Yargıtay ve Danıştay Konusundaki Anayasal Hükümler

Transkript

1 Kasım 2011 Yargıtay ve Danıştay Konusundaki Anayasal Hükümler Bu çalışmada, 1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nın Yargıtay ve Danıştay a ilişkin hükümlerinin belirlenen bazı ülke anayasalarındaki karşılıkları incelenmiştir. Beyhan Kaptıkaçtı Hukuk Bölümü e-posta adresi: beyhan.kaptikacti@tbmm.gov.tr Tel:

2 ÖZET Bu çalışmada, 1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nın Yargıtay ve Danıştay a ilişkin hükümlerinin belirlenen bazı ülke anayasalarındaki karşılıkları incelenmiştir. TBMM Araştırma Merkezi i

3 İÇİNDEKİLER ÖZET... i İÇİNDEKİLER... ii 1. GİRİŞ TÜRKİYE DEKİ DURUM ÜLKE ÖRNEKLERİ Almanya Belçika Bulgaristan Estonya Finlandiya Fransa Gürcistan Hırvatistan Hollanda İspanya İsveç İsviçre Norveç Romanya Rusya Slovakya Slovenya Ukrayna Yunanistan SONUÇ KAYNAKÇA TBMM Araştırma Merkezi ii

4 1. GİRİŞ Yargıtay ve Danıştay, 1982 Anayasası nda yüksek mahkemeler arasında sayılmıştır. Yüksek mahkeme, nihai karar verme yetkisine sahip mahkeme anlamına gelmektedir. Başka bir deyişle yüksek mahkeme, kararları başka bir mahkeme nezdinde temyiz edilemeyen, başka bir mahkemeye tabi olmayan mahkemedir. Yüksek mahkeme, yargı kolu veya yargı dalı tanımının yapılmasında da kullanılabilir. 1 Buna göre kararları aynı yüksek mahkemede temyiz edilen mahkemelerin oluşturduğu düzene yargı kolu adı verilir. 2 İnceleme konumuzu oluşturan Yargıtay adli yargı, Danıştay ise idari yargı kolunun en yüksek mahkemesidir. Adli yargı, olağan ve genel yargıdır. Bir başka ifadeyle diğer yargı kollarının görev alanına girmeyen davalara adli yargıda bakılır. Genel olarak ceza ve hukuk uyuşmazlıkları adli yargıda görülür. Adli yargıda yüksek mahkeme görevi, Yargıtay tarafından yerine getirilir. Yargıtay ın esas görevi, adli yargıda bir temyiz yeri olarak, ilk derece mahkemelerinin kararlarını incelemek, adli yargı içinde yer alan mahkemeler arasında içtihat birliğini sağlamaktır. Böylece ulusal hukukun uygulanmasında yeknesaklık sağlanır. 3 Danıştay, idari yargı alanındaki yüksek mahkemedir. İdareyle bireyler arasında idari eylem ve işlemlerden doğan uyuşmazlıklar idari yargı tarafından çözümlenir. İdari yargı alanında genel görevli mahkeme idare mahkemeleridir. Bununla beraber, vergi mahkemeleri ve Danıştay dava daireleri ilk derece mahkemesi olarak görev yapan özel görevli yargı yerleridir. Danıştay bir yargı yeri olarak, belli konularda ilk derece mahkemesi ve esasen bir temyiz mahkemesi olarak görev yapmaktadır. İdare ve vergi mahkemelerinin kurul olarak aldıkları kararlar, Danıştay dava daireleri tarafından temyiz yolu ile incelenir. Danıştay dava dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak aldıkları kararlara karşı ise Danıştay İdari ve Vergi Dava Daireleri Genel Kuruluna temyizen başvurulabilir. Danıştay sadece bir temyiz mercii değil, aynı zamanda devletin en yüksek danışma organıdır. Danıştay, yukarıda bahsedilen ve 1 Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 4. bs, Ekin, Bursa, 2007, s Buradan çıkarılacak sonuç, ne kadar yüksek mahkeme varsa o kadar yargı kolunun bulunduğudur Anayasası nın Maddeleri arasında yüksek mahkemeler sayılmıştır. Bunlar, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Uyuşmazlık Mahkemesidir. O halde Türk hukukundaki yargı kolları anayasa yargısı, adli yargı, idari yargı, askeri yargı, askeri idari yargı ve uyuşmazlık yargısıdır. 3 Şeref Gözübüyük, Anayasa Hukuku, 13. bs, Turhan, Ankara, 2004, s. 291 TBMM Araştırma Merkezi 1

5 yargı görevini yerine getiren daireleri dışında danışma görevini yerine getiren daireleri aracılığıyla kendisine Anayasa ve kanunlar uyarınca verilen danışma görevini yürütür TÜRKİYE DEKİ DURUM Yargıtay Madde Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adlî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adlî yargı hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Yargıtay Birinci Başkanı, birinci başkanvekilleri ve daire başkanları kendi üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler; süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcıvekili, Yargıtay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından gizli oyla belirleyeceği beşer aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Yargıtay ın kuruluşu, işleyişi, Başkan, başkanvekilleri, daire başkanları ve üyeleri ile Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcıvekilinin nitelikleri ve seçim usulleri, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir. Danıştay Madde Danıştay, idarî mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idarî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Danıştay, davaları görmek, Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarıları, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, tüzük tasarılarını incelemek, idarî uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir. Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf idarî yargı hâkim ve savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu; dörtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından Cumhurbaşkanı; tarafından seçilir. Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri ve daire başkanları, kendi üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Danıştay ın kuruluşu, işleyişi, Başkan, Başsavcı, başkanvekilleri, daire 4 A.g.k, s TBMM Araştırma Merkezi 2

6 başkanları ile üyelerinin nitelikleri ve seçim usulleri, idarî yargının özelliği, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir ÜLKE ÖRNEKLERİ 3.1. Almanya Almanya Federal Cumhuriyeti Temel Kanunu nda hem Yargıtay hem de Danıştay a karşılık gelen iki yüksek mahkemeye ilişkin düzenlemeye yer verilmiştir. Yargıtay benzeri mahkeme olan Federal Adalet Divanı ve Danıştay a karşılık gelen Federal İdare Mahkemesinin nihai mahkeme olarak tanımlandıkları ve özel olarak görev tanımlarının yapılmadığı ilgili madde düzenlemesi aşağıdadır: Madde 95 - Federal Adalet Divanı ve Federal İdare Mahkemesinin adli ve idari, mali, yargının en yüksek yargı mercileridir. Bu mahkemelerde görev yapacak hâkimler, yetkili Federal bir bakan, eyaletlerden gelen ve bu konuda yetki sahibi bakanlar ve Federal Meclis (Bundestag) tarafından seçilen eşit sayıdaki üyeden oluşan bir komisyon tarafından müştereken seçilirler Belçika Belçika hukuk sisteminde de hem (aşağıda Yüksek Mahkeme olarak belirtilen) Yargıtay hem de Danıştay benzeri yargı mercileri bulunmaktadır. İlgili anaysa maddeleri aşağıda verilmiştir: Madde Bütün Belçika için görev yapan bir Yüksek Mahkeme bulunmaktadır. Mahkeme, davanın esası üzerinde yetki sahibi değildir. Madde Yüksek Mahkeme kanunda öngörülmüş usullerle yetki uyuşmazlıklarını karara bağlar. Madde Bütün Belçika da görev yapmak üzere kurulmuş, oluşumu, yetkileri ve faaliyetleri kanunla düzenlenen bir Danıştay bulunmaktadır. Bununla birlikte Kral a kanunla, yine kanunun belirttiği ilkelere uygun olarak, usul getirme yetkisi verilebilir. Danıştay, bir idare mahkemesi gibi karar verir ve kanunla öngörülen durumlarda görüş bildirir. 7 5 Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Erişim: , 6 Almanya Federal Cumhuriyeti Parlamentosu, Basic Law for the Federal Republic of Germany, Erişim: , 7 Belçika Temsilciler Meclisi, The Belgian Constitution, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 3

7 3.3. Bulgaristan Bulgaristan Anayasası adli yargı alanında Yüksek Temyiz Mahkemesi, idari yargı alanında ise Yüksek İdare Mahkemesi olmak üzere iki ayrı yüksek mahkeme öngörmektedir. Aşağıda ilgili anayasa maddeleri verilmiştir: Madde Adaletin uygulanması Yüksek Temyiz Mahkemesi, Yüksek İdare Mahkemesi, temyiz mahkemeleri, istinaf mahkemeleri, askeri mahkemeler ve bölge mahkemeleri eliyle sağlanır. Madde Yüksek Temyiz Mahkemesi, kanunun bütün mahkemelerce kesin ve eşit uygulanmasını sağlamak üzere nihai olarak yargısal denetim yapar. Madde Yüksek Temyiz Mahkemesi Başkanı, Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı ile Cumhuriyet Başsavcısı Yüksek Yargı Konseyinin teklifi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından yedi yıllığına atanır. Bir kişi ikinci kez bu göreve seçilemez. Cumhurbaşkanı tekrarlanan bir teklif üzerine atama veya görevden almayı reddedemez. Madde Yüksek İdare Mahkemesi, idari yargıda kanunların tam ve eşit şekilde uygulanmasını sağlamak amacıyla yüksek yargı denetimi yapar. Mahkeme, Bakanlar Kurulunun ve bakanların hazırladığı kanun tasarıları hakkındaki hukuka aykırılık iddialarını ve kanunla verilen diğer her türlü işi karara bağlar Estonya Estonya, hukuk sisteminde tek yüksek mahkeme bulunan ülkelerden birisidir. Estonya Anayasası ndaki ilgili düzenleme aşağıdadır: Madde Bölge mahkemeleri, şehir mahkemeleri ve idari mahkemeler ilk derece mahkemeleridir. İstinaf mahkemeleri temyiz mahkemeleridir ve ilk derece mahkemelerinin kararlarını üst mahkemeye havale usulüyle inceler. Yüksek Mahkeme, en yüksek dereceli mahkemedir ve mahkeme kararlarını temyiz usulüyle inceler. Yüksek Mahkeme aynı zamanda anayasal inceleme yapan mahkemedir. 9 8 Bulgaristan Cumhuriyeti Ulusal Meclisi, Constitution, Erişim: , 9 Estonya Parlamentosu, The Constitution of the Republic of Estonia, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 4

8 3.5. Finlandiya Finlandiya Anayasası, nihai yargı yeri olarak adli yargı alanında Yüksek Mahkeme, idari yargı alanında ise Yüksek İdare Mahkemesi adı altında görev yönünden Türk hukukundaki Yargıtay ve Danıştay a büyük benzerlik gösteren iki ayrı mahkeme düzenlemektedir. Bu mahkemelerin yasama faaliyetinin başlatılması sürecinde yer almaları söz konusu olabilmektedir. İlgili anayasa maddeleri aşağıda verilmiştir: Madde 98 - Yüksek Mahkeme, Temyiz Mahkemeleri ve Bölge Mahkemeleri adli yargı, Yüksek İdare Mahkemesi ve bölge idare mahkemeleri idari yargı yerleridir. Madde 99 - Yüksek Temyiz Mahkemesi, hukuk davaları, ticari davalar ve ceza davalarının son inceleme merciidir. İdari davalar, son inceleme yönünden Yüksek İdare Mahkemesince karara bağlanır. Yüksek Mahkemeler kendi yetki alanları içinde adaletin işlemesi üzerinde denetim yaparlar. Hükümete, yasama faaliyetinin başlatılmasında öneri sunabilirler. Madde Yüksek Temyiz Mahkemesi ve Yüksek İdare Mahkemesi, mahkeme başkanı ve gerekli sayıda hâkimden oluşur. Yüksek Temyiz Mahkemesi ve Yüksek İdare Mahkemesi, kanunla başka bir yeter sayısı düzenlenmedikçe beş üyenin hazır bulunmasıyla karar yeter sayısına sahip olur Fransa Fransa Anayasası nda hem Yargıtay hem de Danıştay benzeri iki yüksek mahkeme düzenlenmiştir. Fransız Yargıtayı (Cour de cassation) nın niteliği ve yerine getirdiği görevler hakkında anayasada düzenleme bulunmamaktadır. Fransız Danıştayı (Conseil d État) ise işlevsel anlamda anayasal düzenlemeye sahiptir. Madde 37 - Kanunların düzenleme alanına girmeyen konular düzenleyici işlemlerin konusudur. Bu konular hakkında çıkarılan düzenleyici işlemler, Danıştay ın görüşünün alınmasının ardından kararname ile değiştirilebilir. Madde 38 - Hükümet, programını uygulamak amacıyla, sınırlı bir süre için, aslında kanunla düzenlenmesi gereken konular hakkında tüzük çıkarmak konusunda Parlamentodan yetki ister. Tüzükler, Danıştay ın görüşü alındıktan sonra Bakanlar Kurulunca hazırlanır. Madde 39 - Hem Başbakan hem de milletvekillerinin yasama teklifi sunma hakları vardır. Hükümetin sunduğu kanun tasarıları, Danıştay ın görüşü alındıktan sonra Bakanlar Kurulunda 10 Finlandiya Parlamentosu, The Constitution of Finland, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 5

9 görüşülür ve Parlamentonun bir kanadı veya her ikisinde müzakereye sunulur. Kanunla belirlenen koşullar altında Parlamentonun her iki kanadının Meclis Başkanları, milletvekilleri tarafından sunulmuş kanun tekliflerini komisyonlarda görüşülmesinden önce, teklifi sunan vekil karşı çıkmadıkça, görüşünü almak için Danıştay a iletir. Madde Bir mahkeme önünde görülmekte olan bir davada bir kanun hükmünün Anayasanın garanti altına aldığı hak ve özgürlükleri ihlal ettiği ileri sürülmesi halinde, durum Danıştay veya Yargıtay tarafından belirli bir süre içinde Anayasa Mahkemesine götürülür. Madde 65 - Yüksek Yargı Konseyi, hakimler hakkında yargılama yapan bir daire ile savcılar hakkında yargılama yapan bir daireden meydana gelmektedir. Hakimler üzerinde yargılama yetkisine sahip daireye Yargıtay Birinci Başkanı başkanlık eder. Savcılar hakkında yargılama yapmakla yetkili olan daireye ise Yargıtay Başsavcısı başkanlık eder. Yüksek Yargı Konseyi nin hakimleri yargılamakla yetkili dairesi Yargıtay hakimlerinin atanması hakkında görüş bildirir Gürcistan Gürcistan hukuk sisteminde nihai karar mercii tek bir yüksek mahkeme bulunmaktadır. İlgili anayasa maddesi aşağıda verilmiştir: Madde 90 - Gürcistan Yüksek Mahkemesi en yüksek temyiz merciidir. Mahkemenin başkan ve üyeleri oy çoğunluğuyla, parlamento tarafından en az on yıllığına Cumhurbaşkanının sunduğu aday listesi arasından seçilir. Mahkemenin yetkisi, teşkilatı, çalışma usulleri ve üyelerinin görev süresinin zamanından önce sona ermesi kanunla düzenlenir. Başkan ve üyeleri kişi dokunulmazlığından yararlanırlar. Başkan veya üyeler hakkında yürütülecek bir ceza kovuşturması, verilecek bir tutuklama veya gözaltı kararı, evlerinin, arabalarının, işyerlerinin ve bizzat kendilerinin aranması parlamentonun iznine tabidir. Bunun istisnası suçüstü halidir ve bu durum parlamentoya derhal bildirilir. Parlamentonun onay vermemesi halinde tutuklanan veya gözaltına alınan kişi derhal serbest bırakılır Fransa Ulusal Meclisi, Constitution of October 4, 1958, Erişim: , 12 Gürcistan Parlamentosu, The Constitution of Georgia, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 6

10 3.8. Hırvatistan Hırvatistan hukuk sistemi yargının bütün alanlarında görevli ve yetkili tek bir yüksek mahkeme öngörmektedir. Anayasanın ilgili maddesi aşağıdadır: Madde Hırvatistan Yüksek Mahkemesi, en yüksek hukuk mahkemesi olarak, kanunların yeknesak biçimde uygulanmasını ve herkesin kanun önünde eşitliğini temin eder. Hırvatistan Yüksek Mahkemesi Başhâkimi, Yüksek Mahkeme Genel Kurulunun ve parlamentonun yetkili komisyonunun ön görüşü alındıktan sonra, Cumhurbaşkanının teklifi üzerine parlamento tarafından atanır ve görevden alınır. Başhâkim dört yıllık bir süre için atanır. Mahkemelerin kuruluşu, yargı yetkisi, oluşumu ve teşkilatı ile yargılama usul ve esasları kanunla düzenlenir Hollanda Hollanda Anayasası nda yasama faaliyetinde ve idari yargı alanında tavsiye görüşü bildirmekle görevli bir Danıştay ve adli yargı alanında temyiz mahkemesi olarak görev yapan bir Yüksek Mahkeme düzenlenmiştir. Yüksek Mahkeme, aynı zamanda milletvekilleri ve bakanların yargılandığı bir adalet divanı olarak görev yapar. Aşağıda ilgili anayasa maddeleri verilmiştir: Madde 73 - Danıştay veya Danıştay ın bir dairesi, kanun veya karar tasarılarının yanı sıra uluslararası anlaşmaların onaylanmasında Parlamentoya görüş bildirir. Bu danışma görevi, kanunla belirlenen hallerde bir yana bırakılabilir. Danıştay veya Danıştay ın bir dairesi, Kraliyet Kararnamesi ile karara bağlanması gereken idari uyuşmazlıkların araştırılması ve bu uyuşmazlıkların karara bağlanmasında tavsiye görüşü bildirilmesinden sorumludur. Danıştay veya bir dairesinin, kanuni düzenlemeyle idari uyuşmazlıklarda karar vermesi istenebilir. Madde 74 - Danıştay a Kral başkanlık eder. Tahtın muhtemel varisi, 18 yaşına geldiğinde hukuken Danıştay toplantılarına katılma hakkı kazanır. Kraliyet ailesinin diğer üyelerinin bu hakka sahip olması, bir kanunla bu konunun düzenlenmiş olmasına bağlıdır. Danıştay üyeleri Kraliyet Kararnamesi ile ömür boyu görev yapmak üzere atanırlar. Danıştay üyeliği emeklilik veya kanunla belirlenen yaşa gelinmesi halinde sona erer. Danıştay üyelerinin görevleri, kanunla düzenlenen bazı durumların ortaya çıkması üzerine askıya alınır veya sona erdirilir. Üyelerin hukuki statüleri kanunla düzenlenir. Madde 75 - Danıştay ın teşkilatı, oluşumu ve yetkileri kanunla düzenlenir. Danıştay a veya Danıştay dairelerinden birisine kanunla ek görevler verilebilir. 13 Hırvatistan Parlamentosu, The Constitution of the Republic of Croatia, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 7

11 Madde Hollanda Yüksek Mahkemesinin üyeleri, Hollanda Parlamentosu Temsilciler Meclisi tarafından hazırlanan üç kişilik bir listeden atanır. Kanunla düzenlendiği şekilde ve kanunla belirlenen sınırlar dahilinde hukuku ihlal eden yargı kararlarının temyiz yoluyla iptali Yüksek Mahkemenin sorumluluğundadır. Yüksek Mahkemeye Parlamento tarafından başka görevler verilebilir. Madde Hollanda parlamentosunun eski veya hali hazırdaki üyeleri, bakanlar ve bakan yardımcıları görevleri süresince işledikleri suçlardan dolayı Yüksek Mahkemede yargılanır. Yargılamaya ilişkin usul, Kraliyet Kararnamesi veya parlamentonun alt kanadı tarafından verilecek bir karar üzerine başlatılır İspanya İspanya hukuk sisteminde bütün yargı alanları için tek bir yüksek yargı mercii bulunmaktadır. Yüksek Mahkeme, genel temyiz mahkemesi olma özelliği dışında yüksek devlet görevlilerini yargılama yetkisine de sahiptir. İlgili anayasa maddeleri aşağıda belirtilmiştir: Madde 71 - Kongre (İspanya Parlamentosunun alt kanadı) ve Senato (parlamentonun üst kanadı) üyeleri aleyhinde yürütülen ceza yargılamasında yetkili mahkeme, Yüksek Mahkeme nin Ceza Dairesidir. Madde Başbakan ve Hükümetin diğer üyeleri Yüksek Mahkeme Ceza Dairesinde cezai yönden sorumlu tutulabilirler. Madde Yüksek Mahkeme, İspanya nın tamamı üzerinde yargı yetkisine sahiptir ve anayasal güvencelere ilişkin hususlar hariç olmak üzere, hukukun her dalında en yüksek yargı yeridir. Yüksek Mahkeme Başkanı, kanunla öngörülen şekilde Yargı Kuvveti Genel Konseyi 15 nin yapacağı teklif üzerine Kral tarafından atanır Hollanda İçişleri ve Kraliyet İlişkileri Bakanlığı, The Constitution of the Kingdom of the Netherlands 2002, Erişim: , 15 İspanya adalet sisteminin idari organı; hâkimlerin atama, görevde yükselme, disiplin işlemlerini yürütür. 16 İspanya Senatosu, Spanish Constitution, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 8

12 3.11. İsveç İsveç Anayasası nda Yüksek Mahkeme ve Yüksek İdare Mahkemesi olarak, adli ve idari yargı alanında iki ayrı yüksek mahkeme düzenlenmiştir. Bu mahkemelerle ilgili anayasa maddeleri aşağıdadır: Bölüm 11. Adaletin Uygulanması, Madde 1 - Yüksek Mahkeme, temyiz mahkemeleri ve bölge adliye mahkemeleri adli yargı yerleridir. Yüksek İdare Mahkemesi, idari temyiz mahkemeleri ve idare mahkemeleri idari yargı yerlerini oluşturur. Yüksek Mahkeme, Yüksek İdare Mahkemesi, temyiz mahkemeleri ve idari temyiz mahkemelerinde dava açma hakkı kanunla sınırlanabilir. Diğer mahkemeler kanuna uygun olarak kurulur. Bir kimsenin Yüksek Mahkeme veya Yüksek İdare Mahkemesi üye olarak görev yapması, o kişinin ancak halihazırda veya önceden devamlı maaşlı bir hâkim olarak atanmış olması halinde mümkündür. Belli bir dava grubu veya belli dava gruplarına bakmak için kurulan mahkemelerle ilgili olarak bu kurala kanunla istisna getirilebilir. Devamlı ve maaşlı hâkimleri Hükümet atar. Madde 8 - Yüksek Mahkeme veya Yüksek İdare Mahkemesi üyelerinin atanmasında işlenen bir suç fiili ile ilgili yasal takip Yüksek Mahkemede görülür. Yüksek İdare Mahkemesi, Yüksek Mahkemenin bir üyesinin görevden uzaklaştırılması veya görevinin askıya alınması veya tıbbi incelemeye tabi tutulması konularını görüşür. Sayılan durumlar Yüksek İdare Mahkemesi üyelerinden birisi hakkında yürütülecekse, bu kez süreci Yüksek Mahkeme yürütür. Söz konusu süreçler Ombudsman veya Adalet Bakanı tarafından başlatılır. Madde 13 - Dava konusunun Hükümet, bir idare mahkemesi veya idari bir makamın başvurulacak en yüksek mercii olması hallerinde kapanmış bir davanın yeniden açılması ve zamanaşımı süresinin yenilenmesi, Yüksek İdare Mahkemesi veya bu durum kanunla belirlenmişse alt dereceli bir idare mahkemesi tarafından yapılır. Bunun dışındaki diğer durumlarda, kapanmış bir davanın yeniden açılması ve zamanaşımı süresinin yenilenmesi, Yüksek Mahkeme veya kanunla öngörülmesi halinde idare mahkemesi olmayan bir başka mahkeme tarafından yapılır İsveç Parlamentosu, The Instrument of Government, Erişim: , aspx TBMM Araştırma Merkezi 9

13 3.12. İsviçre İsviçre Konfederasyonu nda anayasal düzeyde tek bir yüksek mahkeme tanımlanmıştır. Federal Yüksek Mahkeme adını taşıyan bu mahkemeye ilişkin hükümler getiren ilgili anayasa maddeleri aşağıda verilmiştir: Madde Federal Yüksek Mahkeme, Konfederasyonun en yüksek yargı otoritesidir. Teşkilat ve çalışma usulleri kanunla düzenlenir. Mahkeme kendi idare mekanizmasına sahiptir. Madde Federal Yüksek Mahkeme aşağıda sayılan konularda meydana gelen ihlallerle ilgili davaları karara bağlar: a. federal hukuk; b. uluslararası hukuk; c. kantonlar-arası hukuk; d. kanton düzeyindeki anayasal haklar; e. kanton düzeyinde, toplulukların özerkliği ve kamu tüzel kişilikleri lehine tanınan diğer garantiler; f. siyasi haklara dair federal düzeyde ve kanton düzeyindeki yasal düzenlemeler. Mahkeme Konfederasyon ve Kantonlar arasında veya kantonların birbirleri arasındaki uyuşmazlıkları karara bağlar. Mahkemenin yargı yetkisi kanunla genişletilebilir. Federal Meclis veya Federal Konseyin kanunları Federal Yüksek Mahkemeye götürülmez. İstisnalar kanunda saklıdır. Madde Federal Yüksek Mahkeme ve diğer yargı makamları, federal kanunlar ve uluslararası hukuka göre karar verir. Madde Federal Yüksek Mahkeme ye başvurma hakkı kanunla teminat altına alınmıştır, bu hakka kanunla sınırlamalar getirilebilir. Esaslı bir önemi haiz olmayan hukuki bir konuyla ilgili uyuşmazlıklarda, kanunla uyuşmazlık konusu miktar için bir eşik getirilebilir. Açıkça dayanaksız başvurular için kanunla daha basit bir başvuru yolu öngörülebilir Norveç Norveç Anayasası na göre adli ve idari yargıda nihai karar verecek ayrı ayrı yüksek mahkemeler söz konusu değildir. Yüksek Mahkeme adı verilen tek bir mahkemenin her iki 18 İsviçre Konfederasyonu Federal Makamları, Federal Constitution of the Swiss Confederation, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 10

14 yargı alanında başvurulabilecek en yüksek mercii olduğu belirtilmiştir. Konuya ilişkin madde düzenlemeleri şu şekildedir: Madde 88 - Yüksek Mahkeme yargılamada nihai karar merciidir. Bununla beraber Yüksek Mahkemeye başvuru kanunla sınırlanabilir. Yüksek Mahkeme bir başkan ve en az dört üyeden meydana gelir. Madde 90 - Mahkemenin verdiği kararlar hiçbir şekilde temyiz edilemez. Madde 91 - Hiç kimse 30 yaşından önce Yüksek Mahkeme hâkimi olarak atanamaz Romanya Romanya Anayasası, adli ve idari yargı ayrımı yapılmaksızın, nihai karar mercii olarak tek bir Yüksek Mahkeme öngörmektedir. Aşağıda ilgili madde düzenlemesi verilmiştir: Madde Adaletin uygulanması Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi ve kanunla kurulan diğer mahkemelerin yetkisindedir. Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi, diğer mahkemelerce kanunların yorumlanması ve uygulanmasının yeknesaklığını sağlar. Mahkemenin oluşumu ve çalışma usulleri organik bir kanunla düzenlenir Rusya Rusya Federasyonu Anayasasında, Yüksek Mahkeme olarak adlandırılan yargı merciinin adli ve idari yargı alanındaki en yüksek mahkeme olduğu belirtilmektedir. İlgili madde hükmü aşağıda verilmiştir: Madde Rusya Federasyonu Yüksek Mahkemesi medeni, cezai, idari ve diğer davalara ilişkin ve genel mahkemeler üzerinde üst yargı organı olup, federal kanunla öngörülen usulde onların faaliyeti hakkında yargı denetimini gerçekleştirir ve mahkeme pratiğine ilişkin açıklamalar yapar. Yüksek Mahkeme üyelerinin Rusya Parlamentosu (Federal Meclis) nun üst kanadı olan Federasyon Konseyi tarafından atanacağı hükme bağlanmıştır: Madde Rusya Federasyonu Anayasa Mahkemesi, Rusya Federasyonu Yüksek Mahkemesi, Rusya Federasyonu Yüksek Hakem Mahkemesi hâkimleri, Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanının önerisiyle Federasyon Konseyi tarafından atanır. Rusya Federasyonu 19 Norveç Parlamentosu, The Constitution, Erişim: , 20 Romanya Parlamentosu Temsilciler Meclisi, Constitution of Romania, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 11

15 Anayasa Mahkemesi, Rusya Federasyonu Yüksek Mahkemesi, Rusya Federasyonu Yüksek Hakem Mahkemesi ve diğer federal mahkemelerin yetkileri, oluşum ve faaliyet şekli federal anayasal kanunla düzenlenir Slovakya Slovakya hukuk sisteminde Slovakya Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi adı altında tek bir yüksek yargı mercii bulunmaktadır. Söz konusu mahkemeye ilişkin düzenlemeler aşağıda verilmiştir: Madde Mahkeme teşkilatı Slovakya Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi ve diğer mahkemelerden oluşur. Madde Slovakya Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesinin başkanı ve yardımcısı, Yüksek Mahkeme üyeleri arasından beş yıllığına parlamentonun teklifi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Başkan ve yardımcısı ard arda iki kez bu göreve atanabilir. Başkan ve yardımcısı Cumhurbaşkanı tarafından görevden alınabilir Slovenya Slovenya Anayasası, adli ve idari yargıda nihai karar mercii olarak görev yapan iki ayrı mahkeme değil, tek bir yüksek mahkeme öngörmektedir. Mahkemenin niteliğini belirten ve fakat bunun dışında görevine ilişkin ayrıntılı hükümler içermeyen ilgili madde düzenlemesine göre; Madde Yüksek Mahkeme ülkedeki en yüksek yargı yeridir. Mahkeme olağan ve olağanüstü yasal çözüm yollarına karar verir ve kanunun verdiği diğer görevleri yerine getirir Ukrayna Ukrayna da anayasasında Yüksek Mahkeme adı altında bütün yargı kolları için görev yapan tek bir mahkeme öngören ülkelerdendir. Bu husus, Ukrayna Anayasası nın ilgili maddesinde aşağıdaki şekilde belirtilmiştir: 21 Türk Anayasa Hukuku Sitesi, Rusya Federasyonu Anayasası, Erişim: , 22 Slovakya Cumhuriyeti Ulusal Konseyi, Constitution of the Slovak Republic, Erişim: , 23 Slovenya Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, Constitution, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 12

16 Madde Ukrayna Yüksek Mahkemesi genel yargı yetkisi dahilindeki mahkeme sisteminin en yüksek yargı organıdır. Madde Ukrayna Yüksek Mahkemesi Başkanı, Ukrayna Yüksek Mahkemesi Genel Kurulunca kanunla öngörülen usule uygun olarak gizli oyla seçilir ve görevden alınır Yunanistan Yunanistan Anayasası nda Yargıtay benzeri bir yüksek mahkeme yer almamaktadır. Aşağıda Yüksek İdare Mahkemesi adı verilen Danıştay benzeri bir mahkemeye ilişkin madde hükmü verilmiştir: Madde 94 - İdari uyuşmazlıkları karara bağlama yetkisi, kanunla düzenlendiği şekilde, Sayıştay ın yetkili olduğu konular saklı kalmak üzere, Yüksek İdare Mahkemesi ve idare mahkemelerinin görev alanındadır. Madde 95 - Yüksek İdare Mahkemesinin yargı yetkisi esas olarak: a) Dilekçe üzerine idari makamların icrai nitelikli işlemlerini, yetki aşımı veya yasa düzenlemelerin ihlali sebebiyle iptali, b) Dilekçe üzerine ve kanunda öngörüldüğü şekilde ilk derece idare mahkemelerinin nihai kararlarını bozma, c) Anayasa ve diğer yasal düzenlemelerde yer aldığı şekilde idari uyuşmazlıkları görmek d) Genel düzenleme içeriğine sahip yönetmelik hazırlamadan ibarettir. 3. Yüksek İdare Mahkemesinin iptal yönünden yargı yetkisi içindeki bazı dava kategorileri, esası veya önemi bakımından, kanunla ilk derece idare mahkemelerinin yetkisi içine sokulabilir. Yüksek İdare Mahkemesi istinaf mahkemesi gibi görev yapar. 4. Yüksek İdare Mahkemesinin yargı yetkisi kanunla düzenlendiği şekilde belirlenir ve uygulanır. 5. Kamu yönetimi, yargı kararlarıyla uyumlu olmak zorundadır. Bu yükümlülüğün ihlali, kanunla düzenlendiği şekilde herhangi yetkili birimi sorumlu kılar. Kamu yönetiminin yargı kararlarıyla söz konusu uyumunu sağlayan tedbirler kanunla belirlenir Ukrayna Parlamentosu, Constitution of Ukraine, Erişim: , 25 Yunanistan Parlamentosu, The Constitution of Greece, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 13

17 4. SONUÇ Birçoğu Avrupa Birliği ne üye olmak üzere 17 Avrupa ülkesinin yanı sıra Rusya Federasyonu ve Gürcistan Anayasası nın Yargıtay ve Danıştay a ilişkin hükümlerinin incelendiği bu çalışmada, söz konusu anayasalarda Türkiye deki mevcut anayasal duruma benzer düzenlemelerin yer aldığı görülmüştür. Danıştay ve Yargıtay benzeri yüksek mahkemeler konusundaki en ilginç örnek, anayasasında Yargıtay veya Danıştay a karşılık gelebilecek bir yüksek mahkemeye yer vermeyen Danimarka dır. Finlandiya da ise Yüksek Mahkemeler Hükümete, yasama faaliyetinin başlatılmasında öneri sunabilirler. Ülkelerin bir kısmında (Almanya, Belçika, Bulgaristan, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İspanya ve İsveç) çalışmada Yüksek Mahkeme olarak tanımlanan Yargıtay ve Yüksek İdare Mahkemesi olarak adlandırılan Danıştay benzeri yapıların anayasal düzeyde hükme bağlandığı görülmüştür. Bununla beraber Estonya, Gürcistan, Hırvatistan, İsviçre, Norveç, Romanya, Rusya ve Ukrayna da anayasal anlamda sadece Yüksek Mahkeme adı altında adli ve idari yargı alanında en yüksek ve nihai yargı mercii olarak tek bir mahkemeden bahsedilmiştir. Yunanistan da ise diğerlerinden farklı olarak Danıştay benzeri bir Yüksek İdare Mahkemesi anayasal güvenceye kavuşturulmuş fakat Yargıtay benzeri bir mahkeme anayasada düzenlenmemiştir. TBMM Araştırma Merkezi 14

18 Kitaplar: 5. KAYNAKÇA GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 4. bs, Ekin, Bursa, 2007 GÖZÜBÜYÜK, Şeref, Anayasa Hukuku, 13. bs, Turhan, Ankara, 2004 İnternet Kaynakları: Almanya Federal Cumhuriyeti Parlamentosu, Basic Law for the Federal Republic of Germany, Erişim: , Belçika Temsilciler Meclisi, The Belgian Constitution, Erişim: , Bulgaristan Cumhuriyeti Ulusal Meclisi, Constitution, Erişim: , Estonya Parlamentosu, The Constitution of the Republic of Estonia, Erişim: , Finlandiya Parlamentosu, The Constitution of Finland, Erişim: , Fransa Ulusal Meclisi, Constitution of October 4, 1958, Erişim: , Gürcistan Parlamentosu, The Constitution of Georgia, Erişim: , Hırvatistan Parlamentosu, The Constitution of the Republic of Croatia, Erişim: , Hollanda İçişleri ve Kraliyet İlişkileri Bakanlığı, The Constitution of the Kingdom of the Netherlands 2002, Erişim: , İspanya Senatosu, Spanish Constitution, Erişim: , İsveç Parlamentosu, The Instrument of Government, Erişim: , aspx TBMM Araştırma Merkezi 15

19 İsviçre Konfederasyonu Federal Makamları, Federal Constitution of the Swiss Confederation, Erişim: , Norveç Parlamentosu, The Constitution, Erişim: , Constitution/ Romanya Parlamentosu Temsilciler Meclisi, Constitution of Romania, Erişim: , Slovakya Cumhuriyeti Ulusal Konseyi, Constitution of the Slovak Republic, Erişim: , Slovenya Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, Constitution, Erişim: , Türk Anayasa Hukuku Sitesi, Rusya Federasyonu Anayasası, Erişim: , Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Erişim: , Ukrayna Parlamentosu, Constitution of Ukraine, Erişim: , Yunanistan Parlamentosu, The Constitution of Greece, Erişim: , TBMM Araştırma Merkezi 16