ÇOCUK VE MOBİLYA 1.GİRİŞ

Transkript

1 Bartın Orman Fakültesi Dergisi I.Ulusal Batı Karadeniz Ormancılık Kongresi Bildiriler Kitabı 2009, Özel Sayı, ISSN: , Cilt I, Sayfa: ÇOCUK VE MOBİLYA Sait Dündar SOFUOGLU, Mehmet Özgür KUŞCUOĞLU D.P.Ü. Teknik Eğitim Fakültesi Simav/Kütahya, İ.Ü. Orman Fakültesi O.M.Y. Bahçeköy/İstanbul ÖZET Mobilya, doğru seçildiği sürece yaşamı kolaylaştıran, yaşam kalitesini olumlu yönde etkileyen bir araçtır. Kullanılacak mobilyaların özellikleri istekleri karşılamalıdır. Bu özellikler çocuklar için çok daha önem kazanmaktadır. İnsanlar, bebeklik, ilk çocukluk ve son çocukluk gibi dönemlerde birbirinden faklı mobilya ve mekan türlerine gereksinim duyarlar. Bu süreçte, mobilyadan beklenen özelliklerde de değişimler olmaktadır. Bu değişim isteği, bebek odaları, genç odaları, anaokulu mobilyaları ve ilköğretim okulu mobilyalarında tasarım, kullanılan malzeme ve boyutlarda farklı özelliklerin kullanılmasını gerektirmektedir. Yetişkinler, yaşam alanlarını gereksinimlerine göre uyuma, dinlenme, çalışma, yemek yeme gibi farklı parçalara bölmüşlerdir. Ancak ev içindeki çocuk, günlük etkinliklerinin büyük bölümünü bir tek odada gerçekleştirmektedir. Uyuma, oyun oynama, ders çalışma gibi eylemlerin tümü bir mekanda olmaktadır. Dolayısıyla, çocukların günlük hayatında doğrudan etkileşime girdiği, zihinsel ve bedensel gelişiminin devam ettiği süreçte mobilya, önemli ve etkili bir rol oynamaktadır. Ev yaşamında olduğu gibi, anaokuluna giden çocukların da günün büyük bir bölümünü geçirdikleri okullarında kendilerine uygun mobilyalar kullanması gereklidir. Bu nedenle mobilyaların fonksiyonel (Konfor, emniyet, çevre ile uyum, depolama kapasitesi) özellikleri, dayanma (Direnç, yüzeysel dayanım, oturma ve yatma dayanıklılığı, iklim koşullarına dayanıklılık) özellikleri ve görünüm (Form, renk, malzeme ve işçilik kalitesi) özellikleri, kullanım yeri ve amacına uygun olmalıdır. Bu çalışmada, çocuk mobilyalarının sahip olması gereken temel özellikler, ergonomik özellikler, mobilyalarda kullanılan kalite belgesi işaretleri ile mobilya yapımında kullanılan malzemelerinin çocukların sağlığı üzerindeki etkileri tartışılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Çocuk mobilyası, mobilya, okul mobilyası 1.GİRİŞ Genel bir tanımla mobilya; masif ağaç veya yongalevha, liflevha, kontrplak, kontrtabla ve kaplama levha gibi ağaç malzemelerin plastik ve metallerin şekil verilmek üzere çeşitli işlemlerden geçirilmesi, koruyucu ve güzelleştirici üst yüzey işlemleri yanında, vida, cam, mermer ve benzeri diğer tamamlayıcı gereçlerle, tekstil, sentetik deri, yapay sünger, montaj ve döşeme malzemelerinin işlevsel ve estetik özellikler kazandırılarak, konut, büro, otel, lokanta, okul ve benzeri yerlerde çeşitli amaçlar için kullanılmak üzere yapılan sabit ve hareket ettirilebilen masa, sandalye, koltuk, kanepe, mutfak dolabı, karyola, komodin, şifoniyer, kütüphane ve benzeri gibi dayanıklı tüketim mallarına denilmektedir (Kurtoğlu, 1996). Yaşa bağlı olarak mobilya hedef pazarları üç ana başlık altında toplanmaktadır. Bunlar; okul öncesi çocuk (bebe) mobilyası (0 6 yaş), genç odası (7+yaş) mobilyası ve ebeveyn mobilyası olarak sıralanmaktadır. Ayrıca, bu mobilyaların hepsi konut mobilyaları olarak bir üst başlık altında da toplanabilmektedir. Çocuk odalarında yetişkinlerin kullandıkları kendi beğenilerini yansıtan mobilyaları sunmak yerine, çocuğun yaratıcılığını harekete geçirecek, psikolojik ve zihinsel gelişimine yardımcı olacak, fonksiyonelliğin yanı sıra eğlendiriciliğin ön plana çıktığı mobilyalar kullanılmalıdır. Çocuk odalarında yetişkinlerin kendi dünyalarında kullandıkları mobilyaların küçültülmüş kopyaları kullanılmamalıdır. Bu mobilyalar, onlara zevk vermeyeceği gibi sıkılmalarına da neden olacaktır. Çocuk odası mobilyası, oyuncak gibi, çocuğun kullanmaktan zevk alabileceği bir objeler grubu olmalıdır (Burdurlu ve ark, 2004). Çocuk ve mobilya arasındaki ilişkide, mobilya seçimi yaparken, temel olarak üç konuya dikkat edilmelidir; 101

2 1. Çocuğun antropometrik özelliklerine uygun mobilya ölçüleri, 2. Mobilyanın tasarım özellikleri (Yuvarlak kenarlar, fonksiyonellik, renk v.b.) 3. Mobilya üretiminde kullanılan malzemelerin sağlığa etkisi Mobilyalar, çocukların farklı dönemlerinde ve ev, kreş, anaokulu, okul gibi farklı yaşam alanlarında değişik özellikler göstermektedir. Mobilya türü ne olursa olsun, özellikle çocuk mobilyalarında, sağlık ve güvenlik ön planda tutulmalıdır. 2. ÇOCUK MOBİLYASINDA OLMASI GEREKEN TEMEL ÖZELLİKLER Mobilya seçiminde çocuğun yaş dönemine uygun olarak, mobilyanın ergonomik özellikleri, güvenlik ile ilgili özellikleri, sağlık ile ilgili özellikleri, estetik ve psikolojik özellikleri önemli olmaktadır. Burdurlu ve ark, 2004 e göre kalite (%48,2) ve ekonomikliğin (%47,1) ebeveynler tarafından çok fazla önemsenmediği ancak, kalite-fiyat dengesinin mutlaka olması gerektiği (%76,5) vurgulanmaktadır. Kullanılan malzemelerin de ebeveynler tarafından fazla önemsenmediği (%47,1) belirlenmiştir. Bununla birlikte tasarlanacak mobilyada dayanımın (%67,1) ve çocuk zevkine uygunluğun (%74,1) ön planda tutulması gerektiği ankete katılan kişiler tarafından belirtilmektedir. Ayrıca, mobilyanın ergonomik olmasından ziyade fonksiyonel (%74,1) ve emniyetli (%76,5) olması gerektiği belirlenmiştir Ergonomik özellikler Ergonomi özellikle anatomik, fizyolojik ve psikolojik bilgilerin uygulanmasında insan ile işi, çevresi ve kullandığı donanım arasındaki ilişkileri inceleyen bilim dalı olarak tanımlanabilmektedir (Aydın, 1995). Çocuk odalarında bulunması gereken mobilyaların ölçü ve biçimleri ile kullanış amaçları yaş gruplarına göre çok farklılık gösterir. Çocukların yaşlarına göre boyları da farklı olduğundan mobilya ölçüleri büyükler gibi standart ölçülere girmemektedir. Tablo1: Yaş gruplarına göre mobilyalarda aranan standart ölçüler (Ceylan, 2008) Yaşı Oturma yük Masa yük. Yatak boyu Yatak gen. Askı yük Tablo 1 incelendiğinde, yaş gruplarının beş bölümde değerlendirildiği bu nedenle ölçüler arasındaki farkların küçüldüğü görülür. Anaokulları kreşler gibi yerler için yapılan mobilyalarda bu ölçüler uygulanabilir. Ancak özel konutlarda her yaş grubuna uygun mobilya almak geçerli olmaktadır. Çocuklar çabuk büyümekte bir kaç yıl içinde kendilerine ayrılan mobilya kullanılmaz duruma gelmektedir. Ekonomik olanakları etkileyen bu sonuç çocuk mobilyasının daha uzun süreli kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Günümüzde çocuk mobilyası ölçüleri yaş gruplarından daha yukarıda tutulmakta veya en az iki gruba yararlı olacak özellikle konstrüksiyon düzenlemelerine gidilmektedir. Çocukların vücudu okul başlangıcına kadar evde her gün uygun olmayan (ergonomik olmayan) ışık, sandalye yatak gibi objelere maruz kalmaktadırlar. Kötü ergonomik koşullar kısa veya uzun süreçte çocuk üzerinde tehlikeler oluşturabilmektedirler (Inkeles, Schencke, 1994). 102

3 2.2. Güvenlik ile ilgili özellikler Küçük yaş grupları için kazaya neden olabilecek keskin kenarlı, sivri köşeli işlerden kaçınılmalıdır. Yüksek boydaki mobilya çocuklarca kolay çekilip devrilmeyecek şekilde dengeli olmalı, gerekirse yerine bağlanmalıdır. Hareketli mobilya çocuk gücüyle taşınabilmektedir. Çocuğu düzenli olmaya alıştırmak için, oyuncaklarını topluca saklayabilecek, çoğunluklu kapaksız bir dolap bulundurulmalıdır. Küçük yaş grupları için kapaklı dolaplar elverişli değildir (Ceylan, 2008). Karyolalarda kullanılan parmaklıların arası, çocuğun kafasının geçmesine izin vermemelidir. Şifoniyer türü mobilyalarda, çekmece-kapak açılması durumunda ağırlık merkezi yer değiştireceğinden, devrilme riskine karşı mobilya duvara sabitlenmelidir. Yatak, karyolaya uygun olmalı, kenarlarda gereğinden fazla boşluk olmamalıdır. Çocuk odasında mobilyalar, çocuğun rahat hareket edeceği uygun alanlar bırakılarak yerleştirilmelidir. Mobilyada kullanılan bazı birleştirme elemanlarının, aksesuarların, kulpların, çeşitli vidaların ve bunlara benzer parçaların gevşek olup olmadığı kontrol edilmelidir. Çocuğun üzerine çıkabileceği mobilya modülleri cam kenarından uzakta konumlandırılmalıdır Sağlık ile ilgili özellikler Mobilyalarda, sağlık açısından en önemli konu, mobilya üretiminde kullanılan malzemelerin içerdiği zararlı kimyasallardır. Kabin tipi mobilya üretiminde kullanılan yongalevha, liflevha gibi hammaddelerde bulunan serbest formaldehitin miktarı, sağlık açısından önem arz etmektedir. Levha ürünleri, içerdikleri formaldehit miktarlarına göre E1, E2, E3 olarak sınıflandırılmaktadır. Aminoplastik tutkallar ile üretilen yongalevhalardan ayrışan formaldehid emisyonu miktarları şu şekildedir (Perfaratör yöntemiyle); 1. E1 (10 mg CHOH/100 g tam kuru yongalevha) 2. E2 (10-30 mg CHOH/100 g tam kuru yongalevha) 3. E3(>30 mg CHOH/100 mg tam kuru yongalevha) Yongalevha yüzeylerinin melamin emdirilmiş kağıtlarla kaplanması sonucu formaldehid emisyonlarında azalma meydana gelmiştir. Literatürde, depolama süresi uzadıkça formaldehid emisyonu azalmaktadır. Yongalevha yüzeylerinin melamin emdirilmiş kağıtlarla kaplanması sonucu formaldehid emisyonundaki azalma, özgül ağırlığı daha fazla olan melamin kaplı örneklerin daha yoğun olmaları sebebiyle difüzyonun önlenmesi ve alt ve üst levha yüzeylerinin kapalı olmasından kaynaklanabilir (Nemli ve Kalaycıoğlu, 1999). Satın alınacak mobilyada kullanılan levha ürününün E1 sınıfı olması ve bunun belgelendirilmesi tercih edilmelidir. Aşağıdaki Tablo 2 de, artan yoğunlukta formaldehit solumanın sağlığa yan etkileri sunulmuştur. Tablo 2: Pabst a Göre Artan Yoğunlukta Formaldehit Solumanın Yan Etkileri (Şendemir, 1991) Yoğunluk (ppm) 0,05-1,0 0,05-2,0 0,10-2,5 5,0-20,0 20,0 Sağlığa Yan Etkileri Koku eşiği Göz irritasyonu, nörofizyolojik etkiler Burun ve boğaz irritasyonu Birkaç dakikada şiddetli göz yaşarması, nefes darlığı, öksürük ve burun, göz, yutakta yanma Pulmoner ödem, pnömoni 103

4 Aileler çocuklarının formaldehite maruz kalmasını en az düzeyde tutmak istemektedirler. Bunun için; - Ev için mobilya ve benzeri ev eşyaları satın almadan önce mutlaka formaldehit emisyon miktarı öğrenilmelidir. - Bu gibi bilgiler yoksa mobilya satın alırken MDF ve benzeri kompozit malzemelerden üretilmiş mobilyalar tercih edilmemelidir. Evin yeteri kadar havalandırıldığından emin olunmalıdır. Sıcaklık ve nem seviyesi uygun düzeyde tutulmalıdır (Madsen ve ark., 2008) Estetik ve psikolojik özellikler Elde edilen verilere göre, çocuk odası mobilyası seçiminde anne-baba-çocuk etkileşimi göreceli bir şekilde ön plana çıkmaktadır. Psiko-seksüel sürece bağlı çocuk gelişimine uygunluk (yeni bir çocukluk dönemine kadar kullanılabilme), dayanıklılık, kullanım emniyeti, çocuk antropometrisine uyum çocuk mobilyalarında en çok aranan özelliklerdir. Bunların yanı sıra, pembe, mavi ve sarı renklerin çocuklar tarafından en çok tercih edilen renkler olduğu saptanmıştır. Lacivert ve siyah hemen-hemen hiç tercih edilmeyen renklerdir (Burdurlu ve ark, 2004). 3. ÇOCUK MOBİLYASI SATIN ALIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KALİTE BELGESİ İŞARETLERİ Mobilya seçiminde sıklıkla karşımıza çıkan ve tercih etmemizde etken olabilecek olan mobilyada kullanılan kalite ve standartlarla ilgili bazı belge ve işaretler şu şekilde sıralanabilmektedir (Kurtoğlu ve ark., 1997). TSE Markası: Bir ürünün üzerinde ve ambalajında TSE markası (Şekil 1) varsa, o ürünün ilgili Türk Standartlarına uygun olarak üretilip piyasaya sunulduğunu ifade etmektedir. Şekil 1: TSE markası TSEK Markası: TSEK markası (Şekil 2), henüz Türk standardı hazırlanmamış ürünlerin üzerinde ve ambalajında bulunur. Bu ürünün uluslararası ve diğer ülkelerin standartlarına ya da Türk Standartları Enstitüsü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olarak üretilip piyasaya sunulduğunu belirtmektedir. Şekil 2: TSEK markası TS İşareti: TS işareti ve yanında yer alan (Örneğin TS 4600), o ürünün TSE tarafından belgelendirildiği anlamına gelmemektedir. Üretici firmanın ürününün Türk standardına uygun olarak ürettiğine ilişkin beyanıdır. TSE tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. ISO 9000: Kalite konusunda ülkemizde ulusal ve uluslararası kuruluşlar faaliyet göstermektedir. Bunlar tarafından başta ISO 9000 (Şekil 3) ve Toplam Kalite Yönetimi olmak üzere kalite ile ilgili konularda eğitim, danışmanlık ve ISO 9000 Kalite Sistem Belgelendirme Hizmetleri verilmektedir. 104

5 Şekil 3: ISO 9000 ISO yılında Uluslararası Standart Kuruluşunca (ISO), uluslararası standart olarak onaylayıp yayınlanan ve halen Avrupa Topluluğu ülkelerinde uygulanmakta olan bir uluslararası kalite standartları serisidir. ISO 9001: Bu seri numaralı standart, kuruluş tarafından, tasarım, geliştirme, üretim, tesisat ve hizmet gibi değişik kademelerde belirlenen isteklerin yerine getirildiği konusunda güvence vermek amacıyla kullanılmaktadır (Şekil 4). Şekil 4: ISO 9001 ISO 9002: Kuruluş tarafından son kontrol ve deneylerde belirlenen isteklerin yerine getirildiği konusunda güvence vermek amacıyla kullanılmaktadır (Şekil 5). Şekil 5: ISO 9001 CE işareti: CE işareti; Avrupa birliği ülkelerinde malların serbest dolaşımının gerçekleştirilmesi amacıyla yeni yaklaşım direktifleri ve küresel yaklaşım politikaları çerçevesinde 1989 yılından itibaren ürünlerde yer almaya başlayan resmi bir işarettir ve bütün AB ülkelerinde geçerli bulunmaktadır. CE işareti Fransızca Avrupa ya Uygunluk anlamına gelen "Conformité Européene" kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktadır ( Şekil 6: CE İşareti Bu işaret, direktif kapsamındaki mamullerin; kişilerin, hayvanların, malların güvenliğini tehlikeye sokmadığının, çevreye zarar vermediğinin ve tüketiciyi koruduğunun üretici tarafından beyan edildiğini belirtmektedir. CE işareti kesinlikle bir kalite markası olmayıp, TSE veya TSEK markası yerine kullanılmamalıdır. 105

6 ISO 14000: ISO serisi işletmeler tarafından gönüllü olarak uygulanan ve bir dizi alt referans standardına (ISO 14xxx) sahip olan standartlar sistemidir. Çevrenin korunması ve sürdürülebilir üretim ana temaları üzerine inşa edilmiş ISO serisi çevre yönetim sistemleri, çevre koruyucu paketleme, ürün yaşam eğrisi değerlendirmesi, çevre denetimi, çevresel performans değerlendirmesi ve üretim standartlarında çevresel unsurlar şeklinde altı alt başlıkta on beş adet standardı barındıracak şekilde organize edilmiştir. Şekil 7: ISO ISO in şartlarına uygunluk ve bunun bir belge ile kanıtlanması, küreselleşen dünya ticaretinde yaşayabilmenin gün geçtikçe bir ön şartı olmaktadır. Birçok sanayi kuruluşu için ISO e uygunluk belgesine sahip olmak, ürettiği malları özellikle yurtdışına satabilmek için bir zorunluluk olmaya başlamıştır. Mobilya üreticileri, kalite kontrolleri genellikle zorunlu standartlara göre yapmaktadır. Böylece üretici, kendi üretiminin belgelendirilmesi ve müşterilerin haksız isteklerine karşı korunmayı sağlayabilmektedir. Ulusal (TS) ve uluslararası standart (EN, ISO) çalışmaları, mobilya kontrolü için hizmet etmektedir. Bu durum uluslararası ürün alışverişinde büyük öneme sahip bulunmaktadır (Kurtoğlu, 2006). 4. SONUÇ Çocuk mobilyası seçiminde daha dikkatli olunmalıdır. Çocukların, bebeklerin her şeyden önce sağlıklı ve güvenli bir ortamda bulunmaları gerekmektedir. Günlük yaşamlarında ev, kreş, okul gibi kapalı ortamlarda en çok etkileşim halinde oldukları nesneler mobilyalardır. Dolayısıyla, doğru mobilya seçimi, çocukların sağlıklı ve güvenli gelişimi açısından oldukça önemlidir. Çocuk mobilyası üretiminde tasarım, kullanılan hammadde, ergonomi ve güvenlik gibi konularda, belirli standartlara gidilerek, bu standartların yaygın kullanımı ve denetimi sağlanmalıdır. Bunlarla birlikte aşağıda sunulmuş olan konulara önem verilmelidir; 1. Belirli bir süre garanti kapsamında bulunan mobilyalar satın alınmalı ve ürünle birlikte mutlaka garanti belgesi de alınmalıdır. 2. İhtiyacın sipariş üzerine karşılanması durumunda satıcı ile mutlaka ayrıntılı bir sözleşme imzalanmalıdır. 3. Mobilyanın yüzeyleri kolayca renk değiştirmeyecek, bozulmayacak ve çizilmeyecek özellikte olması gerekmektedir. 4. Keskin kenar ve köşelere sahip olmayanlar tercih edilmelidir. 5. Mobilyanın konstrüksiyonu sağlam ve güvenli olmalıdır (Kurtoğlu, 2006) 6. Güvenli bir şekilde yok edilebilen ve doğal olarak bulunan malzemelerden yapılmış mobilyalar tercih edilmelidir 7. Günümüzde sıklığı ve önemi gittikçe artan alerjik sorunların, özellikle astımın oluşumunun ve kişilerin duyarlanmasında, dış etkilerin yanı sıra evde kullanılan mobilyaların, eşyaların, boyaların etkili olduğunu bilimsel çalışmalar göstermektedir (Aksakal ve ark. 2005). 106

7 8. Belli sınır değerlerinden yüksek miktarda kanserojen madde içeren hammaddelerin, mobilya üretiminde, özellikle çocuk mobilyası üretiminde kullanılmaları engellenmeli, mobilya üretimi denetim altına alınmalıdır. 5. KAYNAKLAR o Aksakal, F.N., Vaizoğlu Acar, S., Güler, Ç., Mobilyalardaki Kimyasallar ve Sağlık Etkileri, Sürekli Tıp Eğitim Dergisi, STED, 2005, Cilt 14, Sayı 12, 272 o Aydın, E., 1995, Büro Otomasyonunda Ergonomi, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul o ISBN o Burdurlu, E., Kılıç, Y., İlçe, A.C., Elibol, G.C., Yener, G., 2004, Okul Öncesi Çocuk Mobilyaları İle İlgili Ebeveyn Görüşleri ve Öngörülen Mobilya Tasarım Ölçütleri, Teknoloji, Cilt 7, (2004), Sayı 1, o Ceylan, S., Anaokullarında Kullanılan Mobilyalar. D.P.Ü. Simav Teknik Eğitim Fakültesi, Mobilya ve Dekorasyon Eğitimi Bölümü Lisans Tezi. o Inkeles, G., Schencke I., 1994, Ergonomic Living How to Create A User Friendly Home and Office, Library of Congress, Inkeles, Gordon, New York, ISBN X. o Kurtoğlu, A., 1996, Ağaç Konstrüksiyonu Lisans Ders Notu, İ.Ü.Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü, Basılmamıştır. o Kurtoğlu, A., Koç, K.H, Erdinler, E.S., Mobilya Kullanıcı İlişkileri İle Mobilya Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 47, Sayı:1,2,3,4. o Kurtoğlu, A., Mobilya Endüstrisi Lisans Ders Notu, İ.Ü.Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü, Basılmamıştır. o Nemli, G., Kalaycıoğlu, H., Melamin Emdirilmiş Kağıtlarla Kaplamanın Yongalevha Teknik Özelliklerine Etkileri, Tr. J. of Agriculture and Forestry, 23 (1999) Ek Sayı 1, o Şendemir, E., 1991, Formaldehit Kullanımı ve Zararları. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, Yıl: 18, o Travis Madsen, Frontier Group, Rachel Gibson, 2008, Toxic Baby Furniture, The Latest Case for Making Products, Safe from the Start Environment California Research & Policy Center. o Vikipedi Ansiklopedisi o [Ziyaret tarihi: ]. 107