Sistematik. Takım : Asterales Familya : Asteraceae (Papatyagiller) Cins : Cynara Tür : C. scolymus

Transkript

1 YETİŞTİRİCİLİĞİ

2 Sistematik Takım : Asterales Familya : Asteraceae (Papatyagiller) Cins : Cynara Tür : C. scolymus

3 Anavatanı: Akdeniz havzası Kıbrıs adası ı Enginar halk arasında deve dikeni (Cynara cardunculus ) olarak bilinen ve kırlarda kendiliğinden yetişen dikenli bitkinin seleksiyonu sonucu elde edilmiştir.

4 Akdeniz ülkeleri dünyanın en çok enginar üreten ülkeleri durumundadır.

5 Dünya enginar üretiminin %85 i Akdeniz ülkelerinden gerçekleşmektedir. Türkiye de yaklaşık 2000 hektar alanda ton enginar yetiştirilmektedir.

6 Başlıca Enginar Üreticisi Ülkeler (%) Fas 4% Diğer 11% Cezayir 3% Çin 3% İtalya 38% Arjantin 7% ABD 3% Mısır 5% Fransa 5% İspanya 21%

7 Bazı Ülkelerde Enginar Üretim Periyotları ABD İtalya İspanya Fransa Peru Arjantin Şili Kolombiya Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım

8 Enginarın beslenme ve sağlık açısından değeri çok yüksektir. 100 gram enginar da; % 85 su 2.9 g protein 0.2 g yağ 10.9 g toplam karbonhidrat 2.4 g lif 0.8 g kül 430 mg K, 88 mg P, 51 mg kalsiyum, 43 mg sodyum, 1.3 mg demir, 1.0 mg niasin (Vitamin B3), 150 mg Vitamin A, 8 mg Vitamin C, 0.08 mg tiamin, 0.05 mg riboflavin bulunmaktadır.

9 Kan basıncını düşürür Kolestrolü düşürür Safra oluşumunu teşvik eder Karaciğer enzilerinin dengesine yardımcı olur İdrar kesesini destekler Sindirimi düzenler

10 Morfolojik Özellikleri Kök Gövde Yaprak Baş Tohum Çiçek

11 Kök Kuvvetli bir kök yapısına sahiptir. Çok yıllık bir bitki olması nedeniyle toprak altında yetiştiği yıl süresince kalınlaşan ve odunlaşan siyah renkli bir rizom oluşturur. Bu rizomlar üzerinde etli yan ve saçak kökler oluşur. Yan ve saçak kökler genelde 50 cm toprak derinliğinde yayılmıştır. Hafif toprak koşullarında ise bu köklerin 1.5 m derine kadar inebildiği belirlenmiştir.

12 Enginar Rizomu Rizom üzerinde adventif (uyur) gözler mevcuttur, Gözlerden sürgünler oluşur. Rizom toprak altında Mayıs-Ağustos aylan arasında susuz bir ortamda kaldığı sürece yaşamını sürdürür. Sulanması halinde yeniden sürerek gelişir

13 Gövde cm boy alabilir. Gövde yuvarlak ve üzeri boyuna çizgilidir. Yeşil renk hakim olup, Bazı çeşitlerde antosiyan oluşturması nedeniyle mor renge döner.

14 Bitki yaprak koltuklarından 2-5 adet yan dal oluşturabilir. Bir enginar ocağından adet ayrı gövde oluşabilir, ancak kalite ve verim yükseltilebilmesi için bunlardan 2-3 adedinin gelişmesine izin verilir.

15 Yaprak Enginar yapraklan cm uzunluğa ulaşabilir. Şekilleri uzun ve oval, hafif parçalı veya çok parçalı yapıda olabilir. Yaprak kenarları bazı çeşitlerde parçalı (Bayrampaşa) girintili çıkıntılı gibi bazı çeşitlerde düzgün ve geniş ayali (Sakız) olabilmektedir. Yaprakların üzeri düz, gri ve yeşil, alt yüzleri ise beyaz ince tüylerle kaplı

16

17

18 Baş Bir enginar ocağında ana sürgün ucunda oluşan başa baş enginar yan sürgünlerde oluşan başlara ise yan baş adı verilir. Çeşitlere Göre değişmekle birlikte bir enginar başının çapı 3-15 cm, ağırlığı ise g arasında değişir. Başlar uzun, oval, uzun-oval, omuzlu oval, yuvarlak basık şekilli olabilmektedir.

19

20 Baş büyüklüğü bakımından da çeşitler arasında önemli farklılıklar vardır. Bazı çeşitlerde baş çapı 5 cm iken bazılarında 10 veya 15 cm olabilmektedir. Baş yüksekliğinde 6-13 cm arasında değişir..

21 Ülkemizde yaygın olarak yetiştirilen çeşitler ve bunların özellikleri Sakız enginar Konservelik enginar Bayrampaşa enginarı

22 Bazı çeşitlerde ise brakte yaprağının ucu dikenlidir. Yine bazı çeşitlerde brakte yapraklar sıkı olarak birbiri üzerine dizilmişken bazılarında oldukça gevşek bir yapı gösterirler. Brakte yaprakların boyu genellikle eninden büyük ve üçgen şekillidir. Başın dış tarafındaki brakte yapraklan koyu yeşil, iç kısmındakiler ise açık-yeşil renklidir.

23 Sakız Enginarı: Yaprakları düz, baş yapısı ise silindirik şekilli ve orta iriliktedir. Taze tüketime uygundur. Çiçek tablası çok geniş değildir. Kasım ayından itibaren başlayan hasat Nisan ayı sonuna kadar devam eder.

24 Baş özelliği bakımından sakıza göre oldukça farklıdır, başlar top şeklinde yuvarlak ve çok sıkı yapıdadır. Geniş bir çiçek tablası vardır. Mayıs Haziran aylarında olgunlaşır, taze tüketimin yanında konservelik olarak da uygundur.

25 Özellikle İzmir ve çevresinde üretimi yaygındır. Bu çeşitlerde bir bitkiden adet arasında baş alınabilmektedir

26 Çiçek Enginarın sebze olarak değerlendirilen baş kısımları bitkinin çiçeğini oluşturur. Tüketilen kısım bir çiçek tablasıdır. Çiçekler erselik yapıdadır ve bir baş adet çiçek taşır. Çiçekler mor-erguvan renktedir Çiçeklenme çiçek tablasının dışından başlar ve merkeze doğru ilerler.

27 Çiçek 4-5 günde çiçeklenmesini tamamlar. Ortada erkek ve dişi çiçeklerden oluşan çiçek topluluğu mevcuttur. Tablanın ortasında bulunan çiçek topluluğu tüylerle çevrilidir. Bu tüylerin tabla ucunda ise tohumlar oluşur. Döllenmeden gün sonra tohumlar

28 TOHUM Enginar tohumları iri olup bir gramda adet tohum bulunmaktadır. Enginarda tohumun 1000 dane ağırlığı 75 gr kadardır. Renkleri siyah, gri veya alaca çizgili olabilmektedir. Tohumlar çimlenme yeteneklerini 6-10 yıl boyunca muhafaza edebilmektedir. Tohumların çimlenme süresi iki haftadır. En elverişli çimlenme sıcaklığı o Tohumlar karanlıkta çimlenirler.

29

30 İklim isteği Enginar ılık iklimlerde yetişen kışlık bir sebzedir. Çok soğuk ve sıcaktan hoşlanmaz. Kış aylarında sıcaklık 0 C altına düşerse yaprak ve başlarda önemli zararlar oluşur. 5 C in altındaki sıcaklıkta ve 25 C üzerindeki sıcaklıklarda gelişme yavaşlar ve durur. Sıcak ve kurak koşullarda baş sertleşir ve kalite düşer.

31 Enginar üretilen bölgelerdeki ilk donlar da önemli zararlar yapar. Erkenci özellik gösteren çeşitlerde erkenci ve turfanda ürünün oluşumu engellenir. İlkbahar döneminde oluşan kurak ve sıcak havalar ise özellikle geçci konservelik çeşitlerde başların küçük kalmasına, gevrekliğinin azalmasına, acılaşmasına ve liflenmeye neden olur. Artan sıcaklık ile başlar hemen çiçeklenmeye geçer ve verim düşer.

32 Toprak isteği 1. Derin bünyeli, humusca zengin ve iyi drene edilmiş 2. Çok hafif karakterli kumlu veya çok ağır karakterli topraklan sevmez. 3. Hafif kumlu topraklarda daha erken verim alınması ve erkencilik sağlaması yanında başların küçük kalması ve verimin azalması en önemli dezavantajdır.

33 ph sı organik madde % 2 civarında olması yararlı olur. Güney araziler

34 Toprak Hazırlığı Derin işleme (50-80 cm ) Ekim Tohum Dikim Meme Dip sürgünleri Bakım İşleri Sulama Gübreleme Hastalık ve Zararlılarla Mücadele

35 Tohum ile yapılan üretimde genellikle önce fidelerin yetiştirilmesi gerekmektedir. Bunun içi tohumlar Mart-Nisan aylarında genelde harç dolu saksı veya tüplere ekilir. Her saksıya 2-3 adet tohum ekilir. Çimlenen tohumlardan gelişen 1 veya 2 bitki saksıda bırakılır ve gerekli bakım işleri yapılır. O yıl içinde gelişen fideler ertesi yıl yine Mart-Nisan aylarında saksıdan çıkarılarak esas yerlerine dikilirler.

36 Enginarda Çoğaltım I. Tohum II. Vegetatif çoğaltımı. Dip sürgünü Memelerle

37 Erkek organlar dişi organlardan daha önce olgunlaştığı için yüksek oranda yabancı döllenme meydana gelir. Temmuz ayı ortasında bitkiler ile birlikte kuruyan başlar bıçak ile kesilerek yarı gölge bir yerde kurumaya bırakılırlar. Orta büyüklükteki bir enginar başından 3-4 g tohum, bir dekar alandan ise 7-8 kg tohum elde edilebilir.

38

39

40

41

42

43

44

45

46 Dip Sürgünlerle Dip sürgünlerinin esas yerlerine dikimi genellikle 100x60-70 cm mesafelerle yapılır. Dikim sonrası hemen can suyu salma şeklinde verilir. Bu üretim şeklinin avantajı varyasyon gösteren çeşitlerde varyasyon oranının minimum düzeye indirilebilmesidir.

47 Memelerle Yapılan Üretim Enginarın toprakaltı gövdesinin üzerinde bulunan ve yeni sürgünleri oluşturacak olan memelerin (adventif gözleri) kullanılması yolu ile yapılan üretim şeklidir. Üzerinde göz taşıyan gövde parçalan üretimde kullanılır.

48 Yapraksız dönemde alınan memelerin açılma gösterip göstermediği anlaşılamadığı için bu üretimden elde edilen bitkiler homojen özellik göstermeyebilir. Bu sakıncanın ortadan kaldırılması için bitkilerin yapraklı dönemde işaretlenmesi gerekir.

49 Kültürel İşlemler Enginar üretiminde iyi bir bitki gelişimi sağlamak ve düzenli verim elde edebilmek için bakım işlerinin yerinde ve zamanında yapılması gerekmektedir.

50 Çapalama Köklendirilmiş veya köksüz piçlerin esas yerlerine dikiminden sonraki gelişme dönemlerinde sıra araları ve sıra üzerlerinde gelişen yabancı otları temizlemek Çapalama, mevsime bağlı olarak 2-3 kez yapılır. Hızla gelişen bitkiler toprak yüzeyini kapattığı için başka çapalama işlemine gerek kalmaz.

51 Sulama Enginar gelişme ve büyüme döneminde oldukça fazla su isteyen bir bitkidir. Ağustos ayı başından itibaren verilen uyandırma suyu ve kış mevsimi yağışlarının başlangıcına kadar olan dönemde düzenli ve yeterli miktarlarda su ister. Kış mevsiminde ise gerekli su yağışlardan sağlanır. Eğer yağışlar yetersiz kalırsa sulama yapılması gerekmektedir

52 Özellikle hasat döneminde yağış yetersiz ise mutlaka sulama yapılmalıdır. Susuz kalan bitkilerde verim ve kalite düşer. Ağır karakterli topraklarda aşırı su vermemek gerekir. Aşırı su kök çürümelerine neden olur. Erkencilik ve turfanda yetiştiricilik için en önemli işlem uyandırma suyunun veriliş zamanıdır. Ege bölgesi koşullarında Ağustos ayı başında verilen uyandırma suyunun ideal uyandırma zamanıdır.

53 Gübreleme Enginar plantasyonu tesis edilmeden önce yapılan derin toprak işlemesinden sonra dekara 4-5 ton yanmış çiftlik gübresi verilir ve toprağın cm derinliğine karıştırılır. Ayrıca çiftlik gübresine ilave olarak tesisten önce dekara kg azotlu, kg fosforlu ve kg potasyumlu gübre verilmelidir. Bu temel gübrelemeden sonra tesis kurulur

54 Enginarda gübreleme takvimi Veriliş zamanı Gübre cinsi Dekara verilecek miktar Dikim öncesi (toprak altı) Triple süper fosfat 16 kg Eylül Amonyum Nitrat 40 kg Potasyum sülfat 20 kg Kasım Amonyum sülfat 20 kg Triple süper fosfat Potasyum sülfat 5 kg 15 kg Şubat Amonyum Nitrat 20 kg Şubat-Mart* Patosyum Nitrat 10 kg

55 Ocak temizliği Enginar üretiminde ocak temizliği genellikle sonbaharda bir kez yapılır. Uyandırma suyu verildikten sonra toprakaltı kök sistemindeki uyur gözlerden oluşan çok sayıdaki dip sürgününün temizlenmesi ve seyreltilmesi gerekmektedir. Sonbahar döneminde ocaklar açılarak toprakaltı gövdesine ulaşılır ve gelişen dip sürgünlerinden en kuvvetli gelişen iki-üç tanesi bırakılır, diğerleri kesilerek atılır. Açılan ocağa birer kürek yanmış ahır gübresi verilir ve tekrar boğaz doldurması yapılır. Ocak temizliği bazı yıllar gerekli olursa ilkbaharda ikinci bir kez daha yapılabilir.

56 Enginar yetiştiriciliğinde yaz temizliği İlkbaharda havaların iyice ısınması ve sıcaklığın 25 C üzerine çıkmasından sonra enginar başlan kartlaşır ve tüketim değerini kaybeder. Bu dönemden sonra plantasyonun suyu kesilir ve bitkiler kurumaya bırakılır. Bitkiler üzerinde gelişen başlar çiçeklenir ve tohum oluştururlar ve bitkiler daha sonra kururlar. Ege bölgesinde bu genellikle Temmuz ayı ortalarına rastlar. Bu dönemde kuruyan bitkilerin toprak üstü aksamları keskin çapa, balta veya orak yardımıyla kesilir. Bu kesim işlemi sırasında bitkinin toprak -altı kök sistemine zarar verilmemelidir. Kesilen bitki artıkları tırmıklanarak temizlenir. Uyandırma suyu verilinceye kadar plantasyonda başka bir işlem yapılmaz.

57 Erkenci üretim için Gibberellikasit (GA3) uygulaması Ege ve Akdeniz bölgelerindeki enginar üretiminde erkencilik çok önemlidir. Özellikle İzmir, Çeşme, Karaburun ve Gümüldür bölgelerinde yapılan Sakız enginarı üretiminde GA3 kullanılmaktadır. Bitkilere püskürtülen GA3' ın bitkilerdeki apikal dormansiyi ortadan kaldırarak baş oluşumunu teşvik eder.

58 Bitki başına ise 5-10 mg GA3 pülverize edilmelidir. Uygulama zamanı ise iklim koşullarına göre değişmekle birlikte genel olarak hasattan 6-8 hafta öncesidir. Optimum uygulama dozu mg/l arasında değişir.

59 ENGİNARDA GÖRÜLEN HASTALIKLAR A-VERTİCİLLUM SOLGUNLUĞU ETMEN: Verticillium dahliae Belirtiler Solgunluk,kloroz, bitki gelişiminde yavaşlamadır. Yaprak kenarlarında nekrozlar oluşur. Hastalıklı bitkiler daha küçük başlar oluşturur, şiddetli vakalarda başlar solar ve kurur.

60 Mücadele Yöntemleri Kültürel Mücadele Verticillium bulaşık olan tarlalarda brokkoli ile münavebe uygulanmalıdır. Kimyasal Mücadele Kimyasal mücadele yöntemi yoktur.

61 B- ENGİNARDA KIVIRCIK BODURLUK VİRÜSÜ ETMEN::::::::::Artichoke curly dwarf virus (ACDV) Belirtiler Bitkinin büyüme ve gelişiminde şiddetli gerilemeye neden olur. Yaprağın şekli bozulur, rengi koyulaşabilir ve yaprakta nekrotik leke Başlar deformasyona uğrar,dolayısıyla pazarlanamaz. Bulaşık bitkilerde verim %40 a kadar azalır. Şiddetli zarar gören bitkiler ölebilir.

62 Mücadele Yöntemleri Üretim sürgünlerle yapılıyorsa, sadece hastalıksız materyaller kullanılmalıdır. Enginar kıvırcık yaprak virüsünün tohum kaynaklı olabileceğine dair hiçbir kanıt yoktur. Üretimde tohum ve bundan elde edilen fidelerin kullanımı yeni üretim alanlarında problemlerin çıkmasını engelleyebilir. Kimyasal kontrol yoktur.

63 BOTRYTİS ÇÜRÜKLÜĞÜ ( Kurşuni küf) ETMEN:::::::::::::: Botrytis cinerea Belirtiler Braktelerin iç ve dış yüzeylerinde gri oluşumlar meydana gelir.

64 Mücadele Böcekler ya da diğer omurgasızların zararından tomurcuklar korunmalıdır. Elle hasat uygun bir şekilde,bitkiye zarar vermeden yapılmalıdır. Hastalıktan zarar görmüş bitkiler sökülerek imha edilmelidir. Hasattan sonra sklerotların toprağa karışmasını önlemek için bitki artıkları tarladan uzaklaştırılmalıdır.

65 KÜLLEME ETMEN:::::::::::::::::::: Leveillua taurica, Erysiphe cichoracearum Belirtiler Leveillula taurica, daha fazla görülmektedir ve asıl olarak yaşlı yaprakların alt taraflarında kolonize olurlar. Yaprakların alt kısımlarına sporlar Aşırı bulaşık yapraklar önce sarıya sonra kahverengiye döner. Zamanla kahverengi yapraklar kurur. Leveillula sadece yaşlı yapraklara bulaşır. Kışı yaprak üstünde geçirir.

66 Mücadele Kimyasal mücadele Hastalığın gelişimi haftalık olarak gözlenmeli, hastalık şiddetli boyutlara ulaştığında fungusit kullanılmalıdır.

67 A- ENGİNAR YAPRAK BİTİ Capitophorous elacagni Zararlının tanımı Enginar yaprak bitleri yeşilimsi beyazdan, Sarımsı yeşile kadar değişen solgun renkleriyle hemen hemen saydam gibidirler.

68 Zararı Zarar genelde ilkbahar aylarında görülür. Yapraklarında kıvrılmaya neden olmaktadır. Bitkide büyüme geriler, gelişmemiş yada deforme olmuş enginar başları ortaya çıkar. Ayrıca sap kısmı zayıflar ve gelişen başların ağırlığını taşıyamayarak çöker. Afid zararının sebep olduğu düşük kalite ve %10-15 ürün kaybı Ayrıca afid zararı bitki gelişimini gerilettiğinden dolayı hasadı birkaç hafta geriletebilir.

69 Mücadele - Hasat sonrası bitki artıkları yok edilmelidir. Hanımböceği gibi doğal savaşçıları vardır. Kimyasal mücadele

70 Zararı Sümüklü böcek ve salyangozun çok yıllık enginardaki zararı özellikle kışın ortaya çıkar. Genç ve erişkinler bitkinin bütün parçalarıyla beslenirler. Büyük salgın görülen bahçelerde yapraklar üzerinde bir çok delik görülür. Brakteleri yiyerek baş kısmına zarar verirler. Bu zarar sonucu siyaha döner ve kalite ve pazarlanabilirlik büyük ölçüde düşer.

71 Mücadele Bu zararlılarla tarlada yıllık mücadelenin yapılması gerekir. Çok yıllık enginarlarda dip sürgünü alımından hemen sonra tuzaklar hazırlanır. Yemlerin,direkt olarak bitki üzerine yada bitki yakınındaki toprak üzerine yığın şeklinde uygulanmasından kaçınılmalıdır. Bu işlem 2-3 hafta arlıklarla devam ettirilmelidir. Kültürel mücadele Dip sürgünlerinin alınması molluks populasyonunun azalmasına yardım eder. Sürgünlerin yüzeysel kesildiği yada kesilmediği bölgelerde zarar artar. Gün içerisinde mollukslar, yabancı otlar altında yada bitliler altında saklanır.

72 BEYAZ SİNEK Bemisia tabaci Zararı Beyaz sinek genelde sıcak iklimlerde, yıllık olarak yetiştirilen bitkilerde problem yaratır. Beyaz sinek yapraktan beslenirken yaprak yüzeyine yapışkan tatlı bir sıvı bırakır. Bu madde karaballık oluşumuna neden olur. Enginar fidelerinin büyümesi yavaşlar. Kültürel önlemler Enginar tarlaları, pamuk ve kavun tarlalarından en az 3 km uzağa kurulmalıdır. Hasattan sonra bitki artıkları yok edilmelidir Yabancı otlarda beyaz sinek ve virüslere yataklık etmektedir.

73 Mücadele Tarla sınırları rutin olarak kontrol edilmelidir. Çünkü salgın ilk olarak buralardan başlar. Yakınlardaki konukçu bitkilerde sorun görüldüğünde, hızlı bir populasyon artışı için alarm verilmelidir. Bu kritik periyotta, bahçe haftada 2 kez kontrol edilmelidir.

74

75 Yabancı ot kontrolü Enginar üretiminde uyandırma suyunun verilmesi ile birlikte gelişen yabancı otların temizliği büyük önem taşımaktadır. Sıra aralarında ve sıra üzerlerinde gelişen yabancı otlar çapalamak suretiyle veya küçük işleme aletleri ile temizlenir. Bitkilerin kök boğazları çapa ile açılarak bitki çevresi temizlenir. Sıra araları ise erken dönemde makine ile bitkiler büyüdükten sonra ise elle çapalanır. Herbisit kullanımında çok dikkatli olunmalıdır.

76

77 Olgunluk, Hasat ve Depolama Enginarda olgunluk kullanım amacı ve kullanım şekline göre değişir Taze tüketim ve konserve yapımına göre olgunluk dönemleri farklıdır. Çiçek tablası konserve edilecek olan çeşitlerde (Bayrampaşa) tablanın tam iriliğini alması beklenirken, taze olarak tüketilecek enginarlarda brakte yapraklarının sertleşmesi beklenmeden yapılacak hasat şekli esas alınır.

78 Enginarda olgunluk tanımında kullanılan en önemli kriter, başın fazla büyümemesi ve kartlaşmamasıdır. Ayrıca başı taşıyan sap kısmının da sertleşmemiş olması, hafif esnek olması bir başka olgunluk kriteridir. Diğer bir kriter ise brakte yaprakların kapalı olması, açılmaması taze olgunluk için önemlidir, Aşırı olgunlukta ise başlar kartlaşır, tabla ve brakteler selülozlaşır,lifli yapı oluşur. Brakte yapraklar açılır başın yenme değerinde büyük kayıplar oluşur

79 Enginar başları çeşit ve iklim özelliğine bağlı olarak yeterli iriliğe ulaşınca hasat edilirler. Ege bölgesinde Sakız çeşidinde genelde iklim şartlarına bağlı olarak Aralık-Ocak aylarında hasada başlanırken, Bayrampaşa çeşidi Marmara bölgesinde Nisan-Mayıs aylarında hasat edilmektedir. Erkenci özellik gösteren Sakız enginar çeşidinde yapılan bazı kültürel işlemlerin (GA3 uygulaması, tepe alma) erkenciliği artırdığı ve Kasım ayında hasat yapılabildiği belirlenmiştir

80 Yeni tesis edilen bir enginar plantasyonunda genelde 2. yılda optimum verim başlar. Ancak köklendirilmiş piç kullanılması şeklinde yapılan plantasyonlarda ise ilk yılda büyük oranlarda verim alınabilmektedir. Enginar plantasyonu 3. yıldan sonra maksimum verime ulaşır ve yıla kadar maksimum verimde kalır. Bundan sonra ise verimde önemli düşüşler görülür. Bu nedenle yıl sonra plantasyonun yenilenmesi önerilmektedir

81 Enginar başları yeterli iriliği alınca başların cm altından sap ile birlikte keskin bir bıçak ile kesilmek suretiyle hasat edilirler. Hasat sabah erken saatlerde yapılmalıdır.

82 Hasat edilen başlar ürünün iyi korunabileceği tahta, karton kutu veya sepetlerde pazara sunulur. Mümkünse hasat edilen başların bir ambalaj evinde sapları cm kalacak şekilde düzgünce kesilerek, I. sınıf ve II. sınıf boylaması yapıldıktan sonra ambalajlanarak pazarlanması daha yararlı olmaktadır.

83 Eğer hasat edilen başlar hemen pazarlanamayacaksa serin ve nemli bir ortamda muhafaza edilmelidirler. Enginar başları soğuk hava depolarında 0 C sıcaklıkta ve % nemde 3-6 hafta muhafaza edilebilirler. Enginar başları veya tablaları dondurulmuş ve konserve olarak uzun süreli bekletilebilirler

84 Verim Enginarda verim genellikle baş adedi olarak ifade edilir adet /da adet baş/da

85

86