DÜNYA ÜNİVERSİTELERİ BAŞARI SIRALAMALARI YÖNTEMLER ve ELEŞTİRİLER

Transkript

1 DÜNYA ÜNİVERSİTELERİ BAŞARI SIRALAMALARI YÖNTEMLER ve ELEŞTİRİLER Prof. Dr. Kadri Yamaç Gazi Üniversitesi Eski Rektörü e-posta: Günümüzde üniversiteler arasında, dünyanın en başarılı ilk 100, 500 veya 1000 arasında yer almak için, kıyasıya bir yarış yaşanıyor. Başarı yarışındaki derecelendirme (ranking), hepsi akademik olmayan pek çok kurum tarafından yapılıyor. Bunlar arasında gazete veya dergiler de yer alabilmektedir. Bu kurumların her birisi değerlendirme için farklı yöntemler kullanıyor. Günümüzde Times Higher Education Supplement ve Quacquarelli Symonds (THES-QS), Shanghai Jiao Tong Üniversitesi Yüksek Öğretim Enstitüsü (Shanghai Jiao Tong University Institute of Higher Education - SJTUIHE), US News, Webometrics gibi kurum veya basın organlarının yaptıkları derecelendirmeler popülerdir. Bunların dışında derecendirme yapanlar arasında U.S. News and World Report (ABD), the Financial Times (İngiltere), Der Spiegel (Almanya), Reforma (Meksika), ve Asiaweek de sayılabilir. Çok popüler üç derecelendirme sisteminin esaslarına bakılacak olursa: SJTUIHE Akademik makale yayıncılığına ve atıflara ağırlık verildiği görülmektedir (Tablo 1). Fen bilimlerine ağırlık vermesi de dikkat çekicidir. Sıralama sonuçlarını 2003 den bu yana WEB de Academic Ranking of World Universities (ARWU) olarak yayınlamaktadır. 1.- Eğitimin kalitesinin göstergesi olarak mezunların aldığı Nobel ödülü veya Fields madalyası kullanılır. Mezun tanımına o kurumdan lisans, master veya doktora derecesi alanlar girer. Derecelerin alındıkları yıllara göre de farklı bir ağırlık katsayısı kullanılmaktadır. 2.- Öğr.üyesi kalitesi olarak çalışanların aldığı Nobel veya Fields Madalyası ve 21 geniş konu kategorisinde alınan yüksek sitasyon değerlendirmeye alınır. Ödül alınan yıllara göre farklı katsayılar kullanılır. 3.- Araştırma çıktısı olarak: a.-nature veya Science dergilerin yayınlanan makale (eğer kurum sosyal bilimler alanındaysa o zaman bu ölçüt kullanılmıyor ve bu değerlendirmenin alan ağırlık katsayısı diğer alanlara kaydırılıyor). Yazar sayısı birden fazlaysa sayı ve sıraya göre alınan puanlar değişik oluyor. b.- SCI-Expanded, Sosyal Bilimler Atıf Dizini (SSCI) ve Arts and Humanities Atıf Dizininde (AHCI) yayınlanmış makaleler. 4.-Kişi başı performans. Bunun için de ek bir hesaplama yapılıyor. Bu hesaplamada diğer beş göstergeden alınan puan o kurumda tam zamanlı çalışan öğretim elemanı sayısına bölünüyor. THES-QS Her yıl dünyanın en iyi 200 üniversitesini seçer. THES Eğitim alanında çalışan Quacquarelli Symonds (QS) şirketi ile ortak çalıştıkları için derecelendirme THES-QS olarak alandırılmaktadır. THES-QS in en farklı taraflarından birisi akran değerlendirmesine verdiği % 40 ağırlıktır (Tablo 2).

2 Kulanılan Ölçüt % olarak ağırlığı Kodlama sembolü Nature veya Science dergilerinde yayınlanmış makale sayısı 20 A Seçilmiş yirmi bir konu alanında en yüksek atıf alan araştırmacı sayısı 20 B Kurumun büyüklüğüne göre akademik performansı 10 C Nobel ödülü alan çalışan sayısı 20 D Nobel ödülü alan mezun sayısı 10 E SCI-Expanded, Sosyal Bilimler Atıf Dizini (SSCI) ve Arts and Humanities Atıf Dizininde (AHCI) yayınlanmış makaleler 20 F Tablo 1: SJTUIHE Sıralama Ölçütleri ve % olarak ağırlıkları. Kulanılan Ölçüt % olarak ağırlığı Kodlama sembolü Akran Değerlendirmesi 40 G (2,375 aktif akademik araştırmacı) Atıf / Öğr.üyesi 20 H Yönetici görüşleri 10 I Öğr.üyesi / Öğrenci Oranı 20 K Uluslararası öğrenci skoru 5 L (yabancı Öğrenci yüzdesi) Uluslararası öğr.üyesi skoru - 5 M (calışan yabancıların yüzdesi) Tablo 2: THES-QS Dünya Üniversiteleri Sıralama Ölçütleri. Webometrics Çok farklı bir yöntem uygular. Başlangıç amaçları kendi ifadeleriyle WEB yayıncılığını teşvik etmektir. Kullandıkları ölçütler: 1.- Google, Yahoo, Live Search ve Exalead olmak üzere 4 arama motorunda o kuruma ait elde edilen sayfa sayısı. 2.- O kuruma ait dış bağlantı sayısı (Yahoo Search, Live Search ve Exalead. ile elde edilmektedir). 3.- O kuruma ait Adobe Acrobat (.pdf), Adobe PostScript (.ps), Microsoft Word (.doc) ve Microsoft Powerpoint (.ppt) dosyaları. Bu veriler Google, Yahoo Search, Live Search ve Exalead ile elde ediliyor. 4.- Google Akademik her akademik alan için ve makale ve sitasyon sayılarını sağlar. Webometric derecelendirmeyi yaparken toplam 15 bin üniversiteyi analiz etmekte ve 5000 üniversitelik bir sıralama yapmaktadır. Akademik derecelendirmeler, üniversiteler hakkında kanaat edinilmesine katkıları bakımından önemlidir. Ancak kullanılan ölçütler, bunların kalitatif ya da kantitatif oluşu, önem verilen ödüller, yayın dili, kurumların büyük ya da küçük oluşları, her bir ölçütün sıralamadaki ağırlığı ve tüm bunların kendi aralarındaki korelasyonlarında rastlanan tersliklere yönelik çeşitli eleştiriler

3 sıralamalarla ilgili sorunlu alanlar olmaktadır. Tüm ülkelerde çok farklı misyonları olan ve toplum başta olmak üzere paydaşlarının değişik taleplerini karşılamak zorunda olan binlerce yükseköğretim kurumu bulunmaktadır. Sadece fen ve sosyal bilimler alanlarına yönelmiş olanlar arasındaki farklar bile çok fazladır. Tüm bu farklılıklara karşın dünya ölçeğinde ve uluslararası koşullara uygun olarak üniversiteleri karşılaştırmak çok sayıdaki eksikle de birlikte gidecektir. O nedenle her bir sıralamayı bir kurumun, o ölçütleri kullanarak yaptığı sıralama olarak okumak gerekecektir. Dolayısıyla bir dereceleme listesi tek başına sadece o ölçütlerin başarısı gibi okunmazsa hatalara açıktır. Nobel ödülü ölçüt olarak kullanılıyorsa Nobell ödüllü üniversiteler olarak yaklaşmak (tabi ki kullanılan diğerleriyle beraber) veya akademisyenlerin görüşlerine anket usulü baş vurularak yapılan bir sıralamaya da o gözle bakmak yerinde olacaktır. Eleştirilerin yoğunlaştığı alanlar şu şekilde özetlenebilir: 1.- Derecelendirmede kullanılan yayın sayıları hesaplanırken Institute for Scientific Information (ISI) veritabanına kayıtlı yayınlar seçilmektedir (Yani SCI-Expanded, SSCI, AHCI). Bunlar esas olsarak İngilizce yayınlanmakta ve ABD ile İngiltere akademik normları göz önüne alınarak seçilmektedir. İngilizcenin kullanılmadığı ülkeler daha baştan geri plana itilmektedir. 2.- Atıf sayıları bazı tartışmalara yol açmaktadır. Amerikalıların sıklıkla Amerikalılara atıf yaptıkları, başka ülkeleri bu konuda göz ardı ettikleri ileri sürülmektedir. Atıfların akademik performans ölçütü olarak kullanılmaya başlanmasının temelinde akademik çalışmaların akademik camiada dolaşması, ve karşılıklı bilimsel iletişimin sağlanması felsefesi vardır. Bugünkü anlamı ise giderek ticaret aracı olmaya doğru kaymakla eleştirilmektedir. Başka ülkelerin artaştırmalarına, yeterli bulunmayarak veya başka gerekçelerle, atıf yapılmıyorsa, içeriye geri-besleme gündeme gelmektedir. 3.- Ölçütler arasında akademik camiaya, üniversitelere ait sorulan sorular da yer almaktadır. Özellikle yöneticilik görevinde olanlara kişisel kanaatleri sorulmaktadır; yani bu iş bir çeşit popülarite yarışması gibidir. Bu ölçüt tümüyle öznel olup, bilimsel tarafsızlığı tartışabilir hale gelmektedir. 4.- Kullanılan ölçütlerin bir kısmı en üst düzey araştırma üniversitesi normlarıdır. Üniversitenin diğer misyon ve hedefleri bir kenara itilip sadece bunlar altın standart olarak değerlendirilmektedir. 5.- Kullanılan bazı ölçütlerin üniversitelerin kalitesini hangi anlamda ve ölçüde yansıttığını anlamak kolay değildir. Örneğin bir üniversitede bulunan yabancı öğrenci oranının ne şekilde böyle bir etkiye sahip olduğu çok net anlaşılamamaktadır. 6.- Bazı ölçütler akademik performansı göstermekte hatalı görünmektedir. Örneğin THES-QS deki ölçütler kendi aralarında zayıf korelasyon göstermekte, hatta bazıları birbiriyle ters korelasyon göstermektedir. Tablo 3 'de kullanılan Steiner in çalışması 2005 yılında THES- QS, SJTUIHE ve Webometrics deki on üç parametreyi 178 üniversitede multivariate analizden geçiren bir araştırmadır. Korelasyonda uymsuzluk özellikle THES ölçütlerinden K, L ve M için geçerlidir. SJTU ölçütleri bu anlamda daha tutarlı olup kendi aralarında korelasyon vardır. 7.- ISI kapsamına giren dergiler arasında, önemli bazı dergiler İngilizce olmadıkları için yer almamaktadır. Bu durumda ciddi bir dil biası söz konusudur. Bu durum, dolaylı olarak, Anglosakson biasını da yaratır. Başarı ligleri sıralamaları gerçek amacından uzaklaşmış olup, örneğin Altbach, giderek popüler yarışmalara döndüğünü söylemektedir. Örneklerini verdiğimiz üzere bu yarışmalar yeteri güven sağlamaktan uzaktır. Eleştiriler doğrultusunda yapılacak düzeltmeler daha nesnel derecelendirmeleri sağlayabilir yılında Bükreşteki UNESCO European Centre for Higher Education (UNESCO-CEPES) ve Washington daki Institute for Higher Education Policy tarafından Uluslararası Derecelendirme Uzmanlar Grubu (IREG) kuruldu. IREG in misyonu yükseköğretim kurumlarının derecelendirmeleri için kalite ve iyi uygulama ilkeleri oluşturmaktır. Bu konular

4 18-20 Mayıs 2006 tarihinde Berlin de karara bağlanmış ve Yükseköğretim Kurumlarının Derecelendirmeleri için Berlin İlkeleri olarak açıklanmıştır (Berlin Principles on Ranking of Higher Education Institutions). Tüm eleştirileri bir kenarda tutup acaba dorukta yer alan üniversiteler derecelendirmelerde puan aldıkları alanlarda ne durumdalar? sorusu merak uyandırıcıdır yılında bu üniversitelerden örneğin dünya ilk 20 si içinde yer alanların mezunların ortalama 8,5 i ve çalışanların da 4,4 ü Nobel veya Fields madalyası kazanmışlar. Nature ve Science dergilerinde ortalama 27,6 yayın yapmışlar. Atıf dizinlerinde yer alan ortalama makale sayıları da Bu rakamlar dünya ilk 20 si arasında olmanın ne denli yüksek bir eğitim ve araştırma gücünü gösterdiğinin örnekleridir. A B C D E F G H I J K L M A 1 B 0,9 1 C 0,83 0,78 1 D 0,78 0,72 0,81 1 E 0,74 0,68 0,72 0,8 1 F 0,74 0,72 0,61 0,52 0,58 1 G 0,6 0,55 0,57 0,62 0,63 0,59 1 H 0,71 0,68 0,71 0,6 0,46 0,42 0,35 1 I 0,49 0,51 0,47 0,5 0,49 0,36 0,57 0,31 1 J 0,38 0,41 0,31 0,22 0,23 0,4 0,24 0,25 0,23 1 K 0,21 0,15 0,25 0,12 0,13 0,04 0,02 0,04 0,09 0,05 1 L 0,01 0,06 0,14 0,11 0,13-0,21 0,19-0,02 0,29-0,05 0,12 1 M -0,21-0,21-0,04-0,09-0,12-0,27 0,07-0,24 0,06-0,06 0,04 0,6 1 Tablo 3. THES-QS, SJTU ve Webometrics deki on üç parametre Arasında Çapraz Korelasyon (Kyn: Joao E. Steiner) A,B,C, D, E, F: ARWU Parametreleri G, H, I, K, L, M: THES parametreleri J : Webometrics parametresi KAYNAKLAR 1. N.C. LIU and Y. CHENG: Academic Ranking of World Universities - Methodologies and Problems. Higher Education in Europe, Vol. 30, No 2, Philip G. Altbach: The Dilemmas of Ranking. International Higher Education, number 42, Winter Joao E. Steiner: World University Rankings A Principal Component Analysis. Çevrimiçi elektronik adres:

5 Erişim tarihi: Anthony F. J. van Raan: Fatal Attraction: Conceptual and methodological problems in the ranking of universities by bibliometric methods. Scientometrics Vol. 62, No. 1, p , 2005.