De erli hekimlerimiz ve eczac lar m z

Transkript

1

2 edito De erli hekimlerimiz ve eczac lar m z Mercanada n n üçüncü say s ile birlikte yeni bir mevsime de merhaba diyoruz... lkyaz n en renkli günlerini yaflad m z bu günlerde, Mercanada da renkli bir içerik ile karfl n zda. S cak yaz günlerinde içinizi serinletecek bir u rafl için evinize bir akvaryum kurmay düflünüyorsan z, bu say m zda deniz akvaryumlar ile ilgili bilgileri bulabilirsiniz. Biraz soluk almak istedi inizde ilk koflaca n z yer olan baçenizi ya da balkonunuzu düzenlemenin ve yaz bahçeleri haz rlaman n tam zaman. Bahçe sayfalar n n da sizi bu yönde heveslendirece ini düflünüyoruz. Sizi bu say da, Edirne ye, T p tarihimizin ödüllü müzesi, Sultan II. Bayezid Külliyesi Sa l k Müzesi ne götürüyoruz. Mercanada n n bu say s nda da keyifli röportajlar var; medikal röportaj konu umuz, Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi nden Sn. Prof. Dr. Serhat Ünal, ba fl kl k sistemi ile ilgili bilgiler aktard bize. Y lmaz Erdo an ile Gülse Birsel söyleflisi de derginin renkli köflelerinden... Kitaplar n severek okudu umuz Selim leri, severek yiyece iniz cevizli roka salatas tarifi ile dergimize konuk oldu. Mercanada n n kitap ödüllü bulmacas na gösterdi iniz ilgi için sonsuz teflekkürler... Yo un çal flma temponuzda, kitaplar, sinema ve müzik dünyas ndan güncel haberlerle dolu bir molaya daha hoflgeldiniz... Sayg lar m zla. Kültür Sanat ve Medikal Haber Dergisi Y l:1 Say 3 Mustafa Nevzat laç Sanayi A.fi. nin t p camias na sundu u bir kültür hizmetidir. Epsilon Yay nc l k Hizmetleri Tic. ve San. Ltd. fiti. ad na mtiyaz Sahibi Ömer Yenici Genel Yay n Yönetmeni Berran Tözer Yaz flleri Müdürü (sorumlu) Meltem Erkmen Kapucuo lu Editör Haluk Kalafat Grafik Tasar m Sevil Ürel Grafik Uygulama Hülya Bilgin Ç dari Müdür Erol fiahnac Sat fl Koordinatörü Abdül Vardar Pazarlama Koordinatörü Banu Yal Kosifo lu Reklam Arzu Tuna /125 atuna@epsilonyayinevi.com Film - Grafik Ebru Grafik ve Matbaac l k A.fi. Türbedar Sk. No:8 Ca alo lu/ stanbul Tel: Bask Do an Ofset Yay nc l k ve Matbaac l k A.fi. Tel: Faks: Adres Osmanl Sk. Osmanl fl Merkezi No: 24/ Taksim/ stanbul Tel: pbx Faks: Web: mercanada@epsilonyayinevi.com 1

3 4 içindekiler Geçmiflten bugüne: T p tarihimizin ödüllü müzesi Akvaryum: Deniz evinize geldi Röportaj: Prof. Dr. Serhat Ünal ile ba fl kl k sistemi üzerine Ba fl kl k Sistemi Gülse Birsel - Y lmaz Erdo an: ki mizahç karfl karfl ya Bahçe: Babil den yar nlara Mekan: Yap Kitabevi yeniden yap land Balon: Balonlar yar fl yor Mutfakta: Selim leri den rokal, cevizli salata Tiyatro: Çi dem Sel fl k Onat Tiyatro: Hale Soygazi yle Özel Bir Gün üzerine Sahaf Sergi Sinema Yerli ve yabanc albümler Kitap Tasar m: Hayat kolaylaflt r rken güzellefltirmek nternet Ödüllü bulmaca Satranç Astroloji: Yasemin Boran dan 2004 y l nda burçlar

4 geçmiflten bugüne Foto raflar: Enver fiengül T p tarihimizin ödüllü müzesi Avrupa Konseyi nin 2004 Müze Ödülü nü kazanan Sultan II. Bayezid Külliyesi Sa l k Müzesi, ödülünü 27 Nisan da Strasbourg da alacak. Sultan II. Bayezid Külliyesi nin kurucusu II. Bayezid, (yukar da) flehzadeli i s ras nda Amasya da da bir külliye kurmufltu. 4 Avrupa Konseyi 2004 Müze Ödülü ne lây k görülen Edirne deki Sultan II. Bayezid Külliyesi, t p ve eczac l k tarihimiz aç s ndan oldukça önemli bir kurulufl oldu unu bir kez daha kan tlad y l nda Sultan II. Bayezid taraf ndan kurulan bir çeflit hastane ve din külliyesi olan bu yap, ayn zamanda o dönemlerde ruhsal bozukluk yaflayan insanlar n tedavisinde su sesleri, müzik ve aromatik kar fl mlar n kullan ld bir merkez olarak hizmet vermiflti. Ödül Jürisi, Sultan II. Bayezid Külliyesi Sa l k Müzesi ne ödülün verilifl nedeni olarak ruhsal bozukluklara olan bu incelikli tedavi fleklinin çok baflar l ve örnek al nmas gereken bir yaklafl m olmas n göstermiflti. 48 MÜZEY GEÇT Avrupa Konseyi Müze Ödülü, 1977 den beri her y l Avrupa kültürel miras na önemli katk lar oldu una karar verilen bir müzeye veriliyor. Avrupa Kültürel Sözleflmesi ne imza koyan 48 ülkenin her y l farkl bir müzesi bu ödüle aday oluyor. Külliyenin kazand ödül y l n ilk günlerinde duyurulmufltu.

5 Ödül töreni Parlamenter Meclisi bahar oturumu döneminde, 27 Nisan 2004 de Strasbourg ta yap lacak bir törende verilecek. Ödüle son y llarda lây k görülen müzeler aras nda, sviçre Hauterive-Neuchâtel deki Latenium Müzesi (2003), Almanya Lübeck deki Buddenbrookhaus Müzesi (2002), ve Finlandiya Helsinki deki Tiyatro Müzesi (2001) bulunuyor. 15. YÜZYILDA KURULDU Osmanl mparatorlu u'nun ikinci baflkenti olarak kabul edilen Edirne'yi bir darrüflifaya kavuflturmak amac yla temeli 1484 y l nda at lan ve bugünün olanaklar nda bile k sa say labilecek dört y l gibi bir sürede bitirilerek 1488 y l nda hizmete aç lan külliyenin kurucusu Fatih Sultan Mehmet'in o lu ve II. Bayezid d r. Külliyenin temel ifllevi hasta bak m ve tedavisiydi. Bu bölümlerin yan s ra di er üniteler, hastane hizmetini do rudan veya dolayl olarak tamamlayan sosyal, kültürel ve dini nitelikteki yap lard. Bu genifl yap lar n dört y l gibi çok k sa bir sürede bitirilmesi ise imparatorlu un teknik ve ekonomik gücünün bir göstergesi. Yap n n mimar n n kim oldu u konusunda iki ayr görüfl var. Yayg n kan külliyeyi Mimar Hayrettin in yapt yönünde. Ama bu bilgi tarihi belgelerle kan tlanam yor. Di er mimar aday ise Yakup fiah Bin Sultan fiah. MÜZ KLE TEDAV Bugün müze olarak hizmet veren yap n n önemli bir bölümünü t p medresesi, medrese ve flifahane bölümleri oluflturuyor. Medresede 18 ö renci odas, bir dershane ve orta avlu bulunuyor. fiifahanedeki eczane ve ilaç depolar n n yan s ra alt k fll k ve yazl k yatak odas ile bir tane de musiki sahnesinden olufluyor. Musiki sahnesi Osmanl mimarisinin geliflmifllik düzeyini kan tlayan hassas akusti iyle dikkat çeker. Bu bölüm külliye için çok önemli çünkü musikiyle hasta tedavisi bu hastanenin özellikleri aras nda yer al yordu. Tedavide musikinin yan s ra su sesi ve güzel kokulardan da yararlan l yordu. fiad rvandan f flk ran sular n ç kard ses, tedavinin önemli bir k sm n oluflturmakta, hastay huzura kavuflturmaktayd. Bu flifahanede tedavi paras zd ve haftada iki gün flehirdeki hastalara paras z ilaç da t l rd. Külliye zaman içinde, di er sa l k hizmetlerinden vazgeçip sadece ak l ve ruh hastalar n n tedavi edildi- i bir ünite halini alm fl, giderek eski önemini yitirerek bak ms z bir kurum haline gelmiflti. ÜN VERS TEYE DEV R Külliye nin bugünkü bak ml ve ödüllü bir müze haline gelifli süreci külliyenin camii hariç di er bölümlerinin Vak flar Genel Müdürlü ü taraf ndan 1984 y l nda Trakya Üniversitesi'ne devredilmesiyle gerçekleflti. Trakya Üniversitesi Edirne Meslek Yüksekokulu'nun Restorasyon ve Duvar Süsleme Bölümleri e itim ö retim faaliyetleri sürdürdü. Darrüflflifa'n n Trakya Üniversitesi bünyesinde Sa l k Müzesine dönüfltürülmesi çal flmalar na ise 1993 y l nda bafllad. Rektör Prof. Dr. Osman nci'nin büyük çabalar ve uzun süren çal flmalar sonucunda Kültür Bakanl 'n n 11 Mart 1997 tarihli onay ile müze olmas resmileflti. Ruh Hastalar n Readapüsyon Derne i'nin katk lar yla 2000 y l nda flifahane k sm Psikiyatri Tarihi Bölümü olarak düzenlendi. Tasar m sanat yönetmenli ini Türkan Kafadar' n yapt çal flmalarla buras tarihine uygun bir flekilde mankenlerle canland r ld. Müzenin müdürlü ü görevini foto raf sanatç s Enver fiengül yürütüyor. Tel : (0284)

6 geçmiflten bugüne EVL YA ÇELEB II. SULTAN BAYEZ D KÜLL YES NDE 1682 y l nda Edirne'yi ziyaret eden Evliya Çelebi, külliyeden; "Orada bir Darüflflifa vard r ki dil ile tarif ve kalemler ile yaz lmaz," diye bahseder. Ünlü seyyah, ayr ca külliye için flu ilginç tan mlamalar kullanm fl: "Ad geçen ba n ortas nda, gö e bafl uzatm fl bir ka ir yüksek kubbedir ki güya ayd nl k hamam camekân gibi tepesi aç kt r. Bu aç k yerde alt adet ince mermer sütunlar üzerinde Kiyan - yan tac gibi bir kubbecik vard r. San'atkâr ifl üstad, bu küçük kubbenin ta tepesine halis alt n ile yald zlanm fl bir çeflit demir mil üzerine bir bayrak yapm fl, ne taraftan rüzgâr eserse, o bayrak o tarafa döner. Garip görünüfllüdür. Ama afla büyük kubbe sekiz köflelidir. Bu kemerli kubbe içinde dahi sekiz kemer vard r. Her kemerin alt nda bir k fl odas vard r. Bu odalar n her birinde ikifler pencere vard r. Bir penceresi odan n d fl nda olan gülistanl a açl a bakar, di eri de bu büyük kubbenin ortas ndaki büyük havuz ve flad rvana bakar. Bu sekiz adet k fl odalar n n önünde, yine büyük kubbe içinde sekiz adet yazl k odalar vard r. Üç taraflar kafesli mermerler ile yap lm fl bu büyük kubbe alt ndaki büyük havuzun çevresindeki sel sebillerden berrak su ça lay p havuza girince, f skiyelerden berrak su, kemerli kubbenin göbe inde nihayet bulur. Böyle dikkat ve özenle yap lm fl flifa yurdunun anlat lan odalar nda çeflitli hastal klara tutulmufl zengin ve fakir, ihtiyar ve genç doludur". "Baz odalarda ilkbaharda delilik mevsiminde Edirne'nin aflk denizi derinli ine düflmüfl sevdal afl klar ço al p, hekimin emriyle bu t marhaneye getirilerek altun ve gümüfl yald zl zincirlerle kerevetlerine tak l p, her biri aslan yata nda yatar gibi kükreyip yatarlar... Kimisi havuz ve flad rvanlara bak p kalender hülyas kabilinden sözler eder, nicesi dahi o kemerli kubbenin etraf nda olan gülistan ve ba ve bostan içindeki binlerce kufllar n c v lt lar - n dinleyip, delilerin perdesiz ve ölçüsüz sesleriyle feryada bafllarlar. Bahar mevsiminde çiçek k sm ndan sim ve zerrin, deveboynu, müflkü rumi, yasemin, gülnesrin, flebboy, karanfil, reyhan, lale, sümbül gibi çiçekler hastalara verilip güzel kokular ile hastalar iyilefltirilirler. Fakat delilere bu çiçekleri verince kimini yerler, kimini ayaklar alt nda çi nerler. Baz lar dahi meyveli a açlar seyredip, ah daha hel hope pe pohe pelo deyip, çimenlik temaflas ederler." Evliya Çelebi, hastanenin musiki ile tedavi konusunu da flu flekilde anlatm fl: "Merhum ve Ma fur Bayezid Veli Hazretleri Vak fiyesi nde, hastalara deva, dertlere flifa, divanelerin ruhuna g da ve defi seva olmak üzere 10 adet hanende ve sazende gulan (genç erkek) tayin etmifl ki, üçü hanende, biri neyzen, biri kemanc, biri musikarc, biri santurcu, biri çengi, biri çeng santurcu, biri udçu olup, haftada 3 kez gelerek hastalara ve delilere musiki fasl ederler. Allah' n emriyle, nicesi saz sesinden hofllan r ve rahat ederler. Do rusu musiki ilminde neva, rast, segah, çargah, suzinak makamlar onlara mahsustur. Ama zengule makam ile buselik makam nda rast karar k lsa insana hayat verir. Bütün saz ve makamlarda ruha g da vard r."

7 akvaryum Deniz evinize geldi Tatl su akvaryumlar n n yayg nl na henüz ulaflmasa da deniz akvaryumlar evleri süslemeye bafllad. Birkaç y l öncesine kadar mercan resiflerindeki do al dengeyi tehdit eden bu hobi, art k deniz yaflam n n umutlar ndan biri olma yolunda ilerliyor. Deniz akvaryumculu u tatl su akvaryumculu una göre henüz genç say labilecek bir hobi. Ancak h zla gelifliyor ve deniz akvaryumunu tatl su akvaryumuna tercih edenlerin say - s art yor. En son animasyon dal nda Oscar kazanan Kay p Bal k Nemo (Finding Nemo) adl çizgi filmde, deniz akvaryumunun nas l bir fley oldu unu hofl bir hikâye ve güzel çizimlerle gördük. Nemo nun içine hapsedildi i tank bir deniz akvaryumuydu. Ancak tabii ki gerçek hayatta deniz akvaryumlar nda yaflayan bal klar n hikâyesi Nemo nunkine benzemiyor. Deniz akvaryumculu u hobisinin ilk bafllad y llarda ancak k s tl say da canl akvaryumlarda sa kalabiliyordu, özellikle mercan akvaryumlar nda baflar neredeyse imkâns zd. Ancak bilgi birikiminin geliflmesiyle birçok tür akvaryumlarda sa l kl olarak yaflayabildi. Hatta do al ortamda çevre kirlili iyle mücadele etmekte zorlanan birçok türün belki de gelecekte ki kurtulufl ümidi olacak bir yere do ru gidiyor deniz akvaryumu merak. Nemo nun hikâyesindeki yakalanma bölümü bu hobinin ilk y llar ndan kalma bir görüntü. Deniz akvaryumculu unda canl lar, temel olarak do al yaflam alanlar ndan kopart l yordu. Bu türlerin toplanmas hassas do al dengelere zarar veriyordu. Yine de kepçeyle türleri canl yakalama tekni i di er yöntemlerin yan nda insafl kal yordu. Deniz akvaryumlar na talep art nca gelifltirilen siyanid, siyanür türü kimi kimyasallar yard m yla bir seferde birden çok bal k ve di er mercan kayal sakinlerini yakalama yöntemleri do al dengeye daha büyük zarar veriyordu. Üstelik bu yöntemlerle yakalanan canl lar n akvaryumlarda yaflama flans oldukça az oluyordu. Deniz akvaryumculu unda bugün gelinen noktada çevreci bilinç bu tür k y mlar engelliyor. Art k do aya daha az 8

8 düzeyde zarar veriliyor. Bu tür bir zarar s f ra indirmek ise mümkün görünmüyor. Ama di er yandan deniz akvaryumculu undaki geliflme yönü t pk tatl su akvaryumculu undaki gibi ilerliyor. Bu gidiflat t pk tatl su bal klar n n bugün suni ortamlarda üreme yoluyla ço alt lmas ve hatta çaprazlama yap larak türlerin kendi içinde çeflitlenmeye gidece ini gösteriyor. Zaten son y llarda anemonfish -filmdeki Nemo ve Marlin- ve damsel -bu da Dory, yani unutkan bal k- türlerinin baz lar akvaryum koflullar nda üretilmeye bafllad. Hatta do ada üremesi oldukça özel koflullara ba l olan mercanlar n deniz akvaryumlar nda basit düzeneklerle üretilebiliyor. S N RL AMA BAKIMI KOLAY BALIKLAR Tanglar -cerrah bal klar - tropik denizlerde yaflayan 100 civar nda bal k türünü içerir. Deniz akvaryumlar na yabanc olanlar n bile aflina olduklar türlerdir bunlar. Renkleri, boyutlar ve flekilleri birbirlerine göre farkl olmakla birlikte, vücut yap lar genellikle yass d r, tek s rt yüzgecine sahiptirler ve baz türlerde daha belirgin olan kuyru un her iki taraf nda diken bulunur. Ülkemiz akvaryumlar nda s k görülen türleri flöyledir: Sar Tang (Zebrasoma flavescens) Toz mavi cerrah bal (Acanthurus leucosternon) Kahverengi Tang (Acanthurus japonicus) Sailfin Tang (Yelken - Zebrasoma veliferum-desjardinii). Birden fazla tür bu isimle adland r l r. Mavi Tang (Paracanthurus hepatus) Mor Tang (Zebrasoma xanthurus) Naso Tang (Naso lituratus) Genellikle otçul olan tanglar n bak m kolayd r. Genifl ve minimal dekore edilmifl akvaryumlar severler. Kendilerine ait bölgeleri saptarlar ve korurlar. Tür ismini Almanca da deniz yosunu anlam na gelen tang kelimesinden alm flt r. Çünkü bu türe ait bal klar, algle yani yosunla beslenir. Ancak yeni akvaryumlarda ve bal k yükünün fazla oldu u akvaryumlarda alg miktar n yeterli tutmak çok zordur. Bu yüzden ek besin verilmesi gerekebilir. Ara s ra marul, spanak ve brokoli kaynat larak verilmesi de yararl olur. Yeni bafllayanlar için bal k önerisi Görünüm, renk ve bak m aç s ndan Tanglara yak n güzel ucuz bir bal k olan tavflan bal (Foxface - Lo Vulpinus) özellikle yeni bafllayanlar için tavsiye edilebilecek bir türdür. Biraz utangaç olmakla birlikte dayan kl ve ucuz bir bal kt r. Tek dezavantaj vard r: Üst yüzgecinin uç k sm zehirlidir ve bu nedenle bal a el sürülmemesi gerekir. Uyum sorunlar na ve genifl akvaryumlarda beslenmelerine dikkat edilirse bu renkli bal klar uzun süre akvaryumlarda bar nd r labilir. Acanthurus leucosternon (Damsel) Sar Tang 9

9 röportaj Düzenli uyku, dengeli beslenme ve egzersiz ba fl kl k sisteminin en yak n dostlar d r Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi ç Hastal klar Anabilim Dal Baflkan ve Enfeksiyon Hastal klar Ünitesi ö retim üyesi olarak görev yapmakta olan Prof. Dr. Serhat Ünal, sa l kl bir hayat n olmazsa olmazlar aras nda sayabilece imiz ba fl kl k sistemini anlat yor. 10

10 Sa l kl bir hayat n olmazsa olmazlar aras nda sayabilece imiz ba fl kl k sistemi, insan vücudunu enfeksiyonlara, kansere ve di er birçok hastal a karfl koruyan karmafl k bir sistem. Özellikle grip, nezle gibi viral enfeksiyonlara yakalanma riskinin fazla oldu u dönemlerde ba fl kl k sistemi güncel ve önemli bir konu olarak karfl m za ç k yor. sterseniz sohbetimize ba fl kl k sistemi nedir, nas l çal fl r ve bizim için neden önemlidir sorusuyla bafllayal m. Bir organizmay, d fl ortamda veya kendi yap s içinde bulunan ve yaflam - n do rudan tehdit edebilecek tüm olumsuz etkenlere karfl koruyan ve sa l kl bir hayat n olmazsa olmaz olan ba fl kl k sistemi, anne karn ndaki bebekte yaklafl k gebeli in 2-3. aylar nda fonksiyon görmeye bafllar. Ba fl kl k sistemimizi oluflturan hücreler, anne karn ndaki bebekte önce bebe in karaci erinde en son olarak da kemik ili- inde üretilir. Do umdan sonraki ilk 6-9 ay boyunca da henüz d fl ortamdaki baz mikroplara karfl yeterli haz rl olmayan bebe e ba fl kl k deste i annenin kan ndan plasenta arac l yla bebe e geçmifl olan antikorlar arac l - yla sa lan r. Dokuzuncu aydan itibaren de insan yavrusu kendi ba fl kl k sistemi arac l yla yaflam mücadelesine devam eder. Ba fl kl k sistemimiz kabaca B ve T hücreleri dedi imiz aktif savunma hücrelerinden ve antikorlardan oluflur. Çevremizde ve flu anda sizinle bu röportaj yapt m z stüdyoda bile, gözle görülmeyen milyonlarca mikrobun oldu unu ve en az bunun kadar hatta daha fazla say da mikrobu kendi vücudumuzda tafl d m z göz önüne al rsak, sizinle bu sohbeti sa l kl bir biçimde yap yor olmam zda ba- fl kl k sistemimizin ne büyük bir rol üstlendi i ortaya ç kar. Ba fl kl k sistemimiz zay flad zaman nas l bir risk alt na giriyoruz, daha çok hangi hastal klara aç k hale geliyoruz, hangi hastal klar bizi tehdit eder duruma geliyor? Ba fl kl k sistemimizdeki herhangi bir zay flama sonucu vücudun bakteriler, virüsler ve parazitlere karfl savunmas nda büyük gedikler oluflur ve vücut genel olarak tüm enfeksiyonlara yatk n hale gelir. Ayr ca ba fl kl k sistemi bask lanm fl kiflilerde kanserlerin de daha s k görüldü ü bilinmektedir. Ba fl kl k sistemimizi zay flatmamak için neler yapabiliriz, bu sistemi daha güçlü k lman n yollar nelerdir? Düzenli bir uyku, stresten mümkün oldu unca uzak durma, düzenli egzersiz ve dengeli beslenme ba fl kl k sistemimizin en yak n dostlar d r. Alkol, sigara kullan m, dengesiz beslenme ve uykusuzluk ise bu sistemin en önemli düflmanlar d r. Halk m z biraz da geleneklerimizin verdi i etkiyle hastal klar n önlenmesinde veya tedavisinde bitkisel ürünlere ra bet edebiliyor. Ba fl kl k sistemimizi güçlendirmek ad na kullan lan, içinde birçok bitkinin bulundu u kar fl mlara nas l bakmak gerekiyor? Bu kar fl mlar kimin ve hangi koflullarda yapt n ve kar fl m oranlar n bilmiyoruz. Uygunsuz koflullarda haz rlanan malzemeler enfeksiyon ve zehirlenme aç s ndan çok önemli risk faktörleridir. Bir kar fl m içindeki çok az miktardaki bir malzemenin duyarl kiflilerde anafilaktik reaksiyon dedi imiz çok ciddi flok tablolar na neden olabildi ini ve bazen yaflam n yitirilmesine neden olabildi ini görüyoruz. Bu tip otlar tüketenlerde ishal, kab zl k, çarp nt, bafl dönmesi, böbrek ve karaci er yetmezlikleri, cilt döküntüleri görülebiliyor. Ayr ca biz hekimlerin önerdi i ilaçlar n bir k sm gerçekten de bu otlardan yap l - yor, ama belli oranlarda ve steril flartlarda. Bu ilaçlar oluflturan otlar ayn etkiyi elde etmek amac yla kullanacaksan z, bu otlardan belki de kilolarca tüketmeniz gerek ki istedi iniz etki ortaya ç ks n. Bu miktarda flifal bitkiyi tüketince de karfl n za bu bitkilerin yan etkileri ç k yor. Tüm bu nedenlerden ötürü önerimiz, kiflilerin bu flifal otlardan medet ummamalar ve ilgili hekime baflvurmalar. Çok fazla risk alt nda oldu umuz dönemlerde veya grip nezle gibi viral enfeksiyonlar n belirtilerinin hissedildi i zamanlarda C vitamini veya C vitamini kaynakl besinlerin fazla tüketilmesinin faydas oldu unu düflünüyor musunuz? Bilimsel olarak vitamin C tüketiminin art r lmas yla nezle, grip gelifliminin önlendi ini gösteren bir veri yok. Dünyadaki trende bakt m zda, Avrupa ülkelerinde, özellikle de Ameri- 11

11 röportaj kan toplumunda beslenme al flkanl klar n n yo un yaflam temposunun da etkisiyle ba fl kl k bilincinin daha fazla yerleflmifl oldu unu görmekteyiz. Özellikle enfeksiyona yakalanma riskinin yo un oldu u dönemlerde vücut direncini art rmak amac yla ba fl kl k sistemini güçlendiren do- al beslenme deste i ürünlerinin s kça kullan ld n görüyoruz. Bu trendin Türkiye deki etkileri konusundaki düflünceleriniz nelerdir? A, C ve E gibi antioksidan özelli e sahip vitaminlerden zengin besinlerin fazla miktarlarda tüketilmesinin a z bofllu u, akci er, yemek borusu, mide ve kal n barsak kanseri geliflme riskini azaltt gösterilmifltir. Ayr ca katarakt ve nörodejeneratif hastal klar n da s kl bu vitaminlerden zengin besinlerin tüketilmesiyle azalmaktad r. Fakat bu besinlerin afl r tüketiminin akci er kanseri riskini artt rd yönünde de yay nlar vard r. Herhalde taze sebze ve meyve tüketiminin dengeli olmas en do ru tercih olacakt r. Türkiye de, Avrupa ve Amerika daki bu trende özellikle büyük flehirlerde yaflayan insanlarda bir ra bet oldu unu biliyoruz. San r m ba fl kl k sistemini etkin biçimde dengede tutman n yolu dengeli en önemli dinlenme, yenilenme arac m Evde eflim ve iki k z mla beraber olmak beslenme, düzenli egzersiz ve düzenli ve en keyifli zamanlar m. uykudan geçmektedir. Yo un çal flma temponuzda f rsat Mercanada dergisi okuyucular ad - buldu unuzda neler yapmay seviyorsunuz? na teflekkür ederiz. Prof. Dr. Serhat Ünal kimdir? 1957 y l nda P narhisar da do du y l nda Ankara Kurtulufl Lisesi nden mezun oldu. Ayn y l Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi ne bafllay p 1981 y l nda mezun oldu y llar nda ayn fakülte ç Hastal klar Ana Bilim Dal ç Hastal klar uzmanl k e itimini tamamlad y llar nda Bal kesir 200 yatakl Yurtiçi Bölge Komutanl k hastanesinde ç Hastal klar Uzman olarak askerlik görevini ve y llar nda Sa l k Bakanl Çubuk Devlet Hastanesi nde ç Hastal klar uzman olarak zorunlu hizmet görevini tamamlad y l nda Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi ç Hastal klar A.B.D. nfeksiyon Hastal klar Ünitesi nde fellow olarak çal flmaya bafllad. Ayn y l ç Hastal klar doçenti oldu y llar nda Amerika Birleflik Devletleri, Harvard T p Fakültesi, New England Deaconess Hastanesi nde ç Hastal klar Departman, nfeksiyon Hastal klar Ünitesi nde klinik ve research fellow olarak çal flarak nfeksiyon Hastal klar uzmanl k e itimini tamamlad den beri Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi ç Hastal klar A.B.D. nfeksiyon Hastal klar Ünitesi nde ö retim üyesi olarak çal fl yor y l nda ç Hastal klar profesörü oldu. Halen ç Hastal klar Anabilim Dal baflkan ve nfeksiyon Hastal klar Ünitesi ö retim üyesi. Bilimsel araflt rma ilgi alanlar : Gram pozitif bakterilerde deoipik antibiotiklere direnç mekanizmalar, moleküler biyoloji tekniklerinin infeksiyon hastal klar tan s nda kullan m HIV infeksiyonu. Yurtiçi ve yurtd fl deoipik bilimsel derneklerin üyesi. Yurtiçi ve yurtd fl yay nlanm fl 150 bilimsel yaz, 180 bildiri ve yurtiçinde yay nlanm fl de iflik kitaplarda 22 kitap bölümü yazar. De iflik konularda yay nlanm fl editörlü ünü yapt 12 kitab mevcut. 12

12 ENFEKS YONLARA KARfiI KONAK SAVUNMA MEKAN ZMALARI Hem spesifik hem de non-spesifik savunma mekanizmalar enfeksiyon hastal klar n n önlenmesinde katk da bulunur. Pek çok mikroorganizma sa lam deriden kolayl kla geçebilece i için, deri, müköz membranlar ve epitel yüzeyleri enfeksiyonlara karfl yaflamsal mekanik bariyerleri olufltururlar. Bu yüzeylerin kendi floralar, özellikle anaerop bakteriler, salg lad klar bakteriolisin arac l yla patojen mikroorganizmalar n virular kolonizasyonunu engellerler. Mide asiditesi, idrar asiditesi gibi ortam n ph s, akci erlerde oldu u gibi mukosilier hareketler yine tükrük, vaginal salg ve anne sütü gibi s v lar n içerdi i laktoperoksidaz, lizozim ve laktoferrin gibi maddeler benzer flekilde patojenlerin kolonileflmesini engellemek üzere destek olufltururlar. Ba fl kl k sisteminin çal flmas Ba fl kl k sistemi hücreleri kemik ili i (B) ve timus (T) kaynakl lenfositeler ve mononükleer fagositlerdir. Lenfoid organlar içerisinde dolaflan bu hücrelerin primer görevi, yabanc organizmalar yok etmek ve dokulara zarar vermeden antijenlerden ar nd rmakt r. Böylece, enfeksiyöz etkenlerin, virüsler taraf nda etkilenmifl hücrelerin ve malign de ifliklik gösteren hücrelerin ortadan kald r lmas n sa larlar. En önemli özellikleri, bellekleri, özgün olufllar ve sistemik etki göstermeleridir. Fonksiyonlar, karfl lama, tan ma, lenfosit aktivasyonu, yay lma, ay rt etme ve düzenleme olarak adland rabilece imiz alt basamakl ifllemlerle gerçeklefltirirler. Karfl lama Monositler, makrofajlar, dendritik hücreler ve Langerhans hücreleri gibi Antijen Sunucu Hücreler (Antigen Presenting Cells APC), Mikroorganizmalar ve çözünmüfl antijenlerin karfl lanmas ve katabolize edilmesinden sorumludur. Örne in; daha büyük partiküller makrofajlar n fagositik aktivitesi ile sindirilirken, dendritik hücreler çözünmüfl protein antijenleri sindirebilirler. Bu ifllem sonunda immun yan t oluflur. Baz mikroorganizmalar APC basama n u ramadan sadece nötrofilik enflamatuar yan ta neden olarak çok zay f immun yan t oluflururular. Yisa l k Ba fl kl k sistemi Ça lar boyunca insan vücudu çeflitli mikroorganizmalara en misafirperver haliyle konakl k etti i halde, kendine zarar verecek flekilde patojen özellik gösterenlere karfl da savafl vermifltir. Bu savaflta bazen vücut bazen de patojenler zafer kazanm fl ama vücut sürekli evrimleflerek kendini de ifltirmeyi baflaran mikroorganizmalar, ba fl kl k sistemi sayesinde tan maya ve savaflmaya devam etmifltir. Bu savaflta ba fl kl k sisteminin stratejik önemini anlayabilmek için sisteme yak ndan bakmam zda fayda var. MMUN S STEM N YAPISI A) Lenfoid organlar a. Santral i. Kemik ili i ii. Timus b. Periferik i. Dalak ii. Lenf Dü ümü iii. Tonsiller iv. Di er lenfatik dokular (Peyer plaklar vb) B) Hücresel yap a. Fagositler i. Nötrofiller ii. Monositler iii. Makrofajlar b. Bazofiller ve mast hücreleri c. Eozinofiller d. Dendritik hücreler e. Foliküler dendritik hücreler f. Trombositler g. Lenfositler i. T lenfositleri (T hücreleri) 1. T helper hücreler 2. T sitotoksik hücreler 3. T supressör hücreler 4. T bellek hücreler 5. gdt hücreleri 6. NKT hücreler ii. B Lenfositleri (B hücreleri) 1. B effektör hücreler 2. B bellek hücreler 3. Plasma hücreleri iii. NK hücreleri iv. Major histokompatibilite kompleksi (MHC) C) Hümoral yap a. mmunglobulinler b. Kompleman sistemi c. Sitokinler d. Araflidonik asit türevleri 13

13 sa l k ne de bellek ve antikor yan t her zaman vard r. Kümeleflmifl veya spesifik antikorlar, antijenlerle birleflerek bir immun kompleks oluflturarak APC ler taraf ndan yakalanma ve sindirilmeyi kolaylaflt r rlar. Sindirim sonras nda, asidik veziküllerde y k lan antijen, lenfositlerin ulaflabilmesi için, hücre yüzeyine; Class II Major Histokompatibilite Kompleksinin (MHC) yan na b rak l r. APC hücreleri ba fl kl k sisteminin güçlendirilmesi için gerekli olan interlökin (IL-1, IL-6) gibi sitokinleri üretir. Tan ma B ve T hücreleri s n rs z say daki antijeni tan yabilmek için benzer mekanizmalardan yararland klar anlafl lm flt r. Bu amaca hizmet eden antikor ad verilen befl antikor grubu vard r. Bu antikorlar n sabit ve antijenelere göre de iflim gösterebilen bölgeleri bulunur. De iflken bölgeler antijenin üç boyutlu yap s n alg lar. De iflkenli i, a r zincir üzerindeki V geni, 10 D geni ve 4J geni hafif zincirde is 200V ve 6J geni sa lar. Bellek hücreleri olarak bilinen B hücreleri, V, J ve D genlerini rastgele seçerek yüksek oranda farkl laflma yetene ine sahip olur. T hücrelerinde ise, α ve β polipeptid zincirlerinin heterodimerlerinden oluflan reseptörleri vard r. Farkl flama B hücrelerindeki gibi V, D ve J genlerinin translokasyonu ile olur. T hücre reseptörleri MHC belirteçleri ile birlikte antijene yönelir. α β T hücreleri üzerinde bulunan glikoproteinlere göre CD4 ve CD8 alt gruplar na ayr l r. S n f I MHC ürünleri CD8 supressör/ sitotoksik, S n f II MHC ürünleri CD4 yard mc T hücreleri taraf ndan tan n rlar. Tüm T hücrelerin % 5 ini oluflturan γδ T hücrelerinin ise etkin olabilmek için APC ler üzerindeki MHC leri tan malar gerekmez. Lenfosit aktivasyonu T hücreler ile APC ler karfl laflt nda immünglobulin veya integrin gen ailesine ait aksesuar moleküler yard m ile sabitlenir. T hücresi üzerindeki Lökosit Fonksiyonel Antijen-1 (LFA-1) ile APC üzerindeki ntersellüler Sellüler Adezyon Molekülü-1 (ICAM-1), T hücresindeki CD2 ile APC üzerindeki LFA-3 ba lan r. APC üzerinde bulunan s n f II MHC, T hücre ile ba land nda CD4 yard mc T hücreler aktive olarak IL-1 ve IL-6 aç a ç kmas n sa lar. Yard mc T hücreler büyüyerek lenfokinlerin sal n m ve klon oluflumu sa lar. Antijen moleküller T Ve B hücreleri aras nda bir köprü oluflturarak büyüme ve farkl laflma faktörlerinin aktar lmas n sa lar. Bakteri polisakkaridleri, B hücrelerin antikor üretimini do rudan uyarabilse de antijenlerin ço una karfl yan t oluflumu için T Hücrelerinin yard - m gereklidir. Sitotoksik ve supressör hücre aktivitesi için gerekli olan CD8 aktivasyonu, CD4 ve APC lerin uyumlu hareketleri ile gerçekleflir. Aktif CD4, hematopoiez, kemik ili inden öncü hücre mobilizasyonu, mononükleer ve di er hücrelerin kemotaksisi, hücresel ba fl kl k yan t oluflmas için gereken faktörleri salg lar. Mikoplasma ve virüsler gibi hücre içine girerek, antikor ve komplemanlar taraf ndan kontrol al nt na al namad klar ndan, konak hücre ile beraber fagosite edilmek durumundad r. Virüsler ancak, kodlad klar proteinlerin, hücre yüzeyine ba lananmas ile S n f I MHC s n rl -CD8 hücreler taraf ndan tan - nabilir ve y k labilir. Antikor Ba ml Hücresel Sitotoksisite (ADCC) de enfeksiyon ajan na göre S n f I ve ya S n f II MHC s n rl -CD8 hücreler görev al r. Konak hücre y k ld nda mikroorganizma antikora, komplemana veya T hücre ve di er fogositik hücrelerin sald r lar na duyarl hale gelir. Yay lma B ve T hücrelerin bir k sm periferik lenfoid dokudan ayr larak bellek hücreleri olarak dolafl ma kat l r. Bu lenfositler dokulara da labilir veya tekrar kenfoid dokuya dönebilir. Bu süre içinde, antijen veya yeni bir enfeksiyon ile karfl laflma bellek hücrelerinin aktivasyonuna neden olur. Bu olaylar n tamam antijene özgün lenfositlerin aktivasyonu için gereklidir. Ne antikor ne de aktif lenfositler tek bafllar na patojenleri do rudan y kamazlar. Fagositik hücreler, komplemanlar ve di er moleküller gibi antijene özgün olmayan komponentlerler beraber çal flarak patojenlerin yok edilmesine yard mc olurlar. Örne in; aktif CD4 hücrelerinin salg lad sitokinlerden, interferon gamma, mononükleer fagositlerin aktive ederek mikroorganizmalar n ve tümör hücrelerinin y k m n sa lar. Ay rt etme Canl lar n keni atijenlerine olan tolerans, otoimmun hastal kla- 14

14 r engeller. Organizman n geliflimin erken dönemlerinde antijenle karfl laflmas, organizman n bu antijene yan ts z kalmas - na neden olur. Bu olay klonal anerji denir. Supressör T hücreleri, çözünmüfl antijenler yal n halde damar içine verildi inde aktif hale gelirler, bu durum da canl n n kendi antijenleri ile karfl laflmas na benzer. Canl n n kendi antijenleri s n f II MHC belirleyicilerle birleflerek CD4 hücrelerini aktiflefltiremezler. Tolerans n bozulmas genellikle genetik olan otommin hastal klar n ortaya ç kmas ile sonuçlan r. Memeliler ile bakteri ürünleri aras nda çapraz reaksiyon olmas nedeni ile otoimmun hastal klarda bakteriler, otoimmun doku hasarlar n tetikleyebilirler. Düzenleme mmun yan t n yeterli olmamas durumda enfeksiyonun yay lmas, afl r olmas durumunda da doku hasar ortaya ç kabilir. Düzenleyici mekanizmalara spesifik veya non spesifik olarak bu yan t art rabilir veya azaltabilirler. mmun yan t, antijen kendisi düzenler. Özgün antikorlar n katk s yla antijen uzaklaflt r l rken sadece en yüksek afiniteye sahip lenfositiler aktif halde kal r. mmun yan t antijenin uzaklaflt r lmas ile beraber azal r ve bir dahaki karfl laflma için bellek hücreleri haz rda bekler. Anti-idiotipik antikorlar ki; antikorlar n antijen ba layan bölgesine karfl oluflan baflka antikor kompleksleridir, antikorlar n daha fazla yap lmas n bask layabilirler. ÖZGÜN OLMAYAN EFEKTÖR MEKAN ZMALAR Kompleman Klasik kompleman yola antikor kapl hedefler veya antikorantijen kompleksleri ile aktive olur. Alternatif yol ise bakterilerin üzerinde bulunan polisakkaridlerle aktifleflir. Kompleman bakterilere ba lanarak fagositler üzerindeki C3b reseptörleri taraf ndan tutulmas n kolaylaflt r r ve böylece s ya duyarl opsonik sistemi oluflturur. Komplemanlar bazen bakteri ve virüsleri direkt olarak hasara u ratabilir ve kemotaktik aktif fragmanlarla enflamasyonu uyar r. Klasik kompleman yolu antikorlarla oluflan immun yan t n en önemli etki mekanizmas d r. Alternatif yol, antikor olmadan, mikroorganizmalar n yüzeyinde bulunan polisakkaridleri de içeren maddelerle aktif hale gelir ve C3 konvertaz oluflturarak C3 ün proteolizini katalize eder. Alternatif yol ile klasik yol belli bir noktada birleflir ve membrana yönelik sald r kompleksi C5-C9 u (membrane attack complex) oluflturur Bu kompleks membran üzerinde küçük delikler oluflturarak ozmotik parçalanmaya neden olur. Mikroorganizmalar n üzerinde biriken C3b ve C3b, nötrofil ve ya makrofajlar n üzerindeki kompleman reseptörleri CR1,CR3 ve CR4 ile birleflir ve fogositozu kolaylaflt r r. C5a nötrofiller için bir kemotaksindir ve oksidatif parçalanmay bafllat r. C5a ve C3a mast hücrelerinden histamin sal n m n uyar r ve enflamasyonu kolaylaflt r r. Son olarak C3b, immun komplekslerin eritrositler üzerindeki CR1 e ba lanarak temizlelerini kolaylaflt r r. Nötrofilller Kemotaksinlere h z yan t vermeleri nedeni ile enflamatuar yan t n birincil effektör hücreleridir. nterferon gamma ve tümör nekroptize edici faktör (TNF) gibi sitokinler nötrofilleri aktive eder ve bu aktivasyon nötrofillerin enfeksiyon bölgesine yak n damarlar n endoteline tutunmas h zland r r. Bu lokal birikmede ilk ad md r. Sitokinler, oksidatif metabolizmay da aktive ederler. Uyar lm fl nötrofillerin immun düzenleyici sitokin IL-2 ve IL-10 salg lad gösterilmifltir. Nötrofiller, antikor ve komplaman ile opsoize olmufl olan bakterileri içine al r ve hücre d - fl olarak tan mlanan bu bakterileri miyeloperoksidaz ve halid varl nda toksik oksijen metabolitleri flle karfl laflt rarak y karlar. Nötrofillerin ayr ca defensin denilen güçlü antibakteriyal peptidleri vard r. Mononükleer fagositler Makrofajlar hücresel ba fl kl k üzerine etkileri, salg yap c özellikleri ve ba fl kl k düzenleyi etkileri ile di er fagositer hücrelerden ayr l r. Hücre d fl bakterileri hem direk hem de antikor ba ml mekanizmalar ile hücre içine alarak yok eder. Fakültatif hücre içi bakteriler bu y k mdan kurtulabilmek, fagozumu parçalama, fagozomdan kaçma, fagozom-lizozom birleflmesini engellemek gibi için çeflitli yollar gelifltirmifllerdir. T hücreleri ve ürünleri (makrofaj aktive edici faktör -MAF) makrofajlar aktive ederek mikroorganizmalar n n kaçmas n engellerler. Bu faktör bakterilere göre de ifliklik gösterse de ço- u bakteri için interferon gammad r. Mycobacterium tuberculosis in yok edilmesinde TNF in önemli bir rol oynad gösterilmifltir. Do al katil hücreler (NK) Sitoplazmik granülleri bulunan büyük lenfositlerdir. Spesifik antijen reseptörleri olmad halde, tümör hücrelerini ve virüslerla enfekte olmufl hücreleri fagosite etme yetenekleri bulunur. NK hücreler T veya B hücresi olmamalar na ra men, IgG ile kapl yüzeylere FcR-ba ml olarak ba lanarak özgünlük kazan r ve ADCC nin effektör hücreleri gibi davran r. Fonksiyonlar n düzenleyen sitokinleri üretir ve onlara yan t veririr. Hedef lizisininmediatörleri aras nda porinler ve granül içerikleri bulunur. γδt hücreleri γδt hücreleri non spesifik enflamatuar ve ba fl kl k sisteminin spesifik effektör hücreleri aras nda potensiyel bir geçifl formudur. Dolafl mdaki T hücrelerinin %5 ini oluflturular ve s n f I ve II MHC k s tl de ildirler ve genifl çapraz-reaktif HSP leri hedeflemektedirler. lk immun yan t n oluflumunda önemli rol oynayabildikleri gibi oto-immun hastal klar nda patogenezinde rolleri vard r. Sitokin üretirler ve sitotoksik etki gösterirler. 15

15 sohbet Foto raflar: Orhan Cem Çetin Y lmaz Erdo an - Gülse Birsel ki mizahç karfl karfl ya Picus un fiubat ay say s nda çok keyifli bir sohbet yer ald. Vizontele Tuuba filmiyle gündeme oturan sanatç Y lmaz Erdo an, Avrupa Yakas adl sitcom un hem yazar hem oyuncusu Gülse Birsel le röportaj yapt. Bu röportaj n bir bölümünü aktar yoruz. Niçin flaka yap yorsun? Ne zamand r flaka yap yorsun? Çok güzel bir soru! Sorular m be endirmek zorunda m y m? Soruyorum iflte. Neden flaka yap yorsun? Ciddi soru mu bu? Tabii ki de il. Böyle saçma soru mu olur? Siz Murat la (Birsel) kaç y ld r evlisiniz? 4,5 y l. Yani evlili inin ikinci y l nda m ünlü oldun sen? Evet, galiba. Ben üçüncü y l nda. Neyse, sizinki iyi gidiyor maflallah. Nerede tan flt n z? Cannes da. Y llarca ayn binada tan flmam fl z. Sonra git sen Cannes da tan fl. Hikâye bundan ibaret. Tamam iflte, iki elim kanda olsa adl hikâye, gayet güzel. fiimdi sen sor. Bir Demet Tiyatro kaç bölüm devam etti? 138. Sürekli kendin yaz nca, flizofrenik bir durum oluyor, devaml yazmak sa l kl de il, deniyor. Do ru mu bu? Ben ekiple de çal flt m. Ekip çal flmas nedir biliyorum. Baz arkadafllar için ekip çal flmas rahatlat c oluyordur, ama bir sitcom için önemli olan diyaloglar kimin yazd - d r. Ama 6. bölüme gelindi inde, bu bölümün konusu ne olsun konusunda beyin f rt nas yapacak bir ekip varsa, bazen yararl olur. Ama bazen de ortaya at lan bir fikrin niye iyi olmad n aç klamak için alt saat kaybediyorum, o zaman en iyisi kendim yazay m, diyorum. Haydi flimdi sen sor. fiimdi bir gün televizyonu açt m, bir bakt m nefleli birisi. Bir stand up edas yla anlat yor. Ama belli ki ezberlemifl... Hay r karfl dan okuyorum. Tamam, içimden böyle yapmasa daha iyi olur, diye geçirdim. Stand up yapmaya niyetin yok mu? Ben seyirci karfl s na ç kmaktan korkuyorum. Hiç ç kmad m. lk ç kt mda, ben de ç kmam flt m! Birisi pat diye bir lâf ederse, ben ona ayn biçimde cevap veremeyebilirim diye korkuyorum. Sen sahneye ç kt nda böyle bir fleyi istemiyorsan, seyirci bunu anlar. Nas l Shakespeare oynan rken, kimse sesini ç kartmaz, aynen öyle... fiimdi bafla dönelim! Ne zamandan beri flaka yaparak para al yorsun? 75 programd r para al yorum. Ondan önce haval haval dergiler ç kar yordum. Esquire, Harper s Bazaar, vs. Ama o fan fin fon fleyleri, moda haberlerini, trendleri bile lâubali bir biçimde haz rl yorduk. En lâubali ekip bizdik. Bu lâubalilik senden mi kaynaklan yordu?!! Peki g.a.g. n metinlerinin hepsini sen mi yaz yorsun? Evet. Asl nda mizah dedi in fley, hayattaki bir durumu tespit edip, onun üstüne zekice bir kurgu yapmak. Sen bunu yapabilirsin. Üstelik kad n komik bofllu u da var. Bunun neden oldu unu bilemiyorum. Oysa kad nlar daha sözeldir, çok komik arkadafllar m var, ama yapm yorlar... Ama stand up yeni geliflen bir fley. Türkiye de kad n komedyen yok gibi lâflar ediliyor ama, benim bildi im epey var. Yasemin var, Demet var. Kendi malzemesini yaz p oynayan yok galiba. Senin bunun üstüne gitmen laz m iflte. Ayr ca sen seyirci karfl s na ç karsan, bu senin sitcom çal flmana da çok yararl olur. Al flverifli canl olmayan bir iliflkide, bir süre sonra, ben söylüyorum ama karfl dan nas l bir ses geliyor, sorunu oluyor. Bir de söyleyeceklerini ezberle, okudu un seziliyor. Bir de flu var. g.a.g. da gösterdi imiz reklam filmleriyle ba lant l yazmak zorunday m. Diyelim, tuzluk üstüne yazmak zorunda kal yorum. Bu da ba lay c. Ama ayn zamanda gelifltirici bir fley. Bence iyi mizah yazar, siparifl üstüne yazabilendir. Galiba Çetin Altan, Yazar dedi in adama vereceksin kâ d kalemi ve haydi bununla geçin diyeceksin, demifl. Meselâ 1994 y l benim hayat mda çok önemli bir y ld r. K z m do du, BKM do du, milat gibi bir fley ama beni kimse tan m - yor. O y l evlendik, balay na gitmek için hiç para yok. BKM de inflaat yapt r yoruz ve Körfez Krizi zaman. TRT den, Bize skeç yazar m s n, diye teklif geldi, 16

16

17 sohbet

18 Aman efendim, ne demek, yazmaz m y m, dedim tabii! Zaten elimde kalemim bekliyorum. Göreme de çekim yapacaklard. Ne para istersin dediler. Para istemem, bizi balay na götürün, dedim. Ben otelde skeç yazd m, Sanem yüzdü havuzda falan. (...) Haydi sen sor. Dizide hem yazmak, hem oynamak zor mu? Yazmak k sm çok a r, oynamak de il. Ben böylesini çok seviyorum. Baflkas n n yazd bir fleyi de hiç oynamad m. Sen yazsana bir fley, oynayay m ben de! Asl nda hiç yazmadan oynayanlara g pta ediyorum. Hani benden daha meflhur olanlar var ya, yazmadan etmeden. Gerçi son dönemde firmalaflm fl yazarlar da var. Meselâ Birol Güven de çok meflhur birisi flimdi. Yaln z bu arkadafllar bana ve Gani Müjde ye biraz borçlular, bunu da söylemeliyim. Ben flahsen senin yazd n bir fleyde oynamak çok isterdim, ama bakt m t k yok... Yahu dur, film yapar z, bir fleyler yapar z, art k sinemac olmuflum üstelik! fiu ana kadar en gurur duydu un fley nedir yapt klar n aras nda? Çocuk hariç. Bir Demet Tiyatro nun birçok bölümünü seyrediyorum hâlâ. lk bölümleri hariç. lk bölümlerde acemiliklerim var. Vizontele de, bu anlamda Tamamd r, dedi im ifllerden biridir. fiunu keflke yapmasayd m dedin mi hiç? Çok. Yazd m fleyler de il de, hani böyle bayi toplant lar denilen ekstra ifllere gidiyorum. En son gitti imde çok baflar s zd m. Hiç flaka yapas m yoktu. Reklam filmlerinden biri de çok anlams zd. fiiir de yaz yorsun ya. Mizahla fliir çok taban tabana z t fleyler gibi geliyor bana. Hani, mizahç fliirle miirle dalga geçer gibi bir inan fl oluyor insanda. Ben sahnede kendi fliirimle de çok dalga geçerim zaten. Ama flunu fark ettim. Ben fliirimle dalga geçti im zaman seyirci çok k z yor. Bir de benim fliirimle dalga geçenler var. Ben bir mizahç y m ve mesle im dalga geçmek. Ben de fliir yoluyla mizah konusu oluyorum. Ekfli Sözlük te var meselâ. Y lmaz Erdo an gibi fliir yazmak... Gülse Birsel gibi metin yazma sanat da var orada! (...) Her fleyi s f rlasan. Yurtd fl na gittin, orada yaflamak zorundas n. Neyi yapsam aç kalmam dersin? Yazarl k yapsam aç kalmam. Tabii dil sorunu olur. Ö renirim. Jerzy Kosinski iki y l kald ktan sonra üçüncü y l ngilizce nin en iyi yazar seçildi ine göre. Yurtd fl ndan kendine benzetti in yazar var m? Ben bir dergide senin için Türkiye nin Lorca s bafll n atm flt m, burada itiraf ediyorum. Eyvallah, çok teflekkür ederim. Benim kadar hüzünlü komik, ac kl komik yazar, bilmiyorum, denk gelmedim. Ben çok sert, devrimci bir dünyada do dum. Ça ndan sorumlu, ça yang n gibi kavramlarla büyüdük. Kürt sorunuyla yan yana büyüdüm. Bir mizahç için çok sert bir hayat hikâyem var. Ama böyle bir dünyada komik de olabildim. Bu nedenle devrimci dünyadan s k s k f rça da yedim. Hâlâ da yiyorum. Bu benim kaderim. Benim için toplumcu da denebilir, absürd de denebilir. Bu anlamda bir model tespit etmedim. Akraba hissetti im, bir yaz s ndan akraba hissetti im insanlar var. Lorca ise, fliir, oyun, ça ndan sorumluluk diye bakt mda, do rusu iyi bir isim yani, hiç düflünmemifltim. Hatta flahaneymifl! fiimdi Lorca, Lorca, Lorca, diye oynamaya bafllayabilirim. Ya hangi dergiydi bu, hiç hat rlam yorum. Çok fl mard m bir dönemdi herhalde, atlam fl m. Sabah n ekiydi. fiimdi siz buyrun Y lmaz bey. Sen çok kritik bir noktadas n. Kurulu bir düzenin vard, gazetecilik yap yordun. Ama flimdi yüzün tan n r hale geldi. Bir kere yüzü tan nan insanlar dünyas na hoflgeldin! Nedir durum? Valla ben çok memnunum. Bir kere para kazanmaya bafllad m. Ayr ca kolay yapt m bir ifl. Kendimi paralam yorum. En az ndan komik bir fleyler yazabildi imi ö rendim. Yapmam gereken me er buymufl, moda yaz s, röportaj, vs. de- il. Endifleli bir durumum yok. Peki magazin bas n nda seninle ilgili haberler ç kmaya bafllad m? Ben magazin için bir hiçim. Gezmiyorum. Ne yaps n adamlar beni? Sokakta durum nas l? yi, ama çocuk öptüren var, çocuk öptürmeye k l oluyorum. Normalde sen öpmez misin çocuklar? Öpmem. Çocuk sevmem pek. Bir de çocuk istemiyor ki, annesi getiriyor, çocuk 1,5 yafl nda, annesi hep g.a.g. seyrediyor, çok gülüyor, filân Çocuk daha konuflam yor bile. Öpmemek için kaçt n da gördüm çocu un. Çocuk istemiyor musun? stemiyorum. En az ndan flimdilik. Bana kalsa hiçbir zaman istemiyorum da... Kaç yafl ndas n? 32. Senin böyle genifl genifl cümle kurma zaman n geçmifl. Bence kesinlikle yapmal s n. Zaten olduktan sonra düflüncen o kadar de ifliyor ki. Muhakkak. Bu tür geyiklere çok al flm fl bir muhakkak oldu bu, neyse! Kitab n bir tane, de il mi? Bir tane, ikincisi May s ta ç k yor. Peki baflka fleyler yaz yor musun? Öykü filân? Öykü hiç yazmad m. fiimdi sitcom yaz yorum. Benim esas okudu um fley zaten senaryo yazarl. Ben okumad m. Nas l bir fley bu senaryo yazarl? Sizde hissediyorum zaten bunun eksikli ini! Her fleyin bafl e itim Y lmaz bey! 19

19 sohbet Ne ö retiyorlar flimdi bu derslerde? ki sene sürekli senaryo yaz yorsun, senaryo okuyorsun, bu konuda konufluyorsun. Sitcom, uzun metraj, k sa metraj yaz yorsun. Nefleliymifl! Peki sence, birisi okula giderek senarist olabilir mi? Yetene i olmazsa olmaz tabii. Bir de flu var: ki sene orada haval haval okuduk ama, flu son üç ayd r sitcom u yazarken ö rendiklerimi okulda ö renmedim. Senaristlik benim en severek yapt m ifl, ama en zoru. Bilgisayar aç yorsun -yani art k bilgisayar aç yorsun. Eskiden elle yazard m. Bir de baz yazarlar var, hani Ben daktilo d fl nda yazamam falan. Ne gerek var buna, bilgisayar o kadar h z kazand r yor ki, romantikli in âlemi yok, neyse, bilgisayar aç yorsun, karfl nda bombofl ekran sayfas. Her fley olabilir... Afrika da yürümektedirler... olabilir. Mars ta bir gün bir adam... diye de bafllayabilir. (Bu noktadan sonra Y lmaz Erdo an ve Gülse Birsel röportaj tamamen unutup, iflin tekni ine dal yorlar. Bir sitcom kaç saatte yaz l r. lham gelmiyorsa hangi teknik uygulan r. Rekor düzeyde yazd klar günler, 60 dakikal k sitcom kaç sayfa eder, bir bölümü kaç günde yazmak idealdir, uzuun uzuun konufluyorlar!) Bu röportaj okuyanlar çok e lenecek. Ya, ben halbuki dört günde yaz yorum, filan diyecekler! Kesin can m. Bir özdeflliktir gidecek okuyucuda! Nefle dolu günler olacak. Neyse, flimdi özel hayat na ait bir fley soramam senin. Alç ya al nm fl vaziyette çünkü. Senin özel hayat n da herkes biliyor zaten. Bir fley sormayacaksak da lal m o zaman! Y lmaz Erdo an en çok neye güler? En çok g.a.g. a gülüyorum! Ben bu mesle i yap yorum diye kas k de ilimdir. Çok gülerim. Peter Sellers n birkaç filmi var ki, çok gülerim. Matemati i ve zorlad fley çok inan lmazd r. Kirli, Çürük ve Adi, Steve Martin, Michael Caine, 15 kere seyrettim herhalde. Ne yaz k ki Woody Allen art k komik de il. Türkiye de ise Cem e (Y lmaz) çok gülüyorum. Dizi, sitcom? Çok fazla matemati i var art k. Biraz sonra flöyle yapacak, flöyle diyecek, diye önceden tahmin ediyorum. Ama Friends beni çok güldürüyor. (Uzun bir sessizlik) Yaaa, iflte böyle... Çok teflekkür ederim. Ben de. Çok iyi bir çal flmayd. Çok zevk ald m. nflallah her sene böyle bulufluruz. Evet, kesinlikle. Foto raf çekiminde bu kadar üflümeseydik, sohbet daha k vrak olabilirdi tabii. 20

20 bahçe Lâle Dilligil Babil den yar nlara... Su, yaflam n bafllang c ve kuflkusuz ayr lmaz parças... Yaln zca bedenimizin de il, ruhumuzun da varl n sürdürebilmesi için suya ihtiyac m z var. Tâ ilk uygarl klardan bu yana insanlar su kenarlar na yerleflmifl, biraz huzur bulmak isteyen her insan suya koflmufl. Efsanevi Babil in ünlü asma bahçelerinden bu yana su, sadece bitkiler onsuz yapamad klar ndan de il, güzelli in tamamlanmas için de çok önemli bir unsur olmufl. Ve belki de bir çeflit terapi vaat eden bugünün su bahçeleri, dünyan n dört bir köflesinde yaflayan insanlara Babilliler den miras bir bahçecilik anlay fl, kim bilir? Çiçek ve bahçe denince akla ilk gelen ülke Japonya. Orada da bahçe düzenlerken oluflturulan minik flelaleler, üst üste konulan birkaç tafl aflan küçük dereler, bambularla yap lan f skiyeler, Japon kültürünün ve felsefesinin ayr lmaz parças olagelmifl. Bu bahçelerde yer alan havuzlarda yetifltirilen Koi bal klar öylesine ünlü ki, bu tür bahçeler dünya literatüründe Koi Bahçeleri diye an l yor. Koiler iri, gözal c renkli sazanlar ve oldukça büyük havuzlara gereksinim duyuyorlar. Bak mlar biraz zahmetli ama onlar izlemek, s radan bir akvaryumu seyretmekten çok daha ilginç ve keyifli. Bahçenin büyüklü üne göre de iflen havuz, su yollar, bunlar n üzerinden geçen köprüler, heykellerle zenginleflen su bahçeleri, gerek mevsimlik, gerekse her dem yeflil bitki ve çiçeklerle bir cennet parças na dönüfltürülebilir. Bahçenizde bulunan ufac k bir su birikintisi, nilüfer, süsen, su zamba gibi çiçeklerle, sazlar ve di er su kenar bitkileriyle etkileyici bir görsel zenginlik kazan r. 22