Normal Doku: Erken ve geç etkilerin patogenezi Yeniden ışınlamada doku toleransı

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Normal Doku: Erken ve geç etkilerin patogenezi Yeniden ışınlamada doku toleransı"

Levent Ekşi
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Normal Doku: Erken ve geç etkilerin patogenezi Yeniden ışınlamada doku toleransı Klinik Radyobiyoloji Kursu Şubat 2010 Ankara Dr. Mine Genç

3 Radyasyona bağlı doku reaksiyonlarını etkileyen faktörler Intrinsik radyoduyarlılık Dokunun kinetiği Doku içinde hücrelerin organizasyonu Total radyasyon dozu Fraksiyon şeması Tedavi zamanı Işınlanan volüm Eş zamanlı tedavi

Doku içinde hücrelerin organizasyonu Total radyasyon

4 Radyasyona bağlı doku reaksiyonlarını etkileyen faktörler Yaş Komorbidite Genetik sendromlar Enfeksiyon Diğer tedavilerle etkileşim Hastanın genel durumu sigara

5 Radyasyona bağlı doku hasarını etkileyen faktörler Radyasyon sonrası hücre ölümü hücre bölünmesi sırasında gerçekleşir. Hızlı çoğalan dokularda hasar çabuk ortaya çıkar. GİS ve kemik iliği saatler içinde Cilt ve mukoza günler içinde Hücrelerin nadiren bölündüğü dokularda uzun bir latent dönem sonrası hasar ifade olunur.

Hızlı çoğalan dokularda hasar çabuk ortaya çıkar.

6 Radyasyona bağlı doku hasarını etkileyen faktörler Kök hücreler radyasyona çok hassas Diferansiye olmakta olan hücreler kök hücrelerden daha radyoresistant Akut hasar kök hücre proliferasyon ile hızla tamir edilir, geçicidir. Geç hasar düzelebilir ama tam düzelmez, vasküler hasar, konnektif doku değişiklikleri ve parankimal hücre kaybına bağlıdır. Sitokin uyarısı ile normal dokularda radyasyona bağlı erken ve geç etkilerde modulasyon olur.

7 Radyasyona bağlı doku hasarını etkileyen faktörler Erken ve geç etkiler birbirinden bağımsız Consequential geç etkiler: Erken cevap veren dokular bariyer görevini görüyorsa ve kök hücre populasyonu doku restorasyonu için gerekli seviyenin altına inmişse hasar kronikleşir ve geç etkiye dönüşür. Örneğin ciddi akut ülserasyonun fibrozis veya nekrozla sonuçlanması. İntestin, mesane, oral mukoza, cilt, akciğer

populasyonu doku restorasyonu için gerekli seviyenin altına inmişse hasar kronikleşir ve geç etkiye

8 Erken etkiler 90 gün Geç etkiler

9 Erken etkiler Fraksiyonizasyon duyarlılığı düşüktür. α/β~10 Gy Tedavi zamanı önemlidir, kısaldıkça erken etkiler ciddileşir. Genellikle geçicidir ancak bazen dolaylı etkiler oluşabilir. Önemli miktarda hücre kaybına bağlı olup birkaç gün birkaç hafta içinde ortaya çıkar.

10 Erken etkiler Yüksek proliferasyona sahip dokularda kemik iliği epidermis mukoza Hiyerarşik hücre dizilimi (kök hücreler ve diferansiye hücreler) HÜCRE KAYBI

11 Erken cevap veren dokuların proliferatif organizasyonu kök Transit hücreler Transit hücreler Transit hücreler Postmitotik fonksiyonel h.ler Hücre kaybı 1.Otoregulasyon 2.Fonksiyonel hücre geri bildirimi Birkaç gün-birkaç ay

Postmitotik fonksiyonel h.ler Hücre kaybı 1.

12 Erken etkiler Reaksiyonların ortaya çıkma zamanı 1. Kök hücrenin matür hücreye dönüşene kadar geçen zamana ve 2. Matür hücrenin yaşam süresine bağlıdır.

13 Erken etkiler Vasküler etkiler inflamasyon? Hipoplazi Sekonder etkiler enfeksiyon repopulasyon iyileşme

14 1.Humoral cevap Endotel Makrofaj Fibroblast Parankim hücreleri SİTOKİN Eritem inflamasyon

15 2. Hücre kaybı Kök hücre kaybı (epiteliyolizis, lökopeni) Sekonder enfeksiyon Oral mukozada 1. haftada %70 hücre kaybı >1.hafta subnormal-normal Dörr et al 1997 ve 2000

16 3. Hücresel fonksiyonda değişiklik III PROTEİN EKSPRESYONUNDA Endotel Vasküler düz kas h. makrofaj İnterleukin-1a TNF-α COX-2 inos Ppppkeratinositlerde EGF ve EGFR veya ICAM-1

17 4. Rejenerasyon 1. Tedavi süresi ca repopulasyon etkili olur ve radyasyon dozu kompanse edilir. 2. Haftada 5 gün 2 Gy verildiğinde bu kompansasyon oluşur. 3. Hücre kaybı repopulasyonun başlamasıyla azalır ve hücre sayısı sabitlenir.

18 Repopulasyon mekanizmaları 1. asimetri kaybı: Diferansiye hücre Kök hücre sayısı sabit kalır Kök hücre SİMETRİK BÖLÜNME

19 Erken cilt toksitesi grad 1-4

20 Cilt ve mukoza

21 Kemik iliği Kök hücreler çok hassas D0 < 1Gy Lenfopeni, granulopeni, trombopeni, anemi TBI 4-6 Gy 1.hf sonunda hızla düşüş ve gün sonra min. değer 1 hafta aplazi sonrası hızla rejenerasyon

22 Kemik iliği apoptosis

23 Kemik iliği mikroçevresi Işınlanmamış kemik iliğinde kompanzatuvar çoğalma >30 Gy kalıcı aplazi

24 Hematopoetik büyüme faktörleri tedavide kullanılabilir

25 Geç etkiler FİBROSİS TELENJİEKTAZİ ATROFİ

26 PARANKİM BAĞ DOKUSU VASKÜLER YAPILAR İMMUN SİSTEM Makrofaj, mast h. Hücre ölümü, fibroblast diferansiyasyonu ve kapiller kaybı Parankim hasarı Fonksiyon kaybı Sitokinler ve büyüme faktörleri TÜM ORGANLARDA İZLENİR

27 Kronik hipoksi Her hücrenin T. Dozu spesifik Serbest radikal/reaktif oksijen-nitrojen ürünleri Transkripsiyon faktörlerinin aktivasyonu Parankim hücreleri Vasküler endotel fibroblastlar sitokin, büyüme faktörleri TGF-β Proliferasyon, diferansiyasyon apoptosis Makrofaj aktivasyonu Parankimal değişiklik Vasküler değişiklik Fibrotik şekillenme

28 Telenjiektazi patolojik olarak dilate kapiller Patogenez: endotel hücre hasarı, apoptosis Kapiller düz kas h. Kaybı arteriolde tunika medianın progresif sklerozu Mitotik fibroblast postmitotik fibroblast dönüşümü ve artmış kollajen sentezi İntestin, üriner sistem ve SSS! Hemoraji

29 Geç etkiler Telenjiektazi

30 Cilt subkutan fibrosis Fibroblast fibrosit TGF β kollajen ÇEŞİTLİ HÜCRELER

31 Santral Sinir Sistemi Ana hedef hücreler: endotel glial hücre İskemik nekroz veya oligodendrosit veya glial progenitör hücre tutulumu

32 VASKÜLER Miyelinize sinir Arter/Ven Kapiller DÜZ KAS HÜCRESİ VASKÜLER ENDOTEL ASTROSİT OLİGODENDROSİT O-2A PROGENİTÖR Telenjiektazi Hemoraji GEÇ VASKÜLOPATİ 1-10 yıl IL-1b TNF-a Sitokinler BEYAZ CEVHER NEKROZU 6-12 ay Apoptosis GLİAL ATROFİ > 2 yıl Proliferasyonun tetiklenmesi DEMİYELİNİZASYON 1-3 ay Kalıcı yıkım Steel G, Basic Clinical Radiobiology, Böl 3: s

33 Demiyelinizasyon Miyelinize sinir OLİGODENDROSİT O-2A PROGENİTÖR Apoptosis Proliferasyonun tetiklenmesi L Hermitte Belirtisi DEMİYELİNİZASYON 1-3 ay Kalıcı yıkım GLİAL ATROFİ > 2 yıl Steel G, Basic Clinical Radiobiology, Böl 3: s

34 Böbrek Geç Geç etkiler etkiler açısından çok çok çok hassas hassas Hasar Hasar çok çok çok yavaş yavaş gelişir gelişir (yıllar) / / = = 2-3 = Fraksiyon hassasiyeti

35 TD 5/5 (Gy) Emami, 1991 Volüm 1/3 2/3 3/3 Doz Median doz <17.5 Gy

36 Latent dönem Akut min 6-12 ay Kronik min ay Ortalama >10 yıl ama >10 yıl Uzun takip!

37 Patogenez Glomeruler endotel hasarı glomeruloskleroz Tubulointerstisyel fibroz

38 Patogenez

39 Patogenez Anjiotensinojen Renin ACE Anjiotensin I Anjiotensin II AT 1 res AT 2 res

41 Akciğer Erken pnomoni (4-6 hf) Fibrozis aylar-yıllar Güçlü sonuçsal etki En hassas organlardan Volüm etkisi Fraksiyon dozu Yaş Tamoksifen

42 TD 5/5 (Gy) Volüm 1/3 2/3 3/3 Doz V13 <%40 V20 <%25-30 V30 <%10-15 MLD <10-20 Gy

43 Tip II pnomosit Endotel hücresi Fibroblast Radyasyona bağlı fibrosis

44 Akciğer dokusunda hücresel olaylar

45 Erken toksite: teknik ve hedef volüm

46 Akciğer

47 Kalp Düşük dozda EKG değişiklikleri geçici Yüksek dozda morfolojik değişiklikler Perikard Miyokard Kapaklar İletim sistemi Koroner arterler

48 TD 5/5 (Gy) perikardit Volüm 1/3 2/3 3/3 Doz V33 <%60 V38 <%33 V42 <%20

49 Kalp-perikardit Perikardit +/- perikardiyal efüzyon ilk 6 ayda Geri kalanı 2 yılda Asemptomatik Spontan iyileşme

50 Kalp/kardiyomiyopati ventriküler ejeksiyon, iletim blokları yıl içinde 2 Gy/50 Gy %50 HL, meme kanseri Volüm etkisi + Hassas yapılar var Kalp kapakcıkları Koroner arterlerin proksimalleri

51 Miyokardial hasar Nonspesifik Difüz int ve perivasküler fibrosis Kardiyomyosit kaybı Tip I kollagen diastolik disfonksiyon Mikrovasküler hasar

52 Mesane TD 5/5 (Gy) Volüm 1/3 2/3 3/3 Doz N/A Emami 1991

53 Mesane-Akut faz 4-6. Hf Mukozada hiperemi ödem Sistit semptomları Hematuri

54 Geç etkiler mesane En sık 2-5 yıl içinde yıl sonra da izlenir Olduğundan daha az bildirilmekte Yeniden ışınlama??? Zor Ürotelyal ve endotelyal değ.lere bağlı fonksiyon bozulmasına sekonder geç fibrotik değişiklikler

Benzer belgeler

Radyasyonun Geç Etkileri

Radyasyonun Geç Etkileri Normal Doku ve Organlarda Geç Etkiler: Patogenez ve skorlama Dr. Murat Gürkaynak Radyasyonun geç etkileri Deterministik etkiler: Eşik doz var Yan etkinin ağırlığı dozla ilişkili