NECATĐ CUMALI NIN ŞĐĐRLERĐNDE TOPLUMSAL ELEŞTĐRĐ

Transkript

1 T.C. SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ TÜRK DĐLĐ VE EDEBĐYATI ANABĐLĐM DALI YENĐ TÜRK EDEBĐYATI BĐLĐM DALI NECATĐ CUMALI NIN ŞĐĐRLERĐNDE TOPLUMSAL ELEŞTĐRĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Hazırlayan Ahmet YILDIRIM VAN 2011

2 T.C. SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ TÜRK DĐLĐ VE EDEBĐYATI ANABĐLĐM DALI YENĐ TÜRK EDEBĐYATI BĐLĐM DALI NECATĐ CUMALI NIN ŞĐĐRLERĐNDE TOPLUMSAL ELEŞTĐRĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Hazırlayan Ahmet YILDIRIM Danışman Yrd. Doç. Dr. Selma BAŞ VAN 2011 Bu çalışma Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığınca 2009-SOB-YL049 no lu proje olarak desteklenmiştir.

3 SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ NE, Bu çalışma, jürimiz tarafından ANABĐLĐM DALI, BĐLĐM DALI nda YÜKSEK LĐSANS / DOKTORA / SANATTA YETERLĐK TEZĐ olarak kabul edilmiştir. Đmza Başkan :... Üye (Danışman) :... Üye :... Üye :... Üye :... ONAY: Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.... /... / Enstitü Müdürü

4 I ĐÇĐNDEKĐLER ÖNSÖZ... III KISALTMALAR...VI 1. GĐRĐŞ NECATĐ CUMALI NIN HAYATI, EDEBĐ KĐŞĐLĐĞĐ VE ESERLERĐ HAYATI EDEBĐ KĐŞĐLĐĞĐ ESERLERĐ NECATĐ CUMALI NIN ŞĐĐRLERĐNDE TOPLUMSAL ELEŞTĐRĐ GÖÇ OLGUSU DIŞ GÖÇ OLGUSU ĐŞSĐZ GENÇLERĐN YENĐ ÜMĐDĐ: ALMANYA GÖÇÜN AYIRDIKLARI ZORLU YAŞAM KOŞULLARI VE BUNUN OLUŞTURDUĞU PSĐKOLOJĐK KIRGINLIK YURDA DUYULAN ÖZLEM ĐÇ GÖÇ OLGUSU ĐÇ GÖÇ OLGUSUNU BELĐRLEYEN NEDENLER TAŞRADAN BÜYÜK ŞEHĐRLERE GELENLERĐN ACEMĐ HALLERĐ GÖÇÜN AYIRDIKLARI VE SEVDĐKLERE DUYULAN ÖZLEM GÖÇÜN OLUŞTURDUĞU TOPLUMSAL SORUNLAR KENTLEŞME OLGUSU ĐDEAL KENTLEŞME KÖYLÜ-KENTLĐ ÇATIŞMASI: ÖTEKĐLEŞTĐRME KENTLEŞMENĐN ĐNSAN YAŞAMINA ETKĐSĐ ÇARPIK KENTLEŞME GURBETE DÜŞENLERĐN HAKĐR EVLERĐ: GECEKONDULAR YOKSULLUK OLGUSU YOKSULLARIN GENEL GÖRÜNÜMÜ 83

5 II YOKSULLUĞUN DAYATTIĞI MEKAN SEÇĐMĐ KIRSAL YOKSULLUK ŞAĐRĐN YAŞANTISI VE ÇEVRESĐNDEN HAREKETLE YOKSULLUK YAŞAMA GÜÇLÜĞÜ DOĞU ANADOLU DA YAŞAMA GÜÇLÜĞÜ EKONOMĐK KRĐZLERĐN YOL AÇTIĞI YOKSULLUK VE BUNALIM SAVAŞ OLGUSU ĐKĐNCĐ DÜNYA SAVAŞI CUMALI YI SAVAŞ KONUSUNA YÖNELTEN NEDENLER CUMALI NIN ŞĐĐRLERĐNDE SAVAŞIN YOĞUNLUĞU SAVAŞIN ĐNSAN PSĐKOLOJĐSĐNE ETKĐSĐ SAVAŞ-MEKAN ĐLĐŞKĐSĐ SAVAŞIN TOPLUMSAL ETKĐLERĐ BEN LĐKTEN AYDINLIK BĐR BĐZ LĐĞE: OLUŞTURULAN KĐTLESEL TEPKĐ SAVAŞ SONRASI SILAYA DÖNÜŞ VE OLUŞAN YABANCILAŞMA ĐSPANYA ĐÇ SAVAŞI GRUP ÇATIŞMALARI TOPRAK VE SU ANLAŞMAZLIKLARINDAN KAYNAKLANAN KAVGALAR OTORĐTE BOŞLUĞUNUN NEDEN OLDUĞU SOKAK OLAYLARI VE KARDEŞ KAVGALARI ÖLÜM ĐNSANIN HAYATLA KARŞILAŞMASI YAŞAMI ELDEN ALAN ÖLÜM TRAJEDĐSĐ ÖLÜM VE GERĐDE BIRAKTIKLARI SONUÇ KAYNAKLAR ÖZET ABSTRACT

6 III ÖNSÖZ Topluma ortak bir duyarlık ve bazen vicdan oluşturmak, insan-doğa ilişkisini düzene koymak, sıradan insanın gözlemleyebildiği halde ifade edemediği olayları ve olguları güzel ve farklı bir dil kullanarak gündeme getirmek ve böylece toplumun sözü olmak gibi işlevleri vardır şiirin. Şiirin işlevi yazıldığı ya da söylendiği döneme bağlı olarak farklılık göstermiştir. Topluma kazandırılmak istenen değerlerin sözcülüğünü yapmış, yenilikleri tanıtmaya çalışmış, demokrasi ve özgürlük kavramlarının kalıcı olmasında önemli pay sahibi olmuştur. Tanzimat dönemiyle birlikte edebî tür olarak edebiyatımıza giren toplumsal konulu şiirler, uzun bir süre kişisel beğenilerle şekillenmiş, öznellikten kurtulamamıştır. Şairler, bu tarzdaki şiirlerinde toplumun yaşayışını, sıkıntılarını aktarması bakımından önemli bir görev üstlenirler. Toplumsal eleştirinin bizdeki ilk temsilcileri Namık Kemal, Nazım Hikmet, Kemal Tahir, Orhan Kemal, Sabahattin Ali, Yaşar Kemal gibi şairler, yazarlar oluşturmaktadır. Tabi bu isimleri çoğaltmak mümkün, ancak yazacağımız diğer isimler de bu şahısların açmış oldukları yolda ilerlemişlerdir. Toplum konularına eğilen toplumcu-gerçekçi şair ve yazarlar, daha iyi bir sosyal alanın ihtiyacından hareket ederek insanların refah seviyesinin yükseltilmesinde sözcü rol üstlenirler. Bu tarzı deneyen şair ve yazarların hareket noktası, genel itibariyle Marksist bir anlayış olarak belirginlik kazanır. Toplumun her katmanında özgürlüklerin gerekliliğine değinen sanatçılar, daha eşit, daha müreffeh bir hayatın oluşmasından yana tavırlarını koyarlar. Toplumcu-gerçekçi yazar ve şairler arasında yer alan Cumalı, yukarıda ismini saydığımız şair-yazar kadrosuna adını yazdırmaktadır. Necati Cumalı( )yı da bu bağlamda ele alırsak onun, Türk edebiyatında Marksist bir gelenekten beslenerek eserlerini oluşturduğu söylenebilir. Şairliğini iki döneme ayırdığımız Necati Cumalı, özellikle ikinci dönem şiirleri olarak adlandırdığımız 1960 sonrası şiirlerinde toplumsal konulara öncelik verir. Toplumsal konulara karşı duyarlılığını koruyan Cumalı, eserlerini bu tarzda ele alır. Yazarlığı, şairliği ile tanınan Cumalı,

7 IV kaleme aldığı eserlerinde Anadolu insanının çeşitli sıkıntılarına değinir ve bunun toplumdaki yansımalarını irdeler. Necati Cumalı nın şiirleri, küçük insanın toplum içerisindeki sıkıntılarını irdelemesi bakımından önem arz eder. Toplumsal olaylara müdahale edilebileceği ve dünyanın bir amaca göre dönüştürülebileceği inancı, Cumalı nın sanatının alt katmanına yerleşmiş bir olgu olarak gösterilebilir yılları arasında yaşamış olan Necati Cumalı, edebiyatımıza önemli katkıları bulunmuştur. 1940'lardan itibaren Varlık, Servet-i Fünun - Uyanış, Yeni Đnsanlık gibi dergilerde şiirler yayımlamıştır. Cumalı nın şiirlerinin bir kısmında, özellikle 1960 sonrası şiirlerinde Marksist eğilimlerin etkisiyle toplumsal konular ele alınmaktadır. Toplumsal konular gerek Cumhuriyet öncesi gerekse sonrası konumu ile birçok şair-yazar tarafından ele alınmakla beraber, yazarlar, şairler kendi dünya görüşünün etkisiyle kaleme aldıkları eserlerinde toplumun çeşitli sıkıntılarına değinirler. Zamanla toplumsal ihtiyaçlar, sıkıntılar değişmekle beraber, toplumsal konular her dönemde farklı ele alınmış, zaman içerisinde büyük bir değişime uğramıştır. Toplumsal konulara kayıtsız kalmayan şairlerden biri olan Cumalı, şiir hayatına ikinci dünya savaşı yıllarında başlar. Büyük yıkımların olduğu bu dönemde, ülkede de siyasi ve ekonomik birçok sıkıntı kendini gösterir. Böyle bir atmosferde çıraklığını atlatan şair, ilk dönem şiirlerinde birey odaklı şiir yazmasına karşın ikinci dönem şiirlerinde toplumu merkeze alarak şiirlerine ideolojik bir söylem kazandırır. Çalışmamız; giriş, Necati Cumalı nın Şiirlerinde Toplumsal Eleştiri, sonuç ve kaynakça olmak üzere dört ana başlıktan oluşur. Çalışmamızın giriş bölümünde şairin hayatı, sanatı ve eserleri hakkında bilgi bulunmaktadır. Tezin asıl bölümünü Necati Cumalı nın Şiirlerinde Toplumsal Eleştiri oluşturur. Bu bölümde iç göç-dış göç, yoksulluk, gecekondu yaşayışı, kentleşmenin

8 V Türkiye gerçeğiyle ele alınması gibi ülke insanını yakından ilgilendiren olgular ele alınır. Bu olguların yanında insanlık tarihi ile yaşıt olan ölüm olgusu ile tüm dünyayı etkisi altına alan II. Dünya Savaşı ve Đspanya Đç Savaşı da Cumalı nın toplumsal duyarlılıkla ele aldığı konular olarak tezimizde yer bulur. Đncelenen bu kavramlar, şiirlerin içindeki malzemeye göre alt başlıklar halinde incelenir. Sonuç bölümünde; Necati Cumalı nın şiirlerinde ortaya çıkan toplumsal problemler ve bunun oluşturduğu psikolojik kırgınlığın genel bir değerlendirmesi yapılır. Kaynakça kısmında; Necati Cumalı nın incelemeye tabi tuttuğumuz şiirleri, gazete ve denemelerinde yer alan yazıları; süreli yayınlarda dağınık halde bulunan makaleler ile dergi ve tezler bulunur. Romandan hikâyeye, tiyatrodan şiire değin, edebiyata çeşitli örnekler sunan Necati Cumalı hakkında, bugüne kadar çeşitli çalışma yapılmakla beraber şairlik yönü ve şiirleri yeterli kadar incelenmemesi, bizim bu tezi hazırlayacak olmamıza vesile olmuştur. Yogun geçen bu çalışma sürecinde, bu çalışmanın hazırlanmasında teşvik ve telkinleriyle yardımlarını gördügüm hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Selma BAŞ a, çalışma boyunca her türlü teknik ve manevi katkıda bulunan Sayın Doç. Dr. Yaşar ŞENLER e, Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKUL a ve maddi ve manevi desteğini hiç esirgemeyen ailem ve arkadaşlarıma teşekkür ederim.

9 VI KISALTMALAR YYÜ: Yüzüncü Yıl üniversitesi bkz. : Bakınız bs. : Basım C : Cilt Çev : Çeviren Hzl : Hazırlayan KB : Kültür Bakanlıgı S : Sayı s : Sayfa SBE : Sosyal Bilimler Enstitüsü vb : Ve Benzeri YH : Yayına Hazırlayan I.T.S : Birinci Tekil Sahıs a.g.e. : Adı Geçen Eser a.g.y. : Adı Geçen Yazar a.g.m. : Adı Geçen Madde

10 1 1. GĐRĐŞ Türk edebiyatının Đslam medeniyeti kadrosu içinde doğmuş olan Divan edebiyatından sıyrılarak Avrupai bir karaktere bürünmeye başlaması XIX. asrın ikinci yarısına rastlar. Bu tarihte yetişen idealist, kabiliyetli yazarla şairlerin dinamik ve sürekli çabaları ile edebiyat, kırk yıl gibi kısa bir süre içinde, yerini hızla batılı bir edebiyata bırakır. XIX. asır sona ererken, Türk Edebiyatı da Batı Edebiyatı nın hemen bütün türlerinde büyük bir başarıya ulaşmış bulunuyordu. 1 Tanzimat dönemiyle birlikte edebî tür olarak edebiyatımıza giren toplumsal konulu şiirler, uzun bir süre kişisel beğenilerle şekillenmiş, öznellikten kurtulamamıştır. Şairler, bu tarzdaki şiirlerinde toplumun yaşayışını ve sıkıntılarını aktarması bakımından önemli bir görev üstlenirler. Toplum konularına eğilen şair ve yazarlar, daha iyi bir sosyal alanın ihtiyacından hareket ederek insanların refah seviyesinin yükseltilmesinde sözcü rol üstlenirler. Bu tarzı deneyen şair ve yazarların hareket noktası, genel itibariyle Sosyalist bir anlayış olarak belirginlik kazanır. Toplumun her katmanında özgürlüklerin gerekliliğine değinen edebiyatçılar, daha eşit, daha müreffeh bir hayatın oluşmasından yana tavırlarını koyarlar. Cumhuriyetin ilanından sonraki dönemde şiir gelişimini sürdürmüş, toplumdaki değişimleri gözlemleyip içeriğinde bu gözlemlerini yansıtmıştır. Cumhuriyet dönemi Türk Edebiyatı nda şiirde toplum sorunları çoğu zaman gözleme dayanan bir gerçekçilikle anlatılmıştır. Kurtuluş Savaşı yılları, ülke edebiyatında önemli değişiklikler yapmaya zorlar. Bu dönemden itibaren birçok yazar ve şair tarafından olaylar Toplumcu Gerçekçilik açısından değerlendirilir. Toplumcu gerçekçilik adıyla anılan akım Türk Edebiyatı nın bir döneminde oldukça etkili olur. Bu yıllarda edebiyatta mekân, Đstanbul sınırlarından ülkenin coğrafyasına doğru genişler. Estetik ve güzellikten toplumcu gerçekçiliğe uzanan bir edebiyat anlayışı şiire egemen olmaya başlar ve bu dönem şairleri toplumun sorunlarına duyarlılıkla yaklaşıp toplumu anlamaya çalışırlar. 1 Kenan Akyüz, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri , İnkılâp Kitapevi, İstanbul, s.5.

11 2 Đçinden çıktığı topluma önem veren Necati Cumalı, kaleme aldığı şiirlerinde birey ve toplum odaklı birçok konuya dikkat çeker. Yaşamın birçok problemiyle karşılaşan Cumalı, şiirini de bu tecrübelerden hareketle bireyden topluma doğru değiştirir. Şair, bu dönem şiirlerinde küçük insanların büyük problemlerine kendi duygu ve düşüncelerini ortaya koyarak değinir. Necati Cumalı, edebiyatın hemen her türünde eser kaleme almıştır. Şair, herhangi bir edebi topluluk içerisinde yer almamıştır. Cumalı, edebi hayatında yalın ve öznellikten yana olmuştur. Cumhuriyet devri şairleri arasında yer alan Necati Cumalı, kendine özgü konuları ve bu konuları işleyişiyle Türk Edebiyatı içerisinde kendine yer bulmuştur. Necati Cumalı, şiir konularını yaşamından tanık olduğu olaylardan hareketle belirler. Bunların malzemesinin çoğu, şairin bizzat yaşadığı tecrübelerdir. Necati Cumalı nın şiirleri geniş bir insan albümü sunar. Kendisini ve çevresini şiire kolaylıkla konu edinen şair, insani değerleri ön plana çıkarır ve şiirlerini bu doğrultuda şekillendirir.

12 NECATĐ CUMALI NIN HAYATI, EDEBĐ KĐŞĐLĐĞĐ VE ESERLERĐ HAYATI Şiir, hikâye, roman, oyun, deneme, günce ve inceleme gibi edebiyatın birçok alanında yaklaşık altmış yıl eser veren Necati Cumalı, 13 Ocak 1921 yılında Mustafa ve Fıtnat Acar çiftinin ilk çocuğu olarak dünyaya gelir. Cumalı, -bugün Yunanistan sınırları içerisinde bulunan- Florina da büyükbabasının evinde doğar. 2 Bir erkek, dört kız kardeşi bulunan Cumalı nın asıl adı Ahmet Necati Acar dır. Ahmet ismi dedesi, Necati ismi ise babası tarafından verilir. 3 Ünlü bir yazar olmayı isteyen Cumalı, Acar soyadını kullanmak istemez. Babasının aldığı Acar soyadını yakıştıramaz şiirlerine. Edebiyatta Ahmet bolluğundan geçilmediğini düşünen şair, bir Ahmet daha olmak istemez. Babasının da izniyle ve mahkeme kararıyla Necati ye uyumlu gelen Cumalı soyadını alır. 4 Cuma ismi, anne ve babasının yaşadığı topraklar üzerinde Kaylar köyünde yaşayan bir köylü kadının adıdır. Yazar bundan etkilenerek bu soyadını seçer. Bazı hikâyelerinde hayatı ve ailesiyle ilgili bilgiler veren Cumalı, Kaylar Rehberim adlı hikâyesinde soyadının kaynağı hakkında şunları söyler: Kaylar, şimdiki adıyla Ptolemais annemin kasabasıydı. Soyadımın geldiği Cuma da Kayların biraz daha güneyinde, kasabanın ilk merkezinin adı. 5 Necati Cumalı nın kişilik gelişiminde annesinin önemli rolü vardır. Ona göre annesi: üstün zekâlı ve çalışkan bir kadın dır. 6 Fıtnat Hanım çocukları ile her zaman iyi anlaşan, iyi bir anne, eşi için eşsiz bir ev hanımıdır. Annesi ile ilgili olarak Yeşil Bir At Sırtında adlı eserinde şunları söyler: Çocukluk yıllarımda ağır ev işlerinden annemin beni parklara bahçelere götürecek vakti olmasa da, bir köşede 2 Necati Cumalı, Makedonya 1900, Çağ Pazarlama, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2004,s Songül Taş, Necati Cumalı ve Oyunları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001, s Cumalı, Etiler Mektupları, Türk Dili, 1982, S. 364, s Cumalı, Revizyonist, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1980, s Taş, a.g.e. s. 308.

13 4 arkadaşlık edecek dakikalar bulurduk. 7 Bir başka yerde de annesinden: Yaşamım boyunca hayranlıkla tutkuyla bağlıydım hep anneme. Yaşadıkça da hayranlıkla anacak hatırlayacağım. Çok olumlu etkileri katkıları var kişiliğimde. 8 diye bahseder. Kurtuluş Savaşı ndan sonra, Lozan Antlaşması imzalanıp Batı Trakya Türkleri, Batı Anadolu Rumları ile mübadele edilince ailesi göçmen olarak Đzmir in Urla ilçesine yerleşir. Büyükbaba Đbrahim Efendi üç yıl sonra ölür. l924 te gerçekleşen bu göç, üç yaşındaki Necati Cumalı yı derinden etkileyecek, ona bir göç yaşadım, dil değiştirdim 9 dedirtecektir. Mustafa Cumalı 2 Kasım 1965 te, Fıtnat Cumalı ise 20 Mayıs 1975 te vefat eder. Ailesi, Mart l924 te Đzmir in Urla ilçesine yerleştirilince Cumalı, Türkçeyi Rumeli aksanıyla öğrenir. Göçün ve çocukluk yıllarının üzerinde bıraktığı etkiyi şöyle anlatır: Sanıyorum ki çocukluğumun ilk yıllarının çizgilerini hâlâ koruyorum. O göçü yaşamış olmak, o sıkıntıları... Sonra Urla nın güzelliği... Orada büyüdüm. Çok çabuk, dünya bunalım yılları geldi, anımsarım babam varlıklıydı yılına kadar varlıklıydı. Kırk parasız kaldı sonra. Ben oğlumu Galatasaray a göndereceğim diye yinelerdi babam. Đlkokul bitti, baktık, babamın beni çarşıya gönderecek hali yok. Yine de götürdü, yedi sekiz gün geç olarak. Yer yok dediler. Ağlaya ağlaya döndüm. 10 Kuran dan başka kitap bulunmayan bir evde büyüyen Cumalı, Đlkokulu Urla da Şehit Kemal Đlkokulu nda bitirir. ( ) 11 Cumalı nın ortaokula gitme arzusu önce hayal kırıklığı ile sonuçlansa da sonraki gelişmeler ona okuma imkânı sağlar. Bu gelişmeleri Cumalı şöyle anlatır: Ertesi gün, bağlardayız, bir de baktım yengem Đzmir den kalkmış gelmiş... Ben oğlumu okulsuz bırakmam! dedi. Hazırla eşyanı! dedi. Aldı beni Đzmir e götürdü. 7 Taş, a.g.e. s Cumalı, Yeşil Bir At Sırtında, Can Yayınları, 1990, s Cumalı, Raik Alnıaçık a Mektup, Türk Dili, S. 30, 1992, s Türk Dili, Konuşmalar: Necati Cumalı, Oktay Akbal, Melisa Gürpınar, S. 30, 1992, s Yeni Edebiyat, Necati Cumalı Özeleştirisini Yapıyor, S. 7, 1971, s. 4.

14 5 Bakın bunlar sosyal borçlar. Urla da biz yetmiş kişi bitirdik ilkokulu. Ortaokula giden bir tek ben oldum aralarından. Beni de yengem aldı, yanında okuttu üç yıl yıllarında ortaokulu Đzmir Erkek Muallim Mektebi'nde okuyan Necati Cumalı, lise öğrenimini Đzmir Atatürk Lisesinde yıllarında yapar. 13 Necati Cumalı, üniversiteye, dört yıllık Đstanbul Hukuk Fakültesi nde başlar. Babasının ekonomik yükünü hafifletmek için kaydını üç yıllık Ankara Hukuk Fakültesi ne aldırır. O yıllardaki bunalımlarını ve üniversiteden itibaren yaşadıklarını şöyle ifade eder:... Ben çıkmaza girdiği, tekdüzeleştiği her yol ayırımında değiştirdim yaşamımı de Đstanbul Hukukuna yazılmıştım Eylül sonları ile 1939 Ocak ı arası tam bir bunalım ayları oldu yaşamımda. Gerçekten âşık mıydım? Yoksa cinsel bunalımlar mı geçiriyordum? Sıkıntılı soluk alamaz biri olmuştum. Elime hangi dersi alsam bir sayfa okuyamıyordum. Sokaklara atıyordum kendimi. Bıraktım Đstanbul u, Ankara Hukuka aktardım kaydımı. Đstanbul Hukuku dört yıl, Ankara üç yıldı. Şiir yapışmıştı yakama. Öğrencilikten ne kadar çabuk sıyrılsam o kadar iyiydi. Aşktan, Đstanbul dan kaçtım, dört yıllık üniversite cezasını üç yıla indirdim da başladığı Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini 1941 de tamamlayan Cumalı o yıllarda Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel, Baki Süha Ediboglu, Şahap Sıtkı ile arkadaştır. Rüştü Onur, Kemal Uluser, Hüseyin Batu ile de mektuplaşmaktadır kışında Ankara da Toprak Mahsulleri Ofisi nin muhasebe bölümünde çalışır. Yazar ikinci bir üniversite diye nitelendirdiği askerliği, Çanakkale ve Ezine de yedek subay olarak yapar. O yıllara dair şunları söyler: Yedek subaylık dönemim ikinci bir üniversite oldu yaşamımda. Ezine de ilk işim bir posta kutusu 12 Türk Dili, a.g.e. s Cumalı, Yeşil Bir At Sırtında Can Yayınları, s Cumalı, a.g.e. s. 237.

15 6 kiralamak, ilk aylığımdan Adımlar, Yurt ve Dünya dergilerine abone olmak, Remzi Kitabevine on kitaplık bir sipariş (ödemeli) vermek oldu. Ezine ye giderken tek kitap götürmemiştim. Ezine den bir sandık, hepsini de okuduğum kitapla döndüm Urla ya. Necati Cumalı, Zehirli sıtma paratifo karışımı öldürücü bir hastalık yüzünden terhisine yakın hava değişimine gönderilir yılının ilkbaharı ile 1948 yılının sonu arasında Ankara da Cahit Sıtkı Tarancı ile bir ev kiralar ve Ankara da Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Müdürlüğü nde çalışır yılları arasında Bakanlığa bağlı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü nde Devlet Tiyatrosu Operasının Yayın Đşleri nde çalışmaya devam eder. 16 Bu yıllarda Nurullah Ataç, Sabahattin Eyüboglu, Erol-Dora Günay, Rogsi Sabor, Nahid Fıratlı, Halil Vedat Fıratlı, Ahmet Adnan Saygun, Ahmet Hamdi Tanpınar, Pertev Naili Boratav ile dost çevresi genişler, zenginleşir da Đzmir de stajını tamamlar yıllarında Urla da, yıllarında Đzmir de avukatlık yapar. Bulunduğu durumdan çok da memnun bir kişi değildir. yedi yıl gerçek kimliğimden uzak yaşadım Đzmir de. Mimli olarak kaldım 18 diyen Cumalı nın siyasi görüşü iş yaşamını olumsuz etkiler. Avukatlığı, toplumumuzun sorunlarını sergileyen bir laboratuar da çalışmaya benzetir yılının sonuna doğru hastalanır ve iki buçuk ay, Đzmir Buca Sanatoryumu nda kalır yılında Đzmir de Ara Tiyatro yu kurar ve yöneticiliğini üstlenir. 20 Avukatlığı bırakıp yeteneğinin belirlediği çizgide hayatını sürdürür yılının Ocak ayında kendi imkânlarıyla ve bir aylık parası ile Paris e gider. Đlk altı ay karaborsadan döviz sağlayarak, borçlanarak 21 geçimini sağlar. Necati Cumalı, 15 Cumalı, a.g.e. s Cumalı, Etiler Mektupları, Tekin Yayınevi, 1982, İstanbul, s Uçarol, Yaşlanmaz Şair Çocuk: Necati Cumalı ya Selam Seçkisi, Hacettepe Üniversitesi Atatürkçü Düşünce Topluluğu, Ankara, 6 Mayıs 1996, s , s Cumalı, a.g.e. s Uçarol, a.g.e Cumalı, Niçin Af, Bilgi Yayınları, Ankara, 1989, s Cumalı, a.g.e. 238.

16 7 Paris te Iuartier Latin de ucuz bir otelin çekme katında dolu dolu bir on sekiz ay yaşadığını belirtir da Paris ten hayatını edebiyat adamı olarak kazanmak kararıyla Đstanbul a döner. Munis Faik Ozansoy un yardımıyla Đstanbul Basın Yayın Müdürlüğü nde raportörlüğe atanır yılında Berin Teksoy la evlenen Cumalı, eşinin 1963 baharında Tel- Aviv Tanıtma Ataşeliği ne atanmasıyla Tel-Aviv e (Đsrail), 1964 güzünde Paris Basın Ataşeliği ne atanmasıyla da Paris e gider da Cumalı nın yazdığı yazılar yüzünden eşi Berin Teksoy görevden alınır. Đstanbul a dönerler yılından itibaren mesleki olarak yalnızca yazarlık ile ilgilenen Cumalı, edebiyatı yaşamında hep ön planda tuttuğunu Edebiyat tutkuma hiçbir zaman ortak tanımadım sözleriyle ifade eder. Uzun bir süre Đstanbul dan Ankara ya belirli aralıklarla TDK nin yönetim kurulu toplantılarına katılmak amacıyla yolculuk yapar. 23 Türk edebiyatına katkıları ile ölümsüzleşen Necati Cumalı, 10 Ocak 2001 tarihinde, kansere yenik düşer ve 12 Ocak 2001 de toprağa verilir. 22 Uçarol, a.g.e Uçarol, a.g.e. 97.

17 EDEBĐ KĐŞĐLĐĞĐ Okur bir aileden gelen Necati Cumalı, çocukluğundan beri okumaya ve kitaplara düşkün bir yazar olduğunu dile getirir. Cumalı, büyüdüğü ortamı, yazıyla ilk buluşmasını dile getirirken Kura ndan başka kitap bulunmayan evde büyüdüğünü, bunun için şiirle buluşmasının çok geç başladığını belirtir. Đlkokul kitaplarında hiç ilgimi çekmeyen manzumeler vardı. Çok iyi ansırım sekiz yaşındaydım. Đlkokulun ikisinden üçüne geçmiştim. Benden büyük komşu çocuklarından üçüncü dördüncü sınıfların okuma kitaplarını almış okuyordum. Heceleri parmaklarımla sayarak,'kedim', 'Bağda Sabah', 'Çeşme' gibilerden bir iki gün içinde üç beş manzume yazdım. Kız kardeşime okuyordum yazdıklarımı. 24 Yazarın çocukluk yıllarında evlerine her gün Yeni Asır ve Tan gazeteleri alınır. 25 Bunlarda yayımlanan roman ve hikâyeleri takip eder. Đlk olarak okuduğu roman, Knut Hamsun un Açlık adlı romanıdır. Türk edebiyatından Ömer Seyfettin in, Sait Faik in, Sabahattin Ali nin kitaplarını okur. Đçlerinde en çok Sait Faik in kitaplarını sever. Sanat anlayışının oluşmasında Sait Faik in önemli bir etkisi vardır. Đlkokul sıralarından itibaren manzume ile ilgilenmeye başlar. Okuma sevgisi onu sürekli zenginleştirmiştir. Gene de o, bu sevgiyi, kendisinin edebiyata yakınlaşmasında bir neden olarak görmez: Birçokları edebiyat sevgisinin okumakla başladığını söyler. Ben okuma sevgisi ile edebiyat arasında doğrudan doğruya bir bağlantı kuramıyorum. Her okumayı seven mutlaka yazar ya da şair olamaz. Olmaması gerekir. Okuma sevgisini olağan karşılamak gerekir çocukta. Okumayı sevmeyen çocuk ters bir varlıktır. Şair, yazar olmak bir yana, hiçbir şey olamaz. Her meslek, her sanat okumayı gerektirir. Bunun içindir ki okuma sevgimin bir sonucu olarak görmüyorum sanatımı. 26 Necati Cumalı, şiirle de Đzmir Erkek Muallim Mektebi'nde okuduğu yıllarda karşılaşır. Bunu, aynı yazısında, şu sözleriyle anlatır: Ortaokulun son sınıfında karşılaştım şiirle. O yıl merhum Refik Ahmet Sevengil'in hazırladığı bir Türkçe 24 Yeni Edebiyat, a.g.m. s Cumalı, Etiler Mektupları, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1982, s Yeni Edebiyat, a.g.m. 4.

18 9 kitabını aldırdı bize öğretmenimiz. Kitapta Necip Fazıl'ın şiirleriyle karşılaştım: Otel Odaları, Heykel, Geçen Dakikalarım Türkçe kitabında Necip Fazıl ı okuyunca büyülenir. Başlangıçta basit bulduğu manzumelere benzemeyen bu şiirler için: O zamana kadar okuduğum manzumelere benzemiyordu bu okuduklarım. Büyülenmiş, hemen ezberlemiştim bu parçaları. Bu şiirlerin itmesiyle okul kitaplığında Örümcek Agı nı Kaldırımlar ı buldum. Kalınca bir defter aldım. Sevdiğim şiirleri bu deftere geçirmeye başladım. der. 28 O yıllarda Faruk Nafiz i okuyup hayal kırıklığına uğrayan Necati Cumalı, Nazım Hikmet in şiirleriyle karşılaşınca, ona bağlanır. Türk ve Dünya edebiyatından birçok yazarın eserini okuyan Necati Cumalı nın bu dönemde hayranlıkla sevdiği ilk büyük yazar, Dostoyevski dir. 29 Necati Cumalı nın bu yıllarda övgüyle söz ettiği eserler; Goriot Baba, Đnsanlığın Hali, Kızıl ve Kara, Benim Üniversitelerim, Martin Eden ve Ekmeğimi Kazanırken dir. Ulus olma sürecinin şairi olan Necati Cumalı, lisenin son sınıfına gelinceye kadar Necip Fazıl ile Nazım Hikmet in yanında, Haşim i ve Yahya Kemal i de okur. Lisenin son sınıfında tanıştığı Hüseyin Batu, Cumalı ya yeni ufuklar açar. Varlık, Yücel, Gündüz, Çığır gibi dergilerin adlarını ondan öğrendiğini belirten Necati Cumalı, Dıranas ı Tarancı yı, Dağlarca yı okur. Orhan Veli, Oktay Rıfat ve Melih Cevdet in Garip anlayışı içinde yayınladıkları ilk şiirlere yakınlık duyar. Arkadaşı Hüseyin in de desteklemesiyle liseyi bitirdikten sonra şiirler yazmaya başlar, Yazdıklarını arkadaşına postalar. O dönem şiirlerini, sevdiğim şairlerin şiirlerine benziyordu 30 diye niteleyen şair, ilk şiirlerini yırtar. Yazar bu konuda şöyle der: Aldım elime kalemi. Ama ne yazacağımı bilemiyordum doğru dürüst. Gene de şiire benzer bir şeyler çiziktirip duruyor, yazdıklarımı mektupla Hüseyin e gönderiyordum. Đnanılmayacak şey, beğeniyordu yazdıklarımı. Oysaki genel olarak sevdiğim şairlerin şiirlerine benziyordu yazdıklarım. Sonradan yırttım, kitaplarıma almadım bu şiirleri. 31 Necati Cumalı, liseyi bitirdikten sonra şiir üzerine yoğunlaşır. Necati Cumalı, Đstanbul Hukuk Fakültesindeki öğrenimini yarıda bıraktığı yıllardaki bunalımlarını 27 Yeni Edebiyat, a.g.m Yeni Edebiyat, a.g.m Cumalı, Aşk Da Gezer, Çağdaş Yayınları, İstanbul, 1998, s Yeni Edebiyat, a.g.m Yeni Edebiyat, a.g.m. 4.

19 10 ve üniversiteden itibaren yaşadıklarını yine kendi ifadesiyle şu şekilde verebiliriz:... Ben çıkmaza girdiği, tekdüzeleştiği her yol ayırımında değiştirdim yaşamımı de Đstanbul Hukukuna yazılmıştım Eylül sonları ile 1939 Ocak ı arası tam bir bunalım ayları oldu yaşamımda. Gerçekten âşık mıydım? Yoksa cinsel bunalımlar mı geçiriyordum? Sıkıntılı soluk alamaz biri olmuştum. Elime hangi dersi alsam bir sayfa okuyamıyordum. Sokaklara atıyordum kendimi. Bıraktım Đstanbul u, Ankara Hukuka aktardım kaydımı. Đstanbul Hukuku dört yıl, Ankara üç yıldı. Şiir yapışmıştı yakama. Öğrencilikten ne kadar çabuk sıyrılsam o kadar iyiydi. Aşktan, Đstanbul dan kaçtım, dört yıllık üniversite cezasını üç yıla indirdim. 32 Necati Cumalı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini tamamladığı yıllarda Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel, Baki Süha Ediboglu, Şahap Sıtkı ile arkadaştır. Rüştü Onur, Kemal Uluser, Hüseyin Batu ile de mektuplaşmaktadır. Bu yıllar da Necati Cumalı'nın tümüyle şiire yönelmiştir: 1939 sonlarına doğru şairdim artık. Ankara Hukukuna gidiyordum. Ceplerim şiir doluydu. Şiirden başka söz etmiyor, dinlemiyordum. Her yıl ders çalışmalarım aksıyor, kitapları sınav kapısında tamamlayıp, yüreğim ağzımda giriyordum içeriye. Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel, Baki Süha Ediboglu, Şahap Sıtkı arkadaşlarımdı. Rahmetli Rüştü Onur, Kemal Uluser, tabii Hüseyin ile mektuplaşıyordum. Đlk şiirlerim o yıl dergilerde görünmeye başladı. O yıl Orhan Veli ile tanıştım. Sonra sonra yakın bir dostluğa döndü bu tanışmamız. 33 Cumalı, tanıdığı ve okuduğu sanatçılardan etkilenir: Ben de yukarıda adlarını saydığım şairlerin kendimde birleştirdiğim yönlerinden çıktım der. 34 Cumalı, daha sonra bu etkilenmeleri aşıp orijinal üslubuna ulaşır. Đlk şiirini A.N. Acar ismiyle, 1939 yılında Urla Halkevi dergisi olan Ocak ta yayımlayan şair, etkilenmelerle yazdığı bu şiiri yayımladığı için pişmanlık duyar. 35 Yazarın bu şiirinden önce Ocak dergisinin ilk sayısında Ümitlerin Gemisi adıyla bir şiiri daha yayımlanmıştır. 36 Kayda değer ilk şiiri 1940 ta Varlık dergisinde Netice adı ile yayımlanır. Yine o yıllarda Orhan Veli ile tanışan ve dostluk kuran Cumalı, Oktay 32 Cumalı, Etiler Mektupları, Tekin Yayınevi, 1990, s Yeni Edebiyat, a.g.m Yeni Edebiyat, a.g.m Cumalı, Beğenmek, Ocak, 1939, s Cumalı, Beğenmek, Ocak, 1939, s. 7.

20 11 Rıfat, Cahit Sıtkı Tarancı ve Nurullah Ataç dan kendisini yüreklendiren şairler olarak söz eder. Orhan Veli vasıtasıyla Halil Vedat Fıratlı ve edebiyata düşkün eşi Nahit Hanım la dost olur. Gorki, London, Balzac, Gide, Dostoyevski, Malraug 37 gibi sanatçıların eserlerini okuyarak yetişen Necati Cumalı, Aynı yıl Kızılçullu Yolu adlı kitapta toplayacağı şiirlerini yazar. l943 te de Salah Birsel ve arkadaşlarının kurduğu ABC Kitabevinde kendi hesabına bastırıp yayınlar. 38 Yazar askerliğini yaptığı yıllarda Adımlar ile Yurt ve Dünya adlı dergilere abone olur. O yıllarla ilgili hatıralarını şöyle anlatır: Yedek subaylık dönemim ikinci bir üniversite oldu yaşamımda. Ezine de ilk işim bir posta kutusu kiralamak, ilk aylığımdan Adımlar, Yurt ve Dünya dergilerine abone olmak, Remzi Kitabevine on kitaplık bir sipariş (ödemeli) vermek oldu. Ezine ye giderken tek kitap götürmemiştim. Ezine den bir sandık, hepsini de okuduğum kitapla döndüm Urla ya. 39 Necati Cumalı, askerden Harbe Gidenin Şarkıları adlı şiir kitabıyla döner. (Aralık 1944) Bu yıllarda Nurullah Ataç, Sabahattin Eyüboglu, Erol-Dora Günay, piyanist Rogsi Sabor, Nahid Fıratlı, Halil Vedat Fıratlı, Ahmet Adnan Saygun, Ahmet Hamdi Tanpınar, Pertev Naili Boratav 40 ile dost çevresi genişler, zenginleşir. Đlk hikâyesi 1945 yılında Aysız Geceler adıyla Yücel dergisinde yayımlanır. Varlık, Ülkü, Ankara gibi dergilerde şiirlerini yayımlayan Cumalı, Ulus gazetesinde şiirle birlikte hikâyelerini de yayınlar. Necati Cumalı, 1949 da Đzmir de sahnelenen oyunu Boş Beşik ile dikkatleri üzerine çeker. Đzmir de bulunduğu yıllarda, Güzel Aydınlık (1951), Đmbatla Gelen (1955) ve Güneş Çizgisi (1957) adlı şiir kitaplarını ve Yalnız Kadın (1955) adlı hikâye kitabını birbiri ardına yayımlar. Hikâyelerini Varlık, Seçilmiş Hikâyeler, Yenilik, Yeditepe dergilerinde ve Dünya gazetesinde yayımlayan Cumalı, şiirden arta kalan zamanını diğer türlerde eser vermeye ayırır da yayımladığı Değişik Gözle kitabıyla 1957 de Sait Faik Hikâye Armağanı nı kazanır. 37 Cumalı, Etiler Mektupları, Tekin yay. 1990, s Şerif Aktaş, Necati Cumalı, Türk Dili, S. 90, 1989, s Uçarol, a.g.e. s Uçarol, a.g.e. 97.