ERGONOMİ. HASAN KALYONCU ÜNİVERSİTESİ Sürekli Eğitim Merkezi. Dr. Nilüfer Kosku, MD, PhD. (Halk Sağlığı)

Transkript

1 ERGONOMİ HASAN KALYONCU ÜNİVERSİTESİ Sürekli Eğitim Merkezi Dr. Nilüfer Kosku, MD, PhD. (Halk Sağlığı)

2 EĞİTİMİN AMACI Ergonomi temel kavramları İş fizyoloji temel kavramları İşyerinde ergonomik düzenlemeler Çalışma ortamı tasarımları Hakkında bilgi sahibi olunması.

3 Ana Başlıklar 1) Çalışma yaşamı ve ergonomi 2) İş fizyolojisi ve biyomekanik 3) Antropometri ve çalışma ortamı tasarımı 4) Bilgi teknolojisine dayalı ergonomik düzenlemeler 5) Güvenlik tekniğine dayalı ergonomik düzenlemeler 6) Ofis ergonomisi 7) İlgili mevzuat

4 Ergonomi (Tanım) Ergonomi, insanın fiziksel ve psikolojik özelliklerini inceleyerek, insanın makine ve çevre ile olan uyumunu doğal ve teknik olarak araştırma ve geliştirme çalışmalarının tümüdür. Yunanca'da Ergo iş, nomos ise yasa anlamına gelmektedir.

5 Ergonomi, insanın davranışsal ve biyolojik özelliklerini inceleyerek bunlara uygun yaşama ve çalışma ortamları yaratmayı amaçlayan bir bilim dalıdır. Ergonomik çalışmalar yapay ve doğal sistemlerin rahat, güvenli ve verimli birlikteliğini ve uyumunu sağlamaya yöneliktir. 1960'ların sonlarına doğru İTÜ ve Çalışma Bakanlığı Türkiye'de ergonomi alanında incelemelere başlamışlardır. Ders olarak ilk kez 1971 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Endüstri Mühendisliği bölümünde okutulmaya başlanmıştır.

6 Ergonominin diğer bilimlerle ilişkisi Anatomi: İki ana dalı ergonometrinin gelişmesinde en önemli katkıyı sağlar: Antropometri: İnsan bedeninin ölçülerini inceler. Biyomekanik: Anatomik yapıların ortamın fiziksel öğeleri ve koşulları ile etkileşimini esas alır. İş ve çevre fizyolojisi: Fiziksel öğelerin insan üzerindeki etkilerini inceler.

7 Psikoloji: Ergonominin diğer bilimlerle ilişkisi İş psikolojisi: Meslek seçimi ve meslek eğitimi, meslek doyumu, bireysel farklılıklar,.. inceler Deneysel psikoloji: İş başarabilme yeteneği, karar verme, beceri kazanma, bilgilerin yorumlanması ve değerlendirilmesi, bu değerlendirmelere göre etkinliğin yönlendirilmesi, yorgunluk, çalışma temposunun yarattığı stres etkisi, zihinsel yorgunluk, çalışma düzeninin yarattığı etkiler, yaş performans ilişkisi ve performansı etkileyen diğer öğeler konuları arasındadır.

8 Ergonomi bilimine katkısı olan disiplinler Fiziksel boyut ve biçim: Veri eldesi, toplanması ve analizi: Antropometri ve biyomekanik İstatistik - İşletme yöntemleri Fiziksel gereksinimler: Fizyoloji ve Çalışma alanları ve iş hayatı: biyoloji Tasarım Yönetim - İş psikolojisi Vücut ritimleri: Kronobiyoloji Organizasyonel yeniden yapılanma: İnsan girdi karakteristikleri: Fizyoloji Örgütsel teori - Duyusal psikoloji - Fizik Enformasyon ve karar: Psikoloji - Enformasyon birimleri İnsan çıktı karakteristikleri: Biyomekanik Fizyoloji Psikoloji - İletişim çalışmaları. Çevresel toleranslar: Fizyoloji Biyoloji Psikoloji - Adli tıp Kültür ve güdülenme: Psikoloji - Sosyoloji Sistem tasarımı: Sistemler - Mühendislik ilkeleri - Afet çalışmaları, kaza değerlendirmeleri

9 Ergonominin Hedefleri İnsancıllık ve Ekonomiklik: İnsana ait özelliklerin, bilgilerin, yeteneklerin ve becerilerin bilinmesi ve bunlara ait alt ve üst sınırların belirlenmesi, insana yaraşır bir iş düzenlemesinin gerçekleştirilmesi. Sağlığın Korunması: Çalışma koşullarından ileri gelen hastalıkların önlenmesi veya azaltılması İşin Sosyal Uygunluğu: İşin sosyal açıdan insana uygunluğu, insanın yaşamını toplumsal normlar içinde sürdürebileceği ortamın sağlanması ve bireyler arası ilişkilerin özendirilmesi Teknik Ekonomiklik: İnsan-makine sisteminin fonksiyonel açıdan doğru biçimde düzenlenmesi, bu tür sistemlerin performanslarının sürekliliğinin sağlanması ve insanların sitem içinde ekonomik açıdan en doğru biçimde görevlendirilmesi

10 Standartların belirlenmesi Bir araç, düzenek, çalışma ortamı, işlev tanımlanmasında ve tasarımında rahatlığın ve etkinliğin sağlanabilmesi için yeterli boşluk, yeterince rahatlık, çalışma kolaylığı, iş verimi ve güvenlik öğelerinin sağlanması zorunludur. Günlük yaşamda kullanılacak bir aracın standartlara uygun değeri, o toplumdaki kişilerin %95 ini yani 2. 5 persentille persentil arasındaki değerleri içermesi gerekir. Aslında toplumun %98 ine uygun olan tasarım idealdir. Ancak birçok durumda bunun sağlanabilmesi çok zordur. İnsan kullanımına sunulacak bir düzeneğin en küçük olarak toplumun persentiline uygun olması gerekir. Kapı yüksekliklerinde olduğu gibi. En büyük değer olarak ise toplumun 1-10 persentiline uygun olması sağlanmalıdır. oturma yüksekliği gibi. Bazan özel düzeneklerle ayarlama olanağı da sağlanabilir. Vidalı ayağı olan döner koltuklar, ya da özel otolardaki ayarlanılabilir koltuklar

11 ZORLANMA VE BİLEŞENLERİ Psikososyal Çevre Kişisel Özellikler Fizyolojik Sınırlar Uyum, Alışma Öğrenme İş Zorluğu İş Etkinlik Zorlanma Zaman Motivasyon Konsantrasyon Sürekli Zorlanma Sınırı Yorgunluk Hastalık Fiziksel Çevre

12

13 Çalışma alanı Sandalye Monitör Klavye Mouse (Fare) Masa

14

15 İdeal Oturuş ve duruş Şekilleri

16 Yanlış Hareketler ve Oturuş Şekli

17 Oturuş ve Klavye Kullanımı Düzgün Oturuş Şekli Parmakların Düzgün Duruş Şekli

18 Oturma yüksekliği az ya da çok olmamalı

19 Nötral postür, Oturma Baş omuzlar üzerinde dengeli Omuzlar gevşek, önde değil Ön kol ve uyluk zemine paralel, üst kol ve alt bacakla 90 açıda

20 Sandalye Uygun sandalye seçiminde, Yükseklik Derinlik Açı Bel desteği Kol desteği Tilt

21 Sandalye Ayaklar yerde veya ayak desteğinde rahat yerleşmiş, Bel destekli, Bacakların arkası destekli Kol destekleri omuzu ve kolları destekler pozisyonda Rahat olduğunuz hissedilmeli

22

23 Hatalı sandalye ve oturma yerlerine bağlı yakınmalar Yakınma Olası nedenler Gluteal Bölgede ağrı Sırtın alt bölgesinde ağrı Sırt bölgesinde ağrı Bacaklarda dolaşımın yetersiz olması Kalçalarda dolaşım yetersizliği 1.Ara vermeksizin uzun süreli oturma,özellikle sıkışık oturma, 2.Oturma yastığının çok sert olması (özellikle tüberositas iskiyadikaların ve trokanterlerin altına gelen bölümler), 3.Oturma yüzeyinin çok düz olması, biçimlendirilmenin olmaması, 4. Hareketi kısıtlayan ve periyodik duruş düzeltmelerine olanak vermeyen sandalye tasarımı 1.Yetersiz bel desteği 2.Sandalyenin bel desteği için uygun biçimde ayarlanmaması 3. İşçinin oturur durumda iken aşırı bükülme ve eğilmesi (sandalyenin kötü yerleşimi veya iş araçlarının kötü yerleşimine bağlı olabilir), 4.Oturur durumda iken ağırlık kaldırma 1.Çalışma alanı için sandalyenin çok alçak olması 2.Sandalyenin bulunduğu yerden sık sık başka yerlere uzanma gereğinin olması, özelikle omuz üstü bölgelere ulaşma, 3.Uzun süreli olarak statik ve kaskatı bir durumda oturma 4.Kolların çok yukarıda tutulması 5.Sandalyenin arkalığının çok küçük, kötü kenarlı veya yetersiz ayarlanmış olması 1.Sandalye oturma yüzeyinin ön kenarının dolaşımı engelleyecek kadar keskin olması (eğimli ya da çağlayan biçiminde tasarımlanmış olmaması), sandalyenin çok yüksek ayarlanması veya ayak desteğinin olmaması nedeniyle bacakların sallanması 2.Ayakların plantar fleksiyonuna yol açan yüksek topuklu ayakkabılar 3.Ayak ve bacak giriş yerinin dar olması nedeniyle dizlerde aşırı fleksiyon olması 1.Sandalye oturma yüzeyinin ön kenarının dolaşımı engelleyecek kadar keskin olması (eğimli ya da çağlayan biçiminde tasarımlanmış olmaması), sandalyenin çok yüksek ayarlanması veya ayak desteğinin olmaması nedeniyle bacakların sallanması, 2.Oturma tablasının çok yumuşak olması 3.Kalçaların içe bükülmesine neden olacak oranda frontalde oturma tablasının aşırı şekillendirilmiş olması

24 Monitör Pozisyonu Direkt olarak karşınızda Gövdeden kol uzunluğu kadar uzakta Monitörün üstü göz hizasında Monitörün üstü göz hizasında veya hafif aşağıda

25 Klavye taşıyıcısı Kişinin vücut yapısına göre değiştirilebilmesi avantajı El bilekleri nötral pozisyonda

26 El bileği düz... El bileği nötral pozisyonu

27 Klavyeler Bilek desteği kullanılmalı, Yumuşak, jel kıvamında olmalı Nötral pozisyonda duruşu kolaylaştıracak şekilde dizayn edilmiş olmalı

28

29 Mouse Klavye ile aynı seviyede ve gövdeye aynı mesafede olmalı Yeni mouse lar işaret parmağını daha az zorlar

30 Diğer aksesuarlar Döküman taşıyıcı Monitöre monte edilebilmeli

31 Diğer aksesuarlar Baş telefonu (Mikrofonlu kulaklık) Boyun ve baş arasında telefonu sıkıştırmayı engeller Speaker Phone

32 Diğer aksesuarlar Ayak destekleri ayak istirahati için kullanılır

33

34

35

36

37 Uygun mu?

38 Daha iyi

39 Uygun mu?

40 Statik postürü azaltmak Sıkça pozisyon değiştirin Uygun büro malzemeleri kullanın Düzenli egzersiz yapın

41 Basit Eksersizler Bilgisayar kullanıcılarını uzun bir zaman sonra bekleyen tehlikelerden bazıları: Disk Kayması Boyun Fıtığı Bel Fıtığı Bilek,Diz ve Dirsek Kireçlenmesi Omuz ve Boyun Tutulması Sizi bekleyen ve eğer önemsenilmezse mutlaka başınıza gelecek olan bu felaketlerden korunmak için aşağıdaki hareketleri mutlaka yapınız.

42 Sırt ve Omuz Eksersizleri Ayağa kalkınız ve sağ elinizle sol omzunuzu sol elinizle sağ omzunuzu kavrayınız.başınızı kolunuzun aksi yönünde çevirebildiğiniz kadar hareket ettiriniz.

43 Baş ve Boyun Eksersizleri Boynunuzu beşer kez sağa sola öne ve arkaya doğru hareket ettiriniz Başlangıçta kendinizi zorlamayınız.gün geçtikçe ve Boyun kaslarınız güçlendikçe zaten hareket mesafesi artacaktır.

44 Bilgisayar ve Sandalye Eksersizleri Resimde görmüş olduğunuz hareketleri her iki saatta bir kez mutlaka yapınız.kendinizi daha iyi hissedeceksiniz.

45 Bilgisayar ve Sandalye Eksersizleri

46 Bilgisayar ve Sandalye Eksersizleri

47 Top sıkma Lastik top yavaşça sıklıp 10 Lastik top yavaşça sıklıp 10 saniye tutulur, gevşetilir, 8-10 kez tekrarlanır

48 El bileği germe Yumruk yapılır Yavaşca fleksiyon ve ekstansiyona getirilir 8-10 kez tekrarlanır

49 ELLE TAŞIMA İŞLERİ YÖNETMELİĞİ (24 Temmuz Sayı : 28717) Bu Yönetmeliğin amacı; elle taşıma işlerinden kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik risklerinden, özellikle sırt ve bel incinmelerinden, çalışanların korunmasını sağlamak için asgari gereklilikleri belirlemektir. Elle taşıma işi Bir veya daha fazla çalışanın bir yükü kaldırması, indirmesi, itmesi, çekmesi, taşıması veya hareket ettirmesi gibi işler esnasında, işin niteliği veya uygun olmayan ergonomik koşullar nedeniyle özellikle bel veya sırtının incinmesiyle sonuçlanabilecek riskleri kapsayan nakletme veya destekleme işlerini ifade eder.

50 sırt ve bel incinmesi riskini arttıran durumlar Yük; - Çok ağır veya çok büyükse, - Kaba veya kavraması zorsa, - Dengesiz veya içindekiler yer değiştiriyorsa, - Vücuttan uzakta tutulmasını veya vücudun eğilmesini veya bükülmesini gerektiren bir konumdaysa, - Özellikle bir çarpma halinde yaralanmaya neden olabilecek yoğunluk ve şekildeyse, elle taşınması, bilhassa sırt ve bel incinmesi riskine neden olabilir. İş; - Çok yorucu ise, - Sadece vücudun bükülmesi ile yapılabiliyorsa, - Yükün ani hareketi ile sonuçlanıyorsa, - Vücut dengesiz bir pozisyonda iken yapılıyorsa,

51 sırt ve bel incinmesi riskini arttıran durumlar Çalışma ortamının özellikleri Çalışılan yer, işi yapmak için yeterli genişlik ve yükseklikte değil ise, Zeminin düz olmamasından kaynaklanan düşme veya kayma tehlikesi varsa, Çalışma ortam ve şartları, çalışanların yükleri güvenli bir yükseklikte veya uygun bir vücut pozisyonunda taşımasına uygun değil ise, İşyeri tabanında veya çalışılan zeminlerde yüklerin indirilip kaldırılmasını gerektiren seviye farkı varsa, Zemin veya üzerinde durulan yer dengesiz ise, Sıcaklık, nem veya havalandırma uygun değil ise, İşin gerekleri Aşağıda belirtilen çalışma şekillerinden bir veya birden fazlasını gerektiren işler bilhassa sırt ve bel incinmesi riskine neden olabilir. - Özellikle vücudun belden dönmesini gerektiren aşırı sık veya aşırı uzun süreli bedensel çalışmalar, - Yetersiz ara ve dinlenme süresi, - Aşırı kaldırma, indirme veya taşıma mesafeleri, - İşin gerektirdiği, çalışan tarafından değiştirilemeyen çalışma temposu.

52 BİREYSEL RİSK FAKTÖRLERİ Çalışanlar; - Yapılacak işi yürütmeye fiziki yapılarının uygun olmaması, - Uygun olmayan giysi, ayakkabı veya diğer kişisel eşyaları kullanmaları, - Yeterli ve uygun bilgi ve eğitime sahip olmamaları, durumunda risk altında olabilirler.

53 Endüstriyel Bel Okulu İş ortamında; Ağır yükleri tekrarlamalı kaldırma, Kaldırma ve dönme, Sürekli kollar ile yukarı uzanma Uzun süreli oturarak, ayakta durarak, öne eğilerek çalışma Vibrasyona maruz kalma

54 Endüstriyel Bel Okulu kişilik gruplara, interaktif; Vücudu doğru kullanma, GYA lerini doğru yapma Doğru taşıma, kaldırma Kilo kontrolu, Sigara ile savaş Uygun egzersizler

55

56 Endüstriyel Bel Okulu

57 Endüstriyel Bel Okulu

58 Hedef Bilimsel verileri destek alarak ülkemizde branşlar ve meslekler arası dayanışmayı arttırmak, Koruma eğitimlerini standardize etmek, Kapsamlı işe döndürme programlarını düzenli uygulanabilir ve Kapsamlı işe döndürme programlarını düzenli uygulanabilir ve ulaşılabilir standartlara getirmek

59 25 kg yi aşan yükleri itmek, taşımak ve kaldırmak için ekipman kullanılmalıdır. Elle taşınan yüklerde vücut dik olmalı, yük vücuda yakın tutulmalı ve belli aralıklarla dinlenme yapılmalıdır.

60 Otomobil işçileri sendikası (UAW) işçilerin arabanın altındaki çukura girerek elleri yukarıda gergin durumda çalışmalarını önlemek için arabaların yan yatırılarak onarılmasını sağlayacak bir düzenek yapılmasını sağladı.

61 50 kg lık bir yük kaldırırken omurga üzerine binen yükün statik değerleri

62 Disk kaymasının temel mekanizması balonlaşır

63 Omurganın ve iskelet sisteminin sağlığının korunabilmesi için dikkat edilmesi gereken noktalar 1. Ağırlık kaldırma işlemine geçilmeden yol üzerinde hareketi engelleyecek her şey kaldırılmalıdır. 2. Optimum kaldırma yüksekliği yerden 40 santimetredir. Bütün kaldırılacak cisimler uygun yükseklikteki bir platformdan kaldırılmalıdır. 3. Ritmik hareket etmelidir. Yürürken başın üzerindeki kitabın düşmesini engelleyecek bir hareket ve yürüme ahengi en uygun yürüyüş şeklidir. 4. Dik yürüme ve dik oturma alışkanlık haline getirilmelidir. 5. Sandalye ve yatakların uygun ergonomik özellikte olması sağlanmalıdır.

64 Omurganın ve iskelet sisteminin sağlığının korunabilmesi için dikkat edilmesi gereken noktalar 6. Öne doğru eğilerek ağırlık kaldırmaktan kaçınmalıdır. 7. Sarkık, kontrolsüz hareketlerden kaçınılmalıdır. 8. Dengesiz yüklenmiş yüklerin taşınmasından kaçınılmalıdır. Taşınan yükün iyi dengelenebilmesi gerekir. 9. Ayakta dururken daha fazla güç harcamanız gerektiğinde öne doğru zorlanmadan çok geriye doğru zorlanma yöntemi kullanılmalıdır. 10. Uygun kaldırma, itme ve çekme hareketi için ayaklar birbirinden ayrı ve dengenin sağlanması için mutlaka bir ayağın önde olması zorunludur.

65 Omurganın ve iskelet sisteminin sağlığının korunabilmesi için dikkat edilmesi gereken noktalar 11. Ağırlık kaldırırken iterken ve çekerken kollar gövdeye yakın tutulmalıdır ve dizlere kuvvet verilerek uygulama yapılmalıdır. 12. Ağırlığın mümkün olduğunca gövdeye yakın tutulması sağlanmalıdır. 13. Sırt daima düz tutulmalıdır. 14. Ağırlık kaldırma işlemine diz bükük ve sırt düz durumda kaldırma öncesi duruş biçiminde başlanılmalıdır. 13. Bir kişinin kendi ağırlığının yarısından fazla bir ağırlığı kaldırması, çekmesi ya da itmesi sakıncalı olabilir. Eğer böyle bir durum söz konusu ise mutlaka bir başka kişiden yardım alınmalıdır.

66

67 Bazı basit uygulamalarla gereksiz eğilmeler ve omurga zorlanmaları önlenebilir

68

69 Ağırlık kaldırma da ve aşağı doğru kuvvet uygulama da duruş özellikleri

70

71

72 Dönme hareketleri bel üzerinde zorlayıcı etki yapar.

73 Derin kutuların içerisindeki cisimlerin kaldırılması en zorlayıcı hareketler ve çalışma biçimleri arasındadır.

74 Eğilme, uzanma ve yürümeyi en aza indirin

75

76

77

78 Titreşim-(Sekonder Reynoud Hastalığı) 1 Hz - Kemik ve eklem zararları 10 Hz - Sinir, dolaşım ve hareket sistemi zararları 500 Hz- Dolaşım ve sinir sistemi zararları

79 ÇALIŞANLARIN TİTREŞİMLE İLGİLİ RİSKLERDEN KORUNMALARINA DAİR YÖNETMELİK (22 Ağustos Sayı : 28743) a) Bütün vücut titreşimi: Vücudun tümüne aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği için risk oluşturan, özellikle de bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimi, b) El-kol titreşimi: İnsanda el-kol sistemine aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği için risk oluşturan ve özellikle de damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimi, c) Maruziyet eylem değeri: Aşıldığı durumda, çalışanın titreşime maruziyetinden kaynaklanabilecek risklerin kontrol altına alınmasını gerektiren değeri, ç) Maruziyet sınır değeri: Çalışanların bu değer üzerinde bir titreşime kesinlikle maruz kalmaması gereken değeri, ifade eder.

80 El-kol titreşimi için; 1) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri: 5 m/s2. 2) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet eylem değeri: 2,5 m/s2. Bütün vücut titreşimi için; 1) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri: 1,15 m/s2. 2) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet eylem değeri: 0,5 m/s2.

81 Doğal bir vücut pozisyonunda, uzanmadan, eğilmeden ve çömelmeden çalışılmalıdır. Elle vidalama, makineye malzeme besleme, paketleme, seri üretimde tekrarlayan iş kaynaklı kas incitme risk vardır

82 İlgili yasal düzenlemeler ÇALIŞANLARIN TİTREŞİMLE İLGİLİ RİSKLERDEN KORUNMALARINA DAİR YÖNETMELİK (22 Ağustos Sayı : 28743) ELLE TAŞIMA İŞLERİ YÖNETMELİĞİ (24 Temmuz Sayı : 28717) İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI YÖNETMELİĞİ (25 Nisan Sayı : 28628)

83 Videolar B bilgisayar kullanırken ergonomi laptop kullanırken ergonomi telefon kullanırken ergonomi Sunumundan Yararlandığımız Dr. Nilüfer Kosku(MD, PhD, Halk Sağlığı),ya TEŞEKKÜRlerimizle