YENİLEME / MUHAFAZA ETME (REPLACEMENT / RETENTION)

Transkript

1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ -10 / MUHAFAZA ETME (REPLACEMENT / RETENTION) Haz.: Doç. Dr. Ahmet DEMİRER KAYNAKLAR: 1-Mustafa KUTANİŞ, SAÜ. İnşaat Müh. Ders notları, Tijen Över Özçelik, Müh.Ekonomisi, Ders notları, SAÜ. End. Müh Osman Okka, "Mühendislik Ekonomisi", Nobel yayınları, sf , Yenileme yatırımları iki türlüdür: Birincisi, ürün pazarda payını en azından koruyor ama Makineler artık ekonomik ömrünü tamamlamış veya tamamlamak üzeredir. Burada, yönetim temel bir karar verme durumundadır. Bu teknoloji ile mi devam edilecek, yoksa üretimde teknoloji değişimi zorunlu mu? Teknoloji değiştirilecekse, satın mı alınacak, yoksa AR-GE ile biz mi geliştireceğiz? Teknoloji ve know-how nereden, hangi maliyetle alınabilinir konusunun çözülmesi gerekir. Mevcut teknoloji ile devam edilecekse, üretim hattında ne gibi değişiklik lazım bu soruların cevaplandırılmış olması gerekir. Bir hattı değiştirmek isteniyorsa tıpkı bir makineyi değiştirme de takip edilen yol ile sonuca ulaşılır. Yenileme ile kapasite artımı kendiliğinden oluşuyorsa, kârlılık analizi de yapmak gerekir. 2 1

2 Ekonomik ömür: Varlığın ekonomik olarak kullanılabilme süresidir. Mevcut makina ve teçhizatın hizmet sunumuna devamı veya yerine ihtiyacı karşılayacak en uygun makina ve teçhizatın satın alınması durumunda karar verilmesi gerekmektedir. Yenileme analizlerinde; ekonomik analiz yöntemlerinde olduğu gibi en az iki ve daha fazla alternatif bulunmaktadır. Burada en önemli olanı alternatiflerden birinin aynısının kullanılmasıdır. Yenilenmesi planlanan makina veya teçhizatla ilgili olarak bir veya daha fazla yenileme alternatifleri bulunmaktadır [1,2,3]. 3 Bir firmada bulunan mevcut makina ve teçhizata eski, makina ve teçhizatın yerine yenilenmesi söz konusu olduğunda yeni veya aday olarak adlandırılmaktadır. Mevcut makina ve teçhizatın nakit akışlarının karşılaştırılması yoluyla karar verilebilmektedir. Aynı şekilde, mevcut ile aday makina ve teçhizatın nakit akışlarının karşılaştırılmasıyla da karar verilebilir. Aynı zamanda, ekonomik ömür, hurda değeri vb. faktörler yenileme analizlerinde önemlidir [1,2,3]. Yenileme yapılmasının ana nedenleri; 1. Fiziksel bozulma 2. Yetersizlik 3. Eskime 4. Kısa veya Uzun Dönemli Kiralama 4 2

3 Yenileme analizlerinde ilk iş mevcut durumun ele alınmasıdır. Ekonomik hesaplamalarda geçmiş maliyet kalemleri dikkate alınmamaktadır. Bu şekildeki maliyetler muhasebe ve ödenecek vergiler üzerinde etkili olmaktadır. Amortismana tabi olmayan değerler sabit maliyetler olduğundan yenileme analizlerinde dikkate alınmazlar. Yenileme analizinde dikkat edilmesi gereken önemli faktörleri aşağıda sırasıyla verilmiştir [1,2,3]. 1. Yenileme için bir sabit maliyet olması, 2. Mevcut makina veya teçhizatın kalan ömrü, 3. Aday teçhizatın ekonomik ömrü 4. Uygulanan amortisman hesaplama yöntemleri 5. Sermaye kazanç ve kayıplarının belirlenmesi. 5 Örnek 1: Bir firma beş yıl önce motoru ile birlikte TL ye bir makina satın almıştır. Satın alındığı zaman makinanın ekonomik ömrünün 10 yıl olduğu ve 10 yıl sonundaki hurda değerinin, satın alma fiyatının %10 olacağı tahmin edilmiştir. Firma, amortisman hesaplama yöntemi olarak doğrusal yöntemi uygulamaktadır. Mevcut makinanın parça değişimi için her yıl ödemektedir. Makinanın işletme ve bakım masrafları TL dir. Yıllık maliyetler ve vergi %2 sidir. Mevcut bakım işlemleri devam ettiği taktirde makinanın 10 yıl daha kullanılacağı tahmin edilmektedir. Makine ikinci 10 yılda çalışmasına devam ederse, hurda değeri TL olacaktır [1]. Makinanın çalıştırmanın alternatifi mevcudu satmak ve yeni aynı özellikteki TL ye yeni makina satın almaktır. Bu durumda, mevcut makinanın hurda değeri TL olacaktır. Yeni makina 10 yıllık amortisman dönemi öngörülmüş, tahmini hurda değeri satın alma fiyatının %10 dur. Yeni makinanın işletme ve bakım masrafları TL dir. Yıllık maliyet ve sigorta, satın alma fiyatının %2 sidir [1]. Firma %50 kurumlar vergisine tabi olarak, vergiden önce %12, vergiden sonra %6 minimum karlılık hedeflemektedir. Bu durumda, makina, yeni makina ile yenilenmeli midir? 6 3

4 Örnek 1: Mevcut A makinası : 5 yıl önceki yatırım maliyeti TL Faydalı Ömrü 10 yıl 10. yıl sonundaki hurda değeri TL Toplam Yıllık masraflar: = TL Halihazırda hurda değeri TL İkinci 10 yıl sonundaki hurda değeri 1000 TL B makinası : Yatırım maliyeti TL Faydalı ömrü 10 yıl 10. yıl sonundaki hurda değeri 8.000TL Toplam Yıllık masraflar : TYM= = TL dir. 7 Çözüm 1: Doğrusal amortisman ile A makinası 5. yıl sonundaki defter değeri = ( ) / 10 = TL dir TL * 5 yıl = TL (birikmiş amortisman) = TL dir. A makinası satıldığı taktirde = TL lik amortismana tabi olmamış değer kalacaktır TL lik amortize edilmeyen bu değer yenileme yatırımı analizlerinde hesaba katılmayacaktır. 8 4

5 Çözüm 1: Yıl A makinası B makinası B-A TL TL TL TL TL TL TL TL 3 Hurda değeri: TL TL TL Vergi Öncesi İVO NŞD = 0 NŞD = (P/A;%i,10) (P/F;%i,10) İ = %6 için NŞD = TL İ = %7 için NŞD = TL i = %6,53 %6,53 < %12 olduğundan dolayı makine yenilenmeyecektir. 9 Çözüm 1: Yıl A makinası B makinası B-A TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL Vergi Sonrası İVO NŞD = 0 NŞD = (P/A;%i,10) (P/F;%i,10) İ = %4 için NŞD = TL İ = %5 için NŞD = TL i = %4,54 %4,54 < %12 olduğundan dolayı makina yenilenmeyecektir. 10 5

6 Çözüm 1: Bu örneği yıllık nakit akış yöntemi ile çözüldüğünde; A makinası için yıllık masraflar TL B makinası için yıllık masraflar TL A makinası için sermaye geliştirme ( ) (A/P;%12;10)+1.000*0,12 = TL B makinası için sermaye geliştirme ( ) (A/P;%12;10)+8000*0,12 = TL Eski A makinası muhafaza edilirse ,75 TL, Yeni B makinası alınırsa TL dir ,75 TL < TL olduğundan A makinası yenilenmeyecektir. A-Halihazırda hurda değeri TL B-10. yıl sonundaki hurda değeri 8.000TL Vergiden önce %12, vergiden sonra %6 minimum karlılık hedeflemektedir. vergiden önce %12, vergiden sonra %6 minimum karlılık hedeflemektedir 11 Yeni Makinanın En Ekonomik Ömrünün Belirlenmesi Mevcut makina ile yeni makinayı karşılaştırırken, kabul edilen ekonomik ömürler, her bir makina için aynı olmalıdır. Başka bir şekilde açıklanırsa, karşılaştırmayı her alternatifin kendi ekonomik ömrü temel alınarak yapılmalıdır. Bir makinanın ekonomik ömrü, makinanın veya projenin toplam eşdeğer maliyetini en azı veya eşdeğer yıllık gelirini en fazla yapan zaman aralığıdır. Yıllık işletme ve bakım masrafları, hurda değerleri bilindiği taktirde yeni alternatifin ekonomik ömrü hesaplanabilmektedir. Eşdeğer yıllık düzgün maliyetlerin en az olduğu yıl, en yararlı ekonomik ömürdür [1,2,3]. 12 6

7 Örnek 2: Yeni Makinanın En Ekonomik Ömrünün Belirlenmesi Piyasa değeri TL olan bir makinanın yıl sonundaki hurda değerleri ve yıllık masrafları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Sermaye maliyeti %10 olduğu taktirde bu makine kaç yıl kullanılmalıdır? Yıl Hurda Değeri Yıllık Masraflar TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL 13 Çözüm 2: Yeni Makinanın En Ekonomik Ömrünün Belirlenmesi 3. Yıl için EDYM = ( ) (A/P;%10;3) * [ (P/F;%10;1) (P/F;%10;2) (P/F;%10;3) ] (A/P;%10;3) = TL dir. Yıl Hurda Değeri Amortisman Sermaye Maliyeti (%10) Yıllık Masraflar Yıllık Toplam Maliyet N yıl kullanıldığında EDYM (TL) en az EDYM

8 Mevcut Makina ve Teçhizatın Kalan Ömrünün Belirlenmesi Yenileme analizlerinde, mevcut makinanın ne kadar çalışabileceği önemlidir. Mevcut makinayı tamir edilmesiyle daha uzun süre kullanmak mümkündür. Bu durumda tamir masrafları artacaktır. Özet olarak, mevcut makinanın marjinal maliyeti artacaktır. Eşdeğer yıllık maliyetin en az olduğu yıl, mevcut makinanın ekonomik ömrünü verecektir [1,2,3]. Örnek 3: Mevcut makine 2 yaşındadır. Satın alındığı zamandaki fiyatı TL dir. Hurda değeri TL dir. Makine kullanılmaya devam edildiği taktirde, hurda değeri ve işletme masrafları yandaki tabloda olduğu şekildedir. Aday makine ile değiştirilmeden önce, mevcut makinanın en ekonomik ömrünü bulunuz [1]. Yıl Hurda Değeri Yıllık Masraflar TL TL TL TL TL TL TL TL Çözüm 3: Mevcut Makina ve Teçhizatın Kalan Ömrünün Belirlenmesi 3. Yıl için EDYM = [ (P/F;%10;1) (P/F;%10;2) (P/F;%10,3)] (A/P;%10;3) Mevcut makinayı 2 yıl daha kullanmak ve daha sonra yeni makina ile değiştirmek en ekonomik olacaktır. Yıl Amortisman Sermaye Maliyeti Yıllık Masraflar Yıllık Toplam Maliyet EDYM (TL) TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL 16 8

9 Mevcut Makinanın Geri Kalan Ömrünün Aday Makinadan Farklı Olduğu Durum Yenileme alternatiflerinin ömürlerinin farklı olduğu durumlarda analizi eşit olduğu durumlardaki kadar kolay değildir. 1.Tekrarlanabilirlik Varsayımı Bu varsayım iki alt varsayımla kullanılmaktadır. Karşılaştırılan alternatifler için istenen hizmet süresi belirsiz uzunluktadır veya alternatiflerin EKOK ına eşit uzunlukta olacaktır. Her alternatif için ilk ömür döneminde tahmin edilenler, diğer dönemlerde de aynen gerçekleşmektedir. Dönemin değişmesi ile şartların değişmemektedir. 2.Eşzamanlılık Varsayımı Bu varsayıma göre, alternatiflerin analiz dönemleri belirli bir zaman içinde son bulacaktır. Bu varsayıma en uygun yöntem Şimdiki Değer yöntemidir. 17 Yetersizlikle İlgili Yenileme Analizleri Mevcut makina veya teçhizatın kapasitesi, artan talebi karşılayamaması durumu da mümkündür. Bu durumlarda, iki alternatif olabilmektedir. Mevcut makina veya teçhizatın kapasitesini arttırmak, Mevcut makina veya teçhizatı, talepleri karşılayacak şekilde yeni teçhizat ile değiştirmektir. 18 9

10 Yetersizlikle İlgili Yenileme Analizleri Örnek 4: Çelikten yapılmış bir köprünün takviye edilecek veya değiştirilecektir. 28 yıl önce inşa edildiğinde maliyeti 4 milyon TL olan çelik köprünün defter değeri 2.5 milyon TL dir. Eğer köprü şimdi değiştirilirse, çeliğin hurda değeri, yıkım masraflarından 350 bin TL fazla olacaktır. Çelik köprünün takviye edilme maliyeti 1milyon 100 bin TL olacak ve bu takviye 10 yıl daha hizmet edebilecektir. Hurda değeri 450 bin TL olacaktır. Yeni yapılması düşünülen beton köprünün maliyeti 10 milyon 150 bin TL dir. Faydalı ömrü 40 yıl, hurda değeri 50 bin TL olacaktır. Mevcut çelik köprünün yıllık bakım masraflarının beton köprüden 350 bin TL fazla olacağı tahmin edilmektedir. Karayolları tarafından kullanılacak olan kredi faiz oranı %5 olduğuna göre, tekrarlanabilirlik varsayımına göre yıllık nakit akışı yöntemine göre hangi alternatifin seçilmesi gerektiğine karar veriniz [1]. 19 Çözüm 4: Yetersizlikle İlgili Yenileme Analizleri Amortisman Mevcut Çelik Köprü Aday Köprü ( ) (A/F;%5;10) TL ( ) (A/F;%5;40) TL Sermaye Faizi ( )*0, TL ( )*0, TL İlave Yıllık Bakım Masrafları Mevcut çelik köprü TL Toplam Yıllık Maliyet TL TL 20 10

11 Yetersizlikle İlgili Yenileme Analizleri Örnek 5: Önceki örnekte köprülerin hizmet sürelerinin önemli olduğunu ve köprülerden 40 yıllık bir hizmet beklendiği varsayalım. Beton köprü, 10 yıl sonra çelik köprünün yerine inşa edildiği taktirde maliyeti 12 milyon TL (önceki örnekte 10 milyon 150 bin TL ) olacak ve 30 yıl sonundaki hurda değeri TL (önceki örnekte TL) olacaktır. Vergi öncesi a) şimdiki değer, b) yıllık nakit akışı yöntemleri kullanarak hangi alternatifin seçilmesi gerektiğine karar veriniz [1]. 21 Çözüm 5: Yetersizlikle İlgili Yenileme Analizleri Şimdiki Değer Yöntemi Çelik Köprü takviye edilecek, sonra yenilenecek: Takviye için yatırım : ( ) = TL Yıllık bakım masrafları : *(P/A;%5;10) = TL -Takviye edilmiş çelik köprünün hurda değeri (P/F;%5;10)= TL Beton köprüye yatırım : (P/F;%5;10) = TL Beton köprünün şimdiki hurda değeri = *(P/F;%5;40) = TL Toplam Şimdiki Değeri : TL Çelik Köprü beton köprü ile hemen yenilenecek: Yatırım: TL Hurda değeri : (P/F;%5;40) = TL Toplam Şimdiki Değeri : TL dir. Çelik köprü hemen beton köprü ile değiştirilmelidir

12 Yetersizlikle İlgili Yenileme Analizleri Çözüm 5: b)yıllık Nakit Akış Metodu Çelik köprü önce takviye edilecek, sonra yenilenecek A = (A/P;%5;40) = TL Beton köprü hemen yapılacak A = (A/P;%5;40) = TL Yıllık nakit akış metodu ile de, mevcut çelik köprünün yerine hemen beton köprü inşa edilmelidir. 23 «2-Tijen Över Özçelik, Müh.Ekonomisi, Ders notları, SAÜ. End. Müh.2014» kaynağının yararlandığı dökümanlar. Kaynaklar: 1. Prof. Dr. İ. Mete DOĞRUER, Mühendislik Ekonomisine Giriş, İTÜ, Sakarya Mühendislik Fakültesi, Prof. Dr. Alim IŞIK, Mühendislik Ekonomisi, Birsen Yayınevi, C. S. Park, Contemporary Engineering Economics, Prentice Hall, Third Edition. 4. E. P. Degarmo, W. G. Sullivan and J. A. Bontadelli, Engineering Economy, Macmillan Publishing Company,Eight Edition. 5. Dr. Bülent Gümüş, İKT321 Mühendislik Ekonomisi Ders Notları,