I. ULUSLARARASI SADREDDİN KONEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ THE FIRST INTERNATONAL SYMPOSIUM ON SADRADDIN QUNAWI MAYIS 2008 KONYA

Transkript

1 I. ULUSLARARASI SADREDDİN KONEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ THE FIRST INTERNATONAL SYMPOSIUM ON SADRADDIN QUNAWI MAYIS 2008 KONYA

2 20-21 Mayıs 2008 tarihleri arasında Konya Dedeman Otelde düzenlenen bildirilerden oluşmaktadır. Eserin tüm hakkı MEBKAM a aittir. Mebkam Yayınları 7 1.Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri Koordinatör Hasan Yaşar Yayına Hazırlayan MEBKAM Mizampaj ve Kapak Tasarımı İsmail Özkan Redaktör Ali Işık ISBN Baskı Desen Ofset Baskı Eylül Konya adet

3 199 Sadreddin Konevî nin Yusufağa Kütüphanesinde Bulunan Bir Günlüğü Bekir ŞAHİN Bir milletin bilim ve kültürünün en güvenilir delilleri şüphesiz o döneme ait kitaplar ve kütüphanelerdir. Ecdat bunu yüzlerce yıl önce anlamış olan atalarından çok eski ve o ölçüde zengin bir kültür mirası devralmıştır. Yalnız koruyup övünmekle değil, tanımak, tanıtmak, yararlanmak ve yararlandırmakla yükümlü olduğumuz bu mirasın büyük bir kısmını el yazma kütüphanelerimizi dolduran zengin koleksiyonlar teşkil eder. Medeniyetin temeli kitaba ve kütüphaneye dayanır. Kültürümüzde kütüphaneye en büyük değer atfedilmiştir ve en yüce saygı gösterilmiş olup, kültür tarihimizde kitap kültürü diyebileceğimiz bir dalın doğmasına yol açmıştır. Kütüphaneler milli kültürümüz kadar, bilim tarihinin günümüze kadar gelebilen en önemli kaynaklarının korunduğu mekânlardır. Buralar Türk-İslâm bilim, kültür ve sanat tarihinin bu değerli tanıklarıyla doludur. Kütüphaneye ve kitaba verilen değer, yazılı malzemeyi kutsarcasına son devirlere kadar gelmesini sağlamıştır. Yazılan malzemeye gösterilen saygı Selçuklu kütüphaneciliğinin özünü teşkil etmektedir. Onun için kütüphane kurma, kitapların çok pahalı olduğu devirlerde, onu almaya gücü yetmeyenlerin faydalanabileceği kurumlar oluşturma geleneği olarak, Selçuklularla başlamıştır. SADREDDİN KONEVÎ KÜTÜPHANESİ Konya daki Selçuklu Dönemi kütüphanelerinden en önemlisi, hiç şüphesiz 673 (1274) yılında yine dış kalenin Çeşme Kapısı yakınında kurulan Şeyh Sadreddin Konevî Kütüphanesi olup, çekirdeğini Sadreddin Konevî nin kendisi ve babasından kalan kitaplar oluşturduğu bilinmektedir. 1316(1898), 1317(1899), 1319(1901) yıllarında kitap sayısı 256, 1907 yılında ise 267 dir. 1 Selçuklu tarihi için önem arz eden bu kütüphane, en eski Kur an tercümeleri ile Şeyh Sadreddin Konevî ve Konevî nin üvey babası, aynı zamanda hocası Muhyiddin İbnü l-arabî nin kendi eli ile yazılmış eserlerini ihtiva etmektedir. Şeyh Sadrü d-din Muhammed ( ) ölümünden kısa bir süre önce bir vasiyetname yazmıştır. Konevî nin, bu vasiyetnamesinde kütüphane ile ilgili birtakım arzuları olmuştur; felsefeyle ilgili kitaplarının satılarak elde edilen gelirin fakirlere dağıtılmasını, tıp, tefsir, hadis ve fıkıh kitaplarının Şam a götürülerek ilim ehlinin hizmetine sunulmasını, Kendi telif ettiği eserlerinin damadı Afifü ddin e hatıra olarak verilmesini istemektedir. Yakınları; her biri ayrı bir hazine değerinde olan kitaplarını satılmasına ve Şam a götürülmesine gönülleri razı olmamış, mescidine bitişik bir kütüphane inşa ederek onun adına bir vakfiye düzenlemişler ve kitaplarını da burada okuyucu hizmetine sunmuşlardır. 1 Caner Arabacı, Konya Medreseleri, Ticaret Odası Yayını, Konya, 1998, Sadreddin 108

4 200 SADREDDİN-İ KONEVÎ NİN KONYA YUSUF AĞA KÜTÜPHANESİ NDE BULUNAN BİR GÜNLÜĞÜ BEKİR ŞAHİN Sadreddin Konevî Kütüphanesi bu şekilde teşekkül ettikten sonra, değişik dönemlerde bir kısım insanlar da bu kütüphaneye kitaplar bağışlamışlardır. Bugün Yusufağa Yazma Eserler Kütüphanesi nde Sadreddin Konevî Kütüphanesi nden intikal eden 167 kitap mevcuttur. Bu kitapların bir çoğunun kapak sahifelerine kitabın Sadreddin Konevî Vakfı na ait olduğuna dair kayıtlar vardır. Bazılarında ise bizzat Sadreddin Konevî nin temellük imzası bulunmaktadır. Bir çoklarında da Konevî nin hocaları ve yakınlarının sema ve kıraat kayıtlarına rastlanmaktadır. Konevî Kütüphanesi XIX. yüzyılın sonlarına kadar, varlığını korumuş buradaki kitaplar, 1926 da yeni bir düzenleme ile asıl yerinden alınarak Konya Yusufağa Yazma Eserler Kütüphanesi ne nakledilmiş ve bugün burada hizmete sunulmaktadır. SADREDDİN KONEVÎ NİN KİTAPLARI Sadreddin Konevî nin babası Malatyalı Şeyh Mecdü d-din İshak, Türkiye Selçukluları Devleti hizmetinde bulunmuş, birkaç defa diplomat olarak Bağdat da gitmiş bu yolculukları esnasında Musul ve Cizre de devrin tanınmış ilim adamlarıyla görüşmeleri olmuş, buralardan birçok kıymetli eser edinmiştir. Bu eserler oğlu Sadreddin Konevî ye intikal etmiştir ki, bunların birçoğu müelliflerin veya yakınlarının el yazılarıdır. Diğer taraftan Sadreddin Konevî uzun süre Suriye ve Mısır da üvey babası Muhyi d-din İbnü l-arabî nin yanında bulunmuş, üvey babasının da birçok eserleri Sadreddin Konevî ye intikal etmiştir. Bu eserler arasında İbnü l-arabî nin kendi el-yazısı olan te lif eserleri ve Mağrib den getirdiği birtakım şahsî kitapları bulunmaktadır. Sadreddin Konevî nin kendi te lifi olan eserlerin kendi el-yazısı olan nüshaları da kitapları arasında bulunuyordu. Dostlarına ve devlet adamlarına yazdığı mektupları ve dostlarının kendisine yazdıkları mektuplar birtakım küçük risaleleri özel defterlerinde toplamıştı. Kısacası zengin ve muhtevalı bir koleksiyona sahip idi. Onun bu defterleri Türkiye Selçukluları Döneminin ilmî, siyasî ve kültürel hayatı ile ilgili zengin bir arşiv niteliğindedir. Sadreddin Konevî nin kitapları onun adına inşa edilen kitaplığa yerleştirilirken her kitabın kapak sahifesine (zahriyye) yazılan vakıf kaydının kısaca tercümesi şöyledir: Kendisinin te lifi olan bu kitap Sadreddin Muhammed tarafından kabri yanında inşa edilen kütüphaneye Müslümanların yararlanmaları için vakfedildi. Kitabın ancak rehin karşılığında kitaplıktan çıkarılmasını aksi halde yerinde ondan yararlanılmasını şart koştu Diğer kitaplarının her birinin kapak sahifesine buna benzer bir vakıf kaydı yazılmıştır. Bu demektir ki ölümünden sonra Konevî nin bütün kitapları tescil edilmiştir. Ancak bu kitaplarının miktarını ve adlarını öğrenebileceğimiz bir liste o günden günümüze gelmemiştir. Bu yüzden de Konevî nin kaç kitabı bulunduğunu bilmiyoruz. Ancak Fatih Sultan Mehmed zamanında Karaman ili fethedilince o bölgedeki vakıfları tescil

5 201 etmek amacıyla 880( ) yılında Karaman iline gönderilen Osmanlı il yazıcıları Konya da Sadreddin Konevî nin vakfını da tescil etmişlerdir. Bu arada Konevî nin kütüphanesindeki kitapları da tek tek kaydetmişlerdir. 2 Bu kayda göre Konevî nin vakfı olan kitapların sayısı 200 küsür eserdir. Bu liste ile bugün Konya Yusufağa Kütüphanesi nde bulunan Sadreddin Konevî nin kitapları karşılaştırıldığı zaman 700 yılı aşan tarih süreci içinde pek çok kitabının zayi olduğu görülmektedir. Sadreddin Konevî hayatta iken etrafında çok sayıda talebeleri bulunuyordu. Bu talebeleri onun gözetiminde bilimsel çalışmalarını yürütüyorlardı. Onun ve hocası İbnü l-arabi nin eserlerini okuyor, istinsah ediyor ve hatta onun teşvik ve yol göstermeleriyle şerhler, telifler yapıyorlardı. KONEVÎ NİN KENDİ EL YAZILARI VE DEFTERLERİ (GÜNLÜKLERİ) Osmanlı il yazıcıları Karaman ili evkafını tescil ederlerken Sadreddin Konevî Kütüphanesi ndeki kitapların adlarını tespit etmişlerdir. Bu listede Konevî nin eserlerinin müellif nüshaları ve şahsi defterleri mevcut değildir. Öyle anlaşılıyor ki, Sadreddin Konevî nin özel defterleri ve hocası Muhiddin İbnü l- Arabi nin ve diğer yakınlarının el yazıları ve hatıra niteliğini taşıyan notlar ve belgeler kütüphanesine intikal etmemiştir. Bunlar yakınlarının ve ahbabının ellerinde bulunuyordu. Dönem dönem Konya ya gelen ilim ve fikir adamları buralarda Konevî nin hocaları ve yakınlarının el yazılarını görme ve inceleme imkânı buluyorlardı. Konevî nin özel defterlerinden bir tanesi günümüze gelmiştir. Bu defter Konya Yusufağa Kütüphanesi nr.7 838(eski kayıt no:7850) de kayıtlıdır. 3 Özellikleri: Eser, şemseli, zencirekli, Selçuki kahverengi tam meşin ciltli, 671a-699b sayfaları arasında 28 yaprak olup, 240x x113mm ölçülerinde, mağribi yazı tarzıyla yazılmıştır. Başka kütüphanelerde de Sadreddin Konevî nin bu defterleri ve kendi telifi olan eserlerin müellif nüshaları vardır. Sadreddin Konevî nin babası Malatyalı Şeyh Mecdü d-din İshak Anadolu Selçukluları Devleti hizmetinde bulunmuş, bir çok defa yolculukları olmuş bu yolculukları esnasında Musul ve Cizrede devrin tanınmış ilim adamlarından İbnü l-esir kardeşlerle, İbnü l-cevzi ve oğlu Abdurrahman ile görüşmeleri olmuş ve onların birtakım eserlerini ve daha başka eserler edinmiştir. Bu eserler oğlu Sadreddin Konevî nin kendi te lifi olan eserlerin kendi el-yazısı olan nüshaları da kitapları arasında bulunuyordu. Dostlarına ve devlet adamlarına yazdığı mektupları ve dostlarının kendisine yazdıkları mektuplar ve birtakım küçük risaleleri özel defterlerinde toplanmıştı. Kısacası zengin ve muhtevalı bir koleksiyona sahip idi. Onun bu defterleri Türkiye Selçukluları Döneminin ilmî, siyası ve kültürel hayatı ile ilgili zengin bir arşiv niteliğinde idi. Sadreddin Konevî, sürekli yazan, not düşen bir bilim adamıdır. Dostlarına, devlet adamlarına 2 İ. Hakkı Konyalı, Konya Tarihi, Sadreddin Fotoğraf

6 202 SADREDDİN-İ KONEVÎ NİN KONYA YUSUF AĞA KÜTÜPHANESİ NDE BULUNAN BİR GÜNLÜĞÜ BEKİR ŞAHİN mektuplar yazmakta, bazen bir hatırasını tarih vererek bir kenara kaydetmektedir. Fakat ömrünün son bir yılına ait hiçbir notuna rastlanmamaktadır. Bu durum onun ömrünün son yılında hasta olduğunu düşündürmektedir. Bu yazıya konu olan Vasiye sini muhtemelen hasta olduğu günlerde ya bizzat yazmış veya yakınlarına yazdırmış olmalıdır. Tarih boyunca dönem dönem Konevî nin koyduğu vakıf şartlarında da yer aldığı üzere yerine rehin konularak Konevî nin bazı kitapları kütüphanesinden alınmış ve fakat bilemediğimiz sebeplerden dolayı yerine iade edilmemiştir. Sadreddin Konevî nin birçok kitapları bu şekilde zayi olmuştur. Meselâ İstanbul İslâmi Eserler Müzesi ndeki el-futûhâtü l-mekkiyye nüshası vaktiyle Konya da bulunuyordu. İbni Arabi nin Rüyaları Muhtemelen iâre yoluyla İstanbul a götürülmüş geri iade edilmemiştir. Keza, Mecdü d-din İbnü l-esir in Câmi u l-usûl adlı eserinin altı cildi Konya Yusufağa Kütüphanesi nde olduğu halde bir cildi-ki müellif nüshasıdır- Konya İzzet Koyunoğlu Kütüphanesi ndedir. 4 Her şeye rağmen bugün bile Sadreddin Konevî Kütüphanesi nden intikal eden kitaplar; Türkiye Selçukluları Dönemi arşivi niteliğindedir. 1. Fütûhat-ı Mekkiyye fi Esrari l-mahkiyye ve l Mülkiye, Kendi el yazısı ile olan nüsha, Türk-İslam Eserleri Müzesi no dedir.bu nüsha 31 cild halinde tertip edilmiştir. 2. Fusûsu l-hikem, Türkçeye çevrildi Molla Cami, Hoca Muhammed Parsa nın Füsûs için, can, Fütühat için gönül dediğini rivayet eder. 3. Kitabu l-isra ilâ Makâmi l-esrâ, 4. Muhadaratü l-ebrâr ve Müsameretü l-ahyâr, 5. Kelamu l-abâdile. 4 Mikail Bayram, Sadreddin Konevî Kütüphanesi ve Kitapları Bilgi Yolu Dergisi, 2002, Sayı 2.s.49,Konya.