da sadakadır. 2 Ayrıca Allah ın yasakladığı kötü ve zararlı olan her türlü söz ve davranıştan kaçınmak da ibadettir. İbadetler bedenle veya malla yapılabildiği gibi hem beden hem de mal ile yapılabilir. Örneğin, namaz kılmak ve oruç tutmak bedenle, zekât ve sadaka vermek mal ile yapılır. Hac ibadeti ise hem beden hem de mal ile yapılır. 1 Kuleyni, el-kâfi, C 2, s Tirmizî, Birr, 45. NOT EDELİM 22

23 TEMİZLİK VE İBADET BELİRTELİM (Müminlerden)Tövbe edenler, ibadet edenler, hamt edenler, oruç tutanlar, rükû edenler, secde edenler, iyiliği emredip kötülükten alıkoyanlar ve Allah ın sınırlarını koruyanlar yok mu? İşte o müminleri müjdele! Tevbe suresi, 112. ayet. Yukarıdaki ayette hangi davranışlar övülmüştür? Niçin? Belirtiniz. Hiçbir ibadet başka bir ibadetin i yerini i tutamaz. Bu nedenle, inanan insan, namazını kılıp orucunu tuttuğu gibi çalışmak, yardım etmek gibi güzel davranışları da ihmal etmemelidir. Nasıl ki insanın yaşamak için havaya, suya, ekmeğe ayrı ayrı ihtiyacı varsa Allah ın rızasını kazanmak için de namaz kılmaya, oruç tutmaya, çalışmaya ve yardım etmeye aynı şekilde ihtiyacı vardır. Nitekim Kur an-ı Kerim de, Ey iman edenler! Rükû ve secde edin, Rabb inize ibadet edin, hayır işleyin ki kurtuluşa eresiniz. 1 buyrularak namaz ibadetiyle iyi davranışlarda bulunmak bir arada ifade edilmiştir. YAZALIM İbadetin kapsamını dikkate alarak şemadaki noktalı yerlere diğer ibadet türlerini yazınız.... Oruç tutmak Kur an okumak... İBADET... Selam vermek... Salavat getirmek 1 Hac suresi, 77. ayet. 23

24 2. ÜNİTE 2. Niçin İbadet Edilir? Bana ibadet et; beni anmak için namaz kıl. Tâ-Hâ suresi, 14. ayet. Yukarıdaki ayette ibadet etmenin amaçlarından hangisi dile getirilmiştir? İnsanın Rabb ine yönelip ibadet etmesi ve onun rızasını kazanmaya çalışması, yaratılış gayesinin bir gereğidir. Nitekim Kur an-ı Kerim de Yüce Allah bu durumu şöyle ifade etmiştir: Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım. 1 İbadet, gösterişten uzak, hiçbir karşılık beklemeksizin yalnız Allah ın emrini yerine getirmek ve onun rızasını kazanmak için yapılır. Her şeyi yoktan var eden Allah a kulluk etmek, verdiği sayısız nimetlere şükretmek için ibadet edilmelidir. Çünkü Yüce Allah evrendeki her şeyi insanların faydalanması için yaratmış ve sayısız nimetler vermiştir. Kur an-ı Kerim de Allah bu durumu şöyle ifade etmiştir: O size istediğiniz her şeyden verdi. Allah ın nimetini sayacak olsanız sayamazsınız. 2 Bu nedenle kendilerine sayısız nimetler verilen insanlar, ibadet etmekle Allah a şükretmiş olurlar. İbadet, insanın Allah a olan inancını pekiştirir. Ona olan sevgiyi artırır. Ahlakı güzelleştirir. Kötü duyguları yok eder. Günah işlemekten alıkoyar. Kur an-ı Kerim de bu hususa şöyle işaret edilir: (Resulüm!) Sana vahyedilen Kitab ı oku ve namazı kıl. Muhakkak ki namaz, hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Allah ı anmak elbette (ibadetlerin) en büyüğüdür. Allah yaptıklarınızı bilir. 3 1 Zâriyât suresi, 56. ayet. 2 İbrahim suresi, 34. ayet. 3 Ankebût suresi, 45. ayet. 24

25 TEMİZLİK VE İBADET Ayrıca ibadet eden kişi, sorumluluk bilincine sahip olur. Ahirette hesaba çekileceğini bilir ve davranışlarını buna göre düzenler. Hayatta insanın çeşitli sıkıntılarla karşılaşıp ümitsizliğe düştüğü zamanlar olur. Böyle durumlarda insan, ibadetle kendisini Allah a daha yakın hisseder ve onunla sağlam bir iletişim kurar. Onun rahmetine sığınır, ümitsizlikten kurtulur ve huzura kavuşur. Kur an-ı Kerim de bu durum şöyle ifade edilmiştir:...dikkat edin, kalpler ancak Allah ı anmakla huzura kavuşur. 1 DÜŞÜNELİM Dua ve ibadet olmasaydı ben çoktan çıldırırdım. Gandhi Necati ÖNER, Stres ve Dini İnanç, s. 14. Yukarıdaki sözle anlatılmak istenen nedir? Düşününüz. İbadet eden insan, Yüce Allah ın emrini yerine getirmiş olur. Bu da onun mutlu ve huzurlu olmasını sağlar. Ayrıca Yüce Allah inanan, ibadet eden ve faydalı işler yapan kullarını ahirette ödüllendireceğini şöyle ifade etmektedir:...iman edip iyi işler yapanlar cennet bahçelerindedirler. Rablerinin yanında onlara diledikleri her şey vardır. İşte büyük lütuf budur. 2 DEĞERLENDİRELİM De ki: Şüphesiz benim namazım, ibadetlerim, hayatım ve ölümüm hepsi âlemlerin Rabb i Allah içindir. En âm suresi, 162. ayet. Yukarıdaki ayeti ibadetlerin yapılış amacı bakımından değerlendiriniz. 1 Ra d suresi, 28. ayet. 2 Şûrâ suresi, 22. ayet. 25

26 2. ÜNİTE TAMAMLAYALIM İbadetin yapılış amacını dikkate alarak aşağıdaki kavram haritasını tamamlayınız İmanı pekiştirir. İBADET Ahlakı güzelleştirir Sorumluluk bilinci kazandırır. 3. İbadet Temizlik İlişkisi Temizlik namazın anahtarıdır. Ebu Davut, Salat, 73. Yukarıdaki hadiste vurgulanan ana düşünce nedir? Ulu Cami/Bursa Temizlik, insanın ruhunu kötü duygulardan; bedenini, giysilerini ve çevresini ise maddi kirlerden arındırmasıdır. Temizliği iki kısma ayırmak mümkündür. Birincisi beden, elbise ve çevre temizliğinden oluşan maddi temizliktir. İkincisi ise duygu, düşünce ve kalbi kötülüklerden arındırmak olan manevi temizliktir. Yüce Allah, ilk inen ayetlerde iç ve dış temizliğe önem verilmesini isteyerek şöyle buyurmuştur: Elbiseni temiz tut. Kötü şeylerden sakın. 1 İslam dini, maddi ve manevi temizliği bir bütün olarak ele alır. Birini yapıp diğerini terk etmeyi eksiklik olarak görür. 1 Müddessir suresi, 4, 5. ayetler. 26

27 TEMİZLİK VE İBADET Bu nedenle, bir yandan elbise, beden ve çevre temizliğine; diğer taraftan da kötülüklerden kaçınarak manevi temizliğe dikkat edilmesini ister. Sağlığımızı korumanın yolu temizlikten geçer. İnsanın iç dünyasındaki temizlik, ruh sağlığını; vücut ve çevre temizliği ise beden sağlığını korur. Temizliğe dikkat etmemek pek çok hastalığa neden olduğu gibi kin tutmak, nefret etmek, yalan söylemek ve iftira atmak gibi davranışlar da ruh sağlığını olumsuz yönde etkiler. BİLGİ KUTUSU Namaza hazırlık şartlarından ilk ikisi temizlikle ilgilidir. Bunlar; Hadesten taharet: Namaz kılacak kişinin abdest alması veya gerekli durumlarda boy abdesti almasıdır. Necasetten taharet: Bedenin, elbisenin ve namaz kılınacak yerin temiz olmasıdır. İslam dini ibadetleri, temizlik şartına bağlamıştır. Örneğin, namaz kılmak ve Kâbe yi tavaf etmek için abdest almak zorunludur. Bazı ibadetlerin ön şartı olan abdest aynı zamanda temizlik niteliğinde bir ibadettir. Dinin emrine uyarak günde beş defa abdest alıp namaz kılan ve haftada en az bir defa boy abdesti alan kimse vücut temizliğini yapmış olur. Namazın çevre ve mekân temizliğine de katkısı vardır. Çünkü namaz kılınan yerin temiz olması, namaza hazırlığın şartlarındandır. İbadetlerin ön şartı temizliktir. İslam a göre ibadetler, insanların manevi kirlerden arınmasına katkı sağlar. Yüce Allah Kur an-ı Kerim de, Namaz, hayasızlıktan ve kötülükten alıkoyar 1 buyurarak bu durumu dile getirmiştir. Ayrıca insan dua, ibadet ve tövbe ederek de manevi kirlerden arınabilir. Kur an-ı Kerim de, Kuşkusuz Allah, tövbe edenleri ve temizlenenleri sever. 2 ayetiyle de tövbe eden ve temizlenenler övülmüştür. Zekât, insanı cimrilikten kurtarıp cömertliğe alıştırır. Serveti arındırır ve temizler. Yoksulların ve yardıma muhtaç olan insanların korunmasını sağlayıp lüks ve savurganlığı önleyerek manevi temizliği gerçekleştirir. Hac; toplumda birlik, beraberlik ve kardeşlik duygularını güçlendirir. 1 Ankebût suresi, 45. ayet. 2 Bakara suresi, 222. ayet. 27

28 2. ÜNİTE İbadetleri yerine getirenler, kötülüklerden uzaklaşır, ahlakını güzelleştirir ve herkes için iyilik düşünürler. Kötülük yapmaktan sakınırlar. Böylece manevi yönden temizlenmiş olurlar. YORUMLAYALIM Hz. Muhammed bir gün yanındakilere, Birinizin kapısının önünnkimse de orada günde beş kere yıkansa bedeninde hiç kir kalır mı? diye sorar. Onlar da Kalmaz. diye ce- vap verince Peygamberimiz, İşte beş vakit namaz da bunun gibidir. idiri Allah namaz sayesinde günahları siler ve temizler. buyurmuştur. r. den bir ırmak geçse ve o Buharî, Mevakit, 6. Yukarıdaki hadisi, ibadet-temizlik ik ilişkisi bakımından yorumlayınız Beden Temizliği Allah temizdir, temizliği sever. Tirmizî, Edeb, 41. Yukarıdaki hadis beden temizliğine nasıl katkıda bulunur? Temizlik denilince aklımıza önce beden temizliği gelir. Bedenimizi temiz tutmak onu her türlü kirden arındırmakla mümkün olur. Bedenimiz bize Allah tarafından verilmiş bir emanettir. Bu emaneti temiz tutarak korumuş oluruz. Bunun yanında beden temizliği, insanı rahatlatır, ona güven ve mutluluk verir. Temiz insan çevresinde sevilir ve saygı görür. Birçok hastalığın sebebi, mikroplardır. Bunun içindir ki Peygamberimiz öncelikle temizlik üzerinde durmuş ve bunu vurgulamak için de Temizlik, imanın yarısıdır... 1 buyurmuştur. O, haftada en az bir defa bütün vücudu yıkamayı tavsiye etmiştir. 2 Uykudan kalkınca, 3 yemekten önce ve sonra elleri yıkamayı, 4 dişleri günde birkaç defa misvaklamayı (fırçalamayı), 5 kasık ve koltuk 1 Müslim, Taharet, 1. 2 Müslim, Cuma, 1. 3 Buharî, Vudü, 26; Müslim, Taharet, 87, Tirmizî, Et ime, 39, Buharî, Cuma, 8; Müslim, Taharet,

29 TEMİZLİK VE İBADET altı kıllarını gidermeyi, 1 tırnakları kesmeyi, küçük ve büyük abdestten sonra temizlenmeyi, sık sık ağız ve burnu temizlemeyi 2 öğütlemiştir. Bütün bunlar, onun, vücut temizliğine verdiği önemi gösterir. Saçların temiz ve bakımlı olması da beden temizliğinin önemli bir bölümünü oluşturur. KONUŞALIM Eğer müminlere zor gelmeyeceğini bilseydim, onlara her namaz için dişlerini fırçalamalarını emrederdim. Müslim, Taharet, 42. Yemekten önce ve sonra el yıkamak yemeğe bereket getirir. Tirmizî, Et ime, 29. Yukarıdaki hadislerde vurgulanmak istenen ortak düşünce üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz Gusül Gusül, ağzı ve burnu suyla temizlemek ve bütün bedeni, hiç kuru yer bırakmaksızın yıkamaktır. Bu yıkanma şekline boy abdesti de denir. Akıllı ve ergenlik çağına ulaşmış her Müslümanın bazı özel durumlarda boy abdesti alması Allah ın bir emridir. Kur an-ı Kerim de bu emir şöyle ifade edilmiştir: Eğer cünüp oldunuz ise boy abdesti alın... 3 Cuma ve bayram gibi özel günler ile hac ve umrede ihrama girerken boy abdesti almak sünnettir. Boy abdestini gerektiren özel durumlar, cünüplük ile kadınlarda âdet ve lohusalık hâlinin son bulmasıdır. Gerekli durumlarda boy abdesti almayan bir Müslüman namaz kılamaz, Kâbe yi tavaf edemez. NOT EDELİM Boy abdestinin farzı üçtür: Ağzı temizlemek Burnu temizlemek Bütün bedeni yıkamak Gusül şu şekilde alınır: Eûzü-besmele (Eûzübillâhimineşşeytânirracîm. Bismillâhirrahmânirrahîm.) çekilir. Niyet ettim Allah rızası için boy abdesti almaya. denilerek niyet edilir. Bedenin herhangi bir yerinde bulunan kirler giderilir. Namaz abdesti gibi abdest alınır. Özellikle ağız ve burun iyice temizlenir. Daha sonra bütün beden, kuru yer kalmayacak şekilde yıkanır. Yıkanırken suyun israf edilmemesine dikkat edilir. 1 Müslim, Taharet, 56; Ebu Davut, Taharet, 29; Tırmizî, Edeb, 14; İbn Mâce, Taharet, 8. 2 Müslim, Taharet, Mâide suresi, 6. ayet. 29

30 2. ÜNİTE 3.3. Abdest Abdest, belirli organları usulüne uygun olarak yıkamak ve başı mesh etmek suretiyle yapılan temizlik niteliğinde bir ibadettir. Abdest, namazın hazırlık şartlarındandır. Abdestin gerekliliği Kur an da şöyle ifade edilmiştir: Ey iman edenler! Namaz kılmaya kalktığınız zaman yüzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi yıkayın; başlarınızı mesh edip topuklara kadar ayaklarınızı da yıkayın 1 Hz. Muhammed, Ümmetim kıyamet gününde, abdest dolayısıyla yüzleri ve ayakları nurlu olarak gelecektir. O hâlde sizden hanginiz nurunu artırabilirse bunu hemen yapsın. 2 buyurarak abdestin önemine dikkat çekmiştir. Abdestsiz olarak namaz kılınamayacağı gibi Kâbe de tavaf edilemez. NOT EDELİM Abdestin farzları dörttür: 1. Yüzü yıkamak 2. Kolları dirseklerle beraber yıkamak 3. Başı ıslak elle mesh etmek 4. Ayakları yıkamak BİLGİ KUTUSU Abdestin alınışı şöyledir: Eûzübillâhimineşşeytânirracîm. Bismillâhirrahmânirrahîm. Niyet ettim Allah rızası için abdest almaya. denilir. Eller bileklere kadar üç kez yıkanır. Ağız ve burun üç kez yıkanır. Yüz, üç kez yıkanır. Sağdan başlamak üzere kollar dirseklerle beraber üç kez yıkanır. Baş, ıslak elle mesh edilir. Kulaklar temizlenir ve boyun mesh edilir. Sağdan başlamak üzere ayaklar topuklarla beraber üç kez yıkanır. Abdesti bozan durumlardan bazıları şunlardır: Tuvalet ihtiyacını gidermek Yellenmek Kusmak Uyumak veya bayılmak 1 Mâide suresi, 6. ayet. 2 Müslim, Taharet,

31 TEMİZLİK VE İBADET 3.4. Teyemmüm Allah sizin için kolaylık ister, zorluk istemez Bakara suresi, 185. ayet. Yukarıdaki ayette verilen mesaja uygun örnekler bulunuz. Su ile abdest alma imkânı bulunmayan yerde temiz toprak veya toprak cinsinden bir şeyle alınan abdeste teyemmüm denir. Ayrıca su temiz değilse veya suyun kullanımı sağlığı olumsuz etkileyecekse yine teyemmüm alınır. Teyemmüm, abdest veya boy abdesti yerine geçici olarak alınır. Suyun bulunması veya suyu kullanma imkânının olması durumunda teyemmüm bozulur. Ayrıca abdesti bozan durumlar teyemmümü de bozar. BİLGİ KUTUSU Teyemmümün alınışı şöyledir: Eûzübillâhimineşşeytânirracîm. Bismillâhirrahmânirrahîm. Niyet ettim Allah rızası için teyemmüm almaya. denilir. Eller temiz toprağa sürülerek silkelenir. Yüz mesh edilir. Eller temiz toprağa sürülerek silkelenir. Sağ kol mesh edilir. Sol kol mesh edilir. 31

32 2. ÜNİTE İslam, insanların dinî sorumluluklarını tam olarak yerine getirebilmeleri için her türlü kolaylığı sağlamıştır. Bu kolaylıklardan birisi de teyemmümdür. Yüce Allah, Kur an-ı Kerim de konuyla ilgili şöyle buyurmuştur: Hasta yahut yolculuk hâlinde bulunursanız yahut biriniz tuvaletten gelirse yahut da kadınlara dokunmuşsanız (cinsî birleşme yapmışsanız) ve bu hâllerde su bulamamışsanız temiz toprakla teyemmüm edin de yüzünüzü ve (dirseklere kadar) ellerinizi onunla mesh edin. Allah size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez fakat sizi tertemiz kılmak ve size verdiği nimetini tamamlamak ister; umulur ki şükredersiniz. 1 SÖYLEYELİM Abdest, gusül ve teyemmüm arasındaki farklılık ve benzerlikleri söyleyiniz. ABDEST GUSÜL TEYEMMÜM Farklılıklar 1. Belli organlar yıkanır Bütün beden yıkanır Sadece yüz ve kollar mesh edilir Benzerlikler 1. Her üçü de temizliktir Mekân ve Çevre Temizliği Çevre denildiğinde insanın içinde yaşadığı Göğü Allah yükseltti ve dengeyi ortam akla gelmektedir. Ev, okul, ibadet mekânları, o koydu. Sakın dengeyi bozmayın. sokaklar, bahçeler, parklar, nehirler, denizler ve ormanlar çevremizi oluşturur. Rahmân suresi, 7, 8. ayetler. Yukarıdaki ayette verilmek istenen Yüce Allah, evreni insanların hizmetine sunmuştur. Kur an-ı Kerim de bu durum şöyle ifade edilmiştir: Yeryüzünde rengârenk şeyleri de sizin mesaj üzerinde düşününüz. ii için yaratmıştır. Bunda, öğüt alan kimseler için i ibretler vardır. 2 Ancak yaşanılan doğal çevrenin 1 Mâide suresi, 6. ayet. 2 Nahl suresi, 13. ayet. 32

33 TEMİZLİK VE İBADET üzerinde insanların ve diğer canlıların da hakları vardır. Bu nedenle insan doğada hizmetine sunulan imkânların ilahî bir emanet olduğunun bilincinde olmalı ve bunları gelişigüzel kullanıp savurganlık etmemelidir. Birbirinden farklı özelliklere sahip varlıkların oluşturduğu evrende belli bir uyum, düzen ve denge vardır. Bu durum Kur an da şöyle ifade edilmiştir: TARTIŞALIM Çevrenizde gözlemlediğiniz kirliliğin nedenlerini ve çözüm önerilerini- (Allah) Her şeyi yaratıp bir ölçüye göre düzen vermiştir. 1 Evrendeki dengenin bozulmasıyla günümüzde çevre kirliliği önemli bir sorun olarak karşımıza zi tartışınız. çıkmaktadır. Denizlerin kirletilmesinden ormanların yok olmasına, sanayi atıklarından çöplere, hava kirliliğinden gürültü kirliliğine kadar bir dizi i çevre sorunuyla mücadele etmemiz gerekmektedir. Önlem almadığımız takdirde geri dönüşü olmayan büyük felaketlerin yaşanması kaçınılmazdır. Çevre temizliği aynı zamanda toplumsal bir görevdir. Çünkü insanlar, içinde yaşadıkları çevreyi başkaları ile paylaşırlar. Ortaklaşa kullanılan çevreyi kirletmek, diğer insanlara karşı yapılmış bir haksızlıktır. Bu nedenle insanlar çevreyi nasıl bulmak istiyorlarsa o şekilde bırakmalıdırlar. Sağlıklı bir ortamda insanca yaşamanın herkesin en doğal hakkı olduğu unutulmamalıdır. Peygamberimiz bu konuda sahabelerin de bulunduğu bir ortamda şöyle buyurmuştur: Hoşa gitmeyen iki şeyden sakının! Sahabeler de, Hoşa gitmeyen iki şey nedir? diye sorunca, Peygamberimiz, İnsanların yollarını ve gölgelendikleri yerleri kirletmektir. 2 cevabını vermiştir. BEYİN FIRTINASI YAPALIM İnsanların bizzat kendi işledikleri yüzünden karada ve denizde düzen bozuldu. Belki dönerler diye, (Allah) onlara, yaptıklarının bir kısmını tattırıyor. Rûm suresi, 41. ayet. Yukarıdaki ayeti de dikkate alarak Allah ın koyduğu doğal dengenin bozulması ne gibi sorunlar ortaya çıkarır? sorusu üzerinde beyin fırtınası yapınız. 1 Furkân suresi, 2. ayet. 2 Müslim, Taharet,

34 2. ÜNİTE İslam dini maddi ve manevi temizlikle beraber çevre ve mekân temizliğini de bir bütün olarak ele alır. Birini yapıp ötekini terk etmeyi eksiklik olarak görür. Yüce Allah ilk vahyettiği ayetlerde temizliğin önemine dikkat çekmiş, iç ve dış temizliğe önem verilmesini emretmiştir. Çünkü sağlıklı ve temiz bir çevre, insanı ruhen ve bedenen sağlıklı tutar. Temiz olmayan bir ortam çeşitli SLOGAN BULALIM hastalıklara sebep olur. Ayrıca temiz çevrenin, bir toplumun uygarlık düzeyinin göster- Çevre temizliğiyle ilgili slogan bulunuz. 1. En güzel temizlik, kirletmemektir. gesi olduğu da unutulmamalıdır Havası, suyu ve toprağıyla bir bütün olan çevremizi korumakla sorumluyuz Allah ın evrende kurduğu dengeyi bozucu davranışlardan ş uzak durmalıyız. 34

35 TEMİZLİK VE İBADET ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM A. Aşağıdaki şemayı tamamlayınız. TEMİZLİK BEDEN MANEVİ ÇEVRE El-yüz Yalan söylememek Okul B. Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız. 1. İslam a göre hangi davranışlar ibadet sayılır? Söyleyiniz. 2. İnsanı ibadet etmeye yönelten etkenler nelerdir? Belirtiniz. 3. Mekân ve çevre temizliği, İslam dini açısından niçin önemlidir? Açıklayınız. 4. İbadetler temizliğe nasıl katkıda bulunur? Örnekler veriniz. 5. Maddi ve manevi temizlik niçin bir bütün olarak görülmelidir? Açıklayınız. C. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz. 1. Aşağıdaki ibadetlerden hangisi diğerlerinden farklıdır? A) Namaz kılmak B) Selam vermek C) Oruç tutmak. D) Zekât vermek E) Hacca gitmek 2. Aşağıdakilerden hangisi ibadet etmenin amaçları arasında yer almaz? A) Cennete gitmek B) Sevap kazanmak C) Allah ın rızasını kazanmak D) Verilen nimetlere şükretmek E) İnsanların beğenisini kazanmak 35

36 2. ÜNİTE 3. Aşağıdaki ibadetlerden hangisi hem beden hem de mal ile yapılan bir ibadettir? A) Hacca gitmek B) Zekât vermek C) Sadaka vermek D) Oruç tutmak E) Namaz kılmak 4. Aşağıdakilerden hangisinde teyemmüm ile ilgili yanlış bilgi verilmiştir? A) Suyun bulunamadığı durumlarda yapılır. B) Hem abdest hem de boy abdesti yerine geçici olarak yapılır. C) Sadece suyun bulunması teyemmümü bozar. D) Abdestle yapılabilen bütün ibadetler teyemmümle de yapılabilir. E) İslam dininin sağladığı bir kolaylıktır. 5. Aşağıdakilerden hangisi abdestin farzlarından biri değildir? A) Kolları yıkamak B) Yüzü yıkamak C) Başı mesh etmek D) Ağzı ve burnu yıkamak E) Ayakları yıkamak Ç. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kelimelerden uygun olanı ile doldurunuz. (farz, gusül, tövbe, iman, ibadet) 1. İslam a göre insan hata ve günahların sebep olduğu manevi kirlerden ederek arınır. 2. Namaz, oruç, hac ve zekât gibi yapılması zorunlu olan ibadetlere..... ibadetler denir. 3. Ağzı, burnu suyla temizlemek ve bütün bedeni, hiç kuru yer bırakmaksızın yıkamaya... denir. 4. Allah ın hoşnutluğunu kazanmak için yapılan bütün iş ve davranışlara... denir. 36

37 ÖĞRENME ALANI: HZ. MUHAMMED 3. ÜNİTE: HZ. MUHAMMED İN HAYATI ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM İslamiyetten önce, Arabistan da hangi inançların yaygın olduğunu araştırınız. Mevlit Kandili nde toplumumuzda ne tür etkinlikler yapılmaktadır? Gözlemlerinizi yazınız. Hz. Muhammed in Mekke den Medine ye hicretinin sebeplerini araştırınız. Veda Hutbesi ni okuyarak insan hakları açısından değerlendiriniz. Hilfu l-fudul, tebliğ, hicret ve suffa kavramlarının anlamını öğreniniz. 37

38 3. ÜNİTE 1. Hz. Muhammed in Doğduğu Ortam Harita üzerinde İslam ın doğduğu ortamın coğrafi konumunu inceleyiniz. Hz. Muhammed in hayatını, insanlığa getirdiği yenilikleri iyi anlayabilmek için yaşadığı asırda Arabistan ın genel durumunu ve Arapların yaşayışlarını bilmek gerekir. Arapların ana yurdu ve İslam ın doğduğu yer olan Arabistan, Asya Kıtası nın güneybatısında yer almaktadır. Doğudan Umman Denizi ve Basra Körfezi, batıdan Kızıldeniz, kuzeyden Irak ve Suriye, güneyden de Aden Körfezi ve Hint Okyanusu ile çevrili bir yarımadadır. Peygamberimizin doğduğu yer olan Hicaz, Arap Yarımadası nın yaşamaya en elverişli bölgelerinden biridir. İslam dan önce Arapların bir kısmı çöllerde göçebe hayatı sürerken diğer bir kısmı köy ve şehirlerde yaşıyorlardı. Göçebeler hayvancılıkla, yerleşik olanlar ise tarım ve ticaretle uğraşırlardı. İslam dan önce Araplar kabilelere ayrılmışlardı. Kan davası ve sınır anlaşmazlıkları yüzünden kabileler arasında sık sık savaşlar olurdu. NOT EDELİM Hz. Muhammed in hayatını anlatan kitaplara a a siyer denir. İslamiyet öncesi Arapların çoğu putperestti. Tek tanrı inancı unutulmuştu. İnsanlar, kendi elleriyle yaptıkları putlara taparlar ve onlar için kurbanlar keserlerdi. Putperestler, putların insanları Allah a yaklaştırdığına ve Allah katında kendilerine yardımcı olacağına inanırlardı. Bu durum Kur an-ı Kerim de şöyle ifade edilmiştir: Biz bunlara (putlara) sadece bizi Allah a yaklaştırmaları için tapıyoruz 1 1 Zümer suresi, 3. ayet. 38