Çocukluk Ça Lösemileri ve Elektromanyetik Alan

Transkript

1 Derleme/Review Çocukluk Ça Lösemileri ve Elektromanyetik Alan Childhood Leukemia and Electromagnetic Fields Alpaslan Türkkan Uluda Üniversitesi T p Fakültesi Halk Sa l Anabilim Dal Bursa, Türkiye Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Dr. Alpaslan Türkkan Uluda Üniversitesi T p Fakültesi, Halk Sa l Anabilim Dal Görükle Kampüsü Bursa, Türkiye Tel.: Faks: E-posta: aturkkan@uludag.edu.tr Gelifl Tarihi/Received: Kabul Tarihi/Accepted: Güncel Pediatri Dergisi, Galenos Yay nc l k taraf ndan bas lm flt r. Her hakk sakl d r. The Journal of Current Pediatrics, published by Galenos Publishing. All rights reserved. ÖZET Bu derlemede, konutlarda yüksek gerilim hatt (YGH) kaynakl, çok düflük frekansl elektromanyetik alana maruziyet ile çocukluk ça lösemileri aras ndaki iliflki irdelenmifltir. Elektromanyetik alan (EMA) biyolojik etkilere yol açmaktad r. Tüm toplum de iflik seviyelerde EMA lara maruz kalmakla birlikte çocuklar daha duyarl d r. Kentsel alan n önemli EMA kaynaklar ndan bafll cas YGH lar d r. YGH kaynakl EMA-lösemi iliflkisi, doz-yan t ve uzakl k aç s ndan çok say daki çal flmada incelenmifltir. EMA ile genel sa l k sonuçlar na yönelik farkl görüfller dikkat çekmektedir. Ancak EMA ile çocukluk ça lösemileri iliflkisi di er sa l k sonuçlar ndan ayr tutulmal d r. S n r bir de- er belirlenmemifl olmas na karfl n yayg n kan, 0,4 μt ve üzerindeki maruziyetlerde 15 yafl ve alt nda lösemi riskinin 2 kat artt d r. (Güncel Pediatri 2009; 7: ) Anahtar kelimeler: Elektromanyetik alan, lösemi SUMMARY In this review, the relationship between very low frequency electromagnetic fields, originating from high voltage powerlines, and childhood leukemia was evaluated. Electromagnetic fields have biological effects. Whole populations are effected by different levels of electromagnetic fields but children are more sensible. In urban areas high voltage powerlines are the main sources of electromagnetic fields. The relation of electromagnetic fields due to high voltage powerlines and leukemia with consideration of dose-response and distance is investigated in several studies. There are different opinions on the effects of electromagnetic fields on general health. The relation between electromagnetic fields and childhood leukemia must be considered separately. Although there is no limit value, it is generally accepted that exposure to 0.4 μt and over doubles the risk of leukemia in children 15 years and younger. (Journal of Current Pediatrics 2009; 7: ) Key words: Electromagnetic fields, leukemia Girifl Radyasyon maddeye ve insana nüfuz edebilen dalgalar veya parçac klar biçimindeki enerji yay m ya da aktar m d r. Radyasyon maddedeki etkisine göre iyonlaflt ran (nükleer) ve iyonlaflt rmayan (elektromanyetik) olmak üzere ikiye ayr lmaktad r. yonlaflt ran radyasyon atom ve moleküllerden elektron koparabilirken, konumuz olan iyonlaflt rmayan radyasyon, atomik ba lar k racak yeterli enerjiye sahip de ildir. Buna karfl n s nma, kimyasal reaksiyon de iflimleri, hücreler ve dokularda elektrik ak m n n indüklenmesi yoluyla biyolojik etkilere yol açmaktad r. Elektromanyetik alan (EMA) elektrik yüklerin hareketinden do an, elektrik ve manyetik alan bileflenlerine sahip elektromanyetik enerji içeren kuvvet alan d r (1). Kentsel alanda bafll ca EMA kaynaklar yüksek gerilim hatlar, trafolar, cep telefonu baz istasyonlar, radyo-televizyon-telsiz vericileri olup konutlar ve di er yap larda da etkisini göstermektedir. Cep telefonlar da güncelli ini koruyan önemli EMA kaynaklar ndand r. Konutlarda ise elektrik tesisat ve elektrikli aletler EMA oluflturmaktad r. EMA lar n sa l k etkileri kanser, üreme sa l sorunlar, sinir dokusunun bozulmas ile karakterize nörodejeneratif hastal klar ile kalp hastal klar na odaklanm flt r (2). EMA gücü, kaynaktan uzaklaflt kça azalmaktad r. Bu 137

2 Alpaslan Türkkan. Lösemiler ve Elektromanyetik Alan Güncel Pediatri 2009; 7: nedenle EMA kaynaklar na yak n olman n sa l k riskini art raca düflünülmekte ve maruziyet seviyesine ek olarak uzakl k da önemli bir de iflken olarak de erlendirilmektedir. Çal flmalar, özellikle 14 yafl ndan küçüklerde do ulan/yaflan lan konutun yüksek gerilim hatt na olan uzakl klar üzerine yo unlaflmaktad r. Çal flmalar n büyük bir ço unlu u da çocuklar n yatak odas nda yap lan tek seferlik ya da saatlik EMA ölçümleri üzerinden de erlendirme yapmaktad r. Yap lan çal flmalar sonucu Uluslararas Kanser Araflt rma Merkezi (IARC) bafll ca yüksek gerilim hatlar ve elektrikli aletlerden kaynaklanan çok düflük frekansl manyetik alan insanda s n rl kan ta sahip kanserojen ve hayvan deneylerinde yeterli kanserojen olarak tan mlanan grup 2B de s n fland rm flt r (3). Kanserler içinde özellikle çocukluk ça lösemilerine yönelik çal flmalar, say ca fazla olmas ve anlaml iliflkileri göstermesi nedenleriyle dikkat çekicidir. Derlemenin amac, kentsel alanda çok düflük frekansl EMA kayna- olan yüksek gerilim hatlar ile çocukluk ça lösemileri aras ndaki iliflkiyi irdelemektir. EMA Maruziyeti Manyetik alan daha çok Amerika Birleflik Devletleri nde (ABD) kullan lan gauss ya da uluslararas kabul görmüfl tesla birimi ile tan mlan r. Manyetik alan ölçümlerinde miligauss; 1/1000 gauss ve mikrotesla ise 1/ tesla d r. Miligauss ve mikrotesla aras ndaki iliflki 0,1 μt=1mg fleklindedir. Önemli soru; toplumda EMA a ne kadar maruz kal nd d r. Toplum de iflik seviyelerde EMA a maruz kalmaktad r. EMA maruziyeti aç s ndan yerleflim alanlar n n ve konutlar n özelliklerine göre anlaml farkl l klar vard r. Metropolitan alanda konutlarda ve çocuk odalar ndaki maruziyet; flehir, kasaba ve k rsal alana göre daha fazlad r. Eski yap lar, hem ifl hem konut amaçl kullan lan binalar ve enerji hatlar na yak n konutlarda maruziyet daha fazlad r. Konutlarda maruziyeti elektrik tesisat n n durumu ve kullan lan elektrikli cihazlar belirler (4). Maruziyetin di er belirleyicileri, sosyal yaflam ve çevreyi belirleyen yafl durumu ile çal flanlar için çal flma koflullar d r. spanya da kentsel alanda yap lan ölçümlerde, kent içi farkl l klar dikkat çekmifltir. Ölçülen en yüksek de er 7,3 μt olup ölçümlerin %14,4 ü, sa l a olumsuz etkisi olabilece i gösterilmifl olan, 0,2 μt dan fazlad r (5). Türkiye de maruziyet belirlemeye yönelik az say da çal flma vard r. Ankara da yüksek gerilim hatlar izdüflümündeki ortanca de er 9,1 mg (0,91 μt) olarak bulunmufltur. Ortalamas 10 mg üzerinde olan 11 (%52,4) yüksek gerilim hatt bildirilmifltir (6). Hem spanya hem Ankara çal flmalar kentlerde özellikle yüksek gerilim hatlar ndan kaynaklanan EMA maruziyetinin sa l k riski oluflturaca n düflündürmektedir. Uzun yaflam diliminin geçirildi i konutlar EMA a daha çok maruz kal nan yerlerdir. Bu nedenle çocuklar ve yafll lar bundan daha fazla etkilenmektedir. ABD de konut maruziyetinin incelendi i, 992 ev ve odalar n ortas nda yap lan ölçümlerde evlerin %50 sinde manyetik alan n 0,6 mg ve alt (0,06 μt), %15 inde ise 2,1 mg (0,21 μt) oldu u ve tüm ölçümlerin ortalamas n n 0,9 mg (0,09 μt) oldu u bildirilmifltir (7). EMA maruziyeti aç s ndan sa l kl sonuçlara ulaflmak için bireysel maruziyet seviyelerinin de incelenmesi zorunludur. ABD de 1000 kiflide, 24 saat boyunca yap lan ölçümlerde; maruziyet ortalamas 0,89 mg (0,089 μt) bulunmufltur. Toplumun %14,3 ünün 24 saatlik ortalama maruziyeti 2 mg dur (0,2 μt). Toplumun %6,3 ünün 3 mg (0,3 μt), %2,42 sinin 5 mg (0,5 μt ) ve %0,46 s n n 10 mg (1 μt ) maruziyeti saptanm flt r. Bu durumda her dört kifliden birinin ortalama 0,2 μt dan fazla EMA a maruz kald söylenebilir. Bireyler yüksek düzeyde ancak k sa süreli EMA lara maruz kalabilmektedir. Toplumun %25 i bir saatini 4mG den (0,4 μt), %9 u ise 8 mg den (0,8 μt) yüksek alanlarda geçirmektedir. Yafl gruplar na göre de maruziyet farkl l klar vard r. En fazla maruziyet ortalamas (0,97 mg) çal flma hayat ndaki yafl grubundad r. Bunu okul öncesi yafl grubu (0,80 mg) ve okul ça çocuklar (0,76 mg) izler (8). Taiwan da yap lan çal flmada 7 yafl ve alt ndaki çocuklar n %7,3 ünün 0,3 μt ve %5,4 ünün 0,4 μt dan fazla maruziyeti bildirilmifltir (4). Wertheimer ve Leeper in (9) 1979 y l nda çok düflük frekansl EMA maruziyeti ile çocukluk ça kanserleri aras ndaki iliflkiyi bildirmeleri, dikkatleri EMA lar n sa l k etkileri üzerine çekmifltir. Son 20 y l içinde de artan flekilde de iflik EMA kaynaklar ile sa l k sonuçlar aras ndaki iliflki incelenmifltir. Doz-Yan t liflkisi EMA ile lösemi aras ndaki iliflkiyi araflt ran çok say da çal flma vard r. EMA ile lösemi aras nda anlaml iliflki olmad n bildiren çal flmalar (10-13) bulunmas - na karfl n, 0,4 μt ve üstündeki maruziyetlerde çocukluk ça lösemi riskinin 2 kat artt bildirilmektedir (14). Ancak riskin daha düflük maruziyetlerde ve daha fazla oldu unu gösteren çal flmalar da yay nlanm flt r. Tablo 1 de de iflik ülkelerde yap lm fl, konutlarda ve 138

3 Güncel Pediatri 2009; 7: Alpaslan Türkkan. Lösemiler ve Elektromanyetik Alan özellikle yatak odalar ndan yap lan ölçümlerle YGH-lösemi iliflkisini inceleyen araflt rma örnekleri ve sonuçlar sunulmufltur. Almanya da yap lan çal flma, gündüz maruziyetine göre gece maruziyetinde, doz yan t iliflkisinin daha belirgin oldu unu göstermifltir. Araflt rmac - lar bu durumun gece maruziyetinde melatonin hormon üretim ve sal n m n n bask lanmas ndan kaynaklanabilece ini bildirmektedir. Çal flman n di er önemli özelli- i 4 yafl ndan küçüklerde riskin daha fazla oldu unu göstermesidir. Gece maruziyeti 0,4 μt olan 4 yafl alt çocuklarda çocukluk ça lösemi riski 14,9 kat (%95 güven aral =1,2-185) artmaktad r (15). Baflka bir çal flmada riskin 6 yafl alt nda artt gösterilmifltir (16). Çal flmalar çocuklar n EMA maruziyetine daha duyarl olup risk grubu oluflturduklar n düflündürmektedir. EMA Kayna na Uzakl k-lösemi liflkisi EMA kaynaklar na yak nl k ile lösemi aras nda iliflki olup olmad tart flmal d r (11). Elektrik iletim hatlar na uzakl k ile lösemi aras nda gösterilen iliflki di er çocukluk ça kanserlerinde bulunamam flt r (17). Tablo 1 de YGH dan uzakl k-lösemi iliflkisini inceleyen çal flmalardan örnekler sunulmufltur. Özellikle yaflam n ilk y llar nda enerji nakil hatlar na yak n yaflaman n lenfoproliferatif ve myeloproliferatif hastal k riskini art rabilece- ine dikkat çekilmektedir. Yüksek gerilim hatt na 300 metreden yak n alanda do an ve 15 yafl na kadar yaflayanlarda lösemi ve lenfoma aç s ndan risk vard r (18). Bu çal flmalar enerji iletim hatlar na yak n yaflam n özellikle çocukluk ça lösemileri için önemli bir risk olabilece ini düflündürmektedir. Çok düflük frekansl EMA lar d fl nda radyofrekans EMA kayna olan televizyon ve radyo vericileri ile çocukluk ça lösemileri iliflkisi de incelenmifltir. Radyo ve TV vericilerine yak n yaflam n lösemiler ile iliflkisinin olmad n bildiren çal flma (19) bulunmas na karfl n; Güney Kore de yap lan olgu/kontrol (2,884/3,082) çal flmas nda AM (Amplitude Modulation) radyo yans t c lar na 2 km ve daha yak n yaflayan 0-14 yafl grubunda tüm lösemiler aç s ndan anlaml artm fl risk bildirilmektedir (20). EMA ile lösemi iliflkisini gösteren çal flmalara ek olarak, lösemi tan s alm fl çocuklar aras nda EMA maruziyeti kaynakl sa kal m farkl l klar da bildirilmifltir. ABD de 386 lösemili çocuk üzerinde yürütülen kohort çal flmas nda 0,3 μt maruziyette azalm fl sa kal m gösterilmifltir (21). Avustralya da 123 lösemili çocuk üzerinde televizyon yans t c lar na yak n yaflam ile sa kal m iliflkisi incelenmifltir. Çal flma, befl y ll k sa kal - m n yans t c ya 0-4 km. mesafede olanlarda %55, 4-12 km. aras mesafede yaflayanlarda %71 oldu unu göstermifltir. Bu oranlar on y ll k sa kal m için %33 ve %62 olarak bulunmufltur (22). Almanya da 1-14 yafl grubundaki 595 lösemili çocuk üzerinde yap lan kohort çal flmas nda 0,2 μt üstündeki maruziyet ile azalm fl sa kal m iliflkisi bildirilmifltir (23). Tablo 1. Yüksek gerilim hatt kaynakl EMA ile çocukluk ça lösemileri iliflkisini araflt ran çal flma örnekleri Y l (ref) Çal flma Yafl Olgu Kontrol De er Uzakl k OR* tipi grubu say say (μt) (metre) (%95 GA)** 1993 (31) Olgu/kontrol ,2-2,7 (1,0-6,3) 0,3-3,8 (1,4-9,3) 1999 (16) Olgu/kontrol ,14-4,5 (1,3-15,9) 2000 (30) Meta analiz >0,3-1,7 (1,2-2,3) 2000 (14) Meta analiz ,4-2,0 (1,2-3,1) 2001 (15) Olgu/kontrol ,2-3,2 (1,3-7,8) 0,4-5,5 (1,1-26,6) 2005 (17) Olgu/kontrol <200 1,6 (1,1-2,4) ,2 (1,0-1,47) 2006 (27) Olgu/kontrol >0,4 4,67 (1,1-19, (18) Olgu/kontrol <300 3,23 (1,3-8,3) 2007 (28) Olgu/kontrol >0,45-3,6 (1,1-12,4) - <500 8,8 (1,7-58,4) 2007 (29) Meta analiz ,4-1,9 (1,1-3,3) * OR: Odds ratio (risk oran ) ** %95 GA: %95 güven aral 139

4 Alpaslan Türkkan. Lösemiler ve Elektromanyetik Alan Güncel Pediatri 2009; 7: Sonuç EMA n n sa l k etkilerine yönelik farkl görüfller bulunmaktad r. EMA n genel sa l k sorunlar aç s ndan yeterli kan t olmad, öncelikli halk sa l sorunu olmad bildirilmektedir (24). Ancak, EMA maruziyeti aç s ndan çocukluk ça lösemilerini di er sa l k sonuçlar ndan ayr tutmak gereklidir. Bir meta analiz çal flmas nda EMA lar n önemli halk sa l sorunu oldu- u, risk fliddeti orta derecede olsa da güçlü ve tutarl bir flekilde iliflkinin gösterildi i saptanmaktad r (25). Lösemi ile EMA aras nda iliflki olmad n bildiren çal flmalara karfl n, doza ve kayna a uzak yaflam ile iliflkisini gösteren çal flmalar göz ard edilemez bulgular sunmaktad r. Ulusal Çevre Sa l Bilim Enstitüsü, bilimsel kan tlar aç s ndan EMA ile sa l k aras ndaki zay f iliflkiye karfl n çocukluk ça lösemilerinde bu iliflkinin göz ard edilemeyece ini bildirmektedir (26). Çal flmalar farkl dozlardaki riske dikkat çekmekle birlikte özellikle 0,3 ve 0,4 μt üzerinde yo unlafl lmaktad r. Yaflam alanlar nda EMA maruziyeti sa l k riski oluflturdu u düflünülen seviyelerin üzerinde olabilmektedir. Özellikle eski yap lar, kentsel alan, yüksek gerilim hatt na yak n yaflam, baflta çocuklar olmak üzere sa l k riski tafl maktad r. Yüksek gerilim hatt kaynakl çok düflük frekansl EMA lar n olas kanserojen oldu u, 0,2 μt ve üzeri maruziyette riskin oluflabilece i, çocuklar n yetiflkinlere göre daha duyarl oldu u ve gece maruziyetinin daha riskli oldu u unutulmamal d r. Hastal k oluflumuna ek olarak lösemili hastalarda EMA maruziyetinin sa kal m süresini etkileyebilece i ayr nt l incelemeye de er bir konudur. EMA kaynakl sa l k risklerinin azalt lmas sa l kl kentleflme ile gerçekleflebilir. Özellikle EMA maruziyeti aç s ndan risk grubunu oluflturan 15 yafl alt grubun toplu yaflad krefl, anaokulu, okul, e lence merkezleri, spor kompleksleri ve sa l k kurulufllar n n kurulma aflamas nda, EMA ölçümlerinin yap larak sa l k etki de erlendirmelerinin yap lmas gereklidir. Yine bu alanlarda faaliyet gösteren kurum/kurulufllarda ölçümler ile saptanan riskli alanlar için korunmaya yönelik önlemler uygulanmal d r. EMA lar n olumsuz sa l k etkilerinden korunman n bir yolu da ailelerin ve toplumun EMA lar ve özellikle çocuklar n maruziyetini azaltacak önlemler hakk nda bilgilendirilmesi ve toplumsal bilinç oluflturulmas d r. Kaynaklar 1. fieker S, Çerezci O. Radyasyon Kuflatmas. 1. Bas m. stanbul: Bo aziçi Üniversitesi Yay nevi ve Matbaas ; Feychting M, Ahlbom A, Kheifets L. EMF and Health. Annu Rev Public Health 2005; 26: International Agency for Research on Cancer. IARC Monographs on the evaluation of carcinogenic risk to humans. IARC 2002; vol Li C, Mezei G, Sung FC, Silva M, Chen PC, Lee PC et al. Survey of residential extremely-low frequency magnetic field exposure among children in Taiwan. Environ Int 2007; 33: Paniagua JM, Jimenez A, Rufo M, Gutierrez JA, Gomez FJ, Antolin A. Exposure to extremely low frequency magnetic fields in an urban area. Radiat Environ Biophys 2007; 46: Vaizo lu SA, Göçgeldi E, Tekbafl ÖF, Güler Ç. Bir Büyükflehir Belediyesi s n rlar içinde yüksek gerilim hatlar na ba l düflük frekansl elektromanyetik kirlilik düzeylerinin incelenmesi. XI Ulusal Halk Sa l Kongresi, Ekim 2007, Denizli, Kongre Kitab, s.229, Zaffanella L. Survey of residential magnetic field sources, Volume 1: Goals, Results and Conclusions. Palo Alto: CA Electric Power Research Institute; EPRI Report No. TR Zaffanella L, Kalton GW. Survey of Personal Magnetic Field Exposure Phase II:1000-Person Survey EMFRAPID Program Engineering Project, 6. Oak Ridge: TN Lockheed Martin Energy Systems Inc, Wertheimer N, Leeper E. Electrical wiring configurations and childhood cancer. Am J Epidemiol 1979; 109: Verkasalo PK, Pukkala E, Hongisto MY, Valjus JE, Jarvinen PJ, Heikkila KV et al. Risk of cancer in Finnish children living close to power lines. BMJ 1993; 307: UK Childhood Cancer Study Investigators. Childhood cancer and residential proximity to power lines. Br J Cancer 2000; 83: Tynes T, Haldorsen T. Electromagnetic fields and cancer in children residing near Norwegian high-voltage power lines. Am J Epidemiol 1997; 145: UK Childhood Cancer Study Investigators. Exposure to power-frequency magnetic fields and the risk of childhood cancer. Lancet 1999; 9194: Ahlbom A, Day N, Feychting M, Roman E, Skinner J, Dockerty J et al. A pooled analysis of magnetic fields and childhood leukaemia. Br J Cancer 2000; 83: Schüz J, Grigat JP, Brinkmann K, Michaelis J. Residential magnetic fields as a risk factor for childhood acute leukaemia: results from a German population-based case-control study. Int J Cancer 2001; 91: Green LM, Miller AB, Villeneuve PJ, Agnew DA, Greenberg ML, Li J et al. A case-control study of childhood leukemia in southern Ontario, Canada, and exposure to magnetic fields in residences. Int J Cancer 1999; 82: Draper G, Vincent T, Kroll ME, Swanson J. Childhood cancer in relation to distance from high voltage power lines in England and Wales: a case-control study. BMJ 2005; 330:

5 Güncel Pediatri 2009; 7: Alpaslan Türkkan. Lösemiler ve Elektromanyetik Alan 18. Lowenthal RM, Tuck DM, Bray IC. Residential exposure to electric power transmission lines and risk of lymphoproliferative and myeloproliferative disorders: a case-control study. Intern Med J 2007; 37: Merzenich H, Schmiedel S, Bennack S, Bruggemeyer H, Philipp J, Blettner M et al. Childhood leukemia in relation to radio frequency electromagnetic fields in the vicinity of TV and radio broadcast transmitters. Am J Epidemiol 2008; 168: Ha M, Im H, Lee M, Kim HJ, Kim BC, Gimm YM et al. Radio-frequency radiation exposure from AM radio transmitters and childhood leukemia and brain cancer. Am J Epidemiol 2007; 166: Foliart DE, Pollock BH, Mezei G, Iriye R, Silva JM, Ebi KL, et al. Magnetic field exposure and long-term survival among children with leukaemia. Br J Cancer 2006; 1: Hocking B, Gordon I. Decreased survival for childhood leukemia in proximity to television towers. Arch Environ Health 2003; 9: Svendsen AL, Weihkopf T, Kaatsch P, Schuz J. Exposure to magnetic fields and survival after diagnosis of childhood leukemia: a German cohort study. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2007; 16: Otto M, Mühlendahl KEV. Elektromagnetic fields (EMF): Do they play a role in children s environmental health (CEH)? Int J Hyg Environ Health 2007; 210: Wartenberg D. Residential EMF Exposure and Childhood Leukemia: Meta-Analysis and Population Attributable Risk. Bioelectromagnetics Supplement 2001; 5: National Institute of Environmental Health Sciences. National Institute of Environmental Health Sciences Report on Health Effects from Exposure to Power-Line Frequency Electric and Magnetic Fields. NIH Publication No Research Triangle Park; p Kabuto M, Nitta H, Yamamoto S, Yamaguchi N, Akiba S, Honda Y et al. Childhood leukemia and magnetic fields in Japan: a case-control study of childhood leukemia and residential power-frequency magnetic fields in Japan. Int J Cancer 2006; 119: Feizi AA, Arabi MA. Acute childhood leukemias and exposure to magnetic fields generated by high voltage overhead power lines-a risk factor in Iran. Asian Pac J Cancer Prev 2007; 8: Schüz J, Svendsen AL, Linet MS, McBride ML, Roman E, Feychting M, et al. Nighttime exposure to electromagnetic fields and childhood leukemia: an extended pooled analysis. Am J Epidemiol 2007; 166: Greenland S, Sheppard AR, Kaune WT, Poole C, Kelsh MA. A pooled analysis of magnetic fields, wire codes, and childhood leukemia. Epidemiology 2000; 11: Feychting M, Ahlbom A. Magnetic fields and cancer in children residing near Swedish high-voltage power lines. Am J Epidemiol 1993; 138: