OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE KUR'AN VE HUSN-IHAT ~ KASIM 201~ AMASYA

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE KUR'AN VE HUSN-IHAT ~ KASIM 201~ AMASYA"

Tülay Güven
4 yıl önce
İzleme sayısı:

1 OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE KUR'AN VE HUSN-IHAT ~ KASIM 201~ AMASYA

2 DİYANET İŞLERİ BAŞKANLICI YAYINLARI: 1330 İLMİ ESERLER: 209 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel SALMAN Yayın Koordinatörü Yunus AKKAYA Tashih Sedat MEMİŞ Grafik & Tasarım Ali ÇINKI Baskı Kalkan Matbaacılık (0312} Baskı, Ankara 2017 ISBN Y Sertifika No: Eser inceleme Komisyon Kararı Diyanet İşleri Başkanlığı hetişim Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü Basılı Yayınlar Daire Başkanlığı Tel: (0312} Faks: (0312) e-posta: Dağıtım ve Satış Döner Sermaye İşletme Müdürlüğü Tel: (0312} Faks: (0312} e-posta:

3 ERZURUM'DA HAT GELENEGİ VE HATTAT TAHTACIZADE MUSTAFA FEHİM EFENDİ Bilal SEZER Doç. Dr., Uşak Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel 'Iürk El Sanatları Bölıimü. Pelin Güleda KARADENİZ Gör., Iğdır Üniversitesi MYO Ôğr. GİRİŞ İnsanoğlunun en önemli buluşlarından biri yazının icadıdır. İnsanın karşılaştığı zorluklar ve hissettiği ihtiyaçlar karşısında icat ettiği yazı, düşüncesini ve iç dünyasını dışa yansıtmada kullandığı temel araçlardan biri olmuştur. İslamiyet'irı zuhürundan sonra, yeni dirıirı teşvikiyle yazıda önemli gelişmeler olmuştur. Yazı ilk dönemlerde daha çok fonksiyonel bir durumda iken, daha sonraki dönemlerde sanatsal bir çehreye bürünmüştür. Zira ilk aşamada sadece yazışma, haberleşme ve özellikle Kur'an-ı Kerim'in çoğaltılması için kullanılırken, sonraki aşamalarda felsefi bir alt yapıya dayalı olarak, estetik görürıümlere sahip, sanatsal bir zeminde seyretrniştir. 1 Emevi devrirıden sonra bıiyük bir gelişme devresine giren yazı sanatı, nihayet Osmanlılar devrirıde zirveye ulaşmıştır. ERZURUM'DA HAT SANATI Tarihirı ilk dönemlerinden beri yerleşme bölgesi olan Erzurunı'da hat sanatının, bu şehrin İslam kültürüyle tanıştığı ilk yıllara kadar gittiğirıi Selami Bakırcı-Sadi Çöğenli, Erzurum'da Hat icazeti Geleneği, Erzurum 2013, s. 1. -~ 337 ~ -

4 OSMANLl'DAN GÜNÜMÜZE KUR'AN VE HÜSN- İ HAT söyleyebiliriz. Şehirdeki farklı devirlere ait mimari eserler üzerinde kendini gösteren hat sanatının bir kısmı günümüze kac!.ar ulaşmıştır. Bu durum yazılı kaynaklarda da kendini göstermektedir. Erzurunı'un ticaret, kültür,- ilim ve medeniyetinden bahseden 2 Evliya Çelebi, burada ilim ve irfan sahibi hattat Ömer Çelebi diye birinin meşhur olduğundan bahsetmektedir. Yıne Süleyman Sadettin Efendi meşhur eseri Tuhfe-i Hattatin'de 3 Erzurumlu hattatlardan övgüyle bahsetmektedir. Yıne bu konuda arşiv belgeleri az da olsa bize önemli ipuçları vermektedir. 1160/1747 yılına ait bir vesikada Erzurum sancağında başkatip hattat Osman oğlu Mehmet adında birinden bahsetmektedir. Diğer taraftan Erzurum defterdarlığı yapmış olan Cafer Efendi'nin kaleme aldığı yazıları ve yazdığı Kur'an-ı Kerim de bunun için güçlü delillerden biridir. Yine erken dönemlerde Erzurunı'da Yoncalık mahallesinden alay hazinedarı Abdullah Efendizade İbrahim Bey'in hattatlığı ile meşhur olduğu görülmektedir yüzyıl Erzurum hattatları içerisindeki en meşhur sima Tahtacızade Hacı Mustafa Fehim Efendi'dir. HACI MUSTAFA FEHİM EFENDİ Tahtacızade Hacı Mustafa Fehim Efendi'nin Kemhan mahallesinden tahtacı esnafından Derviş Ağa adında bir zatın oğludur. Doğum tarihi bilinmemektedir. Salihiye Medreselerinde Hacı Salih Şükrü Efendi' den okudu ve ondan icazet aldı. Hocasının ölümünden sonra da aynı medreseye müderris oldu ve kırk yıla yakın ders okuttu. Son zamanlarında Kesik Minare adı verilmiş olan yanındaki mescitde, yine kırk sene hatimle sabah namazi ve teravih namazı kıldırmıştır. Pek çok talebe yetiştirmiştir. Ayrıca Gümrük Carnii'nde vaiz idi. Ömer Fazıl Cemaleddin Efendi'nin vefatından sonra Erzurum müftülüğüne getirilmek istendiyse de seçimde rey alamaması yüzünden kaybetti. Hayatının son zamanlarında tefsir yazmaya başlamışsa da bitirememiştir. 1309/1891 yılında Kemhan Carnii'ne bitişik konağında vefat etti. Müderrisliğinde bulunduğu Salihiye Medresesi çevirmesinde Ketencizade'nin yanına defnedildi. 5 Evliya Çelebi, Seyehaıname (kısaltılmış versiyon). İstanbul s Mustakimzade Süleyman Sa'deddin, Tuhfe-i Hattdtin. lstanbul s. 191, , 306, 352. Selami Bakucı-Sadi Çöğenli. Erzurum'da Hat İcazeti, s. 8. Mahmut Kemal inal. Son Halatlar, lstanbul 1970, s. 797; Mehmet Nusret Som. Tarihçe-i Erzurum, lstanbul 2005, s. 147; Cemalettin Server, "Erzurum Hattatları ve Tahtacızade" Erzurum Halkevi Kültür Dergisi. S.11, Erzurum 1946, s { 338 ~-

5 il. BÖLÜ M: HAT SANATINDA OSMANLI DÖNEM i Hocaları Mus_tafa Fehim Efendi'nin hat sanatındaki hocası Eskicizade Muhammet Avni Efendi'dir. 6 Hocası hakkında malumat bulunmazken, Erzurum'da veril.mi~ hat icazetnamelerinde adı eksiksiz geçmektedir. Mustafa Fehim Efendi'nin Hz. Osman'a kadarki silsilesi şöyledir: l. Mustafa Fehim Efendi 2. Muhammet Avni Efendi 3. Ebu Bekir Hamid Efendi 4. Muhammed Teymur,el-Kemali Efendi 5. Feyzullah Müniri Efendi 6. Mustafa Efendi 7. Muhammed Efendi 8. İbrahim Efendi 9. Koca İsmail Efendi 10. Derviş Ali 11. Halid-i Erzurfuni 12. Muhammed Efendi 13. Mustafa Dede 14. Şeyh Hamdullah 15. Hayreddin Mar'aşi 16. Abdullah Sayrafı 17. Yakiit el-musta'sıini 18. İbnü'l-Bevvab 19. İbn Mukle 20. Hasan el-basri 21. Hz. Ali 22. Hz. Osman. Silsilenin 10. sırasındaki Derviş Ali ve sonrası bilinen isimlerdir. Koca İsmail Efendi'den Mustafa Fehim Efendi'ye kadarki isimler silsilenin Erzurum koludur. Server, "Erzurum Hattatları, s l 339 ~-

6 OSMANLl'DAN GÜNÜMÜZE KUR'AN VE HÜSN-i HAT Talebeleri 1. Muhammed Asım Efendi: Asım Efendi fyiustafa Fehim Efendi'nin kaynı ve talebesidir. Hayatı hakkında bilgimiz yoktur. 1320/1904_ tarihinde vefat etmiştir /1879 tarihinde yazdığı Kur'an-ı Kerim Erzurum h Halk Kütüphanesi'ndedir. Nesih yazısı işlek ve güzeldir. 2. Muhammed Nazım Efendi: Attarzade Hafız Muhammed Nazım Efendi Mustafa Fehim Efendi'nin talebelerinden olup hayatı hakkında bilgimiz yoktur. 1289/1872 tarihli yazmış olduğu Kur'an-ı Kerim özel bir koleksiyonda buluilmaktadır Muhammed Arif Efendi: Arif Efendi Mustafa Fehim Efendi'nin talebelerirıden olup hayatı hakkında malumata sahip değiliz. Arif Efendi 1262/1846 tarihinde Fehim Efendi'den icazet almıştır Hüseyin el-fenni: Fenni Efendi'nin Mustafa Fehim Efendi'den 1275/1859 tarihli icazetnamesi mevcuttur Muhammed Rüşdi: Mustafa Fehim Efendi'nin talebelerinden olan Rüşdi Efendi 1278/1861 tarihinde icazet almıştır Ahmed Raşid Şevki: Mustafa Fehim Efendi'nin oğlu olan Ahmed Şevki Efendi 1283/1866 tarihinde babasından icazet almıştır Mustafa Fehim Efendi'nin tespit edilen talebeleri bunlar olup ayrıca Erzurum'da verilen bir çok icazeti tasdik etmiştir. Sanatı Tahtacızade Mustafa Fehim Efendi'nin hattatlığı içirı Mehmet Nusret Som "Tarihçe-i Erzurum" adlı eserinde "himde yed-i tüla sahibi oluğu gıbi hatt-ı nesih ve talikte de asrın Hafız Osman'ı ve Yesari'si idi." demektedir. Birçok Kur'an yazmıştır. Celi hatla yazdığı elvah-ı ~übareke memleketin ekseri hanelerirıde beray-ı teberrük duvarlara talik olunurdu. Tabiat olarak halim ve mütevazı bir zat idi. Ömrü boyunca kimseyi rencide etmemiştir. 13 ıo il il il İnal, Son Haıaılar, s. 217; Server, "Erzurum Hattaıları", s Pelin Güleda Okcu, Ceçmi şıen Ciiniimuze Erzurumlu Haııaılar, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii (Yayımlanmamış Yiiksek Llsans tezi), Erzurum 2011, s.' 37. Bakırcı-Çöğenli, Er.zurum'da Hat lcaıeti, s. 12. Bakırcı-Çöğenli, Erzurum'da Hat icazeti, s. 13. Bakırcı- Çöğenli, Er.zurum'da Hat lcaıeti, s. 14. Bakırcı-Çöğenli, Erzurum'da Hat icazeti, s. 14. İnal, Son Haıaılar, s. 219; Som, Tarihçe..:i Erzurum, s. 147; Server, "Erzurum Hattatlar", i 340 f--

7 il. BÖLÜM: HAT SANATINDA OSMANLI DÖNEMİ Foto 1: Mustafa Fehim Efendi'nin Hatice Somunoğlu Koleksiyonu'ndaki hilyesi Mustafa Fehim Efendi'nin birçok eseri Rus istilasında harap olmuştur. Erzurum'un eski evlerinde nadiren eserleri çıkabilmektedir. Hatice Somunoğlu'nun evinde iki eserine rastladık. Biri hilye-i şeri( diğeri celi sülüs ile bir beyittir (Foto.1-2). Hilyede, "innellilie ala külli şey'in kadir" ibaresindeki "ala" kelimesini celi olarak beş defa döner vaziyette yazarak bir kompozisyon oluşturmuş, hilyenin diğer metinlerini daire satrrlar halinde nesih yazı ile yazmışıt:rr. 341 ı----

OSMAN Ll'OAN GÜNÜMÜZE KUR'AN VE HÜSN-1 HAT Foto 2: Mustafa Fehim Efendi'nin Hatice Somunoğlu Koleksiyonu'ndak:i celi yazısı Ce~ ile yazdığı beyit ise şöyledir; "Ne kahrı dest-i a'dddan ne Lütfi

8 OSMAN Ll'OAN GÜNÜMÜZE KUR'AN VE HÜSN-1 HAT Foto 2: Mustafa Fehim Efendi'nin Hatice Somunoğlu Koleksiyonu'ndak:i celi yazısı Ce~ ile yazdığı beyit ise şöyledir; "Ne kahrı dest-i a'dddan ne Lütfi dşinddan bil Umurun hakka tefviz et cendb-t kibriyddan bil" Mustafa Fehim Efendi'nin başka bir hilyesi İstanbul'da bir koleksiyondaclıl (Foto. 3) Mustafa Fehim Efendi'nin talik yazısını görmedik, nesih yazısı celiye göre daha ileri bir seviyededir ı--

9 il. BÖLÜM: HAT SANATINDA OSMANLI DÖNEMİ Foto 3: Mustafa Fehim Efendi'nin özel bir koleksiyondaki bilyesi

10 OSMANLl'DA N GÜNÜMÜZE KUR'AN VE HÜS N I HAT Kaynakça Bakırcı, Selami-Çöğenli, Sadi, Erzurum'da Hat İcazeti Geleneği, Erzurum Çelebi, Evliya, Seyehatname (kısaltılmış versiyon). İstanbul İnal, Mahmut Kemal, Son Hatatlar, İstanbul Okcu, Pelin Güleda, Geçmişten Giiniimiize Erzurumlu Hattatlar, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Llsans tezi), Erzurum Sa'deddin, Mustakimzade Süleyman,_Tuhfe- i Hattatın, İstanbul Server, Cemalettin, "Erzurum Hattatları ve Tahtacızade" Erzurum Halkevi Kültür Dergisi, S.11, Erzurum Som, Mehmet Nusret, Tarihçe-i Erzurum, İstanbul ı 344

Benzer belgeler

ERZURUM DA HAT GELENEĞİ VE HATTAT TAHTACIZADE MUSTAFA FEHİM EFENDİ *

174 ERZURUM DA HAT GELENEĞİ VE HATTAT TAHTACIZADE MUSTAFA FEHİM EFENDİ * Bilal SEZER Doç.Dr., Uşak Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk El Sanatları Bölümü sezerbilal@gmail.com Pelin Güleda