Diyarbak r da ev, otel ve ö renci yurtlar nda ev tozu akarlar n n görülme durumu

Transkript

1 DUFED, 2(1), 41-47, 2013 Diyarbak r da ev, otel ve ö renci yurtlar nda ev tozu akarlar n n görülme durumu Medeni Aykut a,b*, Ömer Köksal Erman b, Salih Do an c a Dicle Üniversitesi E itim Fakültesi Fen Bilgisi Ö retmenli i, 21280, Diyarbak r b Atatürk Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü, 25240, Erzurum c Erzincan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, 24030, Erzincan Özet Alerji ve dermatit nedeni olabilen akarlar bütün dünyada yayg n olarak bulunurlar. Bu çal flma; Diyarbak r ilinde ev, otel ve ö renci yurtlar nda ev tozu akarlar n n görülme durumunun belirlenmesi amac yla yap lm flt r. Bu amaçla Diyarbak r merkez ilçeleri olan Ba lar, Kayap nar, Sur ve Yeniflehir ilçelerinden Nisan- May s 2012 dönemlerinde ev, ö renci yurtlar ve otellerden toz örnekleri toplanarak incelendi. Çal flma kapsam nda toplanan 176 toz örne inin 79 u (% 44.88) akar bak m ndan pozitif bulundu. Çal flmam zda; Astigmata, Mesostigmata ve Prostigmata tak mlar na ait 929 adet ev tozu akar izole edildi. zole edilen akarlardan Astigmata tak m na ait olanlar n teflhisleri tür seviyesinde yap lm fl olup, bu tak mdan 4 familyaya ait 12 tür tespit edildi. Mesostigmata ve Prostigmata tak mlar nda ise teflhisler tak m ve familya seviyesinde verildi. Çal flma bölgesinde Dermatophagoides pteronyssinus (Trouessart, 1898) en s k görülen (% 56.62) ev tozu akar olarak kaydedildi. Bunu s ras yla Lepidoglyphus destructor (Schrank) (% ), Acarus siro Linnaeus, 1758 (% 8.934) ve Tyrophagus putrescentiae (Schrank, 1781) (% 8.181) takip etti. Anahtar Kelimeler: Diyarbak r, Ev tozu akarlar, Dermatophagoides pteronyssinus Prevalence of house dust mites in houses, hotels and student dormitories of Diyarbak r province Abstract House dust mites, those cause allergies such as asthma and dermatitis, are widespread worldwide. The present study was carried out to determine the prevalence of house dust mites in houses, hotels and student dormitories at Diyarbak r province. For this aim, dust samples were collected from houses, dormitories and hotels in Ba lar, Kayap nar, Sur and Yeniflehir, which are central districts of Diyarbak r, in the period of April-May of 176 dust samples were found positive with mites. In the present study, 929 house dust mites belonging to the orders Astigmata, Mesostigmata and Prostigmata were isolated. The identification of mites belonging to order Astigmata was made up to species level, and 12 species belonging to four families were determined. The identification of mites belonging to orders Prostigmata and Mesostigmata was remained as family and order level. Dermatophagoides pteronyssinus (Trouessart, 1898) was the predominant mite (56.62 %) followed by Lepidoglyphus destructor (Schrank) ( %), Acarus siro Linnaeus, 1758 (8.934 %) and Tyrophagus putrescentiae (Schrank, 1781) (8.181 %). Keywords: Diyarbak r, House dust mites, Dermatophagoides pteronyssinus 41

2 1. Girifl Ev tozunda birçok alerjen bulunmaktadır. Bu alerjenlerden en önemlileri ev tozu akarlarıdır. nsanda alerji ve dermatit nedeni olabilen akarlar özellikle Astigmata takımına ait familyalarda bulunmaktadır. Pyroglyphidae familyasından Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae ve Euroglyphus maynei toz içinde en sık rastlanan akarlardır [1-3]. Genel olarak ev tozu akar terimi sürekli olarak ev tozlarında yaflayan Pyroglyphidae familyasına ait akarları ifade etmek için kullanılır [3]. Ev tozu akarları esas olarak sıcak ve nemli ortamlarda (%75-80 ba ıl nem ve C) yaflarlar. Uygun sıcaklık ve nemin sa landı ı laboratuar ortamında yumurtadan ergin bireye dönüflümleri yaklaflık olarak 3-4 hafta sürer. Yetiflkin bireyler ortalama 4-6 hafta yaflar [3]. Beslenmelerinde en çok tercih ettikleri maddeler, insan ve hayvanlara ait deri döküntüleridir [4]. Bunların dıflında mantar, hububat ve ekmek artıkları gibi maddeleri de besin olarak kullanırlar [1,2]. Halı, çarflaf, yastık, yorgan, battaniye ve yatak kenarları gibi yerlerde bol bulunurlar. Fakat küçük yapılı olmalarından dolayı (genelde µm) çıplak gözle fark edilmeleri zordur [1-3]. Ev tozu akarlarının dıflkı ve organik döküntüleri insanda alerjik reaksiyonların oluflmasına, astım ve alerjik rinit gibi atopik hastalıkların artmasına sebep olur. Akarlar, özellikle çocuklarda astımın baflta gelen nedenlerinden biridir [1, 2]. Ülkemizde ev tozu akarları ile ilgili az sayıda çalıflma kaydedilmifltir. Güneydo u Anadolu Bölgesi nde ise ev tozu akarları ile ilgili yapılmıfl bir çalıflma bulunmamaktadır. Çalıflmamız; bu bölgede yer alan Diyarbakır ilinde evlerde, otellerde ve ö renci yurtlarında ev tozu akarlarının görülme durumunun belirlenmesi amacıyla yapılmıfltır. Ülkemizde ev tozu akarları ile ilgili yapılan bütün çalıflmalarda çalıflma alanı olarak evler seçilmifltir [1, 5-12]. Otel ve ö renci yurtları gibi konaklama amaçlı kullanılan yerlerde herhangi bir çalıflma kaydına rastlanmadı. Bu yönüyle çalıflmamız Türkiye de ilk olma özelliini taflımaktadır. 2. Materyal ve Yöntem 2.1. Toz Örneklerinin Toplanması Ev tozu akar varlı ının belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalıflmada; Diyarbakır ın merkez ilçeleri olan Ba lar, Kayapınar, Sur ve Yeniflehir den rastgele 25 er ev, üçer otel (Kayapınar ilçesinde toz örne i alınabilecek otel bulunamadı) ve birer örenci yurdu seçildi. Seçilen bu yaflam alanlarından Nisan-Mayıs 2012 dönemlerinde evlerden birer, otellerden dörder ve ö renci yurtlarından 10 ar olmak üzere toplam 176 toz örne i toplandı. Toz örnekleri; evlerin oturma odalarının halıları ve oturma guruplarından, otel ve ö renci yurtlarından ise perdelerden, yer sergilerinden, kanepe ve oturma grubu elemanlarından elektrikli süpürge makinesi (Jet Line Efor JT Watt) yardımıyla alındı. Alınan toz örnekleri plastik torbalara konularak laboratuar ortamına getirildi Akarların Tozdan Ayıklanması Laboratuar ortamına alınan bütün toz örnekleri kaba parçacıklarından arındırılması için; alt alta konmufl ve gözenek çapları 0.5 ve 0.25 cm olan iki elek yardımıyla elendikten sonra tetkik edilmifltir. Gerekli incelemenin yapılması için hassas terazi yardımıyla tozun bir gramı alındı. Ayrılan toz örnekleri Petri kaplarında %90 lık laktik asitle karıfltırılarak C ye kadar ısıt1ıdı. Isıtma iflleminden sonra karıflım baflka bir Petri kabına dökülerek dipte kalan kalıntı stereo mikroskop altında incelemeye alındı. Karıflım bitinceye kadar aktarma ifllemi devam ettirildi. Böylelikle tozda bulunan akarların mümkün oldu unca gözden kaçırılmadan incelenmesi sa lanmıfl oldu [1, 13] Kalıcı Preparat ve Tür Teflhislerinin Yapılması Stereo mikroskop altında gözlenen akarlar sert bir kıl yardımıyla alınarak kalıcı preparat için Hoyer (200 g kloralhidrat, 30 g kristalin arap sakızı, 20 ml gliserin, 50 ml saf su) 42

3 ortamına alınarak kuruması salandı. Hoyer ortamında tespit edilen ev tozu akarlarının ilgili literatürler ıflı ında teflhisleri gerçeklefltirildi [14, 15, 16]. 3. Arafltırma Sonuçları ve Tartıflma 3.1. Arafltırma Sonuçları Çalıflmamızda ev, otel ve örenci yurtlarından toplanan 176 toz örne inin 79 u (% 44.88) akar bakımından pozitif bulunmufltur. Yaflam alanlarının akar barındırma oranları ise; oteller % 52.77, ö renci yurtları % 45 ve evler % 42 olarak tespit edilmifltir. (Tablo 1). Çalıflmada elde edilen verilere bakıldı ında; merkez ilçelerin akar (+) oranları sırasıyla; Sur % 51.06, Ba lar % 46.81, Kayapınar % ve Yeniflehir % fleklindedir. Merkez ilçelere ait sayısal veriler Tablo 2-5 te verilmifltir. Tablo1. Diyarbak r ilinde akar görülme oranlar n n da l m. Ev Otel Ö renci Yurdu Toplam Tablo2. Ba lar ilçesinde akar görülme oranlar n n da l m. Ev Otel Ö renci Yurdu Toplam Tablo3. Kayapınar ilçesinde akar görülme oranlar n n da l m. Ev Otel Ö renci Yurdu Toplam Tablo4. Sur ilçesinde akar görülme oranlar n n da l m. Ev Otel Ö renci Yurdu Toplam

4 Tablo 5. Yeniflehir ilçesinde akar görülme oranlar n n da l m. Ev Otel Ö renci Yurdu Toplam Çal flmam zda Astigmata, Mesostigmata ve Prostigmata tak mlar na ait 929 adet akar izole edilmifltir. Teflhisi yap lan akarlar n 905 i (% ) Astigmata, 19 u (%2.045) Mesostigmata ve 5 i (% 0.538) Prostigmata tak mlar na aittir. Bu çal flmada Astigmata tak m ndan Pyroglyphidae familyas na ait Dermatophagoides pteronyssinus (fiekil 1) en s k görülen akar olmufltur (% 56.62). Bunu s ras yla Lepidoglyphus destructor (fiekil 2) (% ), Acarus siro (% 8.934), Tyrophagus putrescentiae (% 8.181), Chortoglyphus arcuatus (% 1.722) Euroglyphus maynei (% 0.753), Dermatophagoides farinae (% 0.43), Dermatophagoides microceras (% 0.322), Acarus farris (% 0.215), Gohieria fusca (% 0.215), Glycyphagus domesticus (% 0.107) ve Rhizoglyphus robini (% 0.107) izlemifltir. Çal flmam zda tespiti yap lan akarlar ve bu akarlar n bulunma oranlar Tablo 6 da verilmifltir. Tablo 6. Çalıflmada tespiti yapılan ev tozu akarları Ev Tozu Akar Türü ASTIGMATA Dermatophagoides pteronyssinus Lepidoglyphus destructor ,806 Acarus siro Tyrophagus putrescentiae Chortoglyphus arcuatus Euroglyphus maynei Dermatophagoides farinae Dermatophagoides microceras Acarus farris Gohieria fusca Glycyphagus domesticus Rhizoglyphus robini Toplam PROSTIGMATA Görüldü ü Toz Örne i Görülme Yüzdesi zole Edilen Birey Toplam Akar çindeki Yüzdesi Cheyletidae MESOSTIGMATA Genel Toplam

5 fiekil 1: Dermatophagoides pteronyssinus fiekil 2: Lepidoglyphus destructor 3.2. Tart flma ve Sonuç Ev tozu akarlar ; % ba l nem ve C s cakl n oldu u ortamlarda geliflimlerini optimum derecede sürdürürler. 670 m rak ma sahip Diyarbak r ili Nisan ve May s aylar nda ortalama % nem ve C s cakl k de erlerine sahiptir [17]. Bu de erler ev tozu akarlar n n yaflamlar n sürdürebilmesi için ideale yak n de erlerdir. Ülkemizde daha önce yap lan çal flmalarda akar bulunma oranlar %18,5 ile %75,49 aras nda de iflkenlik göstermektedir [1, 5-12, 18-21]. Yurt d fl nda yap lan çal flmalarda is bu de er; %15,5 ile %87,8 aras nda de iflmektedir [23-27]. Ülkemizde yap lan s n rl say da çal flma kaydedilmifltir. Ege Bölgesinde t bbi önemi olan Dermatophagoides cinsine ait türlerin da l m - n n araflt r lmas amac yla yap lan çal flmada, farkl sosyo-ekonomik yerleflim birimlerine ait 510 ev tozu örne i incelenmifltir. ncelemeye al nan örneklerin 385 inde (%74.49) çeflitli cins ve türde akar saptanm flt r. Saptanan örneklerin 183 ünde D. pteronyssinus a rastlanm flt r [5]. Ankara da ev tozu akar faunas n n saptanmas amac yla yap lan bir çal flmada, evlerin % 29 unda akar varl saptanm flt r. Ev tozlar nda Dermatophagoides cinsi akarlardan özellikle D. pteronyssinus un yayg n oldu u (%41) belirlenmifl, D. farinae ye ise ancak bir evde rastlanm flt r. ncelenen ev tozlar nda Glycyphagus domesticus (%36), Tarsonemus putrescentiae (%27), Acarus siro (%27) ve Lepidoglyphus destructor (% 18) olmak üzere depo akarlar ile Cheyletidae (%22), Gamasidae (%14) gibi predatör akarlar na oldukça fazla miktarda rastland bildirilmifltir [6]. Kütahya da ev tozu akar faunas n n belirlenmesi amac yla yürütülen çal flmada 6 evden fiubat 2003, Ocak 2004 tarihleri aras nda her ay toz örnekleri al n p incelenmifltir. nceleme sonucunda evlerin 13 ünde (%18.5) akar varl tespit edilmifltir. Çal flmada Tyrophagus putrescentiae (% 43.96), Dermatophagoides pteronyssinus (%31.03) Acarus siro (%3.79) en s k görülen akarlar olarak bildirilmifltir [18]. Konya da su hazneli ve toz torbal elektrik süpürgelerinin akarolojik çal flmalardaki farkl l klar n n belirlenmesi amac yla yap lan çal flmada; ilin farkl kesimlerinden seçilen 150 evin her birinden; toz torbal ve su hazneli makinelerle ikifler toz örne i al n p, akar bak m ndan incelenmifltir. Çal flmada incelenen 300 ev tozu örne inden 173 ünün (%57.66) akar bar nd rd bildirilmifltir [19]. 45

6 Bursa evlerinde akar yayg nl n belirlemek amac yla; 64 evden toplanan toz (32 sobal ve 32 kaloriferli) örnekleri incelenmifl, 22 (% 34.38) evde bir veya birkaç tür akar oldu u tespit edilmifltir. Çal flma bölgesinde Dermatophagoides pteronyssinus un (% 58.34) en yüksek oranda tespit edilen tür oldu u belirlenmifltir [20]. Bat Anadolu da akar faunas n n tespiti amac yla yap lan çal flmada Eylül Ekim 2004 dönemlerinde 5 ilden rast gele seçilen 290 evden (Afyon 99, Isparta 51, Denizli 50, Uflak 46 ve Kütahya 44 ev) toz örnekleri toplan p incelenmifltir. Araflt rma sonucunda evlerin 67 sinde (% 23.1) akar varl saptanm flt r. Çal flmada, Dermatophagoides pteronyssinus un bask n tür (% 23.1) oldu u, bunu Chortoglyphus arcuatus un (% 5.2) izledi i bildirilmifltir [21]. Malatya da sosyal de iflkenler ile ev tozu akar görülme s kl aras ndaki iliflkinin belirlenmesi amac yla yap lan çal flmada; incelenen 303 evin 70 inde (% 23.1) akar varl bildirilmifltir. Çal flmada; ev tozu akarlar n n bulunma durumunun, evde yaflayan kifli say s n n fazlal, evin eski olmas ve evin günefl almamas ile artt bildirilmifltir [22]. Eskiflehir de yap lan bir çal flmada; toplam 72 evden toz örnekleri toplan p incelenmifltir. ncelenen örneklerin 12 sinde (% 16.67) akar varl saptanm flt r [11]. Mufl un Hasköy ilçesinde yap lan çal flmada May s ve Temmuz aylar nda rastgele seçilen 50 fler evden toz örnekleri toplan p incelenmifltir. Araflt rmada May s ay nda 28 (%56), Temmuz ay nda 20 (%40) ev akar bak m ndan pozitif bulunmufltur. Ayr ca Dermatophagoides pteronyssinus (36.4) ve Lepidoglyphus destructor (%18.2) en s k görülen akar türleri olarak bildirilmifltir [12]. Yurt d fl nda çok say da çal flma kaydedilmifltir. Çin de ev tozu akarlar n n yayg nl ve popülâsyonlar ndaki mevsimsel de iflikliklerin belirlenmesi amac yla; 15 ev ve 2 misafirhaneden Eylül 1984 ile A ustos 1985 tarihleri aras nda her ay toz örnekleri toplan p, incelemifltir. Bu amaçla incelenen 1023 ev tozu örne inin 721 i (%70.4) akar bak m ndan pozitif bulunmufltur. Çal flmada 21 türe ait akar n izole edildi i, Dermatophagoides pteronyssinus un % ile bask n tür oldu u bildirilmifltir. Çal flmada misafirhanelerin evlerden daha fazla akar bar nd rd bildirilmifltir [23]. Polonya da 238 ev, 12 hastane, 28 enstitü ve 14 kütüphaneden toplam 402 toz örne i al nd, bunlardan 160 nda (% 39.8) akar saptand ve Dermatophagoides pteronyssinus un bask n tür oldu u bildirilmifltir. Çal flmada evlerin % 51.3 ünde kütüphanelerin % 50 sinde, hastanelerin %21,3 ünde ve enstitülerin % 19 unda akar tespit edildi i bildirilmifltir [24]. Polonya da yap lan baflka bir çal flmada; y llar aras nda 17 apartman dairesi, 3 hastane ve 2 otelden 277 toz örne i al nm fl ve akar bak m ndan incelenmifltir. Çal flmada apartman dairesinden al nan 134 toz örne inin 50 sinde (% 37.3), hastanelerden al nan 71 toz örne inin 11 inde (% 15.5) ve otellerden al nan 72 toz örne inin 13 ünde (% 18.1) Dermatophagoides pteronyssinus ve D. farinae ye rastlanm flt r [25]. ran n güneyinde yer alan Bandar-Abbas kentinde Ekim-Aral k 2006 dönemlerinde 6 otel ve 6 misafirhaneden 24 toz örne i toplay p akar bak m ndan incelemifller. Çal flmada; Dermatophagoides pteronyssinus, D. farinae ve Cheyletus malaccensis türlerine ait akar n izole edildi ini, D. pteronyssinus un % 85.7 ile en s k rastlanan akar olu unu, misafirhanelerin otellerden daha fazla akar bar nd rd bildirilmifltir [26]. Hawaii de ö renci yurtlar nda yap lan bir çal flmada, 32 ö renci odas akar bak m ndan incelenmifltir. ncelenen toz örneklerinin % 64 ünün akar bar nd rd ; teflhis edilen akarlardan, Dermatophagoides pteronyssinus a % 81.9, D. farinae ye ise % 11.2 oran nda rastland bildirilmifltir [27]. Çal flmam zda Sur ve Ba lar ilçelerinden al nan toz örneklerinin akar bar nd rma oranlar Kayap nar ve Yeniflehir ilçelerine göre daha yüksek bulunmufltur. Sur ve Ba lar ilçelerinin eski yerleflim yeri olmas, evde yaflayan birey 46

7 say s n n di er ilçelere göre daha fazla olmas, evlerin birbirlerine çok yak n olmas ve bu yak nl ktan dolay evlerin günefl görme vakitlerinin k s tl olmas gibi etmenlerin bu sonucun oluflmas nda etkili oldu unu düflündürmektedir. Bu sonuç Malatya da yap lan çal flma [22] ile paralellik göstermektedir. Ayn flekilde; çal flmam zdan elde etti imiz % lik akar pozitif oran, otellerin ev ve ö renci yurtlar na k yasla daha fazla oranda akar bar nd rmas ve Dermatophagoides pteronyssinus un bask n tür olmas daha önce yap lan çal flmalar n ço unlu u ile paralellik göstermektedir. Çal flmam zda toz örne i al nan evlerin % 42 si akar bak m ndan pozitif bulunmufltur. Bu oran zmir ve Konya da yap lan çal flmalarda elde edilen de erlerden düflük; Kütahya, Bat Anadolu ve Eskiflehir de yap lan çal flmalarda elde edilen de erlerden oldukça yüksek iken; Ankara, Bursa ve Mufl ta yap lan çal flmalarda elde edilen verilerle örtüflmektedir. Kaynaklar 1. S. Budak, Turkiye Parazitol Derg. 8 (1984) M. J. Colloff, Collinwood, Australia: Csiro Publishing (2009). 3. S. Özçelik, Türkiye Parazitoloji Derne i Yay nlar 13 (1997) K.Y. Mumcuo lu, J Med Entomol 13 (3) (1976) S. Budak, Türkiye Parazitol Derg. 13 (1988) T. Ac can, Türk ev tozu mite faunas n n saptanmas, antijen elde edilmesi ve antijen-hasta iliflkisinin kurulmas. T pta Uzmanl k Tezi. Ankara Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü. Ankara (1992). 7. A. F. Kapakl o lu, M. Emekçi, A.G. Ferizli, Z. M s rl gil, J Investig Allergol Clin Immunol 7 (1997) Ç. Güngör, K. Ifl k, B. Cicio lu, K. Alt ntafl, Türkiye Parazitol Derg. 23 (1999) Ç. Aygan, S. Özçelik, Türkiye Parazitol Derg. 26 (2002) M. Atambay, M.Ö. Aycan, N. Daldal, Türkiye Parazitol Derg. 30 (3) (2006) N. Do an, M.Ö. Aycan, Ö. Miman, M. Atambay, N. Daldal, Türkiye Parazitol Derg. 32 (2) (2008) M. Aykut, H. Y lmaz, Türkiye Parazitol Derg. 34 (2010) L.G. Arlian, C.M. Rapp, S.G. Ahmed, J Med Entomol. 27 (1990) F. Th M. Spieksma, Aerobiologia 6 (1990) M. J. Collof, F. Th M. Spieksma, Clin Exp Aller 22 (1992) D.A. Griffiths, Bulletin of the British Museum (Natural History) (Zoology) 11 (1964) M. F. Yaflar, B. Bülbül, S. Karahanl, M. Dündar, N. Karatafl ve N. Aslan, Diyarbak r il çevre durum raporu Diyarbak r Valili i il çevre ve orman Müdürlü ü (2010). 18. C. Akdemir, H. Gürdal, Dumlup nar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 7 (2004) O. S. Aldemir, ve M. Baykan, Kafkas Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi 10 (2) (2004) E. Güle en, O. Giriflgin, F. Kütüko lu, A.O. Giriflgin, ve fi. Z. Coflkun, Türkiye Parazitol Derg. 29 (2) (2005) H. Çiftçi, Z. Çetinkaya, M. Atambay, M.Ö. Aycan, N. Daldal, Korean Journal of Parasitology 44 (3) (2006) M. Ö. Aycan, M. Atambay, ve N. Daldal, Türkiye Parazitol Derg. 34 (2007) C. L. W. Tinghuan, Acta Ecologica Sinica 9 (1989) K. Solarz, Ann Agric Environ Med. 5 (1998) S. Raul, C. Leaute-Labreze, M. Perromat, G. Ducombs, and A. Taieb, Ann. Dermatol Venereol 128 (2001) M. Soleimani and J. Rafinejad, Iran. J. Environ. Health. Sei. Eng. 5 (3) (2008) D. G. Massey, R. T. Furumiza, G. Fournier Massey, D. Kwock, and, J. T. Haris, Ann Allergy 61 (1988)