MENDEL GENETİĞİNDEN SAPMALAR

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "MENDEL GENETİĞİNDEN SAPMALAR"

Aysu Derviş
4 yıl önce
İzleme sayısı:

1 MENDEL GENETİĞİNDEN SAPMALAR

2 Farklı Genlerin Allelleri Arasındaki Etkileşimler Canlıların fenotipinin ortaya çıkışı sırasında genlerin tayin ettikleri karakterler arasındaki ilişkiler gerçekte oldukça karmaşıktır. Genellikle, bir karakterin fenotipte ortaya çıkmasından birden fazla gen sorumludur ve bu durumda da farklı genlerin allelleri arasındaki etkileşimler rol oynar

3 Etkinlik (Penetrans) ve Etkinlik Derecesi (Ekspresivite) Bir gen hemen hiçbir zaman tek başına fenotipik bir karakteri belirlemez, çoğu kez başka genlerle ve ortam koşullarıyla bağlantılıdır. Bir gene yüklenen bir fenotip aslında başka etkenlere de bağlıdır ve bu etkenlerin bir çoğunun yapısı ve etki biçimi kesin olarak bilinmemektedir.

4 Bu nedenle bir karakterden temelde sorumlu olduğu kabul edilen bir genin etkisi, dominant bile olsa, bulunduğu bireylerin hepsinin fenotipinde ortaya çıkmayabilir ve buna ek olarak ortaya çıktığı bireylerde de etkisinin derecesi farklı olabilir. Genotip-fenotip ilişkisinin saptanmasında önemli olan bu özellikler, etkinlik (penetrans) ve etkinlik derecesi (ekspresivite) kavramlarını ortaya çıkarmıştır.

5 Allel Olmayan Genler Arası Etkileşim

6 Tamamlayıcı Gen Etkisi Modifiye Gen Etkisi Baskılayıcı Gen Etkisi Dominant Epistasi Resesif Epistasi Eş Genler

7 Tamamlayıcılık (Komplemantasyon) Bir karakterin fenotipte belirmesinde allel olmayan genlerin birbirleri üzerinde etki yapmalarıdır. Böyle genler tek başına bulunduklarında etkilerini gösteremezler. Örneğin, Lathyrus odoratus da çiçeklerin erguvan renkli olmasında iki farklı gen rol oynar. Çiçeklerin renkli olabilmesi için bu genlere ait iki dominant allelin (A ve B) birlikte bulunması gereklidir.

8 Tamamlayıcı Gen Etkisi AA bb X aa BB Beyaz Beyaz F1 Aa Bb X Aa Bb Mor Menekşe Mor Menekşe F2: 9 A-B- Mor 3 A-bb Beyaz 3 aab- Beyaz 1 aabb Beyaz (9 mor:7 beyaz) Dominant genler (A ve B) birbirlerini tamamlayarak mor menekşe rengi oluşturuyor. Eğer bu genlerden bir tanesi homozigot resesif olursa renk beyaz oluyor.

9 Modifiye Edici Gen Etkisi BB dd(açık) X bb DD(koyu) Açık siyah Koyu kahve F1: BbDd X BbDd F2: 9 B-D-: Koyu siyah 3B-dd : Açık siyah 3bbD :Koyu kahve 1bbdd :Açık kahve 9 :3 :3 :1 D: Modifiye edici (koyulaştırıcı), d: azaltıcı açıklık) B: Memelilerde siyah post rengi, b: memelilerde kahverengi

10 Engelleyicilik (Baskılayıcılık) Bazı genlerin allelleri başka genlerin allellerinin fenotipte etkilerini göstermelerini engeller. Örneğin, bitkilerde çiçeklerin renkli olmasına yol açan bir dominant allelin (R) etkisi, bazen başka bir genin alleli (E) tarafından engellenebilir.

11 Baskılayıcı Gen Etkisi D: önleyici gen, d: önlemeyen gen K: Malvidin üretim geni, k: Malvidin üretmeyen gen KKdd X kkdd Malvidin var Malvidin yok F1: KkDd X KkDd Malvidin yok F2: 9 K-D- :Malvidin yok 3 K-dd :Malvidin var 3 kkd-: Malvidin yok 1 kkdd: Malvidin yok 13:3

12 Epistasi Bir karakterin ortaya çıkmasından sorumlu olan farklı genler arasında baskılayıcı etkilerin olmasıdır. Bu durum, bir genin allelleri arasındaki dominantlık-resesiflik ilişkisine benzer ve baskın etkili olan için epistat gen, çekinik kalan için ise hipostat gen terimleri kullanılır.

13 Epistasi, bir gendeki resesif allelin homozigot halde bulunmasının bir başka gendeki dominant alleli baskılamasıyla (örneğin aabb durumunda aa nın B nin etkisini örtmesi gibi) meydana geldiği gibi iki farklı gendeki dominantlardan birinin diğerini örtmesi (örneğin AABB de A nın BB nin etkisini örtmesi gibi) şeklinde de ortaya çıkabilir.

14 Yulaf bitkisinde tohum rengini tayin eden genler arasında epistasi biçiminde etkileşim söz konusudur. Bir dominant gen (S) tohumun siyah, diğer bir dominant gen (G) gri renkli olmasına yol açar. S geni G ye epistattır. Homozigot siyah ve homozigot gri yulafların çaprazlamasının şematik gösterimi Mendel yasalarına göre beklenen 9:3:3:1 oranı 12:3:1 oranına değişmektedir.

15 Dominant Epistasi M:Antosiyanin pigmenti üretiyor, m: Antosiyanin yok, D:Koyuluk(modifiye edici) geni, d: Açıklık W:Önleyici (dominant epistatik gen), w:resesif hali MMDDww X MMddWW Koyu mavi Beyaz(önleyici gen var) F1: MMDdWw X MMDdWw Beyaz Beyaz F2: 9: MMDDWW: Beyaz 3: MMDDww : Koyu mavi 3: MMddWW : Beyaz 1: MMddww Açık mavi 12 : 3 : 1 Beyaz Koyu mavi Açık mavi Eğer resesif düzenleyici gen (w) varsa makas protein üretilemiyor, antosiyanin parçalanamıyor ve renk mavi oluyor. Bu duruma D geni varsa üretilen pigment sayısı artıyor ve renk koyu oluyor.

16 Resesif Epistasi (Sıçanlarda) B:Siyah renk, b: kahve rengi, G: Epistatik olmayan g: Epistatik etki BBgg X bbgg Albino (beyaz) Kahve F1: BbGg X BbGg F2: 9: BBGG :Siyah 4: bbgg :Kahverengi 3: BBgg :Beyaz (albino) 9 : 4 : 3

17 Eş Genler A1A1A2A2 X a1a1a2a2 F1: A1a1A2a2 X A1a1A2a2 F2: 9: A1A1A2A2 3:A1A1a2a2 3:a1a1A2A2 1: a1a1a2a2 15 : 1

18 Deri renginin kalıtımını ele alacak olursak, bir beyaz ile bir zenci bireyden doğmuş olan melez çocukların deri rengi, ana ve babalarının deri rengi arasında bir ara renk olur. Bugün bilim adamları insanların deri rengini, her birinin ikişer alleli bulunan ve birleşik etki gösteren en az altı genin belirlediğini kabul etmektedirler. Çok genli kalıtımla, ara renklerin çeşitliliği açıklanabilmektedir.

Benzer belgeler

MENDEL DIŞI KALITIM. Doç. Dr. Bengi ÇINAR KUL. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Genetik Anabilim Dalı

MENDEL DIŞI KALITIM. Doç. Dr. Bengi ÇINAR KUL. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Genetik Anabilim Dalı MENDEL DIŞI KALITIM Doç. Dr. Bengi ÇINAR KUL Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Genetik Anabilim Dalı Kalıtımla ilgili olarak Mendel kurallarına uymayan durumları içermektedir. Gen etkileşimleri Bağlı