LABORATUVAR TESTLERİNİN KLİNİK YORUMU

Transkript

1 LABORATUVAR TESTLERİNİN KLİNİK YORUMU Alanin Transaminaz ( ALT = SGPT) : Artmış alanin transaminaz karaciğer hastalıkları ( hepatosit hasarı), hepatit, safra yolu hastalıklarında ve ilaçlara bağlı olarak artar. Albümin: Artmış albümin dehidratasyon da, azalmış albümin ise karaciğer hastalıklarında, nefrotik sendromda, kalp yetmezliğinde, açlık ve yetersiz beslenmede, barsak emilim bozukluklarında, lösemide olur. Alkali Fosfataz (ALP): Yüksek alkali fosfataz ergenlikte hızlı kemik gelişimi dönemlerinde, kemik hastalıklarında, kırıklarda, karaciğer ve kemik tümörlerinde, lösemide görülür. Aspartat Transaminaz ( AST=SGOT): Yüksekliği alkolizm, siroz, hepatit, ilaca bağlı, safra yolu hastalıklarında görülür. Azalmış AST üremide, B6 eksikliğinde ve ilaca bağlı olarak görülür. Direk Bilirübin: Artmış direk bilirübin hepatit, siroz, neoplazm, safra yolu hastalıkları ve yeni doğan sarılığında görülür.

2 Total Bilirübin: Karaciğer hastalıkları (hepatit, siroz, neoplazm), alkolizm, hemolitik hastalıklar, safra yolu hastalıkları ( taş, tıkanma, tümör) yeni doğan sarılığı ve anoreksi de görülür. Kalsiyum: Artmış kalsiyum hiperparatiroidizm de, akciğer ve meme kanserinde, kemik resorbsiyonu nun arttığı durumlarda görülür. Azalmış kalsiyum beslenme bozukluklarında, barsak emilim bozukluklarında, Vit D eksikliğinde görülür. Karbon Dioksit: Artmış karbon dioksit Respiratuvar asidoz ve/ veya metabolik alkalozda, azalmış karbon dioksit respiratuvar alkaloz ve / veya metabolik asidoz da görülür. Klor ( Cl): Artmış klor miktarı dehidratasyonda, metabolik asidozda, azalmış klor miktarı ise aşırı hidrasyonda respiratuvar asidoz ve metabolik alkaloz da görülür. Total kolesterol: Artmış total kolesterol, beslenme bozukluğu, hipotiroidizm de görülür. Azalmış total kolesterol beslenme bozukluğu, emilim bozukluğu ve hematolojik hastalıklarda görülür. Kreatinin: Artmış kreatinin renal hastalıklarda, böbrek yetmezliğinde, Glomerüler filtrasyonun düştüğü durumlarda artar, düşük kreatinin ise kas kitlesinin azaldığı durumlarda, karaciğer

3 hastalıklarının ileri dönemlerinde görülür. Ferritin: Artmış ferritin hemokromatoz, hematolojik hastalıklar, akut karaciğer hastalıkları, lenfoma ve hepatosellüler karsinomada görülür. Düşük ferritin ise demir eksikliğinde görülür. Gama Glutamik transferaz ( GGT): GGT safra yolu tıkanmalarında, siroz da, hepatitlerde, karaciğer ve pankreas kanserlerinde ve alkolizm de artar. Glikoz: Kan şekeri diyabet de yüksek, insülinoma da düşük seyreder. High Density Lipoprotein ( HDL): Artmış HDL östrojen yüksekliğinde, Doğum kontrol hapları kullanımı sırasıdna, ilaçlara bağlı olarak yüksek seyreder, obezite de, diyabette ve üremi de düşük seyreder. Demir ( Fe): Yüksek demir hemakromatoz da, hemolitik anemide, akut karaciğer hastalıklarında yüksek görülür. Düşük demir ise demir eksikliği anemisinde görülür. Laktat Dehidrojenaz (LDH): Neoplazm larda, hematolojik hastalıklarda, miyokard, pulmoner ve renal infarktüslerde, infeksiyöz mononükleozisde LDH yükselir. Low Density Lipoprotein (LDL):

4 Yüksek LDL ateroskleroz ve koroner kalp hastalıklarında yüksek bulunur. Magnezyum (Mg): Yüksek Mg böbrek yetmezliği ve solunum yetmezliğinde, düşük Mg epilepsi ataklarında, tetani de, kardiak aritmilerde, Ca ve K düşüklüğünde görülür. Fosfor ( fosfat) : Böbrek taşlarına, böbrek yetmezliğinde, akromegalide, hipoparatiroidizm de, kemik metastazlarında yüksek görülür. Osteomalazi de, hiperparatiroidide düşük bulunur. Potasyum (K): Yüksek potasyum travma ve ezilmelerde, Addison hastalığında, asidoz da, böbrek hastalıklarında yüksek bulunur. Primer aldosteronizm de metabolik alkaloz da, Cushing sendromunda, renal tübüler hastalıklarda ise düşer. Total Protein: Dehidratasyonda total protein yüksek bulunur, beslenme bozukluğu, emilim bozuklukları ve ödem de düşük bulunur. Sodyum (Na): Yüksek Na dehidratasyonda, Cushing sendromunda, aldosteronizm de görülür. Düşük Na ise addison hastalığı, over hidrasyon, hipopituitarizm ve karaciğer hastalıklarında görülür. Total Demir Bağlama Kapasitesi (TDBK): Artmış TDBK demir eksikliğinde. Azalmış TDBK hemokromatoz

5 da görülür. Trigliserid: Artmış trigliserid aterosklerotik hastalıklarda, koroner arter hastalıklarında, aşırı karbonhidrat alımında, obezite ve pankreatitte görülür. Üre: Artmış üre kronik böbrek hastalıklarında, akut böbrek yetmezliğinde, ketoasidoz da, dehidratasyonda ve GİS kanamalarda görülür. Düşük üre ise gebeliğin son dönemlerinde, protein alımının azaldığı durumlarda, aşırı hidrasyonda, SIADH ve karaciğer yetmezliğinde görülür. Ürik Asit: GUT hastalığında, böbrek taşında, metabolik hastalıklarda, diüretik kullanımında, dissemine neoplazm larda, alkol alımında, böbrek yetmezliğinde hipertansiyonda artar. KREATİNİN KLİRENSİ Creatinine clearance; Kreatin Klirensi; Cc Cl; Kandaki kreatinin miktarının ne hızla temizlendiğini gösteren ve böbrek fonksiyonları hakkında detaylı bilgiler veren bir testtir. Ölçüm için kan ve idrar örneği gerekir. Kan ve idrarda kreatinin miktarı ile ve günlük idrar miktarı ile hesaplanarak bulunan bir değerdir. Kreatin klirensi yaşla birlikte düşer ( her 10 yılda bir 6,5 ml/min/1,73m2 azalır). Kreatin klirensi böbrek glomerülerinden kan akışını hesaplamakta da kullanılır (Glomerular Filtration Rate= GFR) ancak filtre edilen kreatinin in küçük bir kısmı

6 geri emildiğinden GFR ölçümü olağandan fazla çıkabilir ki bu durum böbrek hastalıklarında daha fazla olur. Kreatin klirensi normal değeri: Erkeklerde: ml/dk. Kadınlarda: ml/dk dır. Kreatin klirensini düşüren hastalıklar nelerdir? Akut tübüler nekroz, Mesane tıkanması, Konjestif kalp yetmezliği, Susuz kalmak ( dehidratasyon), İleri böbrek hastalıkları, Glomerülonefritler, Böbrek yetmezliği, Böbrek kan akımının bozulduğu durumlar ( şok, vb), İdrar çıkışının tıkandığı hastalıklar da kreatin klirensi düşer. Aşağıdaki durumlar test sonucunu olumsuz etkiler: 24 saatlik idrar toplama hatası, Gebelik, Aşırı egzersiz hesaplamayı bozar. Referanslar: Landry DW, Bazari H. Approach to the patient with renal disease. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap 116. İDRARDA KREATİNİN

7 24 Saatlik İdrarda Kreatinin; Spot idrarda Kreatinin; Creatinine urine; Kreatinin kas metabolizmasının atık maddesidir ve tamamı böbrekler den atılır. Kan ve idrar kreatinin miktarı böbrek fonksiyonları hakkında değerli bilgiler verir. İdrarda kreatinin 24 saatlik idrarda yada anlık idrarda bakılabilir. Aşağıdaki ilaçlar test sonucunu etkiler, testten önce kesilmeleri gerekir: Sefalosporin gurubu antibiyotikler, Cimetidin, Cisplatin benzeri kemoterapi ilaçları, Gentamisin, Trimetoprim kreatinin seviyesini etkiler. İdrarda kreatinin testi ne için istenir? Test böbrek fonksiyonlarını ölmek amacıyla istenir. Böbrek fonksiyonlrının önemli bir göstergesi olan kreatin klirensi ölçümü için idrarda kreatin bakılmalıdır. İdrarda kreatinin normal değeri nedir? İdrada kreatinin miktarı ( 24 saatlik idrarda ) 500 ila 2000 mg /gün arasında değişir. Sonuç kas kitlesi yaş ile ilişkilidir. Kas kitlesine oranla normal değer : Erkekler için mg/kg/gün, Kadınlar için mg/kg/gün dür. idrar kreatinin miktarı tek başına çok anlam ifade etmez, kan kreatini ile birlikte böbrek fonksiyonlarının ifadesinde değerlidir. İdrar kreatinin seviyesi birçok hastalıkta değişir: Glomerülonefrit, Aşırı et tüketimi, Piyelonefrit ( böbrek iltihabı), Böbrek yetmezliği, Kas hastalıkları, Myasteniya gravis, Dehidratasyon ( susuz kalmak ), Rabdomyoliz,

8 İdrar yolu tıkanmaları idrar kreatinin seviyesini etkiler. Referansler: Landry DW, Bazari H. Approach to the patient with renal disease. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap 116. SPOR CHECK-UP PROGRAMI SPOR CHECK-UP özellikle aşağıda sayılan risk faktörlerinin bir veya birkaçını taşıyan kişilerin spor veya bir egzersiz programına başlamadan önce metabolik, kardiak durumlarının tespitini, sarılık testlerini, kan sayımını, tiroid, böbrek ve karaciğer fonksiyon testlerini içerir. Spor için risk faktörleri nelerdir? Kalp krizi geçirmiş kişiler, Kilolu kişiler, Sigara içenler, Ailede kalp hastalığı olan kişiler, Ailede CVA hastalığı olan ( felç, geçici felç ) kişiler, Kolesterol düzeyi yüksek erkekler, 40 yaşın üstü ve hiç spor yapmamış kişiler, Perimenapoz ve menapozda olan kadınlar, Kardiak ritm bozuklukları olanlar, Tiroid hastalığı olanlar, Diyabetik ler, Akciğer hastalığı olanlar, Hipertansif kişiler, Böbrek ve karaciğer fonksiyon bozukluğu olanlar, Kronik iltihabi hastalığı olanlar, Kanama ve pıhtılaşma bozukluğu olanlar, Kronik anemisi olan kişiler için spor öncesi yapılması önerilen chec up programıdır.

9 Testler: AÇLIK KAN ŞEKERİ HEMOGRAM ( TAM KAN SAYIMI ) WBC RBC PLT HB HTC MCV MCH MCHC RDW TAM İDRAR TAHLİLİ ÜRE KREATİNİN SGOT SGPT SEDİMENTASYON TOTAL KOLESTEROL HDL KOLESTEROL LDL KOLESTEROL VLDL KOLESTEROL TRİGLİSERİD TSH ANTİ HAV IgM HBs AG ANTİ HCV EKG

10 DETAYLI KADIN CHECK- UP Detaylı kadın check-up programında : tam kan sayımı anemi ( kansızlık ), enfeksiyon hastalıklarının taraması, tam idrar tahlili, açlık kan şekeri, 3 aylık kan şekeri bilançosu, vücut insülin direnci, kan insülin seviyesi, böbrek fonksiyonları, karaciğer fonksiyonları, kan yağları ve kolesteroller in analizi, kalp fonksiyonları ve EKG, bağırsak gizli kanama taraması, dışkı mikroskobisi ve parazit taraması, kalsiyum miktarı, over ve meme kanseri ön taraması, hepatit B virüs taşıyıcılık ve aşı taraması, hepatit A taraması, tiroit fonksiyonları taramaları yapılmaktadır. Detaylı kadın Check Up programı aşağıdaki laboratuvar testlerini kapsar. Testler : TAM KAN SAYIMI ( HEMOGRAM ), SEDİMENTASYON, TAM İDRAR ANALİZİ, DIŞKIDA GİZLİ KAN, DIŞKI MİKROSKOPİSİ VE PARAZİT ARAŞTIRMASI, AÇLIK KAN ŞEKERİ, HBA1C ( 3 AYLIK KAN ŞEKERİ BİLANÇOSU ), HOMA IR ( İNSULİN DİRENCİ ), İNSULİN, ÜRE, KREATİNİN, ÜRİK ASİT, Na, K, Cl ( ELEKTROLİTLER ), TOTAL KALSİYUM, SGOT ( AST ), SGPT ( ALT ), GGT ( GAMMA GLUTAMİL TRANSFERAZ ), LDH ( LAKTAT DEHİDROGENAZ ), ALP ( ALKALEN FOSFATAZ ), TOTAL KOLESTEROL, HDL KOLESTEROL, LDL KOLESTEROL,

11 VLDL KOLESTEROL, TRİGLİSERİD, Ca 125 ( OVER KANSER TARAMASI ), Ca 15-3 ( MEME KANSER TARAMASI ), CRP, ROMATOİD FAKTÖR, HBs Ag ( HEPATİT B ANTİJENİ ), ANTİ HBs ( HEPATİT B ANTİKORU ), ANTİ HAV TOTAL ( HEPATİT A ANTİKORU ), TSH ( TROİD STİMULAN HORMON ), T3 (TRİİODOTRİONİN ), T4 ( TETRAİODO TRİONİN ), EKG ( ELEKTROKARDİOGRAFİ ). YENİ GENEL CHECK-UP Yeni genel check up programında : anemi ( kansızlık ), enfeksiyon hastalıklarının taraması, idrar tahlili ve açlık kan şekeri taraması, böbrek ve karaciğer fonksiyonlarının taraması, kan yağları ve kolesterol analizi, tiroid fonksiyonları taraması, kalp fonksiyonları, akciğer fonksiyonları ile hepatit A ve hepatit B taramaları yapılmaktadır. Testler: TAM KAN SAYIMI ( hemogram ) SEDİMENTASYON TAM İDRAR ANALİZİ AÇLIK KAN ŞEKERİ ÜRE KREATİNİN ÜRİK ASİT SGOT ( AST )

12 SGPT ( ALT ) TOTAL KOLESTEROL HDL KOLESTEROL LDL KOLESTEROL TRİGLİSERİD TSH ( TİROİD STİMULAN HORMON ) T3 ( TRİİODO TRİONİN TİROİD HORMONU ) T4 ( TETRAİODO TRİONİN TİROİD HORMONU ) HBs Ag ( HEPATİT B ANTİJENİ ) ANTİ HB s ( HEPATİT B ANTİKORU ) ANTİ HAV ( HEPATİT A ANTİKORU ) EKG ( ELEKTROKARDİOGRAM ) ÜRE BUN; Blood Urea Nitrojen; Üre insan vücudunda nitrojen metabolizmasının son ürünüdür. Yağ, protein ve karbonhidrat tüketimi sonucu karaciğerde üre oluşur. Üre böbreklerden atılır. Bkz: BUN Üre için normal Değerler: Erkek: mg/dl Kadın: mg/dl Üreyi arttıran sebepler: Böbrek hastalıkları, Dolaşım bozuklukları, böbreğin yeterince kanlanamaması, İdrar yollarının tıkanması, Protein metabolizmasının artması, Aşırı protein alımı,

13 Üreyi Azaltan Sebepler: Karaciğer yetmezliği, siroz, Bazı böbrek hastalıkları, Beslenme bozukluğu, Hormonal hastalıklar, Gebeliğin son dönemi Böbrek üstü bezi hastalıklarında üre miktarı azalır. METABOLİK PANEL Basic metabolic panel; SMAC7; Sequential multi-channel analysis with computer-7; SMA7; Metabolic panel 7; CHEM-7 Metabolik Panel: Amerika ve Avrupa ülkelerinde sık kullanılan ana metabolik parametrelerin bakıldığı test panelidir. Ülkemizde bu isimde çok kullanılmaz. Metabolizma hakkında kısa ve öz bilgi verir. Kandan bakılır. Metabolik panel hangi bilgileri verir? Üre ( yada BUN), kreatinin, CO2, kan şekeri, ve elektrolitler bakılır. Panel böbrek fonksiyonları, kan asit / baz dengesi, kan şekeri, elektrolitler hakkında bilgi verir. Metabolik panel için normal değerler: BUN: 7 to 20 mg/dl CO2 (carbon dioxide): 20 to 29 mmol/l Kreatinin: 0.8 to 1.4 mg/dl Glukoz : 64 to 128 mg/dl Serum klor: 101 to 111 mmol/l Serum potasyum: 3.7 to 5.2 meq/l Serum sodyum: 136 to 144 meq/

14 KREATİNİN Kreatinin protein metabolizmasının atık ürünüdür. Vücuttaki kas kitlesi ne kadar fazlaysa kreatinin de o kadar çok üretilir. Tamamı idrarla atılır. Kan kreatinin miktarı metabolizma ve böbrek fonksiyonları hakkında çok önemli bilgiler sunar. Aşağıdaki ilaçlar kan kreatinin seviyesini etkiler: Aminoglikozid gurubu antibiyotikler, Cimetidin ( mide ilacı ) Kemoterapi ilaçları, Sefalosporinler gibi böbreğe zarar veren ilaçlar, Ağrı kesiciler, Trimetoprim kullanımı sırasında kreatinin seviyesi etkilenir. Kreatinin testi ne için istenir? Kreatinin testi böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek amacıyla istenir. Kreatinin tamamen böbrekten atılır, eğer böbrek fonksiyonları bozulursa artmaya başlar, idrardaki miktarı da düşmeye başlar. Kreatinin normal değeri: Kreatinin erkekte 0,7 ila 1,3 mg/dl, kadında 0,6 ila 1,1 mg/dl arasında dır. Kadınlarda düşük olmasının sebebi kas kitlesinin daha az olmasından kaynaklanır. Kreatinin seviyesini arttıran sebepler: Akut tübüler nekroz, Dehidratasyon ( susuz kalma), Diyabetik nefropati ( şeker hastalığına bağlı böbrek hasarı), Eklampsi ( gebelik zehirlenmesi), Glomerülonefrit, Böbrek yetmezliği, Kas hastalıkları, Piyelonefrit ( böbrek iltihabı),

15 Şok, kalp yetmezliği ve buna benzer sebepler dolayısı ile böbrek kan akımının azaldığı durumlar, Rabdomyoliz,, İdrar yollarında tıkanma, Kan kratinin seviyesini düşüren sebepler: Kas hastalıkları ( kas kitlesini eriten hastalıklar), Myasteniya gravis, Referanslar: Landry DW, Bazari H. Approach to the patient with renal disease. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap 116. BUN (ÜRE) Üre; Kan Üre Nitrojeni; Blood Urea Nitrogen; Protein metabolizmasının son ürünüdür. Üre karaciğerde üretilir böbrekler ile atılır. Kandaki BUN miktarı böbrek fonksiyonlarını gösteren önemli bir testtir. Birçok ilaç BUN miktarını arttırır: Allopürinol, Aminoglikozid antibiyotikler, Amfoterisin B, Aspirin ( yüksek doz ), Bacitracin, Karbamezapin, Sefalosporinler, Sisplatin, Kolitsin, Furosemid,

16 Guanetidin, İndometazin, Metisilin, Metildopa, Neomisin, Penisilamin, Polimiksin B, Probenecid, Proppranolol, Rifampisin, Sprinolakton, Tetrasiklin, Tiazid diüretikler, Triamteren, Vankomisin. BUN miktarını düşüren ilaçlar: Kloramfenikol, Streptomisin. BUN testi ne amaçla yapılır? Kan üre nitrojeni böbrek fonksiyonlarını gösteren önemli bir testtir. BUN için normal değerler: Normalde 6 20 mg/ dl dir. BUN arttıran sebepler: Konjestif kalp yetmezliği, Bağırsaklarda aşırı protein bulunması, Mide bağırsak sisteminde kanama, Hipovolemi ( susuz kalmak), Kalp krizi, Böbrek hastalıkları; Glomerülonefrit, Akut tübüler nekroz,

17 Piyelonefrit, Akut böbrek yetmezliği, Şok, İdrar yollarında tıkanma. Kan Üre Nitrojenini düşüren hastalıklar: Karaciğer yetmezliği, Beslenme bozukluğu, düşük proteinli beslenme, Aşırı sıvı alımı, Böbrek üstü bezi hastalıkları, Gebeliğin son dönemi. Aşağıdaki hastalıkların tanısında BUN testi değerli bilgiler verir: Akut nefrit sendromları, Alport sendromu, Böbrek damar hastalıkları, damar tıkanması, Metabolik demans, Diyabet, Dijital zehirlenmesi, Epilepsi, Goodpasture sendromu, Hemolitik üremik sendrom, Hepatorenal sendrom, İnsterstisyel nefrit, Lupus nefriti, Malin hipertansiyon, Medüller kistik böbrek hastalıkları, Membranoproliferatif böbrek hastalıkları, Prerenal azotemi, Primer amiloidoz, Sekonder sistemik amiloidoz, Willms tümörü. Karaciğer hastalıklarında böbrekler normal olmasına rağmen BUN seviyesi düşük bulunabilir.

18 Referanslar: Clarkson MR, Friedewald JJ, Eustace JA, Rabb H. Acute kidney injury. In: Brenner BM, eds. Brenner and Rector s The Kidney. 8th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2008:chap 29