Mücahit AYDIN * Keywords: Stock Exchange, Exchange Rates, Symmetry, Asymmetric Causality JEL Classification: G10, G15, F30

Transkript

1 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ EKONOMETRİ VE İSTATİSTİK Ekonomeri ve İsaisik Sayı: DERGİSİ GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE BORSA İLE DÖVİZ KURLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ: SİMETRİK ve ASİMETRİK NEDENSELLİK ANALİZİ RELATIONSHIP BETWEEN STOCK PRICES AND EXCHANGE RATES IN DEVELOPING COUNTRIES: SYMMETRIC AND ASYMMETRIC CAUSALITY ANALYSIS Mücahi AYDIN * Öze Bu çalışmada gelişmeke olan ülkelerden Arjanin, Brezilya, Çin, Endonezya, Filipinler, Meksika ve Türkiye için hisse senedi fiyaları ile döviz kuru arasındaki ilişki incelenmişir. Kullanılan veri, ülkelerin veri uygunluklarına göre değişim gösermekedir. Çalışmada nedensellik sonuçları üzerinde karşılaşırma yapılabilmesi amacıyla değişkenler arasındaki ilişki simerik ve asimerik nedensellik esleri kullanılarak incelenmişir. Ampirik analiz sonuçlarına göre, ele alınan ülkeler için değişkenler arasındaki nedensellik ilişkilerinin farklılaşığı görülmekedir. Çalışmadan elde edilen bir diğer sonuç ise simerik eslerin espi edemediği saklı ilişkilerin asimerik esler yardımıyla oraya çıkarılmış olmasıdır. Anahar kelimeler: Borsa, Döviz Kurları, Simeri, Asimerik Nedensellik JEL Sınıflaması: G10, G15, F30 Absrac This sudy examines he relaionship beween sock prices and exchange raes for developing counries from Argenina, Brazil, China, Indonesia, Philippines, Mexico and Turkey. The daa used in his sudy o be vary according o he daa suiabiliy of he counries. The relaionship beween variables was examined using symmeric and asymmeric causaliy ess in order o compare he resuls of causaliy in his sudy. According o empirical analysis resuls, he causaliy relaions beween he variables for he counries are differen. Finally, he hidden relaions which canno be revealed by he symmeric causaliy ess are revealed by asymmeric causaliy ess. Keywords: Sock Exchange, Exchange Raes, Symmery, Asymmeric Causaliy JEL Classificaion: G10, G15, F30 1. GİRİŞ Küreselleşme ile birlike gelişmeke olan ülkelerin finans piyasalarının uluslararası piyasalarla olan ekileşimi hızlanmışır. Teknolojik gelişmelerle birlike ise yerel yaırımcıların yabancı borsalara erişim olanağını arırmışır. Bu durum finansal piyasaların ekinliğini * Arş. Gör., Sakarya Üniversiesi, Siyasal Bilgiler Fakülesi, Ekonomeri Bölümü, Sakarya, Türkiye, aydinm@sakarya.edu.r 1

2 arırmakadır. Diğer arafan küreselleşmenin finansal piyasalar üzerinde olumsuz ekileri de görülmekedir. Gelişmeke olan ülkelerin küresel bir finansal krizden gelişmiş ülkelere göre daha fazla ekilenmesi bu duruma örnek olarak göserilebilir Asya finans krizi ile birlike döviz kuru oynaklığı armış ve yaırımlar riskli hale gelmişir. Bu gelişmelerle birlike ise döviz kurları ile hisse senedi fiyaları arasındaki ilişkinin analizi önem kazanmışır (Mishra, 2004: 210; Phylakis ve Ravazzolo, 2005: 1032). Lieraürde borsa ile döviz kurları arasındaki ilişki dör farklı yaklaşım yardımıyla açıklanmakadır. Bunlar; Porföy dengesi yaklaşımı, Parasal yaklaşım, Geleneksel yaklaşım, Hisse senedi yaklaşımı ve Varlık piyasası yaklaşımı olarak açıklanabilir. Porföy dengesi yaklaşımı ve Parasal yaklaşım değişkenler arasındaki ilişkinin yönünün hisse senedi fiyalarından döviz kuruna doğru olduğunu savunmakadır (Nah ve Samana, 2003). Porföy dengesi yaklaşımına göre hisse senelerinin aşırı değerlenmesi alebi arıracakır. Ulusal para biriminden hisse senlerinde olan alep arışı ulusal para alebini arıracak ve döviz kurunun değer kaybemesine neden olacakır (Muhammad & Rasheed, 2004: 536). Bu durum ise hisse senedi ile döviz kuru arasında ers yönlü bir ilişkinin varlığına işare emekedir. Parasal yaklaşıma göre ise hisse senedi fiyalarının düşmesi yerel yaırımcıların varlıklarının azalmasına neden olacakır. Sonuç olarak yerel paraya olan alep ve faizler düşecekir. Faizlerin düşmesi ise yaırımcılar fonlarını faize bağlı yerel varlıklardan alarak dövize bağlı yabancı varlıklara yaırmalarına neden olacakır. Diğer arafan hisse senedi fiyalarının azalması yerel para değerinde bir düşüşe sebep olacakır. Bu durum ise döviz krizi olma riskinin arması olarak yorumlanabilir. Geleneksel yaklaşım, değişkenler arasındaki ilişkinin döviz kurundan borsaya doğru olduğunu savunmakadır. Bu yaklaşım ekin piyasa hipoezine dayanmakadır. Döviz kurlarında meydana gelen bir değişme, ülkenin küresel icareinin yanında küresel rekabeini de ekilemekedir (Dornbush ve Fıscher, 1980). Döviz kurunun değer kazanması ile birlike ihraca ararken ihala azalacakır. İhracaaki bir arış ihracaçı firmaların kazançlarının aracağı beklenisi oluşurduğundan borsada işlem gören ihracaçı firmaların hisse senelerinin fiyalarını arıracakır. Bu durumda ihracaçı firmaların yoğunluka olduğu borsa değer kazanırken ihalaçı firmaların yoğunluka olduğu borsalar değer kaybedecekir. Sonuç olarak hisse senedi ve döviz kuru arasında poziif bir ilişki oraya çıkmakadır. 2

3 Hisse senedi yaklaşımı ise döviz kuru ile borsa arasında çif yönlü ilişki olduğunu savunmakadır. Bu yaklaşıma göre döviz kuru hisse senedi için arz-alep dengesini ekileyen bir unsurdur. Dolayısıyla değişkenler arasındaki ilişkinin çif yönlü olarak incelenmesi gerekmekedir (Yıldız, 2014: 79). Sermaye varlıklarının değerleri geleceke oluşacak naki akımlarının bugünkü değerleri dikkae alınarak belirlenmekedir. Buna göre döviz kurundaki bekleniler varlık fiyaları üzerinde ekili olacakır. Sonuç olarak döviz kuru oynaklığı hisse senedi fiyalarını ekileyebileceği gibi hisse senedi fiyalarından da ekilenebilmekedir (Zhao, 2010: 104). Son olarak varlık piyasası yaklaşımını göre ise döviz kuru ile hisse sendi arasında ilişki yok veya zayıf bir ilişki vardır. Bu yaklaşımda döviz kuru bir varlığın fiyaıdır. Döviz kuru ile ilgili dalgalanmalar döviz kurunun bugünkü fiyaını ekilerken gelecekeki fiyaını ekilememekedir. Bu yaklaşıma göre döviz kurunda meydana gelen değişmeler hisse senedi fiyalarından değil başka fakörlerden ekilenmekedir. Dolayısıyla döviz kuru ile hisse senedi fiyaları arasında bir ilişki bulunmamakadır. Bu çalışmada hisse senedi fiyaları ile döviz kuru arasındaki ilişki gelişmeke olan ülkelerden Arjanin, Brezilya, Çin, Endonezya, Filipinler, Meksika ve Türkiye için farklı dönem verileri kullanılarak incelenmişir. Çalışmada simerik nedensellik eslerinin yanında asimerik nedensellik esleri de kullanılmışır. Bunun nedenini ise şu şekilde açıklamak mümkündür. İkisadi değişkenlerin şoklar karşısındaki epkileri farklılık göserebilmekedir. Bu farklılıklar göz ardı edildiği zaman değişkenlerin aralarında var olan ilişkiler oraya çıkarılamayacakır. Bu durum yapılan analizlerin güvenirliliğini azalmakadır. Bu nokada değişkenlerde asimeri dikkae alınarak aralarındaki saklı ilişkilerin bulunması mümkündür. Özellikle oynaklığın fazla olduğu değişkenlerde simerik yerine asimerik ilişiklerin incelenmesi daha güvenilir sonuçlar elde edilmesine neden olmakadır. Bu nedenle çalışmada seriler arasındaki saklı ilişkileri analiz ememize olanak sağlayan Haemi-j (2012) asimerik nedensellik esi kullanılmışır. Çalışma dör bölümden oluşmakadır. Giriş bölümünde değişkenler arasındaki ilişkiden söz edildiken sonra ikinci bölümde lieraürde yer alan konu ile ilgili çalışmalar özelenmişir. Üçüncü bölümde kullanılan ekonomerik meodolojiye yer verilmişir. Dördüncü bölümde kullanılan veri anıılmış ve ampirik analiz sonuçları verilmişir. Son bölümde ise analiz sonuçları yorumlanarak çalışmanın lieraüre kakısından bahsedilmişir. 3

4 2. LİTERATÜR TARAMASI Döviz kuru ile hisse senedi arasındaki ilişkinin incelendiği birçok çalışma bulunmakadır. Faka değişkenler arasındaki ilişkinin varlığı veya yönü ile ilgili lieraürde bir görüş birliğine varılamamışır. Hisse senedi ile döviz kuru arasında bir ilişkinin varlığını savunan çalışmalar; Aggarwal (1981), İbrahim (2000), Kim (2003), Lee (2012) ve Sharma (2015) şeklinde özelenebilir. Döviz kuru ile hisse senedi arasında zayıf veya hiç ilişki bulmayan çalışmalar ise şu şekildedir: Nieh ve Lee (2001), Vygodina (2006) ve Rahman ve Uddin (2009). Aggarwal (1981) çalışmasında hisse senedi ve döviz kuru arasındaki ilişkiyi araşırmışır. Çalışmada hisse senedi fiyaları ile efekif döviz kuru değişkenlerini için dönemi aylık verileri kullanılmışır. Ampirik analiz kısmında kullanılan ekonomerik yönem ise basi regresyon analizidir. Elde edilen sonuçlara göre hisse senedi ile döviz kuru arasında poziif bir ilişki bulunmuşur. Çalışmadan elde edilen bir diğer sonuca göre ise değişkenler arasında uzun dönemde güçlü bir ilişki espi edilirken kısa dönemde daha zayıf bir ilişki espi edilmişir. Ibrahim (2000) Malezya için hisse senedi ile döviz kurları arasındaki ilişkiyi incelediği çalışmasında 1979:01 ile 1996:06 yılları arasında aylık verileri kullanmışır. Çalışmada kullanılacak ekonomerik yönemin espii için ilk olarak değişkenlerin durağanlık dereceleri ADF ve Philips Perron birim kök esleri yardımıyla incelenmişir. Elde edilen sonuçlara göre serilerin düzeyde birim köklü oldukları sapanmışır. Buna göre değişkenler arasındaki uzun dönemli ilişki eşbüünleşme esi yardımıyla incelenmiş ve değişkenler arasında uzun dönemli bir ilişkinin var olduğu sonucuna ulaşılmışır. Kim (2003) çalışmasında Amerika için 1974: :12 dönemi aylık verileri kullanarak döviz kuru ile hisse senedi fiyaları arasındaki ilişkiyi incelemişir. Çalışmada kullanılan ekonomerik yönem ise çoklu eşbüünleşme ve VAR modellerdir. Ampirik analiz sonuçlarına göre hisse senedi fiyalarının endüsriyel üreim ile poziif ilişkili iken döviz kuru, faiz oranı ve enflasyon ile negaif ilişkili olduğu espi edilmişir. Lee (2012) Hong Kong hisse senedi piyasası ile döviz kuru arasındaki ilişkiyi 2005: :03 dönemini verilerini kullanarak incelemişir. Çalışmada değişkenlerin durağanlık 4

5 dereceleri ADF birim kök esi yardımıyla incelenirken değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi Granger nedensellik esi kullanılarak incelenmişir. Son olarak değişkenler arasındaki uzun dönemli ilişki ise Augmened Engle-Granger eşbüünleşme esi yardımıyla analiz edilmişir. Elde edilen sonuçlara göre değişkenler arasında kısa ve uzun dönemli bir ilişki espi edilmişir. Yapılan nedensellik sınaması sonuçlarında ise döviz kurundan hisse senedine doğru bir nedensellik olduğu sonucuna ulaşılmışır. Sharma (2015) Hindisan hisse senedi geirileri ile döviz kuru arasındaki ilişkiyi araşırdığı çalışmasında 2007: :03 dönemi günlük verileri kullanmışır. Çalışmanın ampirik analiz kısmında serilere ilk olarak birim kök esi uygulanmış ve daha sonra Johansen eşbüünleşme esi yardımıyla değişkenler arasındaki uzun dönemli ilişkinin varlığı araşırılmışır. Analiz sonuçlarına göre döviz kuru ile hisse senedi geirileri arasında uzun dönemli bir ilişki espi edilmişir. Yapılan nedensellik esi sonuçlarına göre ilaç ve medya sekörü hariç üm sekörlerde nedenselliğin yönünün döviz kurundan hisse senedi geirisine doğru olduğu espi edilmişir. Nieh ve Lee (2001) 1993:10 ile 1996:02 dönemini kapsayan çalışmalarında G-7 ülkeleri (Kanada, Fransa, Almanya, İalya Japonya, İngilere ve Amerika) için hisse senedi ile döviz kuru arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Çalışmada ADF birim kök esi yardımıyla değişkenlerin durağanlıkları incelendiken sonra Engle-Granger eşbüünleşme esi ve Johansen eşbüünleşme esi yardımıyla eşbüünleşme analizi yapılmışır. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre G-7 ülkelerinde döviz kuru ile hisse senedi fiyaları arasında uzun dönemli bir ilişkiye raslanamamışır. Vygodina (2006) Amerika için dönemi günlük verileri kullanarak yapığı çalışmasında döviz kuru ve hisse senedi fiyaları arasındaki ilişkiyi araşırmışır. Çalışmada serilerin durağanlığı birim kök esleri yardımıyla incelendiken sonra Granger nedensellik esi kullanarak nedensellik analizi uygulanmışır. Elde edilen ampirik bulgulara göre büyük ölçekli firmalar için değişkenler arasında bir nedensellik ilişkisi espi edilmişir. Faka küçük çaplı firmalar için değişkenler arasında bir ilişki bulunamamışır. Çalışmadan çıkan bir diğer sonuç ise değişkenler arasındaki ilişkinin zaman periyodu boyunca değişim gösermesidir. Rahman ve Uddin (2009) arafından yapılan çalışmada Bangladeş, Hindisan ve Pakisan için döviz kuru ve hisse senedi arasındaki ilişki incelenmişir. Çalışmada döviz kuru 5

6 değişkeni olarak Bangladeş Takası, Hindisan Rupisi ve Pakisan Rupisinin Amerikan Doları karşısındaki döviz kuru değerleri kullanılmışır. Hisse senedi değişkeni için ise Dhaka Sock Exchange General Index, Bombay Sock Exchange Index ve Karachi Sock Exchange değerleri kullanılmışır. Ampirik analiz sonuçlarında değişkenlerin birinci dereceden eşbüünleşik oldukları espi edilmişir. Değişkenlerin arasındaki uzun dönemli ilişkinin varlığını espi emek için durağan olmayan döviz kuru ve hisse senedi değişkenlerine Johansen eşbüünleşme esi uygulanmışır. Eşbüünleşme esi sonuçlarına göre değişkenler arasında uzun dönemli bir ilişki bulunamamışır. Son olarak Granger nedensellik esi sonuçları, değişkenler arasında bir nedensellik ilişkisinin olmadığını gösermekedir. 3. EKONOMETRİK METODOLOJİ Hacker-Haemi-j (2006) nedensellik esi değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini Toda-Yamamoo nedensellik esi ile incelemeke faka kullanılan kriik değerler haaların normal dağılmama olasılığına karşı boosrap yönemi ile elde edilmekedir. Hacker-Haemi-j nedensellik esi ile değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisinin es edilmesi için aşağıdaki Vekör Ooregresif (VAR) model kullanılmakadır. y A y A y u p p1 Modelde kullanılan y, değişken vekörünü, A ise paramere vekörünü gösermekedir. Kullanılacak Wald isaisiğini elde edebilmek amacıyla denklemde göserilen VAR model aşağıdaki şekilde yazılabilir. Y NZ Modelde yer alan değişkenler sırasıyla aşağıdaki şekilde ifade edilir. X x1 x2 x3 x T,,,...,, (n T) N v A1 A2 A3 A p,,,,...,, (n (1 n(p d))) Z Z0, Z1, Z2,..., ZT 1, ((1 n(p d)) T) 6

7 1 x x, ((1 ( )) 1), 1,...,T.. x p1 1 Z n p d u1, u2, u3,..., u T, (nt) Nedenselliği sınamak için kullanılan Wald isaisiği aşağıdaki şekildedir (Hacker- Haemi-j, 2006: ). 1 ' ' 1 ' (C ) (Z Z) u (C ) W C S C Granger ve Yoon (2002) arafından gelişirilen asimerik ayrışırma ekniği Haemi-j (2012) arafından nedensellik analizinde uygulanmışır. Haemi-j (2012), nedensellik analizi için aşağıdaki rassal yürüyüş sürecinden yola çıkmışır (Haemi-J, 2012: 449). Y Y Y ,0 1i i1 Y Y Y ,0 2i i1 Burada Y 1 ve Y 2 iki büünleşik seri olmak üzere Y 1,0 ve Y2,0 başlangıç değerlerini gösermekedir. Değişkenlerin bileşenleri arasında nedensellik ilişkisinin incelenebilmesi için poziif ve negaif şoklar aşağıdaki şekilde anımlanmakadır. (, 0), (, 0) 1i max 1i 1i min 1i (, 0), (, 0) 2i max 2i 2i min 2i Bu iki değişken için poziif ve negaif şokları içeren denklemler aşağıdaki şekilde oluşurulmakadır ,0 1i 1i i1 i1 Y Y Y 7

8 ,0 2i 2i i1 i1 Y Y Y Haemi-j (2012) nedensellik esi için poziif ve negaif şokları birikimli formda aşağıdaki şekilde oluşurulmakadır. Y 1 1i i1, Y 1 1i i1, Y 2 2i i1 ve Y 2 2i i1 Bu aşamadan sonra Y ( Y1, Y2 ) olduğu varsayımıyla poziif bileşenler arasındaki nedensellik ilişkisini bulmak için p gecikmeli VAR model aşağıdaki şekilde anımlanır. Y AY... A Y u 1 1 p 1 Burada p gecikme sayısını göserirken, Y (21) boyuundaki değişken vekörünü, A r ise (2 2) boyulu r merebeden paramere marisini gösermekedir. Aynı şekilde negaif bileşenler arasındaki nedensellik ilişkisi Y ( Y1, Y2 ) varsayımıyla birlike aşağıdaki p gecikmeli VAR model yardımıyla es edilebilir. Y AY... A Y u 1 1 p 1 Tes için kullanılacak Wald isaisiği, Hacker-Haemi nedensellik esinde kullanılan VAR model yardımıyla elde edilir ve aynı yol izlenerek nedensellik sınaması yapılır. 4. VERİ VE UYGULAMA SONUÇLARI Bu çalışmada borsa ile döviz kurları arasındaki ilişki gelişmeke olan ülkelerden Arjanin, Brezilya, Çin, Endonezya, Filipinler, Meksika ve Türkiye için farklı dönemler için aylık veriler kullanılarak incelenmişir. Çalışmada borsa değişkenini emsilen hisse senedi fiyaları, döviz kurlarını emsilen ise Reel Efekif Döviz Kurları kullanılmışır. Reel efekif döviz kurlarının kullanılmasını nedenleri ise farklı ülkeler arasında karşılaşırılabilme kolaylığı sağlaması ve icaree konu olmayan malların da nispi fiya değişmelerini yansıabilmesi olarak göserilebilir. Ülkeler için analizde kullanılan veri aralıkları Tablo 1 de verildiği gibidir. 8

9 Tablo 1. Ülkeler için Analiz Dönemleri Ülke Veri Aralığı Ülke Veri Aralığı Arjanin 1997: :12 Filipinler 1995: :12 Brezilya 1995: :12 Meksika 1995: :12 Çin 1995: :12 Türkiye 1995: :12 Endonezya 1998: :12 Tablo 2 birim kök esi sonuçlarını gösermekedir. Yapılan üç farklı birim kök esine göre farklı anlamlılık düzeylerinde üm seriler seviyelerinde birim köklü bulunmuşur. Serilerin birinci farkı alındıkan sonra ise üm seriler durağan hale gelmişir. Bu aşamadan sonra seriler arasındaki nedensellik ilişkileri simerik ve asimerik nedensellik esleriyle incelenmişir. Tablo 2. Birim Kök Tesi Sonuçları ADF PP KPSS Seviye Ülke Düzey Arjanin Borsa 0.53(0.98) 0.47(0.95) 1.71 Döviz Kuru -1.52(0.50) -1.26(0.64) 1.69 Brezilya Borsa -2.07(0.25) -2.06(0.25) 1.86 Döviz Kuru -1.63(0.46) -1.75(0.40) 1.44 Çin Borsa -2.28(0.17) -2.42(0.13) 1.33 Döviz Kuru -0.67(0.84) -0.51(0.88) 1.33 Endonezya Borsa -0.70(0.84) -0.58(0.86) 1.83 Döviz Kuru -1.77(0.39) -4.52(0.10) 1.40 Filipinler Borsa -0.59(0.86) -0.34(0.91) 1.25 Döviz Kuru -1.03(0.74) -0.94(0.78) 0.78 Meksika Borsa -1.50(0.53) -1.53(0.51) 2.01 Döviz Kuru -2.15(0.22) -2.81(0.15) 1.38 Türkiye Borsa -3.20(0.14) -3.19(0.12) 1.79 Döviz Kuru -2.37(0.15) -2.28(0.17) 1.66 Birinci Farklar Arjanin Borsa (0.00) a (000) a 0.24 a Döviz Kuru -8.22(0.00) a -8.18(0.00) a 0.04 a Brezilya Borsa (0.00) a (0.00) a 0.27 a Döviz Kuru (0.00) a (0.00) a 0.12 a Çin Borsa (0.00) a (0.00) a 0.09 a Döviz Kuru (0.00) a (0.00) a 0.17 a Endonezya Borsa (0.00) a (0.00) a 0.08 a Döviz Kuru -3.87(0.00) a (0.00) a 0.32 a Filipinler Borsa (0.00) a (0.00) a 0.23 a Döviz Kuru (0.00) a (0.00) a 0.32 a Meksika Borsa (0.00) a (0.00) a 0.15 a Döviz Kuru -4.63(0.00) a (0.00) a 0.54 b Türkiye Borsa (0.00) a (0.00) a 0.51 b Döviz Kuru (0.00) a (0.00) a 0.50 b 9

10 No: Paranez içerisindeki değerler olasılık değerlerini gösermekedir. a, b ve c sırasıyla %1, %5 ve %10 anlamlılık düzeylerinde serilerin durağan olduğunu gösermekedir. KPSS birim kök esi %1, %5 ve %10 anlamlılık seviyeleri için kriik değerleri sırasıyla 0.739, ve dir. Tablo 3 borsadan döviz kuruna doğru simerik ve asimerik nedensellik sonuçlarını gösermekedir. Buna göre Çin dışında üm ülkelerde borsadan döviz kuruna doğru bir nedensellik ilişkisi espi edilmişir. Bunun yanında değişkenler arasında espi edilen asimerik ilişkiler ise şu şekilde açıklanabilir: (i) Brezilya için yapılan asimerik nedensellik sonucuna göre poziif şoklar arasında borsadan döviz kuruna doğru bir nedensellik ilişkisi bulunurken negaif şoklar için bu ilişki söz konusu değildir. (ii) Çin için değişkenler arasında simerik bir ilişki bulunamazken poziif şoklar arasında borsadan döviz kuruna doğru bir nedensellik ilişkisine raslanmışır. (iii) Endonezya da poziif şoklar için değişkenler arasında bir ilişki bulunmazken negaif bileşenler arasında borsadan döviz kuruna doğru bir nedensellik espi edilmişir. (iv) Filipinler, Meksika ve Türkiye için ise hem poziif hem de negaif şoklar arasında borsadan döviz kuruna doğru bir nedensellik ilişkisi espi edilmişir. Tablo 3. Simerik ve Asimerik Nedensellik Tesi Sonuçları (Borsa Döviz Kuru) Ülkeler Hipoez Wald İs. 1% 5% 10% Arjanin BR DV b BR + DV BR - DV Brezilya BR DV a BR + DV a BR - DV Çin BR DV BR + DV b BR - DV Endonezya BR DV a BR + DV BR - DV b Filipinler BR DV a BR + DV a BR - DV a Meksika BR DV a BR + DV a BR - DV a Türkiye BR DV a BR + DV a BR - DV c No: nedenselliğin olmadığını gösermekedir. a, b ve c sırasıyla %1, %5 ve %10 anlamlılık düzeylerinde seriler arasında nedensellik ilişkisinin varlığını gösermekedir. 10

11 Tablo 4 döviz kurundan borsaya doğru simerik ve asimerik nedensellik sonuçlarını gösermekedir. Elde edilen sonuçlara göre incelenen ülkelerden Endonezya dışındaki üm ülkeler için döviz kurundan borsaya doğru simerik bir ilişki söz konusu değildir. Asimerik nedensellik ilişkileri ise şu şekildedir: (i) Arjanin için poziif şoklar arasında döviz kurundan borsaya doğru bir nedensellik ilişkisi bulunmakadır. (ii) Endonezya ve Filipinler de negaif şoklar için döviz kurundan borsaya doğru bir nedensellik ilişkisi espi edilmişir. (iii) Brezilya, Çin, Meksika ve Türkiye içinse değişkenler arasında asimerik bir ilişki söz konusu değildir. Tablo 4. Simerik ve Asimerik Nedensellik Tesi Sonuçları (Döviz Kuru Borsa) Ülkeler Hipoez Wald İs. 1% 5% 10% Arjanin DV BR DV + BR b DV - BR Brezilya DV BR DV + BR DV - BR Çin DV BR DV + BR DV - BR Endonezya DV BR c DV + BR DV - BR a Filipinler DV BR DV + BR DV - BR b Meksika DV BR DV + BR DV - BR Türkiye DV BR DV + BR DV - BR No: nedenselliğin olmadığını gösermekedir. a, b ve c sırasıyla %1, %5 ve %10 anlamlılık düzeylerinde seriler arasında nedensellik ilişkisinin varlığını gösermekedir. 11

12 Tablo 5. Simerik ve Asimerik Nedensellik Tesi Sonuçları Özei Simerik Asimerik Poziif Negaif B. R. DV.. DV.. B. R. Ülke B. R. DV.. DV.. B. R. B. R. DV.. DV.. B. R. Arjanin X X X X Brezilya X X X X Çin X X X X X Filipinler X X Endonezy a X X Meksika X X X Türkiye X X X BR.. No: ve gösermekedir. DV.. sırasıyla Borsa ve Döviz kurunu ifade emekedir. ise nedenselliğin yönünü Tablo 5 simerik ve asimerik nedensellik esi sonuçlarını özelemekedir. Buna göre simerik nedensellik esi kullanılarak espi edilemeyen saklı ilişkiler asimerik nedensellik esi yardımıyla oraya çıkarılmışır. 5. SONUÇ Bu çalışmada hisse senedi fiyaları ile döviz kuru arasındaki ilişki gelişmeke olan ülkelerden Arjanin, Brezilya, Çin, Endonezya, Filipinler, Meksika ve Türkiye için farklı dönem verileri kullanılarak incelenmişir. Çalışmada değişkenler arasındaki ilişkilere ai nedensellik sonuçları üzerinde karşılaşırma yapabilmek amacıyla simerik ve asimerik nedensellik esleri kullanılmışır. Çalışmanın simerik nedensellik sonuçları şu şekilde özelenebilir: (i) Arjanin, Brezilya, Endonezya, Filipinler, Meksika ve Türkiye için değişkenler arasındaki nedenselliğin yönü borsadan döviz kuruna doğrudur. Buna göre söz konusu ülkelerde Porföy dengesi yaklaşımı veya parasal yaklaşımın geçerli olduğu anlamına gelmekedir. (ii) Çin için değişkenler arasında karşılıklı bir nedensellik ilişkisi bulunamamışır. Bu durumda Çin için Varlık piyasası yaklaşımının geçerli olduğu söylenebilir. (iii) Döviz kurundan borsaya doğru simerik nedenselliğin espi edildiği ek ülke Endonezya dır. Dolayısıyla Endonezya için değişkeler arasında çif araflı simerik bir nedensellik olduğu espi edilmişir. Bu da Endonezya da Hisse senedi yaklaşımının geçerli olduğu anlamına gelmekedir. 12

13 Asimerik nedensellik sonuçlarına göre ise sonuçlar şu şekildedir: (i) Borsadan döviz kuruna doğru asimerik nedensellik ilişkisi; Brezilya ve Çin için poziif şoklarda, Endonezya için ise negaif şoklarda espi edilmişir. Filipinler, Meksika ve Türkiye için söz konusu ilişki hem poziif hem de negaif şoklarda espi edilmişir.(ii) Döviz kurundan borsaya doğru bir asimerik nedensellik ilişkisi ise Arjanin de poziif şoklar arasında espi edilmişken, Endonezya ve Filipinler de negaif şoklar arasında espi edilmişir. Sonuç olarak ikisadi değişkenlerin poziif ve negaif şoklara verecekleri epkilerin farklı olabileceği göz önünde bulundurulduğunda döviz kuru ve borsa gibi oynaklığın çok olduğu değişkenler arasındaki nedensellik ilişkilerinin oraya çıkarılmasında simerik eslerin yeersiz kaldığı görülmekedir. Bu durumda değişkenlerin ikisadi şoklara verdikleri epkileri ayrışırabilen bir esin kullanılması gerekmekedir. Dolayısıyla oynaklığın fazla olduğu ikisadi ve finansal zaman serilerinde simerik eslerin yerine asimerik eslerin kullanılması daha güvenilir sonuçlar elde edilmesi açısından büyük önem arz emekedir. Çalışmada sonuçların karşılaşırılması için simerik ve asimerik nedensellik esinin bir arada kullanılması çalışmayı lieraürde var olan çalışmalardan ayrışırmakadır. Bu durum ise çalışmanın lieraüre olumlu bir kakısı olarak görülebilir. KAYNAKÇA Aggarwal, Raj. (1981), Exchange Raes and Sock Prices: A Sudy of U.S.Capial Marke under Flaoing Exchange Raes, Akron Business and Economic Review,Vol.12: Dornbush, Rudiger; Fıscher, Sanley (1980), Exchange Raes and he Curren Accoun, American Economic Review, Vol.70, No. 5: Granger, Clive; Yoon, Gawon (2002), Hidden Coinegraion, Working Paper, San Diego Universiy of California,Deparmen of Economics. Hacker, Sco; Haemi-J, Abdulnasser (2006), Tess for causaliy beween inegraed variables using asympoic and boosrap disribuions: heory and applicaion, Applied Economics, Vol.38, No.13:

14 Haemi-J, Abdulnasser (2012), Asymmeric causaliy ess wih an applicaion, Empirical Economics Vol.43: ibrahim, Mansor (2000), Coinegraion and Granger Causaliy Tess of Sock Prices and Exchange Raes Ineracions in Malaysia, ASEAN Economic Bullein, Vol. 17, No.1: Kim, Ki-Ho. (2003), Dollar exchange rae and sock price: evidence from mulivariae coinegraion and error correcion model Review of Financial Economics, Vol.12; Lee, Wai-Choi (2012), A Sudy of he Causal Relaionship beween Real Exchange Rae of Renminbi and Hong Kong Sock Marke Index Modern Economy, Vol.3; Mıshra, Alok (2004), Sock Marke and Foreign Exchange Marke in India: Are They Relaed?, Souh Asia Economic Journal, Vol.5, No. 2; Muhammad, N aeem; Rasheed, Abdul; Husain, Fazal (2004), Sock Prices and Exchange Raes: Are They Relaed? Evidence from Souh Asian Counries Pakisan Developmen Review, Vol. 41, No. 4; Nah, Golaka; Samana, G. (2003), Dynamic Relaion Bewee Exchange Rae an Sock Price A Case for India, In 39h Annual Conference paper of Indian Economeric Sociey also published in NSE News February. Nıeh, Chien; Lee, Cheng (2001), Dynamic Relaionship beween Sock Prices and Exchange Raes for G-7 Counries The Quarerly Review of Economics and Finance, Vol. 41: Phylakıs, Kae; Ravazzolo, Fabiola (2005), Sock Prices and Exchange Rae Dynamics, Journal of Inernaional Money and Finance, Vol. 24:

15 Rahman, Lufur; Uddin, Jashim (2009), Dynamic Relaionship beween Sock Prices and Exchange Raes: Evidence from Three Souh Asian Counries, Inernaional Business Research, Vol. 2, No. 2: Sharma, Nishi (2015), Causal Relaion beween Sock Reurn and Exchange Rae:Evidence from India, Global Journal of Managemen and Business Research, Vol.15, No.11: Vygodına, Anna (2006), Effecs of size and inernaional exposure of he US firms on he relaionship beween sock prices and exchange raes, Global Finance Journal, Vol.17: Yıldız, Ayşe (2014), Döviz Kuru ile Sekörel Hisse Senedi Endeksleri Arasındaki İlişki, Finans Poliik & Ekonomik Yorumlar, Vol.51, No.593: Zhao, Hua (2010), Dynamic Relaionship Beween Exchange Rae And Sock Price: Evidence from China, Research in Inernaional Business and Finance, Vol.24, No.2: Aıfa bulunmak için / Cie his paper: Aydın, M. (2017). Gelişmeke olan Ülkelerde Borsa ile Döviz Kurları Arasındaki İlişki: Simerik ve Asimerik Nedensellik Analizi, Ekonomeri ve İsaisik Dergisi, 27 (2),