Sanayideki teşebbüsler dahi teşvik edecek ve cesaret verecek mahiyettedir. Fakat memleketin vazgeçilmez sanayiinin kurulması bitmedikçe her bakımdan

Transkript

1

2 Sanayideki teşebbüsler dahi teşvik edecek ve cesaret verecek mahiyettedir. Fakat memleketin vazgeçilmez sanayiinin kurulması bitmedikçe her bakımdan yürek istirahatı duymamıza imkan yoktur. Bu sebeple memleketin sınai donatımını tamamlamak için bütün gayret ve dikkatinizi çekmeyi yerinde buluyorum."

3

4 YAYIN KURULUNDAN Kıymetli okuyucular, Savunma Sanayii Gündemi Dergimizin bir önceki sayısında, sizlerin karşısına bir sonraki sayıda Sanayileşme ve Offset konusuyla çıkacağımızı duyurmuştuk. Modern offset yaklaşımlarını ve ülkemizdeki savunma ve havacılık alanındaki sanayileşme çalışmalarını ele aldığımız bu sayıda; gündemin en sıcak konularından olan savunma ve havacılık kümelenmeleri başlığını öne çıkarmayı ve bu konuda gerçekleşen faaliyetlerin sizlere aktarılarak bu konuda bir farkındalık oluşturulmasını daha uygun bulduk. Elinizdeki sayıda öncelikle Savunma Sanayii Müsteşarlığı na 3238 sayılı Kanunla verilen Mevcut milli sanayii, savunma sanayii ihtiyaçlarına göre re-organize ve entegre etmek, yeni teşebbüsleri teşvik ve bu entegrasyona ve ihtiyaçlara göre yönlendirmek, yabancı sermaye ve teknoloji katkısı imkanlarını araştırmak, teşebbüsleri yönlendirmek, bu konudaki Devlet katılımını planlamak ve Savunma sanayii ürünleri ihracatı ve off - set ticareti konularını koordine etmek görevlerini yerine getirmek için kurulmuş olan Sanayileşme Daire Başkanlığı nı tanıtmaya ve bu Dairemizin yürüttüğü faaliyetleri sizlere aktarmaya çalıştık. Hepinizin bildiği gibi ülkemizde iştigal sahasını savunma sanayii olarak belirlemiş olan firmaların sayısı yıllar içinde ciddi bir artış gösterdi. Bu firmalarımızın sadece Türk Silahlı Kuvvetleri nin ihtiyaçlarına yönelik tasarım/geliştirme/üretim yapma noktasından; yurtdışı piyasalarda rekabet edebilir ürünlere yönelmeleri, bu ürünlere yönelik uluslararası standartlara uyum ihtiyacı ve üniversite-sanayi işbirliğinin arzulanan teknolojik hedeflere yaklaşmaktaki hızlandırıcı etkisi gibi faktörler; kümelenme ihtiyacını da beraberinde getirdi. Biz de bu sayıda ülkemizde Savunma Sanayii Müsteşarlığı öncülüğünde kurulmuş ve kurulma aşamasında bulunan savunma ve havacılık kümelenmelerini sizlere tanıtmaya, ne gibi faaliyetleri olduğunu anlatmaya, sorunlarının, beklentilerinin, amaç ve hedeflerinin neler olduğunu aktarmaya çalıştık. İzmir, Ankara ve Eskişehir savunma ve havacılık kümeleri hakkında detaylı bilgileri dergimizin sayfaları içinde bulacaksınız. Ankara merkezli Ostim Savunma ve Havacılık Kümelenmesi Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Orhan AYDIN la yapılan röportajın da, kümelenmelerin hangi istikamette ilerledikleri konusunda sizlere bir fikir vermesini umuyoruz. Bir sonraki sayımızda Tedarik Lojistiği başlığıyla sizlerin karşısına çıkacağımızı belirtiyor, işlerinizde başarı ve hayatınızda esenlik diliyoruz diliyoruz

5 Bu sayımızda 06 Bir Konuk Bir Söyleşi Sn. Orhan AYDIN OSTİM OSB Yönetim Kurulu Başkanı Yayın Sahibi Savunma Sanayii Müsteşarlığı Adına Murad BAYAR 11 Savunma Sanayinde Bir Kümelenme Örneği: Ankara Kazan Savunma ve Havacılık Kümelenme Girişimi Danışma Kurulu Dr. Veysel YAYAN Ömer İNAK Ünal ÖNSİPAHİOĞLU Prof. Dr. Mehmet AKŞİT Necip BERKMAN Mehmet AKÇAY Turgut ŞENOL Hüseyin BAYSAK 15 Eskişehir de Kümelenme Yayın Kurulu M. Levent ŞENEL (Başkan) Ahmet Raci YALÇIN (Başkan Yardımcısı) Füsun KAYAALP Fatih SARITAŞ M. Sami ULUKAVAK Esra A. ÇAVUŞ Oğuzcan SAMSUN Jale KARAKAŞ Harun BODUR 18 Başarı İçin Birliktelik G. Nil NOYAN Çağlar BALCI Sinan DAL Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Fotoğraflar Necmi KOLDAŞ Aziz TURAN 24 Sanayileşmede Yeni Dönem: Stratejik Offset Yönetimi Yayın İdare Adresi T.C. M.S.B. Savunma Sanayii Müsteşarlığı İnönü Bulvarı Kirazlıdere Mevkii Süleyman Emin Caddesi No: 6/7 (06100) Bahçelievler / ANKARA Tel: Faks: yk@ssm.gov.tr Yayın Türü Ulusal Süreli Yayın 33 Sanayileşme Daire Başkanlığı Yayın Şekli Yılda 3 kez - Türkçe Yayın Tarihi Aralık 2012 Tasarım ve Baskı Art Tanıtım Hilal Mah Sokak No: 27 Çankaya / ANKARA Tel: Faks: art@arttanitim.com.tr "Tüm yayın hakkı Savunma Sanayii Müsteşarlığı'na ait olup, ücretsizdir. Parayla satın alınmaz. Yazıların sorumluluğu yazarına aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.

6 Yılı Verileri ile Savunma Sanayii Mali Analiz Sonuçları 75 GÜNDEM Ziyaretler, İmza Törenleri ve Fuarlar 50 ROKETSAN Sanayileşme ve Kümelenme 77 Haberler ASELSAN 54 Sanayileşme ve Kümelenme TAI 58 Sanayileşme ve Kümelenme 61 Sanayileşme Politikası Olarak Kümelenme 69 Savunma Sanayii Kümelenmesi: İşbirliği ve Rekabet

7 Bir Konuk Bir Söyleşi Sn. Orhan AYDIN OSTİM OSB Yönetim Kurulu Başkanı OSTİM den genel olarak bahseder misiniz? OSTİM e hoş geldiniz... Bugün Ostim Türkiye ve Dünya için üreten bir sanayi kenti. Ortadoğu Sanayi ve Ticaret Merkezi (OSTİM), ülkemizin başkenti Ankara da çoğunluğu imalâtçı olan işletmelerin bulunduğu bir Organize Sanayi Bölgesi dir yılında Ankara nın gelişmekte olan sanayileşmesi içinde yeni bir açılım sağlamak üzere, sanayicilik ve kooperatifçilik üzerine deneyimi olan Cevat Dündar ve bir grup idealist işadamı tarafından, şehir dışında beş milyon metrekarelik bir alanda kurularak, OSTİM Küçük Sanayi Sitesi adıyla faaliyete geçmiştir. Başkent Ankara nın batısında 5 milyon metrekare alan üzerinde, havaalanı, otobanlar, kamu kurumları ve ana sanayi firmalarına yakın, çevresi sanayi bölgeleriyle sarılı, bir sanayi havzası. Ostim. Bu gün, Organize Sanayi Bölgesi kimliği ile OSTİM, alt ve üst yapıya yönelik çalışmalarını büyük ölçüde tamamlamış olup, KOBİ ler için cazibe merkezi olma ve ideal üretim iklimi oluşturma yönünde çok sayıda birim ve organizasyona kavuşmuştur. Bölgemiz, kamunun sanayi sektörlerine ve KOBİ lere yönelik destekleyici birçok projesinde pilot uygulama alanı olarak tercih edilirken, gelişmekte olan ülkelere de bölgesel kalkınma modeli olarak önerilmektedir. Eğer; kaliteli ve ucuz üretim yaptırmak, üretim mühendisliği bilgisi ve tecrübesi gelişmiş çözüm ortaklarıyla çalışmak, yerinde üretim ve taahhüt işleri yaptırmak, üretim ve taahhüt projelerinde yer almak, rekabetçi ve yenilikçi projelerin bir parçası olmak, türk kobileri ile birlikte yurt dışı pazarlara açılmak,ucuz ve kaliteli üretim altyapısına sahip bir sanayi

8 SAVUNMA SANAYİİ GÜNDEMİ 07 bölgesinde yatırım yapmak, birçok sektör ve işkolunda faaliyet gösteren firmalarla işbirliği içinde üretim yapmak istiyorsanız; hepsi ve daha fazlası 35 yılı aşkın üretim tecrübesi, 17 ana sektör-139 işkolunda faaliyet gösteren işletme ve çalışanıyla Ostim de var Ostim olarak, bölgesel ve ulusal kalkınma sürecinde, küresel rekabette yeni faktörleri, yeni oluşumları ve organizasyonları yakından izliyoruz. Çözüm ortaklarımızı, bölgesel stratejik kalkınma planlarımıza uygun olarak seçiyor ve projelerimizi bu çerçevede yürütüyoruz. Hedefimiz; bölge olarak tüm altyapı ihtiyaçlarını tamamlamış, üstün niteliklerde, düşük maliyetlerle imalât yapabilen, rekabet gücü gelişmiş, ortak hareket becerisi edinmiş, üniversite sanayi işbirliğinden kurumsal olarak yararlanabilme bilgi ve becerisine erişmiş, üretim teknolojilerinde dünyayı izleyebilen daha rekabetçi bir sanayi bölgesi olmaktır. OSTİM de bir savunma kümelenmesi çalışması yapılması fikri nasıl doğdu? OSTİM de Savunma ve Havacılık kümelenmesi çalışması yapılması, aslında bizim bölge yönetimi olarak hangi sektörde ne kadar rekabetçi olduğumuzu görmek ve güçlü olan sektörlerimizde uzmanlaşarak uluslar arası alanda rekabet edebilmek adına 2007 yılında Uluslar arası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) ile yaptığımız çalışma sonucu ortaya çıkmıştır. Bu saha çalışması sonucu gördük ki; OSTİM talaşlı imalat, sac şekillendirme, yüzey işlem, elektromekanik, kompozit ve kablaj gibi savunma ve havacılık sanayilerinin ihtiyacı olan yan sanayiyi bünyesinde bulundurmaktadır. Gördük ki OSTİM li kobilerin başta ASELSAN olmak üzere Ankara da bulunan TAİ, FNSS, MKE, ROKETSAN vb.. büyük savunma sanayi firmalarıyla kurdukları tedarik ve yan sanayi ilişkileri zaman içinde OSTİM de savunma sanayi üretimi kültürü doğurmuş ve ortaya bu alanda çalışan ve uzmanlaşan önemli sayıda kobi bölgemizde bir yoğunlaşma oluşturmuştur. Bu yoğunlaşma arasındaki ilişkileri incelediğimizde savunma sektörünün değer zincirinde firmalarımızla birlikte diğer aktörlerinde var olduğunu gördük. Savunma sektörün milli stratejik önemi ve yine sektörde kobilerimiz için fırsatlar taşıyan dünya pazarı düşünülünce bu kuvvetli yönümüzü geliştirmeye karar verdik. Sektörün geliştirilmesi için OSTİM savunma yan sanayisinin gösterdiği doğal bir kümelenme özelliklerini göz önüne alan uzmanların önerisinden de destek olarak kümelenme modelini seçtik. OSTİM Savunma Sanayi Kümesi nedir? Kümelenme çatısı altında ne gibi çalışmalar yapıyorsunuz? Kümelenme çalışması ile yaptığımız şey aslında en temelde bölgemizde üretim ilişkileriyle oluşmuş savunma sanayi yoğunlaşması ve bu yapının rekabet gücü hakkında farkındalık ve görünürlük sağlamak ve sektörün gelişimi için gerekli olan değer zincirinin kurulması ve işlevselliği için bir ekosistem oluşturmaktır. Aslında hepimizin paylaşacağı bir pastayı yani pazarı büyütmek, rekabet koşullarına dayanmak ve onu aşmak için ortak akılla oluşan ortak planlar çerçevesinde ortak hareket etmeye çalışmaktır küme geliştirmeden anladığımız. Günümüz şartları ve özellikle savunma ve havacılık endüstrisinin koşulları bizleri bir arada daha güçlü olmaya doğru itmekte. Bu sebepten OSSA OSTİM le başlayan, ancak şu an Ankara nın her bölgesinden, savunma teknolojilerine yönelik üretim ve hizmet yaparak cirosunun önemli bir kısmını savunma ve havacılık sanayine yaptığı işlerden sağlayan firmalarımızın yer aldığı OSTİM OSB, SSM, Ekonomi Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı, SaSaD, ODTÜ Teknokent gibi değer zincirini oluşturan önemli aktörlerin yanı sıra KOSGEB, ASO, THK Üniversitesi gibi destekleyen kurumların iş ve güçbirliğiyle ilerleyen güçlü bir oluşum. Bu çatı altında bizim ana hedefimiz; savunma ve havacılık sanayinde ana entegratör firmalara yerli çözümler sunmak ve KOBİ lerimizin savunma ve havacılık sektörlerinde ihracatlarının artması için var gücümüzle çalışmak. Bu çerçevede bir çok faaliyet yaptık ve yapacağız. Çalışmalarımızı sayarsak, öncelikle bizim için en önemlisi ülkemizdeki ana sanayi firmaları bu sebepten onlarla yakın ilişkilerimiz var her düzeyde, sık sık firmalarımız ile onları ziyaret ediyor ve firmalarımızı tanıtıyoruz. Daha önceden iş yapan firmalarımızın iş hacmini arttırmak, iş yapmayanları da iş yapar hale getiriyoruz. Bunun yanında görünürlülük ve tanıtım faaliyetlerimiz sürekli devam ediyor ayrıca Ekonomi Bakanlığı Uluslar arası Rekabeti Arttırma Projesi kapsamında firmalarımızı yurtdışı fuar ve iş görüşmelerine götürüyoruz. Bize gelen talepleri küme firmalarımız yönlendiriyor ve yurtdışından alım heyetleri getiriyoruz. Firmalarımızın eğitim, danışmanlık ve sertifikasyon sorunlarını çözüyor onların savunma ve havacılık sektörlerinde daha da ilerlemeleri için çalışıyoruz. Kümelenme ile yaptığımız iş; mevcut savunma yan sanayimizin farkındalık ve görünürlüğünü sağlayarak, sektörün gelişimi için gerekli değer zincirini tamamlamak için bir ekosistem oluşturmaktır OSTİM Savunma ve Havacılık Kümelenmesini oluşturan şirketlerin profilleri hakkında bilgi verebilir misiniz? Kümede hangi firmalar yer alabilir. Büyüklük küçüklük gibi çeşitli kriterler var mı? OSSA bünyesinde şu an 93 firma 2500 den fazla personel bulunmakta bunun yanında diğer OSTİM kümelenmeleri içerisinde en fazla mühendise sahip küme diyebiliriz. Sektörün yüksek mühendislik, düşük tolerans ve yüksek hassasiyet gerektirmesi nedeniyle firma başvuruları veya seçimleri sırasında bazı

9 Bir Konuk Bir Söyleşi kriterler var. Bunlar arasında öncelikle firmanın hali hazırda bir ana sanayi firması ile ASELSAN, TAI, ROKETSAN, FNSS gibi çalışıyor ya da onaylı alt tedarikçisi olması şartı aranıyor. Aday firmanın imalatçı olması ya da Ar-Ge, mühendislik ve tasarım alanında sektöre hizmet etmesi gerekiyor. Firma hacmi ile ilgili bir kriter yok çünkü özellikle kobiler seviyesinde bazen kabiliyet hacim ile ya da ciro ile ölçülememekte. Aday firmalar yönetim kurulundan onay aldıktan sonra OSSA üyesi sıfatı kazanıyor. Bizim için bu önemli çünkü OSSA artık savunma ve havacılık yan sanayinde bir marka ve bizim bu kaliteyi her zaman yukarıda tutmamız gerekli. Küme içerisinde talaşlı imalattan kablaja, elektronikten yüzey işleme, yazılımdan mühendisliğe sayabileceğimiz bir çok iş kolunda firma bulabilirsiniz. Bu zenginlik aslında bize daha yüksek kapasite ve kabiliyet sağlamakta ve yurtdışında Türkiye Savunma ve Havacılık yan sanayi tanıtımı için elimizi güçlendirmektedir. Kümelenme teşvikleri nasıl. Devlet kümelere ne tür destekler veriyor? Varsa, verilen teşvikler yeterli mi? Kümelenme teşviklerinden bugüne kadar Ekonomi Bakanlığımız ın Uluslar arası Rekabeti Geliştirme(URGE) kapsamında yararlandık. OSTİM de şu an ikisi İş ve İnşaat Makinaları Kümelenmesin de iki, Medikal Sanayi Kümelenmesi nde bir, Savunma ve Havacılık Kümelenmesi nde bir olmak üzere dört adet dış ticaret projesi yürütülmekte, sadece OSSA da bu proje kapsamında 24 adet firma TL gibi bir bütçeden yararlanmaktadır. Bunun dışında Sanayi Bakanlığımız yeni bir küme teşvik programı başlattı. Henüz hayata geçmedi ancak yakın zamanda başlayacak, bizlerle görüş alışverişinde bulundular, bir teşvik programı çıktı, yararlı olacağını ve zamanla geliştirilebileceğini düşünüyorum. Bunun dışında direkt kümelere destek vermese de ferdi ve çok ortaklı Ar-Ge girişimleri ve üniversite-sanayi işbirliği çalışmalarını desteklemesi açısından TÜBİTAK destekleri güçlü bir enstrüman. Çünkü biliyorsunuz kümelerin en önemli çıktıları işletmelerin bir araya gelerek büyük ölçekli Ar-Ge çalışmalarıyla milli ihtiyaçlara cevap veren çözümler üretmeleridir. Yine TÜBİTAK tarafından yürütülen 6. Ve 7. Çerçeve Projelerinde özellikle uluslar arası kümelenmelerin ve küme firmalarının aktif rol oynadığını görüyoruz. Henüz çok somut anlamda olmasa da kümelerin uluslar arası açılımı ve bilgi transferi için fırsatlar içeren bir alan. Yine KOSGEB in Ar-Ge, girişimcilik ve işbirliği-güçbirliği destekleri de zaman zaman projelerimize açılım sağlayan destekler. Ayrıca Ankara Kalkınma Ajansının zaman zaman açtığı tematik çağrılara göre projeler yazıyor ve faydalanıyoruz. Ama daha önemlisi Ankara da savunma sanayisi rekabetçi bir sektör olarak Ankara Kalkınma Ajansı tarafından şehrin stratejik planına alındı. Bu anlamda kümelenme çalışmalarımız daha geniş bir açıdan bölgesel olarak desteklenmiş oldu. Bir arada düşünmenin ve işbirliğinin bereketiyle yakalayacağımız inovatif bir ürün, bizi, bir anda uluslar arası alanda üst basamaklara taşıyabilir OSSA kümesinde yer alan firmaların Uluslararası Rekabet Düzeyleri hakkında neler söyleyebilirsiniz? OSSA bünyesindeki firmalarımızdan bazıları hali hazırda birçok ülkeye ihracat yapmaktadırlar ancak bu sektörün zorluğu ve doğası gereği az sayıda firmamız nihai ürün sahibi olduğundan uluslar arası rekabet düzeyleri çok yüksek diyemem ancak bugün dünya çapında savunma sanayi firmalarının parça bazında üretimlerini Avrupa özelinde Romanya, Polonya gibi ülkelerde yaptırdıkları göz önüne alındığında OSSA firmalarının en az bu ülkeler kadar yüksek kalite ve standartlarda üretim yaptıklarını biliyoruz. Daha öncede belirttiğim gibi kümelenme çalışması tam da daha rekabetçi olmak için gereklilik ve ihtiyaçları belirleyerek bir plan dahilinde elbirliğiyle tamamlamaktır. Üretim açısından Çin ve Uzakdoğu ülkeleriyle çok çetin bir rekabet içinde olduğumuz ve onların maliyet düzeylerinin altında ezildiğimiz malum. Ancak savunma sanayi gibi uzmanlık ve yenilikçilik isteyen bir sektörde Ar-Ge, kalite ve parçadan bütün yapan işbirliğine ağırlık verirsek şansımızın artacağı düşüncesindeyim. Bir arada düşünmenin ve işbirliğinin bereketiyle yakalayacağımız inovatif bir ürün bir anda uluslararası alanda bizi üst basamaklara taşıyabilir. Bir başka açıdan ise elbette uluslar arası işbirlikleri fırsatlarını yakalamak. Bu fırsatlar ise işletmelerden daha çok bizzat devletlerarası ilişki ve görüşmelerle oluyor. Bu anlamda SSM nın firmalarımıza ve kümemize en büyük katkılarından birisi de yürütmüş olduğu uluslar arası çalışmalar ve uluslar arası işbirliğinde oyunun kurallarını öğretmek oldu. Bu çalışmalar toplamında Savunma Bakanlığı ve SSM kurduğu uluslararası ilişkilerin veya ana sanayilerimizin uluslararası rekabetçilik düzeylerinin yükselmesinin bizlere de sirayet edeceğini ve yeni ufuklar çizebileceğini rahatlıkla görüyoruz. OSSA kümesinin yurtdışında bilinirliğini nasıl değerlendiriyorsunuz? İhracat imkânlarının arttırılması için ne gibi çalışmalar yapılabilir? OSSA özellikle son bir yılda yurt dışı ayağını güçlendirmek için yoğun çaba sarf etti. Bir çok fuar ve yurtdışı seminerlerde Türk savunma sanayini ve OSSA yı anlattık, çok güzel geri dönüşler aldık. Yabancı satın almacılar Türkiye de bu kadar geniş bir yan sanayi olduğunun farkına varmaya başladılar. Nitekim yurt dışından talepler gelmeye başlaması da bunun en güzel örneği. KOBİ bazında ele alırsak bizim öngördüğümüz üç şekilde ihracatımızı geliştirebiliriz: Bunlardan en önemlisi SSM nin de üzerinde ısrarla durduğu ofset zorunluluğu. Biz bunu olmazsa olmaz görüyoruz ki SSM nin ve özellikle Sn. Müsteşarımız Murad Bayar ın vizyonu bizi umutlandırıyor. SSM vizyonu ve tecrübesinden öğrendik ki off set sadece savunma alanında gerçekleştirilen bir satın alma yöntemi değil, tüm milli ihtiyaçların temininde gösterilmesi gereken bir milli tavır, bir bağımsızlık çabası. Nitekim bu anlayış ve tavrın tüm kurum ve kuruluşlara da taşınması için gerek bölgesel ilişkilerimiz gerekse küme çalışmalarımız vasıtasıyla yoğun bir çaba harcıyoruz. Bu çabalarımızın karşılığını bakanlıklar ve ilgili kurumlarla yaptığımız yoğun ve ısrarlı görüşmeler doğrultusunda özellikle ulaşım-raylı taşıma sistemleri ve medikal-tıbbi cihaz sektörlerinde aldık. Bu sektörlerin milli harcama miktarları savunma sanayisini de aşan harcamalar. Durum böyleyken sivil offset milli çıkarlar için bir keyfiyet değil açık bir

10 SAVUNMA SANAYİİ GÜNDEMİ 09 yaşamsal bir zorunlu- matematiksel hesap, luktur. Diğer bir konu ise ana sanayimizin yurtdışı faaliyetlerine katılırken yan sanayini de yavaş yavaş tanıtmaya başlamasının gerekliliği. Savunma sanayi KOBİleri ana sanayi firmalarımız ile var ve onların yurtdışında şemsiyesi altında olmak bizlere hem gurur hem de yurtdışı alıcılara güven verir düşüncesindeyiz. Bu düşünceye varma nedenimiz ise bu konuda yaşadığımız örnekler ve olumlu sonuçları. Son olarak da yerlileştirme faaliyetlerinin önemi. TSK her yıl bu faaliyeti gerçekleştirmekte ve faydalı buluyorum. Ana sanayimizin de bu konuda çabaları ve artarak devam etmesini diliyorum, parçaları yerlileştirirsek, ithalatı azaltır bu da yerli firmalarımıza iş ve istihdam, Türk ekonomisine düşük cari açık olarak dönecektir. Bütün bu çerçevede OSSA olarak SSM himayesinde 6-8 Mart 2013 tarihlerinde Ankara Savunma ve Havacılıkta Endüstriyel İşbirliği Günleri ikili iş görüşmeleri organizasyonuna ev sahipliği yapıyoruz. Ana sanayimiz ve yan sanayimiz el ele bu organizasyonda yer alarak, yurt dışından gelecek olan dünya devleri ile birebir iş görüşmeleri yapma fırsatı bulacaklar. Önceden internet üzerinden ayarlanacak olan randevuları ile sektörün iş odaklı en etkin organizasyonu olacağı inancındayım. Zira Sn.Müsteşarımız da 1 Kasım 2012 de yapılan basın toplantısında bu organizsayonun sektöre hareket ve sinerji kazandıracağını belirttiler. OSSA kümelenmesinin firmalara katkıları nelerdir? Elbette ki yapılan genel çalışmalar çerçevesinde işletmelerimizin tanınırlığı, bilinirliği, görünürlüğü ve paydaşlarla muhatabiyeti kat kat artmış durumda. Her şeyden önce işletmeler arası işbirliği ve alışveriş arttı. Eğitim, kalite, danışmanlık, bilgilendirme ve temsil toplantılarına ilgi, sektörel birikim arttı. Bunlar ilk adımda kolayca alınan sonuçlar. Az önce sohbet ederken kümelenmenin aynı pasta içinde birbiriyle rekabet değil pastayı büyütmek için birlikte rekabet anlayışıyla ilerlemesi gerektiğini söylemiştik. Eğer aynı sektörde iki firma kümelenme öncesi birbiriyle rakipse kümelenme sonrasında da rakip olmaya devam ediyorlar. Ancak kümelenme ekosistemi içinde yer alan bu iki firma için yeni olan Tek başıma yapamadığımız, bir araya gelince daha kolay, daha iyi, daha çok, daha nitelikli yapabileceğimiz ne tür ihtiyaçlarımız var? sorusunu sorabilmeleridir. OSSA özelinde daha somut örnekler vermek mümkün çünkü özellikle bu kümedeki katkılar daha somut. Örneğin kobilerimizin tek başına katılmaya güçlerinin yetmediği İDEF fuarlarına toplu katılımımız her yıl büyüyerek artıyor. Zaman zaman randevu almayı bile başaramadıkları ana sanayi yöneticilerine istek, sorun ve önerilerini küme aracılığıyla birinci elden iletebiliyorlar. SSM nin saha ile kurduğu yakın ilişkiler ve stratejik planı paylaşımı sayesinde bu sektörün kural ve kültürüne dair çok daha fazla farkındalık ve bilinç oluşmuş; hem SSM hem de ana sanayilerle kurulan yakın ilişkiler işletmelerimize büyük bir özgüven sağlamış durumda. Tabii ki kümelenme çalışmalarından beklenen en önemli sonuç ticari çıktılardır. Evet küme bizzat iş alıp dağıtmaz, işin alınması için uygun iklimin oluşturulması, bir arabuluculuk çalışmasıdır küme faaliyetleri. Bu anlamda mümkün olduğunca firmalarımızın müşterileriyle bir araya gelmesi için gerekli tanıtım ve organizasyonları yaparak eşleştirme faaliyetlerini artırıyoruz. Örneğin TSK ile yaptığımız yerlileştirme sergileri işletmelerimizin bizzat fatura kestiği çalışmalardır. Kümelenme çalışmaları ile oluşan işbirliği kültürü sürdürülebilir kalkınmanın garantisidir Bunun yanı sıra ana sanayi talepleriyle daha yakından karşılaşmak işletmelerimizin kendilerine daha reel bakmalarını ve dolayısıyla kalite anlayışı ve çalışmalarında bir nitelik artışı kaydetmelerini sağladı. Daha önemlisi milli ihtiyaçlara çözüm üretmek olarak tanımladığımız misyon doğrultusunda Ar-Ge ve müşteri odaklı tasarımın nin önemi bir kez daha anlaşılarak bu konuda yapılan işbirliği ve başvurular arttı. Kümelenme çalışmasının belki de en önemli katkılarından birisi de her ne kadar bölge yönetimi olarak misyonumuz gereği bizler öncülük etsek de işletmelerimizin kendi sektörlerinin sorunlarını ele alarak işbirliği içinde çözüm yolları geliştirmeye çalışmaları, bu yolda bir kültürün oluşmasıdır. Dolayısıyla sorunların çözümünde birlikte düşünmek ve çözmek için işbirliği kültürünün yerleştiği toplum veya topluluklarda sorunun ne olduğu teferruat olarak kalıyor. Bu yüzden kümelenme çalışmaları ile oluşturduğumuz işbirliği kültürünü, sürdürülebilir kalkınmanın garantisi olduğunu düşünüyor ve geleceğimiz adına büyük umutlar taşıyorum.

11 Bir Konuk Bir Söyleşi Orhan AYDIN OSTİM OSB Yönetim Kurulu Başkanı 1952 yılında Kızılcahamam da doğdu de Gazi Lisesi ni bitirdikten sonra Ankara Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi Makine Mühendisliği Bölümü nden mezun oldu yılları arasında Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Dairesinde makine mühendisi olarak çalıştı. Askerlik hizmetini 1980 yılında tamamladıktan sonra memurluktan ayrılan Aydın, Ostim Sanayi Sitesi nde serbest mühendislik ve ticari alandaki faaliyetlerini sürdürürken Yeni Ostim ve Özanadolu Kooperatiflerinin kurucu üyeliği ve yönetim kurulu başkanlığı görevlerinde bulundu yılında Ostim Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi Yönetim Kurulu Başkanlığı na seçildi. Halen yönetim kurulu başkanlığını yaptığı Ostim Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü nün kuruluşunda görev aldı. Orhan Aydın Ostim Organize Sanayi Bölgesi nin misyonuna ve üreticilerin ihtiyaçlarına yönelik olarak Kobi lere çeşitli hizmetler veren; Ostim Endüstriyel Yatırımlar ve İşletme A.Ş., Ostim Otoprodüksiyon Sanayi ve Ticaret A.Ş., Ostim Sektörel Dış Ticaret A.Ş., Ostim Vakfı, Ostim Radyo Televizyon, Ostimspor, Ostim Medya, Ostim in rekabet gücünü artıracak kümelenme çalışmalarının başlatılması gibi -bir sanayi bölgesi için ilk ve öncü- kurum, kuruluş ve projelerin oluşturulmasında ve yürütülmesinde liderlik yaptı. projeler sonucu elde edilen başarılar kobi ler ve sanayileşme konusunda kamu ve özel kuruluşları tarafından sürekli incelenerek, bölgesel kalkınma ve yerli sanayi konusunda bilgi, tecrübe ve çalışmaları referans olarak kullanılmıştır. Halen yerli üretim, offset, kümelenme, kamu-özel sektör işbirliği (PPP), üniversite sanayi işbirliği, proje bazında ürün geliştirme ve imalatın yerlileştirilmesi gibi konularda hem fikir hem de icraat düzeyinde proaktif olarak çalışmaktadır. Orhan Aydın, Birleşmiş Milletler, İslam Konferansı Örgütü ve D-8 ülkeleri Genel Sekreterliği tarafından düzenlenen toplantılara davet edilmiş, bu toplantılarda özelikle kobi lere dayalı sanayileşme, bölgesel kalkınma, yaşanabilir çevre gibi konularda fikirlerini uluslararası platformlarda da ilgili taraflarla paylaşma imkanı bulmuştur. Orhan Aydın Ostim deki görevlerine ilaveten TAİ ile Ankara Kalkınma Ajansı yönetim kurulu üyeliği görevlerini de yürütmektedir. Orhan Aydın, evli ve dört çocuk babasıdır. Aydın ın yerli sanayiyi geliştirmek ideali ile Ostim de hayata geçirdiği organizasyonlar ve

12 SAVUNMA SANAYİİ GÜNDEMİ 11 Savunma Sanayinde Bir Kümelenme Örneği: Ankara Kazan Savunma ve Havacılık Kümelenme Girişimi Ankara nın en hızlı gelişen bölgelerinden biri Kazan sanayi bölgesidir. Bölgedeki gelişimin en önemli nedeni ise şüphesiz ki TAI nin bölgedeki varlığıdır li yıllardan itibaren edindiği yetenekler ve gerek mevcut gerekse potansiyel iş yükü nedeniyle yan sanayi firmalarının etrafında öbekleştiği bir firma haline gelmiştir. Dolayısıyla, Kazan da karşılıklı öğrenme, yetenek geliştirme, geliştirilen yetenekleri güncelleme üzerinden kurgulanacak bir bölge olmanın savunma ve havacılık sanayisine yeni bir ivme kazandıracağı ve rekabet gücünü arttıracağı düşünülmektedir. Sanayileşme üzerine yapılan bir çok akademik ve uygulamalı çalışma, günümüzde rekabet gücünü arttırmanın yolunun küresel üretim ve değer zincirlerine eklemlenmek vasıtasıyla gerçekleştiğini göstermektedir. Bu çalışmada Kazan bölgesinin dünya çapında söz sahibi olma amacına ulaşma açısından sahip olduğu güçlü yönleri ve kümelenmeye yönelik beklentileri tespit etmek, gelişmesine engel olabilecek zayıf yanları savunma ve havacılık sektöründe faaliyet gösteren firmalardan aldığımız görüşlerle gün yüzüne çıkarıp, akademik birikimimizle değerlendirmeye çalıştık. Paydaşların katılımıyla yaptığımız saha çalışmasının ilk aşamasında Ankara nın savunma ve havacılık sektöründe diğer şehirlere nazaran önemli güçlü yönlere sahip olduğunu gördük. Bunların başında ise ülkemizin köklü ve büyük havacılık ve savunma sanayi firmalarının varlığı ve yan sanayilerle uyumlu ilişkileri, SSM nin ve savunma sanayi tedarikçilerinin Ankara da bulunması, ana yüklenicilere ve son kullanıcıya yakınlık gibi unsurlar gelmektedir. Saha çalışmasının ikinci aşaması ise sektörde faaliyet gösteren ana ve yan sanayii firmaları ile gerçekleştirdiğimiz derinlemesine mülakatlardan oluşmuştur. Bu mülakatlar sayesinde ana ve yan sanayi firmalarının Kazan da kurulması düşünülüen kümelenmeyle ilgili görüşlerini aldık. Bir kaç tanesi hariç çoğunluğu Ankara da bulunan 7 ana sanayi ve 24 yan sanayi firması ile 4 adet diğer paydaşla görüştük. Öncelikle Kazan da oluşacak savunma ve havacılık kümelenmesine bakış açılarını, beklentilerini öğrenmeyi ve buna ek olarak sektördeki üretim ilişkileri, bilgi akışı, işbirliği, rekabet gibi konuları ve sektörde karşı karşıya kaldıkları çeşitli sorunları anlama fırsatı yakaladık. Savunma ve havacılık sektöründe üretim, çok sayıda ulusal ve/veya küresel standartlara göre gerçekleştirilmektedir. Ana ve alt yüklenicilerin özelinde bilgi birikimi, teknoloji geliştirme yeteneği ve tecrübesine sahip olması önemli bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Öte yandan, yan sanayi firmalarının yetenek profilinin önemli ölçüde ana sanayi firmaları tarafından şekillendiği söylenilebilir. Örneğin, ana sanayi firmaları birlikte çalışacakları alt yüklenicileri seçerken ISO 9001 belgesi bulundurmalarını asgari şart olarak belirlemişlerdir. Bu nedenle çalışma kapsamında görüştüğümüz yan sanayi firmalarının neredeyse hepsinde bu belge mevcuttur. Ancak buna ek olarak her alt yüklenici firma çalıştığı ana sanayi firmasının şart koştuğu bir çok diğer sertifika ve belge alarak teknolojik yeterliliğini belgelemek zorundadır. Teknolojik olarak yeterli olduğunu düşünen bazı firmalar ise finansal yapılarının zayıflığı nedeniyle bu

13 Kümelenme - Sanayileşme Faaliyetleri yeterliliklerini resmileştiremediklerini iddia etmektedirler. Bunun yanı sıra üretim için ihtiyaç duyulan, şu an ellerinde mevcut olmasa da almayı planladıkları sertifikalar arasında en çok NADCAP ve AS 9000 olduğu, yan sanayimizin uluslararası alanda kendini gösterme isteği açısından fikir verici niteliktedir. Savunma ve havacılık sektöründe yan sanayi firmalarının tasarım kabiliyetleri donanım ve yazılım olmak üzere iki temel alanda sınıflandırılabilir. Donanım kısmında faaliyet alanlarına baktığımızda hassas talaşlı imalat, elektromanyetik sistemler, kompozit üretimi, bilgisayar destekli parça tasarımları, görüş sistemleri üretimi, kablolama, metal kaplama ve boyama, komuta kontrol sistemleri üretimi, akıllı yol sistemleri, kara platformlarına ait parça üretimi, hava savunma komponentleri ve sensörler, kimyasal yakıt pilleri, konsollar, güçlendirilmiş kabinetler ile harita sistemlerinden atış kontrol sistemlerine kadar uzanan geniş bir alanda üretim yapabilen bir yerli sanayi profiline sahip olduğumuzu görüyoruz. Yazılım firmaları dışındaki yan sanayi firmalarının bünyesinde üretilen ürün testleri için kendilerine ait test labaratuvarları bulunmaktadır. Test labaratuvarı olmayan firmalar ise ana yüklenici firmaların veya kamu kuruluşlarının (Tübitak SAGE, vb.) veya üniversitelerin test labaratuvarlarını kullanmaktadırlar. Ancak birlikte çalıştıkları ana sanayi firmalarının bu anlamdaki olanaklarından ve bazı eğitim olanaklarından gerekli oranda yararlanamadıklarını dile getirmekte olan bir yan sanayi firması, ana sanayi firmalarının bu tutumumun sanayinin derinleşmesi açısından olumsuz etkisi olabileceğini düşünmektedir. Yazılım boyutunda ise simülasyon yazılımları, akıllı yol sistemleri, teknik dökümantasyon hazırlama yazılımları ilk etapta göze çarpan bazı faaliyet alanlarıdır. Özellikle ana sanayi firmalarında donanım ve yazılım birlikte yapılmaktadır. Bir yerli firmamızın ürünlerinden biri tamamen ihracata yönelik olarak üretilmektedir. Ana sanayi firmaları ile yan sanayi firmaları arasındaki ilişkinin etkin bir işleyişte olması bu sektördeki konumumuzun sürdürülebilirliği açısından büyük önem arz etmektedir. Yan sanayi firmalarının iş alma sürecinde ana yüklenicilerin know how merkezlerini, üretim geliştirme yeteneği dahil merkezde tutma eğiliminde olduklarını ve tecrübe paylaşımının yeterli seviyede olmadığından yakınmaktadır. Yan sanayi firmaları ile ana sanayi firmalar arasındaki bilgi paylaşımının yetersizliği, aldığımız işin devamı gelecek mi kaygısı taşıyan yan sanayi firmalarının uzun vadeli planlar yapmasını zorlaştırmaktadır. Artık ana sanayi firmalarının alt yüklenicilerini gerçek birer stratejik ortak olarak görmesinin zamanı gelmiştir ve acilen bu durumun gereklerini yerine getirmek üzere eyleme geçmeleri gerekmektedir. Bu eylemin olmazsa olmaz unsurlarından biri de ana sanayindeki firmaların tedarikçilerle etkin bir iletişim yönetimi sistemi kurmasından geçmektedir. Yapılan saha çalışmaları ikinci düzey tedarikçilere yönelik bir stratejinin olmadığını göstermiştir. Sadece birinci düzey tedarikçileri hedefleyen stratejiler sektörün sağlıksız ve dengesiz büyümesine neden olacaktır. Ayrıca, küme yönetiminin yetenek aktarımını kolaylaştıracak teknik destek ve danışmanlık hizmetlerinin örgütlemesi sürecinde katalizör bir rol oynaması beklenmektedir. Artık ana sanayi firmalarının alt yüklenicilerini gerçek birer stratejik ortak olarak görmesinin zamanı gelmiştir ve acilen bu durumun gereklerini yerine getirmek üzere eyleme geçmeleri gerekmektedir. Türk savunma ve havacılık sanayindeki büyüme ve gelişme sürecinin son yıllarda önemli bir ivme kazandığı gözlenmektedir. Öte yandan, iş alma sürecinde yan sanayi firmaları arasında yoğun bir rekabet yaşanmaktadır. Yan sanayi firmaları; işi alma sürecinin çok kısa tutulması nedeniyle teknik değerlendirmenin hakkını vererek yapılmaması, yeterince şeffaf bir politika izlenmemesi, cevap verme süresinin kısa ve yetersiz olması ve zaman zaman rekabette fiyatın kalitenin önüne geçmesinin bu süreçte karşılaştıkları en önemli sorunların başında geldiğini belirtmektedirler. Yan sanayi firmaları iş alma sürecindeki bu sorunların bazılarını geçmiş projelerdeki tecrübelerini kullanarak aşmaya çalışmakta, kimi zaman ise kaliteden taviz vermemek için ihaleye girmeyerek aşmaya çalışmaktadırlar. Bazı sorunlarda ise bir çözüme ulaşamamaktadırlar. Ana sanayi firmalarının çoğunun bünyesinde ayrı bir eğitim birimi bulunmaktadır. Şirket içi düzenli eğitimlerin yanı sıra dışarıdan da ihtiyaç duyulduğu takdirde teknik veya sosyal konularda eğitim alınabilmektedir. Ancak yan sanayi firmalarında bu kadar geniş imkanlara rastlamak pek mümkün olmadığı görülmüştür. Yetenek aktarımının gerçekleşmesi örtüşen iki nedenden dolayı sektör için hayati önem arz etmektedir. İlk olarak, sektörde kaliteli üretim ve zamanında teslimat rekabet gücü edinilmesinde ve pazara girişte belirleyici olmaktadır. İkinci olarak, sektörün küresel pazarlara eklemlenmesi sürecinde hayati önemi haizdir. Bu bağlamda şu ana kadar etkin olarak kullanılmadığı gözlemlenen SSM eğitim desteklerinin etkin şekilde kullanılması uygun olacaktır. Ana sanayi firmalarının bazı uzmanlıkları yan sanayi üzerine atarak yan sanayinin gelişmesine yardımcı olma ve kendisinin bilgi tabanını yeniden yapılandırıp yeni temel faaliyet alanları belirlemesi konusundaki (diğer bir deyişle havacılık ve savunma sektörünün teknolojik derinleşmesi amacındaki) gönüllülüğünün yan sanayiye verilen iş hacminin büyüklüğü ve verilen eğitimlerin kapsamı ve süresi göz önünde bulundurularak gerçekçi bir değerlendirme yapılması gerekmektedir. Küresel anlamda sektörün arzulanan gelişme patikasına girdiğini söylemek için henüz erken olsa da, bu doğrultuda yol almak için ulusal sanayinin kendisine bir kısmı ulaşılmaz gibi görünen uç hedefler tanımlaması gereklidir. Bu hedeflerin gerçekleşebilmesinin temel koşullarından biri, ana-yan sanayi ilişkilerinin stratejik bir yaklaşımla yeniden tanımlanması ve yan sanayinin yeni yetenekler kazanarak ana sanayi üzerindeki aşırı iş yükünü hafifletmesi olacaktır. Küme oluşumunun kademeli bir biçimde gerçekleşmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Kazan Kümelenmesi nde; ilk olarak, şeffaf ve nesnel ölçütlerle seçilecek TAI nin tedarikçisi olan on yan sanayi firmasının kümeye katılımı planlanmaktadır. Kazan kümelenmesinin içeriğine esas oluşturacak hedef faaliyet alanları ve teknolojilerin neler olduğuna bakıldığında, üretim ağırlıklı firmaların bölgede bulunmasının ilk öncelik olduğu karşımıza çıkmaktadır. Tabii bu kümenin itici gücü olan

14 SAVUNMA SANAYİİ GÜNDEMİ 13 kamu sektörü ve TAİ ile sivil toplum kuruluşlarının (ASO, SASAD gibi) katkıları da göz ardı edilmemelidir. Kazan kümelenmesinde katılımcı bir yönetimin olması gerektiği, özellikle başlangıç aşamasında Kazan da kurulması düşünülen kümelenmede, kümelenmede yer alacak firmaların sahip oldukları teknoloji ve uzmanlık alanları itibariyle birbiriyle uyumlu-tamamlayıcı olması gerektiği hem bu konudaki akademik çalışmalar, hem de dünya üzerindeki diğer örneklerde dikkat çekici bir özellik olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca bu uyumun gerekliliğinin yapılan mülakatlarda gerek yan sanayi gerek ana sanayi firmaları tarafından algılandığı gözlemlenmiştir. Ancak bundan, rekabetin olmadığı bir sanayi kümelenmesi anlaşılmamalıdır. Zira rakibinden öğrenme tüm öğrenmeler arasında firmaları yenilik yapmaya iten en önemli unsurlardan biridir. Yenilikçi firmaların varlığı ise ülkemizin bu alandaki prestijinin dünyadaki görünür tarafı olacaktır. Kümelenme içinde farklı faaliyet alanlarında ortak iş geliştirebilecek firmaların bulunmasının önemli bir cazibe unsuru olacağı tespit edilmiştir. Teknik uzmanlıklarının ve teknolojik yeterliliklerinin yanı sıra, üretimin bir çok standartlara tabi olarak gerçekleştirildiği savunma ve havacılık sektöründe, firmaların birbirleriyle çalışırken göz önünde tuttukları en önemli üç kriter olan kalite, zamanında teslimat ve fiyat kriterlerinin her şeyden önce belirleyici olacağı aşikardır. Kümelenme içinde farklı faaliyet alanlarında ortak iş geliştirebilecek firmaların bulunmasının önemli bir cazibe unsuru olacağı tespit edilmiştir. Kümelenme teorisi örtük/tecrübi bilgilerin yerel bölgelere yapışık ve taşınamazaktarılamaz olduğunun tespitiyle şekillenmiş bir teoridir. Aktarılamayan, ayrıştırılamayan bu tip bilgilerin, ustalıkların, uzmanlıkların, artan teknolojik imkanlar sayesinde bilgiye ulaşmanın önemli ölçüde zahmetsizleştiği günü- müzde, rekabet gücünü sağlayan en önemli unsur olduğu görülmektedir. Öte yandan, örtük bilgileri açığa çıkarmak, paylaşmak ve yeniden kullanmak yoluyla ekonomik değer yaratmak oldukça mümkündür. Ancak bunun için bir çok farklı teknik, sosyal ve toplumsal süreçten geçilmesi gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında, bir kümenin başarısının en önemli göstergelerinden birinin de küme içindeki bilgi yayılımının sağlanıp sağlanmadığıdır. Kümelenmelerde firmalardan önce, bilginin kümelendiği unutulmamalıdır. Kazan da kurulması düşünülen savunma ve havacılık kümelenmesinin küresel anlamda tanınırlığı olan bir marka haline gelmesi için, küme kimliğinin oturmuş olması gerekmektedir. Yapılan işler ve kazanılan tecrübeyi aktarma konusunda ülkemizde bilgiyi sır gibi saklama eğiliminde olduğumuz fark edilmektedir. Bu durumun sektörün gelişmesindeki en büyük yapısal engel olduğu görülmektedir. Bunun için ise küme içindeki bilgi akışının kümelenme yönetimi tarafından izlenmesi ve gerektiğinde müdahale edilerek bilgi tabanının yeniden yapılandırılması gerekmektedir. Doç. Dr. Mehmet Teoman PAMUKÇU ODTÜ-TEKPOL Araştırma Merkezi Öğretim Üyesi Mehmet Teoman Pamukçu iktisat dalında lisans (1989), yüksek lisans (1992) ve doktora derecelerini (2000) Université Libre de Bruxelles den (Belçika) almış ve aynı üniversitede dersler vermiştir yılından bu yana ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü ne bağlı Bilim ve Teknoloji Politikası Çalışmaları Ana Bilim Dalı nda (TEKPOL) öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Bilim, teknoloji ve inovasyon politikaları alanında yüksek lisans ve doktora tezleri yöneten ve ulusal/uluslararası projeler yürüten Doç. Dr. Pamukçu nun aynı alanda ulusal ve uluslararası dergi ve kitaplarda çalışmaları yayınlanmıştır. Katkıda bulunduğu bir çalışma, Uluslararası Yatırımcılar Derneği tarafından 2011 de Türkiye Ekonomisinde Yabancı Sermayeli Firmaların Ar-Ge Etkinliklerinin Analizi başlığıyla yayınlanmıştır. Türkiye de otomotiv sektöründe teknoloji transferi süreçleri, bilgi ve iletişim sektöründe inovasyon faaliyetleri, inovasyon faaliyetlerinin küreselleşmesi ve nanoteknolojide üniversite-sanayi ilişkileri üzerine çalışmalarını sürdürmektedir. International Econometric Review ve Yenileşim Dergisi yayın kurulları üyesi olan Doç. Dr. Pamukçu, ayrıca Uluslararası Joseph A. Schumpeter Derneği yönetim kurulu üyesi ve Economic Research Forum araştırmacı üyesidir. TEKPOL şemsiyesi altında, inovasyon politikaları alanında seminerler, eğitim programları ve uluslararası konferanslar düzenlenmesine katkıda bulunmaktadır.

15 Kümelenme - Sanayileşme Faaliyetleri Prof. Dr. Erkan ERDİL ODTÜ Bilim ve Teknoloji Politikası Çalışmaları Enstititü Anabilim Dalı Başkanı 1968 yılında Ankara da doğdu. İlk ve orta öğretimini Ankara da tamamladı. Lisans derecesini ODTÜ Kamu Yönetimi Bölümü nden, yüksek lisans derecesini ise ODTÜ İktisat bölümünden aldı. Doktora çalışmalarını, Hollanda Kraliyet bursuyla devam ettiği Maastricht Üniversitesi (Hollanda) İktisat Bölümünde sürdürdü yılında doktora çalışmalarını tamamlayıp İktisat Doktoru oldu yılında Doçent, 2011 yılında ise Profesör unvanlarını aldı yılından beri ODTÜ İktisat Bölümünde çalışmaktadır ve yılları arasında ODTÜ İktisat Bölümü Başkan yardımcılığı görevinde bulundu yılından beri ODTÜ-Bilim ve Teknoloji Politikaları Araştırma Merkezi Müdürlüğü ve ODTÜ Bilim ve Teknoloji Politikası Çalışmaları Enstititü Anabilim Dalı Başkanlığı görevlerini yürütmektedir. Mikroiktisat, Matematiksel İstatistik, Ekonometri ve Teknoloji ve İş Örgütlenmesi konularında dersler vermektedir. İlgi alanları Teknoloji İktisadı, Emek İktisadı, Tarımsal İktisat, Sağlık İktisadı ve Uygulamalı Ekonometridir. Bu konularda ulusal ve uluslararası hakemli dergilerde, kitaplarda yayınlanmış ve konferanslarda sunulmuş çok sayıda çalışması bulunmaktadır. Ayrıca ulusal ve uluslararası projelerde yürütücü ve araştırmacı olarak yeralmıştır. Cansu DURUKAN ODTÜ-TEKPOL Araştırma Merkezi Araştırma Görevlisi 1987 yılında Ankara da doğdu yılında Başkent Üniversitesi İktisat bölümünden mezun oldu yılında ODTÜ Bilim ve Teknoloji Politikası Çalışmaları Ana Bilim Dalında yüksek lisansını tamamladı yılından itibaren ODTÜ-TEKPOL araştırma merkezinde araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır. Bu süre içinde akademik çalışamalarının yanı sıra TEKPOL araştırma merkezinin yürütücülüğünü yaptığı projelerde araştırmacı olarak görev yapmıştır yılı itibariyle aynı bölümde doktora programına devam etmektedir

16 SAVUNMA SANAYİİ GÜNDEMİ 15 Eskişehir de Kümelenme Eskişehir sanayisinin can damarlarından olan havacılık sektörünün geleceğini şekillendirmek ve bu alandaki çalışmalara yön vermek için, Eskişehir Sanayi Odası (ESO) nın öncülüğünde başlayan çalışmalar neticesinde Mart 2011 tarihinde Eskişehir Havacılık Kümelenmesi Derneği ESAC ı kurmuş bulunmaktayız. Derneğimizin kurucu üyeleri; Eskişehir Sanayi Odası, Anadolu Üniversitesi, Tusaş Motor Sanayi A.Ş. (TEI), Alp Havacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş., Savronik Elektronik Sanayi ve Ticaret A.Ş., Coşkunöz Savunma ve Havacılık Sanayi Ticaret A.Ş., Aycan Makina Danışmanlık Hizmetleri Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti., EJS Eskisehir Jant ve Makina San. Tic. A.Ş., Nümerik Makina Mühendislik Döküm San.ve Tic. Ltd. Şti. dir Havacılık endüstrisi, küresel vizyon gerektiren bir sektördür. Havacılık endüstrisinin küreselleşmesi; bu sektördeki şirketlerin verimliliği artırma, maliyetleri düşürme ve rekabet gücünü geliştirme amacıyla yeni ürünler, hizmetler ve süreçler oluşturmalarında etkili olmuştur. Havacılık sektörü, her geçen gün daha karmaşık olmaktadır. Tasarım ve üretim süreçlerinin karmaşıklaşmasının yanında finansal riskler artmakta ve daha kaliteli yeni ürün ihtiyaçlarına cevap verebilmek için büyük yatırımlar gerekmektedir. Endüstrinin bu büyük karmaşık teknolojik yükünü firmaların tek başlarına göğüslemeleri mümkün değildir; işin yapısına uygun bir tedarik zinciri oluşturulmak zorundadır. Bir yandan maliyet baskıları diğer yandan tam zamanında teslim şartları, havacılık alanında iş yapan firmaların aşmaları gereken engellerdir. Bu nedenle tedarik zincirinin gereklerini dikey ve yatay olarak yerine getirmek için yardımlaşma ve işbirliği gereklidir. İşbirliği ve ortak çalışma ihtiyaçlarına esneklik ve çeviklik şartlarını da eklediğimizde; bu sektörde bir kümelenme yaratmak için gerekli ana unsurlar ortaya çıkmaktadır. Sayılanlar, kısa adı ESAC olan Eskişehir Havacılık Kümelenmesi nin kurulmasındaki belli başlı nedenlerden birkaçıdır. Kısaca ifade edilen bu havacılık çerçevesi bile; havacılık ve savunma sektöründe kümelenmenin firma, kurum ve kuruluşlarımız için yaratacağı sinerjiyi belirtmesi açısından önemlidir. Değer zincirinin değişik bölümlerinde yer alma potansiyel, yetenek ve yetkinliğine sahip kuruluşlarımız bu sektör için işbirliği içinde üretebilecekleri ürün ve hizmetler ile katma değer elde edebileceklerdir. Diğer yandan havacılık sektörünün ulusal pazar fırsatları yanında ihracata yatkınlığı ve firmalarımızın mevcut durumlarının sektör için hızla yeniden düzenlenmeye uygun olması, bu sektörde kümelenmeye verilmesi gereken önemi yükseltmektedir. Havacılık sektörü Ar-Ge yoğunluklu sektörlerden biri olarak dikkat çekerken kazancının yüzde 12 sini Ar-Ge ye aktarmaktadır. Görüldüğü üzere havacılık sektöründe yoğun gelişmeler kendini göstermektedir. Rekabet koşulları altında firmalar, üniversiteler, araştırma kurumları ve profesyoneller bir araya gelerek güçlerini birleştirmeyi, rekabet edebilirliklerini artırmayı hedeflemektedir. Bu birliktelik platformu da kümelenme adıyla kurumsallık kazanmaktadır.

17 Kümelenme - Sanayileşme Faaliyetleri Dünya ekonomisinde beklenen büyüme öngörülerine paralel olarak havacılık sektöründe de benzer gelişmeler cereyan etmektedir yılından itibaren dünya hava trafiğinin her yıl ortalama yüzde 4,5-5 oranında büyüyeceği tahmin edilmektedir. Orta ve uzun vadede de yine önemli gelişmeler yaşanacağı beklenirken, tahminlere göre bugün itibariyle dünyada mevcut yaklaşık 18 bin uçağa 20 yıl içerisinde 18 bin uçak daha eklenerek 36 bine çıkacaktır. Bu da yaklaşık 3,2 trilyon dolarlık bir pazar ifade etmektedir. Havacılık sektörü büyümesine devam ederken aynı zamanda sektörde şiddetli bir rekabet yaşanmaktadır. Küreselleşme ile birlikte ulaşımda hız, güvenlik ve verimlilik ön plana çıkmakta, enerji ve çevre kısıtları üreticileri yeni teknolojilere zorlamaktadır. Bu şartlara ilave olarak sektöre yeni şirketler de katılmaktadır. Dünyadaki ekonomik gelişmeler paralelinde ülkemiz savunma ve havacılık sanayiinde de önemli gelişmeler yaşanıyor. THY nin taşıdığı yolcu sayısı giderek artıyor, yeni uçak alımı için de bir master plan hazırladığı biliniyor. Sivil havacılık sektörünün yanı sıra, askeri alandaki yeni projeler, ülkemiz havacılık sektörünün gelişimine katkıda bulunuyor. Savunma sanayiimize baktığımızda ülkemiz ihtiyaçlarına paralel olarak, Savunma Sanayii Müsteşarlığı nın stratejik planı doğrultusunda her alanda planlı, sistemli faaliyetler yürütüldüğünü görüyoruz ve bugün artık savunma sanayiimizin yurt içi özgün ürün geliştirme safhasına gelmiş olduğunu memnuniyetle ifade ediyoruz. Her geçen gün üye sayısının arttığı Küme yapılanması kapsamında temel hedefimiz, Eskişehir sanayisini kalite, sistem, teknolojik altyapı olarak geliştirerek, uluslararası alanda rekabet edebilecek seviyeye çıkarmak ve havacılık sektöründen daha fazla iş payı almak. Buradan Eskişehir özeline geçersek; Eskişehir doğal bir havacılık şehri yılında kurulan Tayyare Fabrikası bugünkü adıyla Hava İkmal Bakım Merkezi dünyada örnekleri arasında rahatlıkla ilk 5 e girecek kabiliyet ve kapasitededir. Ardından 1936 yılında kurulan Türk Hava Kurumu nun İnönü deki merkezi, Eskişehir de havacılık altyapısının oluşumunda önemli roller oynamıştır. Daha sonraki dönemde savunma ve havacılık alanında faaliyete geçen pek çok şirket ve oluşturulan yan sanayi ağıyla Eskişehir in havacılık alanında köklü bir yapıya kavuşması sağlanmıştır. Çoğu kümemiz üyesi olan Eskişehir de faaliyet gösteren havacılık sanayi kuruluşlarının son yıllardaki gelişme trendine baktığımızda 2000 yılında havacılık sanayi konusunda üretim yapan firmaların toplam ihracatları 55 milyon dolar iken, 2010 yılı sonunda bu rakam 300 milyon dolara ulaşmış durumdadır yılında ESO üyesi kuruluşların toplam ihracatlarının 1.7 milyar dolar olduğu düşünüldüğünde, toplam ihracatın yüzde 18 inin havacılık sanayi ürünlerinden oluştuğu görülmektedir. Çalışan sayısı ise Hava İkmal Bakım Merkezi dahil yaklaşık 4000 kişi civarındadır. Bu iki rakam bile havacılık sanayinin Eskişehir sanayi açısından taşıdığı önemi ortaya koymaktadır. Eskişehir de hızla gelişen havacılık sanayii; yan sanayi kuruluşları ile uçak, helikopter motor ve parçalarının üretiminin farklı proses ve aşamalarında iş yapar konuma gelmiştir. Bu altyapıyla oluşturmuş olduğumuz Havacılık Kümelenmesi nin, şehrin ekonomik göstergelerinde önemli bir paya sahip olan savunma ve havacılık alanında faaliyet gösteren firmalar arasındaki eşgüdüm ve işbirliğini artırmak açısından önemli bir işlevi yerine getireceğini öngörüyoruz.

18 SAVUNMA SANAYİİ GÜNDEMİ 17 Kurumlararası işbirliği anlamında örnek bir model olan Derneğin amacı Kümelenme oluşumlarını organize etmek, Ar-Ge faaliyetlerini, inovasyonu ve girişimciliği teşvik etmek, aktörler arası işbirliği ağları kurmak, küme tabanının geliştirilmesi, üyeleri arasında kültürel, mesleki, teknik, ticari, ekonomik, hukuki ve idari konularda işbirliği, dayanışma ve bilgi alışverişi sağlamak, imalat sanayi ve satışıyla iştigal eden gerçek ve tüzel kişileri bir çatı altında toplamak; ortak menfaatlerini korumak, ihtiyaç duydukları makine-teçhizat hammadde temini gibi konularda yardımcı olmak, pazar bulmalarını kolaylaştırmak. Her geçen gün üye sayısının arttığı Küme yapılanması kapsamında temel hedefimiz, Eskişehir sanayisini kalite, sistem, teknolojik altyapı olarak geliştirerek, uluslararası alanda rekabet edebilecek seviyeye çıkarmak ve havacılık sektöründen daha fazla iş payı almak. Bu doğrultuda yaratacağımız farkındalık sayesinde ise Türkiye de benzeri havacılık kümeleriyle birlikte hareket ederek sinerji yaratmayı, dünyadaki diğer kümelenmelerle işbirliği yaparak sanayimizin, Eskişehir in, Eskişehir Havacılık Kümesi nin tanıtımını yapmayı, iş geliştirme potansiyelini artırmayı planlıyoruz. Küme vasıtasıyla ayrıca sanayimizin, sektöre önemli katkı sağlayan devlet teşviklerinden yararlanmasını da sağlıyor olacağız. Bu süreçte yer alan tüm firmaların işbirliği ve bütünlük halinde yürütecekleri çalışmalarla, ulusal ve yerel bazda yukarıda vurguladığım hedeflere katkıları için şimdiden teşekkür ediyor, başarılar diliyoruz. Zeynel AKSOY Eskişehir Havacılık Kümelenmesi Yönetim Kurulu Üyesi ve Başkan Yardımcısı Zeynel Aksoy, Eskişehir Havacılık Kümelenmesi Yönetim kurulu üyesi ve Başkan yardımcılığını yapmaktadır. Zeynel Aksoy İTÜ İşletme Mühendisliğinden mezun olduktan sonra ABD Michigan daki Wayne State Üniversitesinden Endüstri Mühendisliğinde yüksek lisans eğitimi sırasında aldığı iş teklifiyle iş hayatına başladı. 7 yıl kaldığı ilk firmasında Genel Müdürlüğe kadar yükselerek üretim ve kalite kontrol konularında uzmanlaştı. Daha sonra General Motors ve General Elektrik firmalarının her birinde 10 yıllık üst düzey yöneticilik yaptı. Coşkunöz Savunma ve Havacılık firmasına 2010 yılında katılmadan önce Endüstrileştirme Direktörlüğü yaptığı SABIC Innovative Plastics de savunma sanayine de hizmet veren ürünlerin geliştirilmesinde görevler yaptı. Hala Coşkunöz Savunma ve Havacılık firmasında Direktör olarak çalışmakta ve edindiği deneyimlerle savunma sektörüne katkılarına Türkiye de devam etmektedir.

19 Başarı İçin Birliktelik Önsöz: Sanayide rekabetin giderek arttığı günümüzde ülkelerin tüm kaynaklarını iyi ve verimli kullanmaları, sanayi içerisinde birbirine katma değer sağlayacak paydaşları birlikte uyum içerisinde ve aynı ortak hedefler altında birleştirecek unsurlara bağlıdır. Kümelenmeler, bu amaçla paydaşların bir araya gelerek söz konusu ortak hedeflere varmak için stratejiler oluşturan organik yapılanmalar olarak tanımlanabilirler. Klasik kümelenme anlayışında, aynı yakın coğrafyada bir araya gelerek oluşturulan küme yapıları ise, iletişim ve lojistik sistemlerde hızla değişen koşullar nedeni ile ortak hedefler etrafında coğrafi birlikteliğe bakmazsızın oluşturulabilecek yapılara dönüşmektedir. Bu yapılanmanın en güzel örneklerinden biri olan Havacılık ve Uzay Kümelenmemiz ve bunun kurumsal yapısı olan Havacılık ve Uzay Kümelenmesi Derneği, yurdumuzun havacılık konusunda önde gelen bölgelerinde hizmet veren kuruluşların aynı ortak hedefler altında bir araya geldiği örnek bir yapılanma olarak karşımıza çıkmaktadır. Ankara, İstanbul, Eskişehir ve İzmir den kümelenmemize katılan kuruluşlar, ortak stratejiler altında rekabette birlikte nasıl ortak değerler yaratabileceklerini görüşmekte, yine kümelenmemizin üyesi farklı illerden katılan üniversite ve araştırma enstitüleri de rekabette bizleri ileriye götürecek teknolojik projeler konusunda aynı hedefleri destekleyecek ortak çalışmalar yürütmektedirler. Özellikle teknolojinin rekabette fark yaratacağı önemli sektörlerin başında gelen havacılık, uzay ve savunma sektörlerinde doğru sanayileşmenin, ülkemizde bu alanda yürütülen kümelenme çalışmaları ile destekleneceği açıkça görülmektedir. Tarihçe: İzmir Bölgesinde de havacılık ve uzay kümelenmesi çalışmalarına Temmuz 2007 tarihinde başlanmış, Ege Bölgesi Vakfı (EGEV) ve Ege Serbest Bölgesi (ESBAŞ) işbirliğiyle havacılık sektöründe bir kümelenmenin oluşturulabilmesi amacıyla ilk tohumlar atılmıştır. Prof. Dr. Sedef Akgüngör ve Prof. Dr. Neşe Kumral önderliğinde ve yine İzmir in önde gelen kuruluşlarının katılımıyla bir proje ekibi oluşturulmuş ve bu ekip yılları arasında İzmir de havacılık kümelenmesi kurulmasına yönelik bir proje dokümanı hazırlığında bulunmuştur. Bunu takip eden yılları arasında ise Kümelenme Projesi ile ilgili Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM) ile görüşmeler yapılmış ve projeye desteklerinin alınması ile çalışmalarına devam edilmiştir. Nisan 2009 tarihinde ise Gaziemir Belediyesi nin Gaziemir e havacılıkla ilgili bir üniversite kazandırma talebinin, Kümelenme çalışmaları ile birleşmesi kümelenme oluşumuna hız vermiş, Temmuz 2009 itibari ile de kümelenmenin bir tüzel kişilik olarak kurulma kararı verilmiş, İzmir, Ankara, Eskişehir illerinden katılım ile oluşan Kurucu üyelerin belirlenmesini takiben Derneğin tüzüğü oluşturulmuş, ve Türkiye de bir ilk olan ulusal Havacılık ve Uzay Kümelenmesi Derneği-HUKD 18 Ocak 2010 tarihi itibarı ile kurularak, dernek çalışmalarına başlamıştır.

20 SAVUNMA SANAYİİ GÜNDEMİ 19 Not : Bu çalışmalarda emeği geçen herkese teşekkürü bir borç bilmemiz yanında, yakın zamanda aramızdan ayrılan ve Kümelenmemizin kurulması ve Derneğimizin ilk dönemlerinde vermiş olduğu sonsuz destek için ESBAŞ Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Kaya Tuncer Beyefendiyi minnetle anmak ve aziz hatırasını kalbinizde hep taşıyacağımızı bildirmek isteriz. Havacılık ve Uzay Kümelenmesi Derneği nin Misyonu: Kümemizin misyonunu; a) Ülkemiz havacılık ve uzay sanayinin gelişimi için sektöre ihtiyaç duyduğu desteği sağlamak, b) Sektörde yerli katkı payının ve ihracat imkanlarının arttırılmasına katkıda bulunmak, c) Ülkemize yatırımların ve üretim teknolojilerinin kazandırılması için girişimlerde bulunmak, d) Ulusal ve uluslararası arenada işbirlikleri kurmak ve mevcut olanları geliştirmek amacıyla anlaşmalar yapmak, yapılmasına aracı olmak, e) Sektörün inovatif ürünler ve süreçler geliştirmesine destek olmak, f) Havacılık sektöründe Ar-Ge ve teknolojik geliştirme çalışmalarını teşvik etmek şeklinde sayabiliriz. Yasal Statü Kümelenme, Dernek statüsü altında faaliyetlerine 18 Ocak 2010 tarihinde başlamıştır. Dernek, Büyük, Orta ve Küçük (KOBİ) sektör kuruluşları yapısında, sanayi bölgeleri, sivil toplum kuruluşları, vakıflar, sanayi, kamu kurum ve kuruluşları ile çeşitli üniversitelerimizden akademik üyeleri ve Eğitim kuruluşlarını bünyesinde toplamıştır. Yönetişim Yapısı Kümelenmemizde ve kurumsal bir yapı olarak Derneğimizde yetkinin tek bir yerde toplanması engellenmiş, Başkan ve Yönetim Kurulu üyeleri arasında görev dağılımı yapılmıştır. Üyelerin de yönetime katılımı teşvik edilmekte, mali raporlama gereksinimi güçlendirmiş bulunmakta, gücün bilgi paylaşımı olduğuna inanan kümede Yönetim Kurulu toplantılarına aday üye olarak müracaat eden kurum ve kuruluşların da katılımı sağlanmaktadır. 28 Mart 2012 tarihinde yapılan Genel Kurul da ise ihtiyaçlar doğrultusunda yapılan Tüzük değişikliği de onaylanmıştır. Stratejik Plan Sanayileşme çalışmalarında SSM nin stratejik amaçlarını ve bağlı hedeflerini örnek alan kümelenmemiz, bu amaçla önce Stratejik Planını hazırlamış ve değişen ihtiyaçlar doğrultusunda da Mayıs 2012 itibarı ile Stratejik Planını yürürlüğe koymuş bulunmaktadır. Stratejik amaçlar Teknoloji, Eğitim, Finansal ve İlişkiler başlıklar altında belirlenmiş ve bağlı hedefler ve performans kriterleri de bu doğrultuda oluşturulmuştur. Yine bu Stratejik Amaçların ve bağlı hedeflerin performans kriterleri doğrultusunda gerçekleşmesinin temini için Yönetim Kurulu Üyelerimiz arasında bu başlıklar altında iş bölümü yapılmış ve çalışma grupları oluşturulmuştur. Stratejik planımızda özellikle KOBİ lerin havacılık ve uzay sektörüne kazandırılması, sertifikasyonlarına ve teknolojik gelişimlerine destekler amaçlanmakta, ihracatı teşvik amaçlı çalışmalar ve devlet destekli projelerin geliştirilmesi sürdürülmekte, diğer yandan ise üyelerimizin Sanayi Katılımı ve Offset uygulamaları konusunda bilinçlendirilmesi sağlanmakta ve sektörün doğrudan ihtiyacı olan teknik elemanları yetiştirme çalışmalarına destek olunması hedeflenmektedir. HAVACILIK ve UZAY KÜMELENMESİ DERNEĞİ STRATEJİK PLAN Amaçlar Stratejik Amaç Hedef 1.1 TEKNOLOJI : Havacılık, Uzay ve Savunma konusunda ulusal teknolojik yetkinliklerimizi geliştirmek Havacılık, Uzay ve Savunma konusunda çalışan sivil-askeri / kamu-özel araştırma birimleri ile işbirliği yapılacaktır. Performans Hedefleri En az bir (1) yerli araştırma birimi ile işbirliği protokolü imzalanacaktır. Hedef 1.2 Üniversitelerimizde havacılık, uzay ve savunma konularında yürütülecek AR-GE ve ürün geliştirme (Ür-Ge) ve patent çalışmalarına destek verilecek, desteklerin koordinasyonu ve kaynak bulunması sağlanacaktır. En az bir (1) Patent semineri düzenlenecek ve İzmir üniversiteleri ve İYTÜ'ndeki patent, fikri ve sanayi haklar ve faydalı model sayısının şu anki durumuna göre en az %10'luk artışı sağlanacaktır. Hedef 1.3 Risk Sermayesi yapısının kurulması teşvik edilecek ve yönlendirilecektir. En az bir (1) risk sermayesi kuruluşu ile temas edilerek üyelerimize bu konuda bilgi vermesi amacı ile seminer düzenlenecektir. Hedef 1.4 Havacılık ve Uzay çalışmaları konusunda bir veri bankası hazırlanacaktır. Web üzerinde kolayca erişilebilecek bir veri bankası kurulacaktır. Stratejik Amaç Hedef 2.1 Hedef 2.2 Hedef 2.3 Hedef 2.4 Hedef 2.5 EĞİTİM : Teknolojiyi geliştirecek ve uygulayacak yüksek nitelikli insan kaynağının oluşturulmasına katkıda bulunmak Sanayinin (ulusal ve uluslararası) eğitim ihtiyaçları belirlenecek ve bu doğrultuda eğitim programları düzenlenecektir. EGE MYO Uçak Teknolojisi Programı nın ihtiyaç duyduğu teknik altyapı ve donanım güçlendirilecektir. Havacılık ve Uzay alanında eğitim sağlayan kurum ve kuruluşlar ile işbirlikleri oluşturulacaktır. Üniversitelerdeki Havacılık ve Uzay bölümleri ile uyumlu hareket edebilmek üzere ortamlar yaratılacak ve işbirlikleri oluşturulacaktır. Üyelerimizin havacılık sektöründe yetkinliklerinin geliştirilmesi için gerekli sertifikasyon çalışmaları oluşturulacak ve koordine edilecektir. Sanayinin eğitim ihtiyaçlarını karşılayabilecek kurs, seminer ve sertifika programları düzenlenecektir. Sektör paydaşları ile görüşülerek eğitim motoru, sanal bakım simülatörü (VMT) teminine çalışılacaktır. Bu kurum ve kuruluşların yetkinlikleri doğrultusunda havacılık, uzay ve savunma konularında ortak eğitim projeleri oluşturulacaktır. Yılda bir (1) kez bu bölümler ile toplantı yapılacaktır. Ekonomi Bakanlığı Destek Projesinde yer alan en az on (10) şirketin ihtiyaç duydukları eğitim ve sertifikasyonları almalarına yardımcı olunacaktır.