MİKRO İKTİSAT. Erkan DEMİRBAŞ Doç.Dr.

Transkript

1 MİKRO İKTİSAT Erkan DEMİRBAŞ Doç.Dr. 1

2 BÖLÜM 6-7 TÜKETİCİ DENGESİ VE TALEP KARDİNAL YAKLAŞIM ORDİNAL YAKLAŞIM FARKSIZLIK EĞRİLERİ BÜTÇE DOĞRUSU TÜKETİCİ DENGESİ 2

3 TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI TEORİSİ: Temel kavramlar: Fayda: Toplam Fayda: Bir malın tüm birimlerinin tüketilmesi sayesinde, bireyin ulaştığı haz ve tatmin. TU (Total Utility) Marjinal Fayda: İlave tüketimin (en son tüketim) toplam fayda üzerindeki etkisi (veya toplam faydadaki değişim) 3

4 TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI TEORİSİ: Toplam fayda TU=f(Qa) TU: toplam fayda, Qa: a malından tüketilen miktar f:fonksiyon Tüketilen toplam miktarın kişiye sağladığı toplam fayda. 4

5 TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI TEORİSİ: Marjinal fayda MU= TU/ Qa (A malındaki ilave tüketimin Toplam fayda üzerindeki etkisi). =Değişim (fark) operatörü Susadınız ve bir bardak su içtiniz. Size verdiği tatmini hayal edelim. Sonra ikinci bardağı içelim. Sonra üçüncü bardağı içelim. Her birinin sağladığı ilave fayda (MU) aynı mıdır? En fazla hazzı, tatmini, faydayı hangi bardak vermiştir? 5

6 TU İlave içilen suları düşünerek Fayda üzerindeki toplam etkisine (Toplam Fayda) etkisine bakalım Bardak su 6

7 Şimdi ek etkisine (Marjinal Fayda) etkisine bakalım. TU Bunun için Kutucukların büyüklüğüne dikkat edelim! Her kutucuk yeni (ilave) suyun faydasını veriyor Bardak su 7

8 Viyana yı gezeniniz var mı? 1. ziyaret: çok mutlu oldum. Mükemmel bir şehir. Çok zevk aldım. Herkese öneririm. 2. ziyaret: mutlu oldum. Zevk aldım 3. ziyaret: Mutlu oldum. 4. ziyaret: Bu sokağı biliyorum. 5. ziyaret: Artık sıkılmaya başladım. 6. ziyaret: Lütfen bir daha bu şehre gelmeyelim. 7. ziyaret: Siz dolaşın ben Televizyon izleyeceğim. 8. ziyaret:!!! 8

9 Marjinal Fayda Toplam Faydada MeydanaGelen Degisme Tüketim Miktarda MeydanaGelen Degisme MU TU Q 9

10 X malının marjinal faydası demektir. MUx TUx Qx 10

11 Rakamsal İfadelerle TU ve MU Yenilen Elma Adedi Toplam Fayda (TUy) Marjinal Fayda ( TUy/ Qy) =(18-10)/1 6=(24-18)/1-2=(28-30)/1 11

12 Şimdi, 10 adet Ankara armutu satın aldığımızı, bunların yemeye başladığımızı düşünelim. Acaba, Toplam fayda ve marjinal fayda nasıl olacaktır? İki şekli birlikte çizelim. Yani toplam fayda ve marjinal faydayı bitlikte çizelim. 12

13 Soru(N)larım var: 1-Tüketici nerede tatmin düzeyine erişmiştir (doyuma ulaşmıştır)? 2-Tüketici doyuma ulaştığında Marjinal fayda hangi aşamadadır? 13

14 Özetle tüketim arttıkça, toplam fayda sürekli artar. Bir noktada doyuma ulaşır. Ve sonra fayda yerine zarar verir. Marjinal fayda ise sürekli azalır. Tüketici doyuma ulaştığında marjinal fayda sıfırdır. Hala tüketim devam ederse, marjinal fayda eksiye geçer (yani tüketimin insana olan zararını temsil eder). Marjinal faydanın sürekli azalmasına, Azalan Marjinal Fayda Kanunu denir. (veya Gossen Kanunu) 14

15 U fonk varsa, MU nasıl bulunur TU =12X-X 2 olsun Bana MUx lazım. X teki son tüketimin TU üzerindeki etkisi. Bunun X e göre türev almam lazım. TU =12X 1 X 2 TU =12.1.X (1-1) 2.X (2-1) TU =12.1.X (0) 2.X (1) TU=12-2X

16 kpss 2012

17 D şıkkı 2 birim tüketim olunca toplam fayda mak., marginal fayda ise sıfırdır. U=ax-x 2 MU yu bul ve X=2 iken sıfıra eşitle. x e göretürevini alırım ve sıfıra eşitlerim =a-2x=0 x=2 ise a=4

18 kpss 2010

19 C şıkkı X e göre türev al. TU=X 1/2 Y 1/2 1. türev=(1/2).x (1/2-1).Y 1/2 =(1/2).X (-1/2).Y 1/2 =0,5 Y 1/2 X 1/2

20 TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI TEORİSİ: KARDİNAL Yaklaşım ORDİNAL Yaklaşım *Fayda ölçülür *Fayda ölçülmez TU, MU ölçülür (kıyaslanabilir) 1 kg tavuk eti= 36 fayda birimi (utilon) A, B den daha faydalıdır Tüketici dengesi, her mala harcanan son liranın sağladığı fayda eşit olunca sağlanır. 20

21 Tüketici Dengesi Kardinal ve Ordinal Yaklaşıma göre; Gelirin tümü harcandığında her bir mala harcanan son liranın bireye sağladığı fayda eşit olunca, tüketici dengesi sağlanır. Bir mala harcanan son liranın bireye sağladığı fayda =MUa/Pa MUa=MUb Pa Pb Kardinal Yaklaşım Denge Koşulu (MU ölçülebilmektedir) Her mala harcanan son liranın sağladığı faydanın eşit olduğu durum. 21

22 Tüketici Dengesi Kardinal ve Ordinal Yaklaşıma göre; Ordinal Yaklaşıma göre de aynı formül geçerlidir. Ancak MU ölçülemediğinden, bu eşitlik grafikler yardımıyla gösterilebilir. MUa=MUb Pa Pb Ordinal Yaklaşım Denge Koşulu (MU ölçülemez) 22

23 NOT: Her iki yaklaşım da aynı kulağı tutuyor. Ancak biri sağ elle, diğer sol elle. 23

24 TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI TEORİSİ: (Kardinal Yaklaşım) Tüketicinin gelirinin tümünü harcayarak satın alınabilecek en iyi sepeti satın aldığı (faydasını max ettiği) duruma..denir. 24

25 Tüketicinin gelirinin tümünü harcayarak satın alınabilecek en iyi sepeti satın aldığı (faydasını max ettiği) duruma Tüketici Dengesi denir. (Örneğin: 3 elma, 4 armut tüketince toplam fayda max oluyor. Ancak 2 elma 4 armut tüketince bu sağlanmıyor. Öyleyse tüketici dengesi 3 elma, 4 armut tüketince sağlanıyor). Tüketici dengesini analiz ederek tüketicinin nasıl davrandığını anlamaya çalışacağız. 25

26 TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI TEORİSİ: (Kardinal Yaklaşım) Fayda ölçülebilir olduğu temel düşüncesine dayanır. Varsayımlar: Tüketicinin veri dönemde geliri sabittir Fiyatlar sabittir. Tüketici gelirinin tümünü harcar. 26

27 TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI TEORİSİ: (Kardinal Yaklaşım) Tüketici, her malın kendine sağladığı marjinal faydanın ne olduğunu bilir (MUa, MUb, MUc) 27

28 Varsayımlar: Sahip olduğu sınırlı geliri ile çeşitli mal sepetlerinden mal satın alacak olan tüketici; alternatif mal sepetlerinden herhangi birini değil, kendisine en yüksek tatmini (faydayı) sağlayan mal sepetini alır. (Yani tüketici satın alabileceği en iyi mal sepetini alır). 28

29 Denge koşulu: Gelirin tümü harcandığında her mala yaptığı harcamanın son lirasının kendisine sağladığı fayda (her mala harcanan paranın marjinal faydası) eşit olması biçiminde ifade edilir. II. Gossen Kanunu: Gossen ikinci olarak kardinal fayda yaklaşımına göre tüketicinin nasıl dengeye geleceğini- toplam faydasını nasıl maksimum yapacağını- formülle göstermiştir. (Malın fiyatı da dikkate alınmaktadır). Tüketici Dengesi için MUx=MUy=MUz=... Px Py Pz Bu eşitlik Eş Marjinal Fayda İlkesi olarak tanımlanmaktadır. 29

30 (Kardinal Yaklaşım) Sayısal Örnek 32 TL gelirim olsun. Toplam faydayı en yüksek düzeye çıkarabilmek için A ve B den ne kadar satın almalıyım? Tüketici, bu kararı verirken sadece marjinal faydaya göre karar vermez. Fiyatları da dikkate alır. Qa MUa Pa MUa/Pa Qb MUb Pb MUb/Pb Tüketici dengesi, Denge kaç birim A ve kaç birim B malı tüketilince sağlanır? (Sınırlı gelirimle bana en yüksek faydayı sağlayacak tercihte bulunmak istiyorum) 30

31 32 TL olduğuna göre A malından 2 birim, B malından 5 birim tükettiğinde, her mala ödediği son liraların faydası eşit (22 birim) olmaktadır. (toplam faydayı en yüksek düzeye çıkarabilmek için). Bu yönteme Fiyat ve sağlanan ek fayda analizi de diyebiliriz. Harcama=(2x6) + (5x4) harcama=12+20=32 TL. Peki biraz daha açabilir miyiz? 31

32 Anlamaya çalışalım: A ve B malı tüketmeye başlayalım. Tüketicinin satın aldığı ilk birim A malına ödediği son liranın faydası 25 birimdir. B nin ki ise 30 birimdir. -Buna göre tüketici öncelikle yüksek marjinal fayda sağlayan B malından satın alacaktır. -B malından alım yapan tüketici, 3 birim B malı satın alınmasından sonra, bu defa A malından almak daha avantajlı olacaktır. (25 faydaya karşı 24 fayda) -Bu şekilde alışlar sürerken B den 5; A dan 2 birim alındığında, her iki mala harcanan son liranın sağladığı fayda eşit olacağından, toplam fayda en yüksek olup, tüketici dengesi sağlanacaktır. NOT: ARADIĞIM ŞEY SON LİRANIN FAYDASI (YANİ HARCANAN PARANIN MARJİNAL FAYDASI) Qa MUa Pa MUa/Pa Qb MUb Pb MUb/Pb

33 Anlamaya çalışalım Örnek1: MUx=8 birim, Px=4 MUx/Px=2 MUy=4 birim, Py=4 MUy/Py=1 Bu durumda ne yaparım. MUx/Px daha büyük. Elimde hala harcayabileceğim param var. -X malından tüketirim. -X malı tüketimi artınca MUx küçülür. -MUx küçülünce pay değeri küçüldüğü için MUy/Py ye eşit olana kadar X malı tüketimini artırırım. 33

34 ALIŞTIRMA: kpss

35 A şıkkı Bir cetvel yapın MU P MU/P X 14? 2 Y (8/4=2) Z?

36 MUx=MUy Px Py Tüketici Dengesi Kardinal; Bu eşitlik yapılacak olan içler dışlar çarpımıyla MUx=Px MUy Py Şeklinde gösterilebilir. Yani, tüketici denge koşuşunda; gelirin tamamı harcandığında marjinal faydaların oranı, malların fiyatları oranına eşittir. 36

37 Tüketici Dengesi ve Bireysel Talep Eğrisi Talep kanununu, tüketici tercihleri ve azalan marjinal fayda ile açıklamaya çalışalım. 37

38 Tüketici dengesi nerede oluşur? Gelirimiz 9 TL olsun. Tüketici, satın aldığı X e ödediği son liranın faydası 8, Y nin ki 11 olduğu için Y den almaya devam eder. Öncelikle Y den almaya başlar. Y den 5 birim alınca, X kıymetli olur (Çünkü bu aşamada X e ödenen son liranın faydası daha fazladır). X ten 2 birim alınca, Y den 5 birim alınca a- Tüm para harcanmış olur b- MUX/Px=MUy/Py eşitliği sağlanmış olur Qx MUx Px MUx/Px Qy MUy Py MUy/Py

39 Şimdi X malının fiyatı 1 TL ye düşsün. Tüketici dengesi nerede oluşur? Gelirimiz yine 9 TL olsun. Tüketici, satın aldığı X e ödediği son liranın faydası 16, Y nin ki 11 olduğu için bu sefer X ten almaya devam eder. Öncelikle X den almaya başlar. X den 5 birim alınca, Y kıymetli olur (Çünkü bu aşamada Y ye yapılan harcamanın marjinal faydası daha fazladır). X ten 5 birim, Y den 4 birim aldığında ise a- Tüm para harcanmış olur b- MUX/Px=MUy/Py eşitliği sağlanmış olur Qx MUx Px MUx/Px Qy MUy Py MUy/Py

40 Bireysel TALEP Doğrusu P 1 P 2 P A B Tüketicinin x malından satın almak istediği miktarın, X malının fiyatı ile ters yönlü değiştiğini gösteren yandaki negatif eğimli bireysel talep eğrisidir. Dolayısıyla talep kanununun arkasında, tercihleri azalan marjinal fayda ilkesine tabi olan TÜKETİCİNİN FAYDA MAKSİMİZASYONU davranışı vardır. D 1 Q 1 Q 2 Q 40

41 Değer Paradoksu A. Smith, (1776) Milletlerin Zenginliği nde bir maldan elde edilen toplam faydaya kullanım değeri, bir malın diğer malları satın alma gücüne ise değişim değeri demiştir. Smith e göre bir malın kullanım değerinin değişim değerini belirlemesi, ve dolayısıyla kullanım değeri yüksek olan malların değişim değerinin de yüksek olması gerekir. Oysa gerçek hayatta kullanım değeri yüksek olan malların değişim değeri yüksek olmamaktadır. Ör: Su ve elmas gibi. Suyun kullanım değeri vardır. Elmasın yoktur. Ama elması değişim değeri, sudan yüksektir. Bu tezat duruma değer paradoksu denmektedir. 41

42 Değer Paradoksu Smith in 18. YY.da gözlemlediği değer paradoksu, aslında onun düşündüğünün tersine bir durumdur. Zira bir malın değişim değeri, Smith in düşündüğü gibi o malın toplam faydası tarafından değil, marjinal faydası tarafından belirlenir. Tüketicilerin nispeten daha kıt olan elması suya kıyasla çok az miktarda satın almaları, suya kıyasla elmasın marjinal faydasının ve dolayısıyla da değişim değerinin çok daha yüksek olmasını gerektirir. ÖZETLE: elmas az bulunduğu için, az tüketilir. Az tüketildiği için marjinal faydası yüksektir. Marjinal faydası yüksek olduğu için değişim değeri de yüksektir. Tam tersine, su miktarının az olduğu bir yörede, suyun elmastan daha kıymetli olabileceği görülecektir. (A. Smith: Toplam fayda (kullanım değeri), değişim değerini belirler (Jevons: Marjinal fayda, değişim değerini belirler). 42

43 Peki A. Smith neden bunu göremedi? Marjinal fayda kavramı ve tüketici denge koşulu, Milletlerin Zenginliği nin yayınlanmasından yaklaşık 100 yıl sonra ingiliz iktisatçı W. Stanley Jevons ın ( ) 1865 ve 1871 yıllarında yayınlanan çalışmalarında keşfedilmiştir. 43

44 Jevons Kanunu, 1871 de Avusturyalı iktisatçı Carl Menger ( ) ve 1874 Fransız İktisatçı Leon Walras ( ) tarafından bağımsız biçimde yeniden keşfedilmiştir. 44

45 Kardinaller(marjinal devrimciler-fayda ölçülür) 1. W.S. Jevons ( , İngiltere) 2. Carl Menger ( , Avusturya) :Eşit marjinal fayda kuralı (ödenen son liranın sağladığı fayda eşit olunca tüketici max fayda sağlar. II. Gossen Kanununu uyguladı) Ek bilgi: Avusturya iktisat okulu 3. L. Walras ( , Fransız): Genel denge analizi. Neo-klasik-Lozan okulu (Ek bilgi ) Bu üç silahşör marjinalizmin 1. kuşağını oluşturur. 45

46 2010 kpss.s.1 46

47 D. Şıkkı Menger II. Gossen kanunu nu uyguladı Eş-marjinal fayda ilkesi Her mala ödenen son liranın sağladığı fayda eşit olunca tüketici NİRVANAYA ulaşır(tüketici dengesi) MUx/Px=MUy/Py=MUz=Pz hayatınızı kurtarır 47

48 TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI TEORİSİ: Farksızlık Eğrisi (Ordinal Yaklaşım) Fayda ölçülemez ancak kıyaslanabilir mantığına dayanır. Tüketici sadece 2 mal (X ve Y) tüketmektedir. A, B, C, mal demetlerini ifade etmektedir: A (x 1, y 1 ): X malından x 1 birim ve Y malından y 1 birim B (x 2, y 2 ): X malından x 2 birim ve Y malından y 2 birim C, D,, N tüketicinin önündeki sonsuz sayıdaki alternatif mal demetlerini temsil eder. 48

49 Bu alternatif noktalardan bazıları tüketiciye aynı faydayı (veya tatmini) sağlıyor olabilir. Bu noktalar tüketici açısından farksız olduğundan, tüketici bu noktalar arasında kayıtsız kalacaktır. A ve B böyle noktalar ise tüketici A yı B ye ya da B yi A ya tercih edemiyor demektir. Bu durumda A ve B noktaları aynı farksızlık eğrisi üzerinde olacaktır. 49

50 Y Malı Miktarı Şekil-1.1: Farksızlık Eğrisi y 1 A y 2 B I 0 x 1 x 2 X Malı Miktarı 50

51 A dan B ye hareketle: Y den tükettiği mal miktarını y 1 den y 2 ye düşürürken, X den tükettiği mal miktarını x 1 den x 2 ye artırmaktadır. Ancak Y deki Δy kadarlık azalmanın ortaya çıkardığı fayda kaybı X den Δx kadar ilave tüketimin ortaya çıkardığı fayda artışına eşittir. Bu yüzden tüketicinin faydasında bir değişme olmamıştır. Bundan dolayı, A ve B aynı eğri üzerindedir: -ΔTU y = ΔTU x (ΔTU y = Y nin toplam faydasındaki değişim) Ancak bu, -ΔQy = QΔx anlamına gelmez. Basit bir örnek: Cebimde 3 TL var. (2 adet 1 TL, 2 adet 0,50 kuruş. 2 adet 0,50 krş yerine 1 adet 1 TL koyarsam, cebimdeki para tutarı değişmez. Yine cebimde 3 TL var. 51

52 Farksızlık (kayıtsızlık) Eğrisi: Tüketiciye aynı tatmin (ya da fayda) düzeyini veren mal demetlerini gösteren noktaların geometrik yerine denir. 52

53 Y Malı Miktarı Şekil-1.1: Farksızlık Eğrisi I 2 > I 0 > I 1 y 1 A y 2 B C I 0 I 2 I 1 x 1 x 2 X Malı Miktarı 53

54 Tüketici, Y den tükettiği miktarı y 1 den y 2 ye azaltırken, X den tükettiği miktarı x 1 den x 2 ye artırmayıp x 1 de sabit tutsaydı: A dan B ye değil; C ye geçmiş olurdu. Bu ise daha az mal tükettiği için faydasında bir azalma demektir. C noktası, I 0 a göre daha az faydanın olduğu soldaki bir farksızlık eğrisi olan I 1 üzerindedir. Sonuç: Farksızlık eğrileri sola doğru kaydıkça fayda azalmaktadır. Aynı gerekçelerle farksızlık eğrisinin sağa doğru hareket etmesi (orijinden uzaklaşması) faydanın arttığı anlamına gelmektedir. I 2 > I 0 > I 1 Böylece karşılaştırma yapılabilmektedir. 54

55 Gördüğünüz gibi, kuruş ile TL arasında bir değişim oranı var. Bu değişim oranına iktisatta..ikame oranı deniyor. Çünkü bu oran aynı tatmin düzeyinde kalmak için gerekli olan değişim oranını veriyor. (Ör: 2 adet kuruş yerine, 1 adet TL gibi ). Ancak bu oran, madeni para örneğinde olduğu gibi sabit olmayıp, sürekli değiştiği için ikame oranı denmektedir. 55

56 MİO, tüketicinin X malını Y malı ile değiştirme (ikame etme) haddini ölçer. MİO, Farksızlık eğrisi üzerinde bir noktadan diğerine hareket ederken, aynı tatmin düzeyinde kalabilmek için, tüketicinin, bir malı diğeriyle hangi oranda ikame ettiğini gösteren orandır. Aynı farksızlık eğrisi üzerindeki ikame ilişkisini açıklamaktadır. Y tüketimini ΔQy kadar azaltıp, X ten ΔQx kadar tükettiğim zaman aynı tatmin düzeyinde kalırım. Bir diğer ifadeyle tüketici, ΔQy kadar y malı yerine ΔQx kadar X malı ikame ederek, aynı tatmin düzeyini korumaktadır. Bu durumda MİOy,x=- ΔQy / ΔQx (işareti negatiftir. Çünkü birinin tüketim miktarı artarken, diğeri azalmaktadır) 56

57 MİO neden (-) işaretlidir? Çünkü, 57

58 Çünkü, Tüketicinin tatmin düzeyini koruması için bir maldan daha az alması halinde öteki maldan daha çok almasını Bir diğer ifadeyle tüketimdeki mutlak değişimin ters yönlü olmasını ifade etmektedir. 58

59 MİO, eğrinin eğimine eşittir. Qx in çok küçük olduğunu Kabul edelim. Qx in sıfıra giderken ( Qx 0 ), MİO, eğrinin eğimine eşittir. Şekil-1.2: Marjinal İkame Oranı (MRS) Y Malı Miktarı Y 3 MIOy, x Qy Qx tgalfa OY3 0X 3 Y ΔQy A B Y1 2 ΔQx I 0 α X 1 X 2 X 3 X Malı Miktarı 59

60 Farksızlık Eğrilerinin Özellikleri 1- Negatif eğimlidirler. 2- Kesişmezler 3- Orijine dış-bükeydirler 60

61 1- Farksızlık Eğrileri Negatif eğimlidir: Çünkü mallardan biri azaltıldığında diğeri artırılmalıdır ki tüketici aynı fayda düzeyinde kalabilsin. 61

62 Şekil-1.3: Farksızlık Eğrileri Kesişmez Y Malı Miktarı y 1 y C A C I 1 y 2 B I 0 x 1 x 2 X Malı Miktarı 62

63 2- Farksızlık Eğrileri Kesişmezler: Çünkü tüketici teorisine ilişkin varsayımlarla çelişir. A = B, Çünkü I 0 üzerindedirler. A = C, Çünkü I 1 üzerindedirler. Buna göre B = C olmalıdır. Ancak B < C dir. Çünkü X den tüketilen miktar aynı (x 2 ) kadar olmasına rağmen C noktasında B ye göre [y c y 2 ] kadar daha fazla tüketilmektedir. 63

64 Şekil-1.4: Farksızlık Eğrileri Orijine Dış- Bükeydir Y Malı Miktarı y 1 y 2 A B y 3 C D Y deki azalmaya karşın, aynı tatmin düzeyinde kalabilmek için X te artış olması gerekmektedir. Ayrıca MİO yu hatırlayalım. Next. y 4 I 0 x 1 x 2 x 3 x 4 X Malı Miktarı 64

65 3- Farksızlık Eğrileri Orijine Dış-Bükeydirler:. Çünkü bir maldan tüketilen miktar azaldıkça onun marjinal faydası artmaktadır. Bu ise söz konusu malı tüketici için değerli yaptığından, tüketici gittikçe azalan miktarlarda vazgeçmektedir. 65

66 İSTİSNALAR Şekil 1.5.1: Mükemmel (Tam) İkame: Toz&kesme şeker; gaz&benzin gibi. MİO her noktada sabittir/aynıdır. Toz şeker A MİO her noktada (aynıdır) sabittir, eğer eğrinin eğimi 45 derece ise MİO her noktada 1 e eşittir. Yani değişim (ikame) oranı 1 e 1 dir. Kesme şeker 1 birim artınca, toz şeker 1 birim azaltılır. B I 0 Kesme şeker

67 50 kuruş ve 1 TL tam ikame özelliği taşır. 50 kuruş yerine 1 TL ikame edilirse, B noktasında MRS oranı nedir? 50 kuruşu azalt, 1 TL yi artır. 50 Krş Azaltılan Kuruş adedi/artırılan TL adedi=? MRS =? A B I 0 1 TL

68 MRS=2 =2 adet 50 kuruştan vazgeç/ 1 adet TL edin Cüzdanındaki para tutarı aynı kalmıştır.

69 0,25 Krş 0,25 kuruş ve 1 TL tam ikame özelliği taşır. 0,25 kuruş yerine 1 TL ikame edilirse, B noktasında MRS oranı nedir? 1 TL yi 1 tane artırsam, yerine kaç tane 0,25 krş koymalıyım Azaltılan Kuruş adedi/artırılan TL adedi=? MRS =? A B I 0 1 TL

70 MİO=4/1=4

71 Şekil 1.5.2: Mükemmel (Tam) Tamamlayıcılık: Bir çift ayakkabının sağ ve sol tekleri gibi. Tam tamamlayıcıdır. İkame söz konusu değildir. Sağ MRS = 0, MRS azalmaz. Sadece her iki ürün belli oranlarda artırılarak tatmin düzeyi yükseltilir. 2 bir tane sağ ayakkabıyı Bırakıp, iki tane sol ayakkabı giyelim!!! I 2 1 I Sol

72 BÜTÇE DOĞRUSU Tüketicinin, belli bir gelir ile her 2 maldan satın alabileceği miktarlar sınırlıdır. Bu yüzden tüketici bütçesi ile sınırlıdır. Tüketicinin G TL siyle X ve Y den satın alabileceği maximum miktarlar, P x ve P y fiyatlar iken: (Hiç Y satın almaz ise) Max X: G/P x (Hiç X satın almaz ise) Max Y: G/P y 72

73 Şekil 1.6: Bütçe Doğrusu Y G/P y.p y 1 A.R x 1 α G/P x X 73

74 Tüketici A noktasında ise: Gelirinin bir bölümüyle x 1 kadar X malından almış, geriye kalanıyla Y malından ancak y 1 kadar alabilmiştir. Bütçe denklemi: G=P 1 X 1 +P 2 Y 1, P noktası (Bütçe doğrusunun dışı): Mevcut geliriyle satın alamayacağı mal demetini gösterir. R noktası (Bütçe doğrusunun içi): Gelirinin bir bölümünü harcamadığı anlamına gelir. Sonuç: Tüketici daima bütçe doğrusu üzerindedir. 74

75 Alıştırma: Bütçe=1.000 TL, A malı fiyatı=5 TL, B malı fiyatı=10 TL Bütçe doğrusunu çizelim? 75

76 Bir uygulama, Her iki maldan da aldığını düşünelim. Bütçe denklemi şöyledir. G=P 1 q 1 +P 2 q 2, G=5q 1 +10q 2, örneğin G= q 1 =100, q 2 =50 olsun. Bu değerleri, ilk bütçe doğrusuna ekleyelim!! q1 ve q2 den satın alınan tutar=1.000 TL dir 76

77 Y Şekil 1.6: Bütçe Doğrusu Bütçe Doğrusunun Eğimi nedir? G/P y.p y 1 A.R x 1 α G/P x X 77

78 Bütçe Doğrusunun Eğimi Şekil 1.6 da bütçe doğrusunun eğimi: G/P tanα = = G/P y x G P y Px G Bütçe doğrusunun eğimi malların fiyatları oranına eşittir. P P x y 78

79 Şekil-1.8: Fiyat Değişmesi Y Soru1: Aşağıdaki şekle göre değişen nedir? Soru2: Bütçe doğrusunun eğimi değişti mi? G 0 /P y α β G 0 /P x0 G 0 /P x1 X 79

80 Şekil-1.8: Fiyat Değişmesi Y Cevap: Aşağıdaki şekilde Px in fiyatı düşmüştür. G 0 /P y Cevap: Eğim küçüldü. tanα=p x0 /P y > tanβ=p x1 /P y ). Eğrilerdeki kayma paralel değildir. α β G 0 /P x0 G 0 /P x1 X 80

81 Şekil: Gelir Değişmesi Y G 1 /P y0 Gelir Go iken G 1 olsun. Eğim değişmeyeceği için bütçe doğrusu paralel olarak kayar. Gelir artarsa, sağa kayar G 0 /P y0 α α G 0 /P x0 G 1 /P x0 X 81

82 Bir uygulama, Bütçe=1.000 TL, A malı fiyatı=5 TL, B malının fiyatı 10 TL den 2 TL ye düşsün. Yeni bütçe doğrusunu nasıl çizebilirim? (NOT: A malı yatay eksende olsun) 82

83 TÜKETİCİ DENGESİ Tüketici, malların fiyatları ve zevkleri veri iken mevcut geliriyle satın aldığı mal demeti sayesinde faydasını maximize ettiğinde dengededir. Tüketicinin amacı fayda maximizasyonudur ve bunu gerçekleştirdiğinde dengededir. Ve, G, P x,p y ve zevkleri değişmediği sürece tüketici bu dengesini değiştirmeyecektir. 83

84 Y Şekil-1.9: Tüketici Dengesi G 0 /P y A N x 0 D 0 I 2 M I 0 B I 1 α y 0 G 0 /P x X 84

85 1- M noktası, denge noktası değildir: Neden? 2- N noktası, denge noktası değildir: Neden? 3- A ve B noktaları, denge noktası değildir: Neden? D noktası, denge noktasıdır. Ve, bu noktada, Denge Şartı: MİO = Neden? (Eğimler!Teğetlik!) Qy Qx Do noktası, farksızlık eğrisi bütçe doğrusuna teğettir ve marjinal ikame oranının fiyatlar oranına eşit olduğu mal bileşimini temsil eder. (Ordinal denge yaklaşımı) P P x y 85

86 MİO= Qy Qx MU MU x y (EK BİLGİ:MİO nun MU ların oranına eşit olduğu durum. İSPATA BAKINIZ) İSPAT: MUy= ΔTUy/ ΔQy ise MUy. ΔQy = ΔTUy MUx= ΔTUx/ ΔQx ise MUy= ΔTUy/ ΔQy olur. ΔTUy+ ΔTUx=0 ise MUy. ΔQy+ MUx. ΔQx=0 yani -MUy. ΔQy= MUx. ΔQx buradan Qy Qx MU MU x y MİO= Qy Qx P P x y MİO nun bütçe doğrusunun eğimine eşit olduğu durum. Fiyatların oranını eksi ile çarparsak bize soldaki değeri yani kayıtsızlık eğrisinin eğimini verir. 86

87 Bir önceki sayfada yer alan iki eşitlikte oranları birbirine eşitleyebilirim. (Grafiksel olarak şekil 1.9 daki kayıtsız eğrisi ve bütçe doğrusunun eğimini aşağıdaki gibi eşitlerim. MU MU x y P P x y Soldaki oran, MİO nun eğimini veren malların MU ları oranı; sağdaki oran ise bütçe doğrusunun eğimini vermektedir. D noktasında bütçe doğrusu farksızlık eğrisine teğet olduğu için bütçe doğrusunun eğimi, farksızlık eğrisinin denge noktasındaki eğimine eşit olduğu için soldaki dengeye ulaşırız. 87

88 Burada içler dışlar çarpımı yaparak, Kardinal yaklaşımla aynı olan aşağıdaki sonuca ulaşırız: MU P x x MU P y y 88

89 kpss 2005

90 MİOy,x=- Qy/ Qx=MUx/MUy ise MİOy,x= Qy/ Qx=-MUx/MUy dir. C şıkkı 90

91 Soru.8

92 B şıkkı, 92

93 kpss 2009

94 A 2x+4y=20 X+2y=10 ise X=2, y=4 olur

95 kpss 2012

96 D şıkkı 96

97 Kpss 2012

98 C şıkkı 98

99 kpss 2004

100 MUx/MUy=Px/Py MUx=X e göre türev MUy, Y ye öre türev Sonra bunları Px/Py=2/4 eşitle x=3y MUx=10.(1/2).X -1/2. Y 1/3 MUx=5. Y 1/3 X 1/2 MUy=10.1/3.X 1/2.Y -2/3 MUy=10/3.X 1/2.Y -2/3 MUy=10/3.X 1/2 Y 2/3

101 5. Y 1/3 = X 1/2 1/2 10/3.X 1/2 Y 2/3 = 5. Y 1/3 X Y 2/3 X 1/2 10/3.X 1/2 = Y = (2/3).X Bu değer Px/Py ye eşittir = Y = 2 (2/3).X 4 = Y = 1 (2/3).X 2 2Y= 2.X x=3y 3

102 MUx/MUy=Px/Py MUx=X e göre türev MUy, Y ye öre türev Sonra bunları Px/Py=2/4 eşitle x=3y Sonra bütçe denklemini oluştur 270=2.x+4.y 270=2.3y+4.y 10y=270 y=27 X=81 Sonra bunları fayda fonk koy.

103 y=27 X=81 Sonra bunları fayda fonk koy. U= /2.27 1/3 =10. (9) 2.1/2.(3) 3.1/3 = =270

104 Kpss 2010 E şıkkı

105 BÖLÜM 8 FARKSIZLIK EĞRİLERİ TEORİSİ TÜKETİCİ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ 105

106 AMAÇ: Bütçe doğrusu ve farksızlık eğrisini kullanarak (bireysel)talep doğrusunun elde edilmesi, Soru: X malının fiyatı üstüste 2 defa düşünce, Ali her seferinde X malından daha fazla tüketmiştir. Bu durumu gösteren bir bütçe doğrusu-farksızlık eğrisi çizelim. Çizeceğimiz bu grafiğin altında yansıtma kullanarak X malı talep doğrusunu çizelim. 106

107 M=Px.X+Py.Y Y den kaç birim alırım Y=(M/Py)- (Px/Py).X Peki hem fiyatları ve hem de geliri iki kat artırırsam, S.1. tüketicinin satın almış olduğu X ve Y malı miktarında bir değişim olur mu? S.2 Buna bağlı olarak bütçe doğrusu değişir mi? 107

108 Y=(M/Py)- (Px/Py).X fiyatları ve geliri 2 kat artıralım: Y=(2M/2Py)- (2Px/2Py).X Y=(M/Py)- (Px/Py).X sadeleştirelim SONUÇ AYNIDIR. C.1. X ve Y malı tüketimi değişmemiştir C.2. bütçe doğrusu kaymamıştır. (değişmemiştir) 108

109 Para hayali Yani tüketiciler, rasyonel davranırlar. Sadece nominal Gelirlerinin arttığını görüp, mallardan daha fazla almazlar Reel anlamda gelirlerinde bir artış olmadığını bildikleri için rasyonel davranıp, mal tüketimi değiştirmezler. Para hayali nedir? Buna göre, karar birimlerinin kar ve fayda maksimizasyonlarını, (yani karar verme süreçlerini) parasal (nominal) değişkenler üzerinden değil de, reel değişkenler üzerinden gerçekleştirmelerine para hayalinin olmaması denir. Eğer tüketiciler, P artışını görmeyip, sadece gelir artışını dikkate alır ve tüketimlerini artırırlarsa, para hayali (aldanması) durumu yaşanmış olur. 109

110 VIN (very iportant note) M ve Px,Py aynı oranda artmış olmasına karşın, tüketici dengesinin değişmediği anlamına gelen bu durum talep fonksiyonun sıfırıncı derecede homojen olması diye nitelendirilir. 110

111 Şekil: Gelir ve fiyatlar 2 kat artsın Y M ve P leri 2 kat artıralım G/P y α G/P x 111

112 Şekil: Gelir ve fiyatlar 2 kat artsın Y G ve P ler iki artınca, tüketici için bir şey değişmemiştir. (yani reel anlamda satın alma gücüm değişmedi. Aynı oranda Maaş ve enflasyon oranı artışı gibi düşünelim.) G/P y =2G/2P y G/P y =2G/2P y α G/P x =2G/2P x 112

113 Y K X Malının fiyatını düşürelim.. eğrisi y 0 D 0 D 1 D 2 0 x 1 L 0 x 0 x 2 X Px P 0 P 1 P 2 0 D 0 D 1 D 2 x 1 x 0 x 2 Ferdi talep eğrisi Q X 113

114 Fiyat tüketim eğrisi NOT: Normal mallarda böyle bir durum sözkonusudur 114

115 Fiyat tüketim eğrisi dikleştikçe, talebin fiyat esnekliği azalır, (yani doğrunun eğimi artar, yani talep doğrusu dikleşir) Y Y y 0 K D D 2 0 D 1 y 0 K D D 2 0 D 1 0 x 1 L 0 x 0 x 2 X 0 L 0 x 0 x 2 X Px Px P 0 P 1 P 2 0 x 0 x 2 x 1 Ep>1 Q X P 0 P 1 P 2 0 x 0 x 2 Ep<1 Q X

116 Fiyat tüketim doğrusu yatay iken, esneklik 1 e eşittir. Y y 0 K D D 2 0 D 1 Fiyat tüketim doğrusu dikey iken, esneklik sıfırdır. Talep doğrusu dikeydir. Y y 0 K D D 2 0 D 1 0 x 1 L 0 x 0 x 2 X 0 L 0 x 0 x 2 X Px Px P 0 P 1 P 2 0 x 0 x 2 x 1 Ep=1 Q X P 0 P 1 P 2 0 x 0 x 2 Ep=0 Q X 116

117 TÜKETİCİNİN GELİR DEĞİŞMELERİNİN DENGEYİ DEĞİŞTİRMESİ G, P x,p y ve zevkleri nden birisi değiştiğinde tüketicinin bu dengesi değişecektir. 1- Gelir Değişmesi: Gelir-Tüketim Eğrisi ve Engel Eğrisi

118 1- Gelir Değişmesi: Gelir-Tüketim Eğrisi ve Engel Eğrisi P x,p y ve tüketicinin zevkleri sabitken, (G G 1 > G 0 ) Tüketicinin hem X, hem Y malından satın alabileceği maximum miktarlar artmıştır. Bütçe doğrusu sağa kayar.

119 Örnek: Şimdi bir bütçe doğrusu ve kayıtsızlık eğrisi çizelim. 1. Gelirim artsın. Yeni bütçe doğrusu ve kayıtsızlık eğrisini çizelim.

120 Y G 1 /P y Şekil-1.10: Tüketici Geliri değişirse Fiyatlar değişmediğinden eğim (α) değişmemiştir. Eğrilerdeki kayma paraleldir. y 1 y 0 D 1 I 1 G 2 /P y y 2 D 2 I 0 I 2 α α α x 2 x 0 G 2 /P x 1 y G 1 /P x X

121 İşten çıkarıldım. Yeni bulduğum işin maaşı ilk maaşımdan da düşük. Şimdi bu 3 denge noktalarını birleştirelim.

122 Y G 1 /P y Şekil:.Eğrisi Fiyatlar değişmediğinden eğim (α) değişmemiştir. Eğrilerdeki kayma paraleldir. G 0 /P y y 1 Artış D 1 Bu eğriye..eğrisi denir!!! G 2 /P y y 0 D 0 I 1 y 2 D 2 Azalış I 0 I 2 α α α x 2 x 0 G 2 /P x 1 y G 0 /P x G 1 /P x X

123 Gelir, G 0 dan G 1 e artarsa Bütçe doğrusu sağa; G 0 dan G 2 ye düşerse sola kayar. Denge noktaları da D 0, D 1, D 2, olarak değişir. Bu denge noktalarını birleştiren eğriye gelir-tüketim eğrisi denir. Gelir-Tüketim Eğrisi: Malların fiyatları ve tüketicinin zevkleri sabitken, gelirdeki değişmeler sonucu ortaya çıkan denge noktalarının geometrik yeridir. Ve, gelir değişmesi ile birlikte tüketicinin her 2 maldan ne kadar tükettiğini gösterir.

124 Şimdi yeni bir şey öğrenelim. Gelir tüketim eğrisinin sağına (Y nin tüketimini gösteren) bir yansıtma tablosu ekleyelim. Yatay eksende ise Gelir olsun. Sadece Gelir değişmelerini ve bu değişimler karşısında Y malı tüketimini inceleyelim. Nasıl bir şekil çizerdiniz. Bu eğriye ne derdiniz? Y Y K 2 Gelir- Tüketim Eğrisi K 1 y 2 y 1 D1 D1 y 2 y 1 A O x 1 x 2 L 1 L 2 X g 1 g 2 G Gelir

125 Şekil-1.11: Engel Eğrisinin Elde Edilişi Y Y K 2 Gelir- Tüketim Eğrisi Engel Eğrisi K 1 y 2 y 1 D1 D1 y 2 y 1 A B g g 1 2 O OK 1 OK 2 x 1 x P y x P y x 2 L 1 L 2 X g 1 g 2 Engel Eğrisi, gelirin değişik seviyelerinde tüketicinin herhangibir maldan (örneğin Y malından) ne kadar tükettiğini gösteren eğridir. G Gelir

126 Gelir artınca Y tüketimi ne oldu? Y tüketimi azalabilir mi? Azalsa nasıl bir şekil olurdu? Bu durumda malları bir sınıflandırmaya tabi tutabilir miyiz?

127 Şekil: Üstün ve Fakir malların Engel Eğrisi Y Y K 2 Gelir- Tüketim Eğrisi K 1 y 1 y 2 O D1 x 1 x 2 D2 L 1 L 2 X y 1 y 2 A B Engel Eğrisi g 1 g 2 Üstün mallar: (zorunlu+lüks) Gelir arttıkça tüketimi artan mallar; Fakir mallar (düşük mallar), Gelir arttıkça tüketimi azalan mallar G Gelir

128 FİYAT ETKİSİ (İkame etkisi + Gelir Etkisi) Bir malın fiyatı değişince iki tür etkiye neden olur. Fiyat etkisi=gelir etkisi+ İkame etkisi İkame etkisi: Bir malın fiyatı düşünce, o mal diğerine göre ucuzlar. Tüketici fiyatı düşen malı diğer mala tercih eder. Fiyatı düşen maldan daha fazla satın alırken, diğer maldan daha az alır. Gelir etkisi: A malının fiyatı düşünce, bireyin satın alma gücü artar (reel geliri artar). Her iki maldan da (A malından daha çok) satın alır. Sonuçta, tüketici fiyatı düşen maldan (A malı) daha fazla alır. (Bizi A malı ilgilendirmektedir) because of: ikame ve gelir etkisi Both of them makes fiyat etkisi 128

129 Hicks ve Slutsky yaklaşımı Farkı Hicks: Fiyat düşüşünün sağladığı reel gelir artışını kaldırmak için, ilk tatmin düzeyine geri dönülür. Slutsky: Fiyat düşüşünün sağladığı reel gelir artışını kaldırmak için, ilk satın alma düzeyine geri dönülür.

130 Hicks: Fiyat düşüşünün sağladığı reel gelir artışını kaldırmak için, ilk tatmin düzeyine geri dönülür.

131 Slutsky yöntemi Fiyat düşüşünün sağladığı reel gelir artışını kaldırmak için, ilk satın alma düzeyine geri dönülür. 131

132 Hicks Slutsky 132

133 MAL TÜRLERİ FİYAT DEĞİŞİMİ DİKKATE ALINDIĞINDA Normal Mal-Giffen malı: Normal mal: Fiyatı düşünce daha fazla satın alınan mallara denir Giffen malı: Fiyat düşünce daha az satın alınan mala denir. Patates örneği GELİR DEĞİŞİMİ DİKKATE ALINDIĞINDA Üstün Mal-Düşük (Fakir) malı: Üstün mal: Gelir artınca tüketimi artan mal. Zorunlu mallar Lüks mallar Düşük mal (Fakir): Gelir artınca tüketimi azalan mal. Bulgur, karalastik vb. 133

134 Ek bilgi: FİYAT ETKİSİni oluşturan gelir ve ikame etkilerini nasıl ayrıştırabilirim Malın fiyatı düşünce, tüketicinin satın alma gücü artar. Bu satın alma gücüne tüketiciden geri alırsam, gelir etkisini de geri almış olurum. Böylece, sadece ikame etkisine ulaşırım. Toplam etki ile ikame etkisi arasındaki fark ise bana gelir etkisini verir. Çünkü toplam etki (fiyat etkisi)=gelir etkisi +ikame etkisi Basit bir örnekle açıklayalım: Aracım LPG ve benzinle çalışıyor. İkisini de kullanarak depoyu bitirdiğimde toplamda 100 km yol aldım. Bunun 30 kmsini LPG ile yapmışım. Öyleyse geri kalan 70 km yi benzinle yaptım demektir. 134

135 Ek bilgi: Nasıl bir işlem yapmam Tüketici dengede olsun (Do). X malının fiyatı düşsün. lazım. Adım1. Önce fiyat düşmesi neticesinde yeni bütçe doğrusunu çiz. Ve ikinci denge noktasını belirle (D1) Adım2. satın alma gücünü ilk konumuna getir. İlk farksızlık eğrisine teğet olacak yeni bir bütçe doğrusu çiz ve yeni denge noktasını belirle (D ) (telafi edilmiş bütçe doğrusu).(bireyi ilk tatmin düzeyine geri götür.) Adım3: ilk denge noktası (D0) ile telafi edilmiş denge noktası (D ) arasındaki mesafe ikame etkisidir. Çünkü telafi edilmiş denge noktası gelir artışından arındırılmış dengeyi gösterir. 135

136 Giffen ve normal mallarda gelir&ikame etkisi Giffen mal: Fiyatı düşünce bu maldan almam. Normal mal: Fiyatı düşünce bu maldan alırım. 136

137 Y Normal Mallarda Gelir ve İkame Etkileri-1 K = G 0 /P y K L 0 = G 0 /P x0 y 0 y 1 D 0 D 1 L 1 = G 0 /P x1 P x P x0 α 0 N x L 0 0 x 1 Fiyat etkisi β L 1 X P x1 Bireysel Talep Eğrisi x 0 x 1 X 137

138 Y Normal Mallarda Gelir ve İkame Etkileri-2 K = G 0 /P y K L 0 = G 0 /P x0 M y 0 y 1 D 0. D D 1 L 1 = G 0 /P x1 0 İkame etkisi α x x L 0 0 x 1 Fiyat etkisi N β L 1 X + İkame Etkisi: x 0 x (+) Gelir Etkisi : x x 1 (+) Toplam Etki: x 0 x 1 (+) Telafi edilmiş bütçe doğrusu (MN) : sonradan çizilen bütçe doğrusu 138

139 Y Normal Mallarda Gelir ve İkame Etkileri-3 K = G 0 /P y K L 0 = G 0 /P x0 M y 0 y 1 D 0. D D 1 L 1 = G 0 /P x1 0 P x P x0 İkame etkisi α x Gelir etkisi β x L 0 0 x 1 Fiyat etkisi N β L 1 X + İkame Etkisi: x 0 x (+) Gelir Etkisi : x x 1 (+) Toplam Etki: x 0 x 1 (+) P x1 Bireysel Talep Eğrisi x 0 x 1 X 139

140 Y K D 1 Giffen Malı gelir&ikame etkisi Gelir Etkisi > İkame Etkisi K = G 0 /P y L 0 = G 0 /P x0 M.. D 0. D L 1 = G 0 /P x1 İkame Etkisi: x 0 x (+) 0 P x P x0 P x1 x 1 Gelir etkisi Toplam etki ikame x 0 x β β L 0 L 1 Bireysel Talep Eğrisi (sol alttan sağ yukarıya doğru) N X Gelir Etkisi : x x 1 (-) + Toplam Etki: x 0 x 1 (-) x 0 x 1 X 140

141 Fakir (Düşük) mallarda gelir&ikame etkisi Fakir mal: Gelir artınca tüketilmeyen mal Soru: Peki ya fakir malın fiyatı düşerse ne yaparım? Fakir malın tüketimi artar mı yoksa azalır mı? Bu net etkiye göre belirlenir. İkame etkisi mi daha büyük, yoksa gelir etkisi mi? İkame etkisi daha büyükse, fiyatı düşen fakir mal tüketimi artar. Ancak gelir etkisi daha büyük ise fakir mal tüketimi azalır. (tıpkı Giffen mallarda olduğu gibi) 141

142 Y K M 0 P x P x0 P x1 Düşük (fakir) Mal (yani gelir artınca talebi düşen mallar) Bu malın fiyat düşmüş olsun: EĞER Gelir Etkisi < İkame Etkisi.. D 1 D 0. D fiyat etkisi Gelir etkisi İkame etkisi x 1 x 0 x β N β L 0 L 1 X + Bireysel Talep Eğrisi K = G 0 /P y L 0 = G 0 /P x0 L 1 = G 0 /P x1 İkame Etkisi: x 0 x (+) Gelir Etkisi : x x 1 (-) Toplam Etki: x 0 x 1 (+) x 0 x 1 X 142

143 Y Düşük (fakir) Mal Bu malın fiyat düşmüş olsun: EĞER Gelir Etkisi > İkame Etkisi (bu aynı zamanda bir Giffen malıdır. Çünkü, fiyat düşüşü karşısında Gelir etkisi >İkame etkisi) K D 1 K = G 0 /P y M 0 P x P x0 P x1.. D 0 x 1 Gelir etkisi Toplam etki ikame. D x 0 x β β L 0 L 1 Bireysel Talep Eğrisi (sol alttan sağ yukarıya doğru) N X + L 0 = G 0 /P x0 L 1 = G 0 /P x1 İkame Etkisi: x 0 x (+) Gelir Etkisi : x x 1 (-) Toplam Etki: x 0 x 1 (-) x 0 x 1 X 143

144 2005 KPSS Düşük bir malın gelir ve ikame etkileri için hangisi doğrudur? A-ikame etkisi sıfır, toplam etki gelir etkisinden oluşur B-iki etki aynı yönde veya ters yönde olabilir C-iki etki daima birbirini yok eder D-iki etkinin yönü birbirine terstir E-iki etkinin yönü aynıdır. 144

145 D şıkkı Fiyatı düştüğü için alırsın, (ikame etkisi) Ama reel gelirin arttığı için almak istemezsin (Gelir etkisi) Düşük mallar P ikame etkisi X tük gelir etkisi X tük Yani ikame etkisi negatif bir etkiye (P düşünce ikame etkisiyle, X tüketimi artar) Gelir etkisi pozitif bir etkiye sahiptir. (P deki değişimin ve tüketimdeki değişimin yönüne göre (+) yada (-) etkiden bahsedilir. ) 145

146 Her giffen malı bir düşük maldır ama her düşük mal bir giffen malı NOLAMAZ. Giffen malı P Q Düşük (fakir) mallar P Q veya Q 146

147 kpss

148 c şıkkı Giffen malında, gelir etkisi>ikame etkisi Gelir (pozitif); ikame (negatif etki); toplam (pozitif) Yani P düşer ise, ikame etkisi sayesinde X tüket artar, gelir etkisi sayesinde X tük. düşer 148

149 Kpss

150 C şıkkı 150

151 Pozitif&negatif etki ne demek? Tüketimdeki değişme, P ile aynı yönde ise: Pozitif Etki Tüketimdeki değişme, P ile ters yönde ise: Negatif Etki 151