ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Uğur Erhan KAYA SAROS KÖRFEZİ KIYI ALANINDA HABİTAT SINIFLAMASI PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI ADANA,2010

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SAROS KÖRFEZİ KIYI ALANINDA HABİTAT SINIFLAMASI Uğur Erhan KAYA YÜKSEK LİSANS TEZİ PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI Bu tez 06/05/2010 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir. Prof.Dr. K. Tuluhan YILMAZ Doç. Dr. Halil ÇAKAN Doç. Dr. Hakan ALPHAN DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No : Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ SAROS KÖRFEZİ KIYI ALANINDA HABİTAT SINIFLAMASI Uğur Erhan KAYA ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI Danışman Jüri : Prof.Dr. K. Tuluhan YILMAZ Yıl: 2010, Sayfa : 70 : Prof.Dr. K. Tuluhan YILMAZ Doç. Dr. Halil ÇAKAN Doç.Dr. Hakan ALPHAN Saros Körfezi kuzey kıyıları sahip olduğu doğal ve kültürel potansiyel özellikleri ile henüz bozulmamış fakat bozulma riski yüksek olan bölgelerimizden biridir. Kıyı, alanı sahip olduğu özellikler nedeniyle ağırlıklı olarak İstanbul, Edirne ve Çanakkale illerinden yaz dönemlerinde yoğun bir kullanıma maruz kalmaktadır. Kıyı şeridinde 13 alanın doğal ve arkeolojik sit alanı olarak korunmasına karşın bölgede devam eden plansız yapılaşma beraberinde getirdiği altyapı problemleriyle birlikte bölgeyi tehdit etmektedir. Kıyı şeridinde yazlık konut ve kulübelerin inşa edilmesi sonucunda zengin bitki örtüsünde büyük tahribatlar meydana gelmektedir. Alanın zengin florası, endemik ve nadir bitki türlerini de barındırmaktadır. Saros Körfezi ndeki kıyı kumullarının fitososyoloji ve flora açısından Türkiye nin diğer kıyı kumulları sistemlerinden çok farklı oluşu bu alanın korunma gereksinimini arttırmaktadır.. Bu çalışmada, araştırma alanı ölçeğinde bitki örtüsü indikatörüne dayalı habitat sınıflaması yapılmıştır. Sınıflamada, habitat karakteristikleri ve bitki tür kompozisyonu dikkate alınmıştır. Örnekleme yapılan alanlarda CORINE biyotop sınıflamasına göre 15 farklı habitat tipi belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler : Saros Körfezi, Habitat Sınıflaması, CORINE, Kıyı Kumulları, I

4 ABSTRACT Msc THESIS HABITAT CLASSIFICATION ALONG THE COAST OF SAROS BAY Uğur Erhan KAYA DEPARTMENT OF LANDSCAPE ARCHITECTURE INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor Jury : Prof.Dr. K.Tuluhan YILMAZ Year: 2010, Pages : 70 : Prof.Dr. K.Tuluhan YILMAZ Assoc. Prof. Dr. Halil ÇAKAN Assoc. Prof. Dr. Hakan ALPHAN Northern coast of Saros Bay is still maintains its natural and cultural potentials however it is threatened by several land use activities. The area is visited especially from neighborhood provinces as İstanbul, Edirne and Çanakkale during summer time. Although thirteen sites have been designated as protected area ongoing unplanned urbanization along with infrastructure problems are threatened the region. Because of the expanding residential areas along the shore vegetation cover was degraded in many sites. The rich flora of the region contains endemic and rare plant species. The costal dunes of Saros Bay have different aspect in comparison with the other costal dunes of Turkey in terms of phytosociology and flora. In this study habitat classification, based on vegetation indicator was performed in the study area. Within the classification, habitat characteristics and plant species composition were considered. Fifteen different habitat types were determined according to CORINE biotope classification. Key Words: Saros Bay, Habitat Classification, CORINE, Costal Dunes II

5 TEŞEKKÜR Bu çalışmanın oluşmasında, araştırma konusunun belirlenmesinden son aşamasına kadar yakın ilgi ve bilimsel katkılarından dolayı hocam Prof.Dr. K. Tuluhan YILMAZ a teşekkürlerimi sunarım. Tezimin değerlendirilmesinde ve daha iyi bir noktaya gelmesinde emeği geçen Doç. Dr. Halil ÇAKAN ve Doç. Dr. Hakan ALPAN a teşekkürlerimi sunarım. Tezimin yazım aşamalarında emeği geçen Dr. Yüksel ÜNLÜKAPLAN a teşekkürlerimi sunarım. Tezimin araştırma ve yazım aşamalarında emeği geçen değerli arkadaşım Mehmet Akif ERDOĞAN a verdiği desteklerden dolayı teşekür ederim. Benden maddi ve manevi desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen, aileme, oğlum Yiğit Mert KAYA ve eşim Sevil KAYA ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım. III

6 İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER... IV ÇİZELGELER DİZİN... VI ŞEKİLLER DİZİNİ... VII 1. GİRİŞ Tanımlar ve Kavramlar Kapsam ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL ve METOD Materyal Araştırma Alanı Araştırma Alanının Özellikleri İklim Yerleşim Rekreasyon ve Turizm Atık Yönetimi Tarım ve Hayvancılık Balıkçılık Sanayi Koruma Alanları Yöntem ARAŞTIRMA BULGULARI Habitat Sınıflaması İçin Örnekleme Noktalarının Belirlenmesi Vejetasyon Tipleri ve Örnekleme Noktalarında Tür Kompozisyonunun Belirlenmesi Habitat Tiplerinin Tanımlanması Habitatların Yersel Dağılımlarının Sınıflandırılması Korumada Öncelikli Türler ve Habitatları SONUÇLAR VE ÖNERİLER IV

7 KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ V

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa No Çizelge 3.1. Araştırma alanı ve yakın çevresinde yer alan doğal ve arkeolojik sit alanları Çizelge 3.2. Araştırma alanında tespit edilen kumulların uzunlukları ve alanları Çizelge 4.1. Vejetasyon analizine göre örnek alanlarda kaydedilen bitki taksonları ve bolluk-örtülülük değerleri Çizelge 4.2. araştırma alanında belirlenen CORINE arazi örtüsü üçüncü düzey örtü tipleri ve CORINE biyotop sınıflama şemasına göre bitki örtüsü indikatörü temelinde tanımlanmış habitat tipleri listesi Çizelge 4.3. Saros Körfezi kıyılarında potansiyel olarak bulunan korumada öncelikli türler VI

9 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekil 3.1. Önerilen çalışma alanı için seçilen Saros Körfezi kuzey kıyısının haritası Şekil 3.2. Erikli bölgesi yerleşim alanları Şekil 3.3. İbrice Limanı Şekil 3.4. Enez Bölgesi Kumul Alanları Şekil 3.5. Araştırma için seçilen kıyı alanında örnekleme noktalarının genel dağılımı Şekil 3.6. Araştırmada izlenen yöntemin akış şeması Şekil 4.1. Habitat sınıflaması için örnekleme noktaları Şekil 4.2. Ephedra distachya Şekil 4.3. Kıyı kumulları vejetasyonu örnek kesiti Şekil 4.4. Calystegia soldanella Şekil 4.5. Cyperus capitatus Şekil 4.6. Eryngium maritimum Şekil 4.7. Silene kotschyi Şekil 4.8. Cakile maritima Şekil 4.9. Imparata cylindrica Şekil Dianthus compactus Şekil Kumul çalılıkları Şekil Kumul çalılıklarında Cistus creticus ve Imperata cylindrica Şekil Tuzcul kıyı bataklıkları vejetasyonu örnek kesiti Şekil Artrochnemum fruticosum Şekil Tamarix sp Şekil Atriplex portulacoides Şekil Salicornia perennis ve Hordeum marinum (sarı) topluluğu Şekil Cistus creticus Şekil Ballota acetabulosa Şekil Sedum sp VII

10 Şekil Chritmum maritimum Şekil Euphorbia sp Şekil Pinus buritia ormanı Şekil Yaprak döken orman topluluğu (a) ve Vakıf Bölgesinde denize bakan yamaçlarda Quercus ithaburensis ssp. macrolepis (b) Şekil CORINE Arazi örtü sınıflarına göre sınıflanmış görüntü Şekil Artrochnemum çayırları Şekil Akdeniz hasırotu tuzlu bataklıkları Şekil Akdeniz Atriplex çalılıkları Şekil Embriyonik kumullar Şekil Beyaz kumullar Şekil Sert yapraklı kumul çalılıkları Şekil Sarp kayalıklar ve kayalık kıyıları Şekil Kıyı lagünleri Şekil Sıcak-Akdeniz kermes meşesi çalılıkları Şekil Kızılçam ormanı...55 Şekil Sıcakseven ve supra-mediteran meşe Ağaçlıkları 56 Şekil Yunanistan Quercus macrolepis Ağaçlıkları...57 VIII

11 1. GİRİŞ Uğur Erhan KAYA 1. GİRİŞ 1.1. Tanımlar ve Kavramlar Kıyı alanları zengin kaynak çeşitliliği nedeniyle insan etkinliklerinin yoğunlaştığı ve kaynak kullanımlarının çelişmesi nedeniyle de bir yönetime ihtiyaç duyulan bölgelerdir. Amerika Birleşik Devletleri Kıyı Bölgesi Yönetimi Yasası na (Coastal Zone Management Act of 1972) göre kıyı bölgesi, kıyı suları, birbirleriyle önemli ölçüde etkileşim halinde olan sahil şeritleri, kıyı ülkeleri ve adalar, gelgit alanları, tuzlu sular, sulak alanlar ve sahilleri içeren bölgedir. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (United Nations Environmental Programme) kapsamında kıyı bölgesi, karaların denizle buluştuğu, sosyo-ekonomik sistemleri ve doğal sistemleri (nehir ağızları, sulak alanlar, resifler) içeren bölgedir şeklinde tanımlamıştır. Avrupa Birliği nin Tanıtım Programı nda kıyı bölgesi, kara ve denizin birleştiği alan boyunca uzanan özgün çevresel özelliklerine göre çeşitlilik gösteren bölgedir şeklinde tanımlanmıştır. Coğrafi tanımlara idari bir bakış açısı eklendiğinde, kıyı bölgesi doğal kaynakları nedeniyle topluma ekonomik fayda yaratan mal ve hizmet dağılımına yol açan, dinamik yapısıyla günün getirdiği yenilik ile değişikliklere açık, stratejik önemi bulunan ve kamu yönetiminin tam kontrolünde kara ve denizin buluştuğu bölgelerdir. Kıyı kanunun uygulamasına dair yönetmelik uyarınca kıyı çizgisi; deniz, tabii ve suni göl ve akarsularda, taşkın durumları dışında, suyun karaya değdiği noktaların birleşmesinden oluşan çizgiyi, kıyı kenar çizgisi; deniz, tabii ve suni göl ve akarsularda, kıyı çizgisinden sonraki kara yönünde su hareketlerinin oluşturulduğu kumluk, çakıllık, kayalık, taşlık, sazlık, bataklık ve benzeri alanların doğal sınırını, kıyı ise kıyı çizgisi ile kıyı kenar çizgisi arasında kalan alanı ifade etmektedir. Habitat; bir organizmanın veya populasyonun doğal olarak yaşadığı yer olarak tanımlanmaktadır. Habitat Sınıflaması; türlerin yaşadıkları yere göre ayırt edilmesi ve sınırların belirlenmesidir. Bitki Örtüsü Haritaması ise ; bitkisel organizmaların türler ve topluluklar düzeyinde yaşam alanlarının belirlenmesi ve haritalanmasıdır. 1

12 1. GİRİŞ Uğur Erhan KAYA 1.2. Kapsam Kıyılar, tarihin her döneminde uygarlığın odak noktasını oluşturmuş, yerleşme ve kullanım amaçları açısından sosyal bir önem kazanmıştır. Geçmişten bugüne kıyısal alanlardaki nüfus yoğunluğu hızlı bir artış göstermektedir. Bu artış, insanların fiziksel ihtiyaçları dışında, rekreasyonel ve turistik ihtiyaçlarının da karşılanması amacıyla hız kazanmakta ve sonuçta, kıyısal alanlarda yer yer onarılması çok güç ve hatta olanaksız bozulmaları ve çevre sorunlarını beraberinde getirmektedir (Tolunay ve Ark, 2004). Doğal kaynakların en önemlilerinden biri olan ormanlar, insanların hammadde gereksinmelerini karşılama amacıyla plansız ve aşırı kullanımlar nedeni ile giderek daha fazla tahrip edilmektedir. Örneğin dünya üzerinde yaklaşık 9 milyon km 2 lik tropikal orman alanının her yıl % 0,7 si yok olmaktadır (Kışlalıoğlu ve Berkes, 1999). Orman tahripleri bu hızda sürdüğü takdirde yeryüzündeki canlı türlerinin %20 sinin çok kısa bir süre sonra bir daha geri gelmemek üzere tükeneceği öngörülmektedir (Yücel, 1999). Ormanların yok olmasına karşı küresel ve yerel ölçekte koruma önlemleri alınmaktadır. Bunlar, genel anlamda orman kullanımlarını yasaklayıcı ve kısıtlayıcı önlemlerdir. Ancak orman ve orman kaynaklı ürünler insan için çok önemlidir. Günlük hayatta kullandığımız en temel gereçlerin bir çoğu orman kökenlidir. Bunun yanı sıra halkın büyük bölümü geçimini ormana bağlı olarak sürdürmektedir. Ormana olan gereksinimin giderek artması sonucu orman varlığının tahrip edilmesi ve gün geçtikçe azalmasıyla birlikte ormanların koruma-kullanma dengesinin sağlanması önem kazanmaktadır (Kurum, 1992). İnsan faaliyetleri sonucu çevreye verilen zararlar ve çevredeki oluşan bozulmalar, başlangıçta doğanın kendini yenileyebilme yeteneği sayesinde fark edilmemiş, fark edilse de çevrenin bu tehditleri yok edebileceğine inanılmıştır. Ancak, zamanla çevreye olan baskıda nicel ve nitel olarak artış olması, çevrenin kendini yenileyebilme yeteneğinin çok üstüne çıkmış ve çevre hızla bozulmaya başlamıştır. 2

13 1. GİRİŞ Uğur Erhan KAYA Hava, su, toprak kirlenmesiyle başlayıp, bitki örtüsü ve hayvan topluluklarının yok olmasına varan çevre sorunlarının oluşturduğu tehditler insanoğlunda bir gelecek kaygısı uyandırmış ve özellikle 18. yüzyılın sonunda, çevrenin ve doğal kaynakların korunması konusu dünyanın pek çok ülkesinde doğa araştırmacıları tarafından belirgin derecede vurgulanmaya başlanmıştır. 21. yüzyıla gelindiğinde küresel ölçekte doğanın korunmasına ilişkin çabaların ve eğilimlerin arttığı görülmektedir. Çünkü insanlığın ilerlemesini sürdürmek, ihtiyaçlarını karşılamak ve beklentilerini yerine getirmek için bugüne kadar gösterilen çabaların pek çoğunun sürdürülebilir olmayan girişimler olduğu 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından hazırlanan "Ortak Geleceğimiz" raporunda açıkça belirtilmiştir. Yine insanlığın kalkınmayı sürdürülebilir kılacak gücü olduğu, kaynakların bugünkü ihtiyaçlara yetmesini sağlarken gelecek kuşakların da kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme imkanını ellerinden almamanın mümkün olduğu da vurgulanmıştır (Anonymous, 1987). Türkiye kalkınmakta olan bir ülkedir, ancak çok duyarlı ekosistemlere sahip bir konumdadır. Ülkemizde toplam alanların %61 inde arazi %20 eğimin üzerindedir. Erozyon ise, ülke topraklarının %79 unda orta ve çok şiddetli dereceler arasındadır. Elverişsiz ekolojik koşullar, insanın doğal kaynaklar üzerinde gerçekleştirmek istediği faaliyetleri sınırlandırmaktadır. Diğer taraftan da uygun olmayan alan kullanımlarının doğaya olan olumsuz etkileri artmaktadır (Çepel, 1996). Fiziksel çevrenin, olumsuz etkileri kaldırma kapasitesi ve olanakları sınırlıdır. Diğer taraftan ülkelerin kalkınma isteği ve çabaları kaçınılmazdır. Fakat ülkesel kalkınma amacıyla yapılan planlama çalışmalarının en çok rant sağlama noktasında birleşmeleri, doğayı ve doğal kaynakları yıkıma uğratarak, doğal dengenin bozulmasına neden olmaktadır. Kalkınma olgusunun doğal kaynak kullanım yoğunluğu ile sınırlı olduğu göz önünde bulundurulacak olursa, kalkınma planları ile ekolojik planlama arasında bir bağlantı kurulması mutlak gereklidir. Bu şekilde bir planlama, değişik planların ya özünü oluşturmalı yada planlama sürecinin belirli bir aşamasında yönlendirici rol oynamalıdır (Altan ve Ark., 1984). 3

14 1. GİRİŞ Uğur Erhan KAYA Geniş anlamda doğa koruma denildiğinde, insan sağlığı ve yaşamın garantisi için, doğada yaşayan bitki ve hayvan türlerinin varlığı, onların yetişme ve yaşam ortamları ile belli kriterler ışığında korumaya değer bulunan doğa parçalarını ve doğal elemanları korumak anlaşılmaktadır. Böylece doğa koruma bitki ve hayvan popülasyonlarının devamlılığı, türlerin zenginliği ile doğal ya da doğala yakın ekosistemlerin korunmasına katkıda bulunmakta ve koruduğu elemanlarla da hem genetik zenginliğin korunmasına ve geliştirilmesine, hem de bilimsel çalışmaların gelişmesine yardımcı olmaktadır (Yücel, 2005). Doğa koruma, hedeflerine ulaşmak için peyzaj planlamanın yanı sıra, peyzaj planlamanın bir parçası ve uzantısı olarak alan koruma yaklaşımını da başlıca aracı olarak kabul etmiştir (Ayaşlıgil, 1999). Bir alanın koruma alanı olarak ayrılabilmesi için çeşitli kriterlerin araştırılması ve değerlendirilmesi gerekmektedir (Yücel, 1999). Korunan alanların yönetiminde öncelikle ülkelerin ulusal ölçekli yasa ve yönetmelikleri etkili olurken, biyolojik çeşitlilik ve doğal kaynak değerlerinin korunması, yönetimi, sürdürülebilir kullanımı ve sürdürülebilir gelişmeyi hedefleyen uluslar arası sözleşmeler de yönlendirici olmaktadır. Biyolojik çeşitliliğin ve doğal kaynak değerlerinin korunması amacıyla pek çok girişim ve çaba olmasına karşılık, bu alanlara yönelik önemli düzeyde tehdit ve kısıtlar da bulunmaktadır. Özellikle korunan alanlar içerisinde ve çevresinde yaşayan yerel toplum, kurumsal yapılanmadaki eksiklikler, alanlara olan kullanım talebi baskısı ve diğer bazı idari ve yönetsel boşluklar en büyük tehditler olarak görülmektedir (Yalınkılıç ve Arpa, 2005). Ekosistem dinamiklerini belirleyen iklim ve insan etkilerinin bir ürünü olan peyzaj değişimleri, bu etki faktörlerinin olağan işleyişindeki sapmaların değerlendirilmesinde bir indikatör görevi görmektedir. Yer yüzeyinde meydana gelen ve hızlanarak artma eğiliminde olan değişimler, Güney Amerika'dan Asya'ya, Afrika'dan Avrupa'ya kadar dünyanın farklı bölgelerinde çeşitli şekillerde ortaya çıkmakta, sadece insanların yoğun olarak yaşadığı kıyı alanlarında değil, anakaraların çok iç kesimlerinde de devam etmektedir. Mücher ve ark. (2000), tüm Avrupa genelinde tarım alanları ve çayır-mera alanlarının son 40 yıl içinde %11 civarında azaldığını bildirmiştir. Mas (1999), yer yüzeyinde meydana gelen hızlı ve 4

15 1. GİRİŞ Uğur Erhan KAYA yaygın değişimlerin, Güney Amerika nın tropik bölgelerinde de daha çok, yüzey akışındaki artışa ve dolayısıyla şiddetli erozyona neden olan ormansızlaştırma şeklinde yaşandığını vurgulamıştır (Frihy ve Ark., 1998). Günümüzde, özellikle kıyı ekosistemleri üzerinde insanoğlunun doğrudan ya da dolaylı olarak yarattığı değişimlerin geçmişteki ile kıyaslanamayacak kadar hızlı, yaygın ve karmaşık olduğu kabul edilmektedir. Bu olguyu yaratan temel etkenler nüfus artışı ve tüketim taleplerindeki artış olarak sayılabilir. Nüfus artışı ve ekonomik beklentiler dışında teknolojinin yarattığı mekanizasyon, kaynaklara erişimin ve müdahalenin artmasına neden olduğundan, kıyı ekosistemlerindeki değişimlerin başlıca sorumlusu olarak kabul edilmektedir. Deniz taşımacılığı tesisleri, limanlar, ikinci konut yerleşimleri, turizm yatırımları ve yoğun tarımsal aktivitelerden kaynaklanan çeşitli kullanım baskılarına maruz kalan kıyı alanlarında koruma amacıyla olası değişimlerin izlenebilmesi için, standart düzeyde hazırlanmış veri envanterine gereksinim vardır. Kıyı alanının içerdiği yaşam ortamı çeşitliliğini ortaya koyacak ekosistem bazlı bir tanımlama ve tanımlanmış sınıfların yersel yayılışına ait bilgiler, bu tür alanlardaki ekolojik-biyolojik çeşitliliği ve bunların değişimini izlemede temel alınmalıdır. Habitatların sınıflandırılmasına yönelik olarak sürdürülen sistematik çalışmalar kapsamında, RAC/SPA tarafından Akdeniz kıyıları için hazırlanan sınıflama sistemine göre, Göksu Deltası ÖÇKB nde bir uygulama çalışması yürütülmüştür. Bitki sosyolojisi temeline dayanan bu çalışmada, doğal yayılış gösteren bitki türleri oluşturdukları topluluklar (sintaksonomik gruplar) açısından incelenmiş ve bu toplulukların yayılışları dikkate alınarak habitatlar sınıflandırılmıştır (Yılmaz ve Ark., 2005). Genel coğrafi karakteristiklere göre, yerel ortam özelliklerinin yarattığı farklı habitatları ayırt edebilmenin en doğru yöntemi bitki örtüsü gibi biyo-indikatörler ile çalışmaktır. Ekosistem araştırmalarının önemi de burada ortaya çıkmaktadır. Bu verilere jeomorfolojik ve hidrolojik bulgular ile toprak özelikleri de eklenirse, detaylı tanımları içeren yüksek doğrulukta bir habitat envanteri elde edilebilir. Bu detaylı envanter, korunacak alanların belirlenmesinde temel olarak alınmalıdır. Kıyı alanında planlanan her türlü gelişme kararı, bu koruma öncelikleri dikkate alınarak verilmelidir (Yılmaz ve Ark., 2005). 5

16 1. GİRİŞ Uğur Erhan KAYA Saros Körfezi tarihsel, doğal ve sosyo-kültürel değerler açısından oldukça zengin bir potansiyele sahiptir. Mevcut kaynaklar, yöre halkı ve yerli turistlerle yabancı turistlerin de ilgi odağı olmaktadır. Kentleşmenin olumsuz etkileri ve yoğun iş temposu nedeniyle fiziksel ve ruhsal gereksinimlerini karşılama çabasında olan yöre halkı, sosyal, kültürel, ekonomik ve fizyolojik olanakları ile boş zamanlarını değerlendirmek ve yitirdikleri enerjilerini yeniden kazanmak amacıyla Saroz Körfezi kıyılarına yönelmektedirler. Saros Körfezi nin rekreasyonel kullanım potansiyelinin belirlenmesi ve kullanıcıların rekreasyon gereksinimlerinin giderilmesi, doğal ve kültürel kaynaklarının sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından önem taşımaktadır. Günümüzde dünyada; kentleşme, endüstrileşme ve aşırı nüfus artışı ile yoğun çalışmanın beraberinde getirdiği olumsuzluklar sonucu rekreasyon bir gereksinim oluşturmaktadır. İnsanlar rekreasyon gereksinimlerini gidermek amacıyla, geçici de olsa yaşadıkları çevreden ayrılarak bir çeşit rekreasyonel faaliyet olan turizme yönelmektedir. Doğal, tarihi ve kültürel değerlere sahip Saros Körfezi kıyıları aynı zamanda potansiyel birer turizm ve rekreasyon kaynağıdır (Yılmaz, 2006). Bu çalışma ile kıyı alanları yönetimi çerçevesinde uluslar arası ölçütlere göre koruma önceliklerinin belirlenmesi öngörülüştür. Saros Körfezi kıyı şeridinde yayılan habitat tipleri CORINE listesi ile karşılaştırılarak sınıflanmış ve seçilen örnek alanlar ölçeğinde saptanan habitatların yersel yayılışları haritalanmıştır. Böylelikle araştırma alanının habitatları CORINE listesinde yer alan tipler ile eşleştirilerek uluslar arası bir şemaya göre tanımlamıştır. Bu envanter, alanın koruma planlamasında önemli bir veri olarak kullanılabilir. 6

17 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Uğur Erhan KAYA 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Byfield ve Özhatay (1996), Türkiye nin Karadeniz, Marmara ve Kuzey Ege Sahillerinde Sürdürülen Bir Botanik Çalışma ve Doğa Koruma Önerileri isimli çalışmasında, alan florasının Türkiye nin hiçbir yerinde bulunmayan zengin bir yapıya sahip olduğunu vurgulamışlardır. Alphan ve Yılmaz (1997), Seyhan ve Ceyhan delta sistemlerinin doğudaki sınırını oluşturan Tabiatı Koruma Alanı (TKA) ölçeğindeki flora ve habitat gözlemlerinin yanısıra, geçmişte tüm delta sistemi için yapılan ekolojik bazlı çalışmalardan sağlanan verileri koruma alanı ölçeğinde özelleştirmiştir. Toplanan verilerin yorumlanması ile koruma-kullanma dengesinin sağlanması açısından yönetsel yaklaşımları araştırmıştır. Atabay (1997), ekolojik planlama yöntemi ile kıyıların doğal biyotop ve habitatlarının ekolojik dengenin korunması kriterlerine dayalı olan üç boyutlu bir fiziksel planlama yaklaşımını incelemiştir. Durukan (1997), kıyıların korunması ve rasyonel kullanımı ile ilgili yasal ve idari yapıyı incelemiş ve öneriler sunmuştur. Gökdalay ve Yalçıner (1997), Türkiye'deki kıyı turizmine ilişkin sorunlar, geçtiğimiz dönemlerdeki planlama, projelendirme ve teşvik politikalarını incelemiş, bu politakalar sınucu gözlenen gelişmeleri değerlendirmiş, bu gelişmelerin kıyılara yaptığı çevresel etkileri örneklerle göstermiş, bu etkilerin nedenleri arasında yer alan planlama ve teşviklerle ilgili siyasal, projelendirme ve işletme ile ilgili uygulamaları ayrı ayrı tartışmış ve çözüm önerileri sunmuştur. Ongan (1997), Ulusal Çevre Eylem Planı ile sürdürülebilir kalkınmanın temini için, ekonomik ve sosyal politikalar yanında, çevreyle ilgili stratejinin geliştirilmesi, çevreye ilişkin öncelikler hiyerarşisinin belirlenmesi ve yatırım kararlarının alınmasında etkin çevre politikalarının oluşturulmasını araştırmıştır. Papastergiadou ve Ark (1997), Yunanistan da yayılan habitatları sintaksonomik tipolojilerini inceledikleri çalışmada, CORINE biyotop sınıflamasını kullanmışlardır. Bulgulara göre, CORINE sisteminde tanımlanan habitatlardan 111 7

18 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Uğur Erhan KAYA adedi Yunanistan sınırları içerisinde belirlenmiş ve bunlardan 26 sının korumada öncelikli habitatlar olduğu belirtilmiştir. Elde edilen bu bulguların vejetasyon haritalaması ve doğa korumada temel veri oluşturduğu vurgulanmıştır. Semenderoğlu (1997), bazı eko-morflojik özellik ve kriterlere göre kıyı alanlarını kategorize edilerek sürdürülebilir turizm ve rekreasyon tasarımları için modeller araştırmıştır. Uzun ve Sirel (1997), Doğu Akdeniz kıyı kesiminde yer alan gelişmelerin bir envanteri yanında, ekolojik temele dayanmadan planlanmış gelişmelerin analizi ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerini inceleyerek, turizm ve rekreasyonel amaçlı kıyı kullanım yönetimi açısından temel prensiplerin ortaya konulmasını incelemiştir. Korkut ve Yılmaz (2000), Kumbağ-Hoşköy kıyı bölgesinde ve kentin Karadeniz kıyılarında ikinci konut yapılaşmasına izin verilmemesi için bu kıyı alanlarının rekreasyon amaçlı olarak kullanımına yönelik planlanması konusunda araştırma yapmıştır. Alphan ve Yılmaz (2001), nüfus artışının doğal çevre üzerinde yarattığı turizm, rekreasyon ve endüstri kaynaklı kullanım taleplerinin, birim alandaki insan varlığını, bunun coğrafi dağılımını ve meydana gelen kullanımların çeşitliliğini arttırdığını saptamıştır. Doygun ve Berberoğlu (2001), Doğu Akdeniz Bölgesi İskenderun Körfezinde Burnaz Kumulu-Akıncı Burnu arası kıyı alanında Akdeniz kıyı ekosistemlerine uygun bir alan kullanım yönetim modelinin geliştirilmesini araştırmıştır. Görer ve Duru (2001), 1970 lerin ikinci yarısından sonra Akdeniz Eylem Planı ile gündeme gelen ve özellikle de 1992 Rio Konferansı (Gündem 21) sonrasında yeni bir boyut kazanan kıyı yönetiminin Türkiye ye yansımalarını konu alan çalışmalarında, son dönemde Türkiye de kıyı yönetimi konusunda gündeme gelen projelerin geleneksel yönetim yapısı ve planlama süreci içindeki yerini sorgulamıştır. İrtem ve Kabdaşlı (2001), Türkiye nin Ege kıyılarında yer alan Madra ve Gömeç çaylarının döküldükleri kıyı bölgelerinde yarattıkları morfolojik yapı 8

19 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Uğur Erhan KAYA değişikliklerini ele alarak, kıyı alanları yönetimi ile akarsu havzalarının yönetimi arasındaki entegrasyon ihtiyacını ortaya koymuş ve bu entegrasyonun kilit noktalarını bu çalışmada sistematik bir inceleme ile vermiştir. İzcankurtaran ve Yılmaz (2001), Adana il sınırları içerisinde yer alan Karataş ilçesi Tuzla kıyı alanını tehdit eden; yapılaşma, tarım ve rekreasyonel aktivitelerin çevreye etkilerinin değerlendirilmesi ve planlı kullanım için gerekli çalışma programının oluşturulmasını araştırmıştır. Kaplan (2001), dünya da ve ülkemizde milli park ve benzeri korunan alanlar ile ilgili tarihsel gelişmeler konusunda bilgiler vermektedir. Kaya ve Ark. (2001), İstanbul ve çevresine ait farklı tarihli (1975, 1984,1992,1993, 1997) uydu görüntülerini kullanarak kıyı bölgelerinde arazi kullanımındaki ve kıyı çizgisindeki değişimleri araştırmıştır. Kuzutürk ve Oruç (2001), 1988 de Akdeniz kıyılarımızda yer alan ve deniz kaplumbağaları için önemli 17 üreme kumsalında başlayan çalışmalar, 1995 yılında Belek Kıyı Yönetimi Planı Projesi ile birlikte Kıyı Yönetimi kavramının yaygınlaştırılması, hazırlanması ve uygulanmasını incelemiştir. Alan çalışmaları sırasında, yöre halkından ayrı olarak yapılan çalışmalar ve planlamaların kısa vadede başarılı gözükseler bile, uzun vadede büyük olasılıkla başarısız olacakları gözlemlenmiştir. Maktav ve Erbek (2001), Akdeniz Bölgesi nde yeralan Köyceğiz-Dalyan Koruma alanında kıyı yönetim planları için gerekli olan bilgisayar destekli bir kıyı bilgi sistemi oluşturmuştur. Özhan (2001), Türkiye de kıyı yönetimiyle ilgili kullanılan araçları tanıtmış, Boğaziçi Kanunu nun iyi yönleri ve İmar Kanunu nun kötüye kullanılmasına önemli bir örnek oluşturan ikinci konut sorununu tartışmıştır. Bu çalışmada Ulusal Çevre Eylem Planı ve Gündem 21 adlı iki çalışmanın, kıyı ve deniz yönetimiyle ilgili bölümleri üzerine düşünceler sunulmuştur. Özden ve Sur (2001), İstanbul a yeni ulaşım akslarının açılması ile daha da yakınlaşan, böylece hafta sonu turizmi için oldukça cazip hale gelen Şile nin son 9

20 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Uğur Erhan KAYA yıllarda ikincil konut alanı olarak hızla geliştiğini belirtmiştir. Bu gelişimi sırasında zaman zaman doğaya uyumdan uzaklaşan, ancak genel kıyı kullanımı anlamında henüz özelliklerini koruyan bu kıyı alanın sürdürülebilirliği için neler yapılmalıdır sorusu bu çalışmada incelenmiştir. Alphan (2002), kıyı sulak alanlarındaki arazi örtüsünün belirlenmesinde uzaktan algılama teknolojilerinin kullanımı konusunu araştırmıştır. Eşbah (2002), öncelikle sürdürülebilir kıyı turizmi ve planlaması konusunda mevcut literatürü ve çalışmaları, ve sonra Adana'nın Yumurtalık ilçesi olarak belirlenen bir pilot bölgeyi genel peyzajın sürdürülebilirliği açısından incelemiştir. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda, ülkemizdeki, sürdürülebilir kıyı turizmi çalışmalarına ışık tutacak bir dizi sosyo-ekonomik, çevresel, ekonomik, ve estetik amaç ve politikalar listelenmiştir. Korkut ve Ark (2002), Tekirdağ sahil şeridinin mevcut alan kullanım durumunu ortaya koyarak alanı, kıyı turizm potansiyeli açısından değerlendirmiştir. Özel ve Ark (2002), Assos kıyı yerleşiminin mevcut turizm potansiyeli ve sorunlarını yerinde yapılan görüşme ve incelemelerle ele alımış ve çevreye duyarlı bir turizm gelişimi için öneriler getirmiştir. Serteser (2002), jeoloji, iklim, toprak, flora, vejetasyon ve bitki örtüsü ile toprak ilişkisi sonuçlarına göre Sakarya kıyı kumulları yönetimi hakkında b öneriler geliştirmiştir. Tırıl (2002), Güzelhisar Deltası'nın doğal ve kültürel peyzaj analizi kapsamında, alan kullanımlarını irdelemiş, alanın karşı karşıya kaldığı sorunları belirlemiş ve koruma önerilerini önermiştir. Turgut (2002), kıyı ve deniz alanlarında yaşanan planlama ve yönetim sorunlarının büyümesine neden olan yönetsel (kent yönetimi ve planlama yönetimi koşutunda) sorunları irdelemiş ve öneriler oluşturmuştur. Üçüncüoğlu ve Ark (2002), İzmir Körfezi havzasında kıyı bölgesi yönetimi konusunda Yerel Gündem 21 kapsamında yürütülen çalışmaları, engeller ve gelişme dinamiklerini aktararak kurumsal yapının oluşturulmasına yönelik öneriler sunmuştur. 10

21 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Uğur Erhan KAYA Yılmaz ve Ark (2002), kıyı yönetimi kapsamında, korunan alan planlamasına veri üretmek amacıyla Tuzla sulak alanları ve kıyı kumullarında barınan, kuluçkaya yatan ve sıklıkla görülen bazı kuş türlerinin habitatları ve güncel populasyonlarını araştırmıştır. Yılmaz ve Yetim (2002), Trakya'nın Karadeniz kıyılarındaki alan kullanımlarının Marmara Denizi kıyılarındaki gibi yoğun ve düzensiz yapılaşmaya benzer bir sonuç göstermemesi için alınması gereken acil plan kararları üzerine araştırma yapmıştır. Doygun ve Ark (2003), kıyı bölgelerindeki arazi örtüsü/alan kullanımı değişimleri ve değişimlerin kıyı zonunda oluşturduğu etkileri Burnaz kıyı kumulları örneğinde araştırmıştır. Nurlu ve Ark (2003), ikinci konut yerleşiminin tehdidi altındaki Karaburun yarımadasında yürüttükleri çalışmada peyzaj birimlerini CORINE arazi örtüsü 3. düzeye göre sınıflamış ve bu sınıfları temsil eden bitki türlerini belirtmişlerdir. Özhatay ve Ark (2003), Türkiye nin önemli bitki alanlarının belirlenmesi konusunda çalışmalar yapmıştır. Yaptıkları çalışma kapsamında Meriç Deltası ve Saroz kıyılarını ÖBA olarak ele almış, uluslar arası Bern Sözleşmesine göre tehlike altındaki bitki türleri ve habitatlar hakkında detaylı bilgi vermişlerdir. Aşan (2004), kıyı alanlarının ülkemiz için taşıdığı önem üzerinde durmuş, Türkiye de kıyı alanlarının kullanımı ile ilgili mevzuatı anlatmış, bu konuda yaşanan sorunlardan bahsetmiştir. Kıyı alanlarının planlı, etkin ve sürdürülebilir kullanımının sağlanması amacıyla kıyı alanları yönetimine yönelik öneriler geliştirmiştir. Alphan ve Ark (2004), Çukurova kıyı peyzajını, orta çözünürlükteki Landsat ETM+ verisinin kontrollü sınıflaması ile bitki örtüsü indikatörü esas alınarak karakterize etmiştir. Alphan ve Yılmaz (2004), mevcut sınıflama sistemlerini değerlendirilmiş ve farklı düzeylerdeki değişim tespiti ve izleme için kullanılacak sınıflama şemasına dair genel bir çerçeve oluşturmuştur. 11

22 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Uğur Erhan KAYA Düzenli ve Ark (2004), Doğu Akdeniz Bölgesi kıyısal alanlarında doğal olarak yetişen bitki taksonlarını (tür ve tür altı) ve botaniksel özelliklerini ortaya koymak amacı ile bilgisayar destekli bir veri tabanı oluşturmuştur. Koç ve Ark (2004), Saroz Körfezi nde yaşayan balık türlerini belirlemek amacıyla araştırma yapmıştır. Yetim ve Ark (2004), Tekirdağ kıyı şeridini ekolojik boyutta irdeleyerek çözüm önerileri ve bu doğrultuda alınması gereken önlemleri araştırmıştır. Yılmaz ve Ark (2004), farklı statüler (Tabiatı Koruma Alanı, Yaban Hayatı Koruma Alanı, Ramsar Alanı) ile yönetilen koruma alanlarının, biyolojik veri envanterine göre yeniden yapılandırılması amacıyla, güncel floristik veriler bazında, koruma politikalarına alternatif oluşturacak öneriler belirlemişlerdir. Yılmaz ve Ark (2005), Akdeniz Bölgesinin kıyı habitatlarını örneklemek amacıyla Göksu deltasında yayılan habitatları temsil eden 33 örnek alan üzerinde çalışmıştır. Her örnek alan için GPS koordinatları kaydedilmiş, örnek alan ve habitatların fotoğrafları çekilmiştir. Habitat sınıflamada indikatör olarak bitkiler kullanılmış, dominant, ayırıcı ve katılımcı türler belirlenmiş, örnek parsellerin vejetasyon özellikleri tanımlanmıştır. Bu 33 örnek alandaki bitki listesinin RAC/SPA ve CORINE habitat sınıflamaları ile karşılaştırılması sonucunda, alanda 21 habitat türü belirlenmiştir. Alphan (2006), Peyzajda meydana gelen değişimlerin nitel ve nicel özelliklerinin belirlenmesine esas oluşturacak bir çerçeve sunmuştur. Erdem (2006), Güney Ege Bölgesinde balıkçılık ve kıyı yönetiminin yeri ve önemini belirlemeye çalışmıştır. Urfalı ve Altınbaş (2006), Bakırçay deltası ve çevresinin doğal ve kültürel kaynak potansiyelinin uzaktan algılama tekniği ve uydu görüntüleri kullanarak belirlenmesi ve bunların CORINE dizgesine göre sınıflandırılmasını araştırmıştır. Özcan ve Ark (2008) Kavak Deltası nın (Saros Körfezi) flora ve avifauna özellikleri ile halofit-toprak ilişkisi ve kıyı kumul değişiminin uzaktan algılama ve CBS ile haritalanması kapsamında bir araştırma projesi yürütmüştür. Bu çalışmada 17 halofit türünün varlığını belirlemiş ve kumul florasına ilişkin bulguları sunmuştur. 12

23 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA 3. MATERYAL ve YÖNTEM Çalışmada kullanılan materyal ve uygulanan yöntem, çalışmanın amacına ulaşmayı sağlayacak biçimde çalışmanın kapsamına uygun olarak belirlenmiştir Materyal Saros Körfezi kıyı şeridi, sahip olduğu doğal ve kültürel özellikleriyle henüz bozulmamış ancak bozulma tehlikesi altında olan yörelerimizden biridir. Türkiye ile Avrupa nın köprü kurduğu bir noktada yer alması, doğal, kültürel, tarihi yapısı ve İstanbul, Çanakkale gibi önemli merkezlere yakınlığı sebebiyle kıyı alanı tercih edilmekte ve özellikle yaz mevsiminde yoğun bir kullanıma maruz kalmaktadır. Sahip olduğu doğal kaynak değerleri nedeniyle yüksek düzeyde turizm ve rekreasyon potansiyeli taşıyan kıyı alanında özellikle ikinci konut yerleşimlerinin yaygınlaştığı bildirilmiştir (Yılmaz, 2006). Önemli Kuş Alanı (ÖKA), Önemli Bitki Alanı (ÖBA) ve Doğal Sit statüleri bulunan bu kıyı ekosistemi ayrıcalıklı bitki örtüsü ve yaban hayatı potansiyeline karşın insan aktivitelerinin baskı derecesi itibariyle doğa koruma açısından sorunlarla karşı karşıyadır (Şekil 3.1). Öncelikle bitki örtüsü olmak üzere bölgenin doğal yapı özellikleri ile turizm ve rekreasyon aktiviteleri ve diğer alan kullanımları konusunda araştırma alanında daha önce yürütülmüş araştırmaların sonuçları materyal olarak kullanılmıştır. Konu ile doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili yerli ve yabancı literatür, yardımcı materyal olarak kullanılmıştır. Çalışma alanına yönelik sağlanabilecek her türlü görsel materyale ek olarak, saha çalışmaları sırasında habitat özelliklerini yansıtacak fotoğraflar çekilmiştir. Araştırmada, alan sınırlarının saptanmasında ve topoğrafik verilerin elde edilmesinde 1/ ölçekli topoğrafik haritalardan ve tarihli LANDSAT uydu görüntüsünden yararlanılmıştır. 13

24 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA Şekil 3.1. Önerilen çalışma alanı için seçilen Saros Körfezi kuzey kıyısının haritası Araştırma Alanı Araştırma alanını, Trakya Bölgesi nin güneyinde, Saros Körfezi nin kuzeyinde Meriç Deltası nda yer alan Enez, Erikli, Vakıf, ve İbrice yerleşimleri çevresinde yer alan kıyı habitatları oluşturmaktadır Araştırma Alanının Özellikleri Toplam yüzölçümü ha olan Edirne ve Çanakkale illerinin sınırları içinde yer alan Saros Körfezi nin %40 ı koruma altındadır. Mecidiye den Enez e kadar uzanan alanın jeolojik yapısının esasını oluşturan miyosen, kumlar ile kumtaşları, kil ve marnlardan ibaret bir formasyondur (Irmak, 1980). Alan, doğuda 25 m ye kadar yükselebilen, sert kireçtaşı kayalıklarından oluşan bir bant ile çevrilidir. Batıya doğru bu kireçtaşı sırtları alçalır ve daha yumuşak kireçtaşları ve kumtaşları olarak uzanır. Burada dar kumullar meydana gelmiştir. Bu çeşit kumullar, vadi ağızlarında çok iyi bir şekilde gelişerek suyun geçişini engeller ve bunun sonucunda da, Mecidiye kumullarının batı ucunda yer alan Tuzla Gölü nde olduğu 14

25 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA gibi, az tuzlu sığ lagünlerin meydana gelmesine neden olur. Alanın zengin florası, Türkiye nin başka hiçbir yerinde bulunmayan bitki türlerini de barındırmaktadır. Nispeten bozulmuş kumul bitki örtüsü, deniz kenarından karaya doğru değişik bir mozaik oluşturmuştur. Alandaki mevcut bitki örtüsü Agropyron sp., Ammophila arenaria, Anchusa sp., Cakile maritima, Centaurea spinosa, Chondrilla spinosa, Cistus sp., Eryngium maritimum, Holoschoenus vulgaris, Jasione heldreichii, Juncus gerardii, Juniperus oxycedrus, Limonium sp., Osyris alba, Quercus coccifera, Quercus ithaburensis ssp. macrolepis, Paliurus spina-christii, Phragmites australis, Pistacia terebinthus, Polygonum mesembricum ve Salsola ruthenica olarak tespit edilmiştir. Ayrıca; Aurinia uechtritziana, Centaurea polyclada, Corrigiola litoralis, Crambe maritima, Dianthus ingoldbyi, Ephedra distachya ssp. monostachya, Frankenia hirsuta, Matthiola sinuata, Molluga cerviana, Silene faboroides, Silene frivaldskyana, Trachelium jacquinii, Trifolium ornithopodioides ve Verbascum pinnatifidum alandaki nadir türlerdir (Byfield ve Özhatay, 1996). Mecidiye ve Abdurrahim çevresi ağırlıkta olmak üzere dar bir kumul sistemi oluşmuştur. Bitki örtüsü kısmen tahrip edilmiş olmakla birlikte bu kumul sisteminde bazı bitki örtüsü tipleri tanımlanabilir. Bunlar arasında en önemlileri Aurinia uechtritziana, Centaurea polyclada, Chondrilla juncea, Holoschoenus spp., Jasione heldreichii, Verbascum pinnatifidum yarı sabit sarı kumul ve Cistus spp., Dianthus giganteus, Ephedra distachya ssp. monostachya, Juniperus oxycedrus, Paliurus spina christi, Pistacia terebinthus, Osyris alba ve Silene frivaldskyana gibi taksonlarla karakterize edilen çeşitli sabit kumul bitki örtüleridir (Özhatay ve Ark, 2003). Saros Körfezi ndeki kıyı kumulları fitososyoloji ve flora açısından Türkiye nin diğer kıyı kumul sistemlerinden çok farklıdır ve bu nedenle koruma altına alınması da çok önemlidir. Türkiye de yalnız Karadeniz kıyılarında sınırlı olarak bulunan Aurinia uechtritziana populasyonları Ege kıyılarında yalnız burada ve bol miktarda yetişir. Centaurea polyclada türünün kumul habitatlarda yetişen tek populasyonuna ev sahipliği yapar. Alanın florasında yer alan nadir türlerden Ephedra distachya ssp. monostachya yalnızca Trakya nın Ege kıyıları ve Anadolu nun kuzeybatı kıyılarındaki kumullarda sınırlı olarak bulunur. Aynı şekilde Silene 15

26 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA frivaldskyana buradan başka Türkiye de yalnız Trakya da birkaç mera topluluğunda daha kayıtlı, nadir bir türdür. (Özhatay ve Ark, 2003) Bazı geniş ve sığ vadi içlerinde, kumulların yüzey sularının denize akışını engellemesi sonucu mevsime bağlı büyük hafif tuzlu lagünler oluşmuştur. Bu lagünlerden en büyük ikisi Erikli Beyköy Deresi ile Vakıf Kurukaraağaçlı Deresi ağızlarında yer alır. Yazları büyük ölçüde kuruyan bu lagünlerde çeşitli hafif tuzlu bataklık bitki örtüsü tipleri ortaya çıkar: Bunlar Agrostis stolonifera, Juncus acutus, J. gerardi, J.maritimus, Limonium bellidifolium, L.virgatum, Phragmites australis ve Plantago coronopus türlerini içeren hafif tuzlu meralardan Salicornia türlerinin baskın olduğu açık tuzcul düzlüklere kadar değişir. Kumullar ve tuzcul bataklıkların birleştiği sığ kumul gölcükler ve hafif tuzlu kumul meralarda ise Corrigiola litoralis, Mollugo cerviana ve Trifolium ornithopodioides gibi Türkiye de nadir bazı bitki türleri yetişir (Özhatay ve ark, 2003) İklim Saros Körfezi yarı nemli iklim tipi ile kurak bölge ormanları vejetasyon tipine sahiptir. Ege Denizi kıyısındaki Saros Körfezi nde Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir.yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. Yıllık ortalama sıcaklığı 14.4 C en yüksek sıcaklık 37.4 C en düşük sıcaklık -12 C yıllık yağış 648 mm dir (Anonim, 2003) Yerleşim Yöredeki köy yerleşimlerinin kıyı şeridine uzaklıkları 3-7 km arasında değişmektedir. Kıyı şeridindeki ikinci konutlar genellikle yaz mevsiminde kullanıldığından, yaz nüfusunda büyük oranda artış olduğu gözlenmiştir. Alandaki ikinci konut sayıları yaklaşık olarak; Adilhan (200), Sazlıdere (128), Gökçetepe (398), Mecidiye (3646), Erikli (4270) (Şekil3.4), Yayla (3100), Karaincirli (160), Vakıf (140), Büyükevren (750), Gülçavuş (960) ve Sultaniçe (1470) yerleşimleri için litaratür bilgilerine göre derlenmiştir. (Yılmaz ve Serbest, 2005). 16

27 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA Şekil 3.2. Erikli bölgesi yerleşim alanları Rekreasyon ve Turizm Kendine özgü flora ve faunasıyla oldukça yüksek rekreasyonel potansiyele sahip Saros Körfezi kıyılarında ata binme, bisiklete binme, kros, voleybol, basketbol, yüzme, dalış, su kayağı, sörf, kürek, yelken sporları yapılmaktadır. Kayalıklarda olta balıkçılığı ve ormanda avcılık yapılmaktadır. Keşan ilçesi orman alanlarından Gökçetepe orman içi dinlenme yeri ve çadırlı kamp alanı 2500 kişi/yıl kapasiteye sahiptir. Konaklamak amacıyla 23 adet orman evi ve 27 adet bungalov yer almaktadır. Danişment orman içi dinlenme yeri ve çadırlı kamp alanı 5000 kişi/yıl kapasiteli, orman ile su ekosistemini bir arada bulunduran rekreasyonel alanlardır. Keşan ilçesi Erikli sahilinde bulunan 1 adet otel konaklama amacıyla kullanılmaktadır (Yılmaz ve Serbest, 2005) Atık Yönetimi Saros Körfezi ne sanayi tesislerinden atık deşarjı yapılmamaktadır. Ancak yerleşim alanlarından gelen kanalizasyonlar denize verilmektedir. İkinci konutların yer aldığı sahil kesiminde Erikli dışında hiçbir bölgede alt yapı tesisi 17

28 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA bulunmamaktadır. Atık sular fosseptik çukurlarına boşaltılmaktadır (Yılmaz ve Serbest, 2005) Tarım ve Hayvancılık Saros Körfezi ne kıyısı olan Keşan ve Enez ilçelerine ait köylerinin geçim kaynaklarının başında tarım ve hayvancılık gelmektedir. Yörede başlıca tarımsal ürünler olarak buğday, ayçiçeği, çeltik, yonca, fiğ, kavun, karpuz, domates başta olmak üzere diğer sebzeler üretilmektedir. Saros Körfezi nde kara avcılığında tavşan, yabani ördek, kaz, bıldırcın, üveyik avlanan türler arasındadır. Bunun yanı sıra büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık, kümes hayvancılığı ve arıcılık yapılmaktadır (Yılmaz ve Serbest, 2005) Balıkçılık Körfezde başta sardalya ve hamsi olmak üzere, istavrit, karagöz, kefal, orkinos, lüfer, çinekop, mercan, mezgit, mırmır, sarpa, tekir, torik ve kalamar avlanmaktadır. Saros körfezi halen bol balık bulunan sayılı kıyılarımızdandır (Yılmaz ve Serbest, 2005) (Şekil 3.3). Şekil 3.3. İbrice Limanı 18

29 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA Sanayi Enez İlçesi Büyükevren köyünde 1 adet Bentonit ocağı, Keşan İlçesi, Mecidiye Beldesinde ise kireçtaşı ocakları bulunmaktadır. Bunların dışında araştırma alanının yakın çevresinde 1 adet deri ve 2 adet gıda sanayisine yönelik fabrika yer almaktadır (Anonim, 2003) Koruma Alanları Araştırma alanı sınırları içinde bulunan bazı alanlar değişik yasal düzenlemelerle koruma altına alınmıştır (Çizelge 3.1). Bu kapsamda 8 alanda I. Ve II. Derecelerde belirlenmiş Doğal Sit ve 5 alanda I. Derece Arkeolojik Sit bulunmaktadır. Çizelge 3.1. Araştırma alanı ve yakın çevresinde yer alan doğal ve arkeolojik sit alanları (Yılmaz, 2006). Adı Yeri Özellikleri Kale boğazı deltasından, Uzunkum- Küçükköy ve Toplar tepesini içine alan bölge. Keşan ( / 4522) I.Derece Doğal Sit Saros Körfezinin Keşan ve Enez kıyıları Keşan-Enez ( / 3379) I.-II. Derece Doğal Sit Uzunkum Keşan-Mecidiye ( / 4522) I.Derece Doğal Sit Gala-Tuzla Gölü Keşan-Erikli Dere ( /1733) II.Derece Doğal Sit Enez Büyük Gala Gölü Doğal Siti Enez ( /1121) I.Derece Doğal Sit Enez-Dalyan-Taşaltı-Işık ve Tuzla gölleri ile büyük gala gölü ve çevresi Enez ( / 1121)II.Derece Doğal Sit Enez-Sultaniçe de Karagöl Enez-Sultaniçe ( / 2322 )I.Derece Doğal Sit Enez Gala Gölü Doğal Sit Enez-İpsala Arası ( /834) I.Derece Doğal Sit Çavuşköy Manastır Mevkii Enez-Çavuşköy ( / 1005) I.Derece Ark. Sit. Yeniceköy Manastır Mevkii Enez-Yeniceköy ( / 1005) I.Derece Ark. Sit. Hocaçeşme Höyüğü Enez-Yeniceköy ( / 1005) I.Derece Ark. Sit. Gökçetepe Bizans Kalesi Keşan Mecidiye (1392) I.Derece Ark. Sit Kaletepe Kalesi Gökçetepe Sahili (1393) I.Derece Ark. Sit 19

30 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA Saros Körfezi kıyı şeridinde bulunan Adilhan, Sazlıdere, Gökçetepe, Mecidiye, Erikli, Yayla, Karaincirli, Vakıf, Büyükevren, Gülçavuş, Sultaniçe kumulları doğa koruma açısından öncelikli alanlardır. Kıyı kumullarının uzunlukları ve kapladıkları alanları Çizelge 3.2 de verilmiştir. Çizelge 3.2. Araştırma alanında tespit edilen kumulların uzunlukları ve alanları (Yılmaz, 2006). Kıyı Kumulları Uzunluğu (km) Alanları (ha) Adilhan Kıyı Kumulu Sazlıdere Kıyı Kumulu Sazlıdere Bekçiçavuş Burnu Mevkii Sazlıdere Kum Tepe Mevkii Gökçetepe Kıyı Kumulu Gökçetepe Kale Mevkii Mecidiye Kıyı Kumulu Mecidiye Uzun Kum Mevkii Erikli Kıyı Kumulu Yayla Kıyı Kumulu Karaincirli Kıyı Kumulu Vakıf Kıyı Kumulu Büyükevren Kıyı Kumulu Gülçavuş Kıyı Kumulu Sultaniçe Kıyı Kumulları TOPLAM Şekil 3.4. Enez Bölgesi Kumul alanları 20

31 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA 3.2. Yöntem Avrupa Topluluğu Konseyi, CORINE (Coordination of information on the Environment) projesinin amacını; topluluk bünyesinde doğa koruma açısından büyük önem taşıyan yaşam ortamlarının tanımlanması ve adlandırılması şeklinde belirtmiştir ve 1990 yılları arasındaki deneme safhasında yürütülen biyotop envanterinin tamamlanmasına yönelik çalışmanın sonuçları CORINE biyotopları kitapçığında açıklanmıştır. Bu tür alanların doğa koruma açısından öneminin belirlenmesine yönelik herhangi bir girişim, bu alanların envanteri, korunan alan ağlarının oluşturulması veya bu tür ağların gelişiminin izlenmesi habitat ve ekosistemlerin detaylı bir şekilde belirlenmesini gerektirir. Bu noktada flora, fauna ve abiyotik çevrenin etkileşimi sonucu oluşan tanımlanabilir toplulukların adlandırılması için bir tipolojinin gerekliliği vurgulanmıştır. Bu yaklaşımın, Avrupa Birliği nin kapladığı coğrafik ve çevresel alanın tümünü içermesi öngörülmüştür. Habitat tipleri, tanımlama sistemini örneklemek için CORINE arazi örtüsü 3. düzey sınıfları kullanılmıştır. Araştırma alanında Araştırma Bulguları bölümünde sunulmuştur. Alanda bulanan yaşam ortamlarının (karasal ve sulak alan) adlandırılması ve sınıflanması amacıyla CORINE biyotopları kitapçığı kullanılmıştır (ANONYMOUS, 1991). CORINE biyotop sınıfları; (1) Kıyısal ve Tuzcul Topluluklar, (2) Denizler Dışındaki Topluluklar, (3) Çalılıklar ve Çayırlar, (4) Ormanlar, (5) Bataklıklar, (6) Kayalıklar, Sarp Kayalıklar ve Kumullar ve (8) Tarımsal Alanlar ve Kültürel Peyzaj şeklindedir. Habitatlar düzeyinde yapılan bu sınıflama CORİNE arazi örtüsü 3. düzey (ANONYMOUS, 1994) sınıfları ile eşleştirilmiştir. Araştırma alanı olarak seçilen Saros Körfezi kıyılarının, Avrupa kıtası üzerinde yer alması, AB ölçeğinde hazırlanan CORINE sınıflama sistemine uyum açısından bir avantaj sağlamıştır. Belirlenen yaşam ortamlarının haritalanması amacıyla, alana ait 1/ ölçekli topoğrafik haritalar ve uydu görüntülerinden yararlanılmıştır. 21

32 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA Araştırma için seçilen kıyı alanında yapılan ön çalışmalara göre, olası habitat çeşitliliğini ortaya koyabilecek örnek alanlar seçilmiştir (Şekil 3.5). Bu örnek alanlarda yapılan arazi gözlemlerinde birbirinden farklılık gösteren bitki toplulukları dikkate alınarak gözlemler yürütülmüştür. Arazi gözlemlerinde habitat karakteristikleri ve bitki tür kompozisyonu dikkate alınmış yer arazi örtüsü düzeyinde kontrol noktaları alınarak LANDSAT uydu görüntüsü sınıflandırılmıştır. Elde edilen tür kompozisyonu bilgisi bazında, habitat tiplerinin CORINE şeması ile karşılaştırması yapılmıştır. Tanımlanan habitat tiplerinin BERN Sözleşmesi Ek-I Listesi ne göre değerlendirilmesi ile korumada öncelikli alanlar belirlenmiştir. Şekil 3.5. Araştırma için seçilen kıyı alanında örnekleme noktalarının genel dağılımı Araştırma sonunda elde edilen bulgular; uygulamaya aktarılabilmesi amacıyla ilgili kurumlar ve ilgi gruplarıyla paylaşılacaktır. Araştırmada izlenen yöntemin akış şeması Şekil 3.6 da verilmiştir. 22

33 3. MATERYAL ve YÖNTEM Uğur Erhan KAYA ÖNCEKİ ÇALIŞMALARIN İNCELENMESİ Floristik bulguların ve alan kullanım bilgilerinin derlenmesi Morfolojik yapı özelliklerinin incelenmesi ÖN ÇALIŞMALAR CORINE Sınıflama Sistemi Arazi çalışmaları için örnek alanların seçilmesi Uydu görüntüsünün yorumlanmasıyla ön bilgilerin elde edilmesi Uydu görüntüsünün temini Arazi gözlemler ve Vejetasyon analizi VERİ TOPLAMA ve DEĞERLENDİRME Habitat tiplerinin tanımlanması Tanımlanan habitatların CORINE Sınıflama Sistemi ile eşleştirilmesi Habitatların yersel dağılımının haritalanması SONUÇ BERN Sözleşmesi Ek Listesine göre korumada öncelikli alanların belirlenmesi Şekil 3.6. Araştırmada izlenen yöntemin akış şeması 23

34 4. ARAŞTIRMA BULGULARI Uğur Erhan KAYA 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1. Habitat Sınıflaması İçin Örnekleme Noktalarının Belirlenmesi Alanda bulanan yaşam ortamlarının (karasal ve sulak alan) adlandırılması ve sınıflanması için yapılan arazi gözlemleri sırasında arazi örtüsü sınıflaması için 29 alanda örnekleme noktaları seçilmiştir. Habitat tiplerini tanımlamak için bu alanlar ile ilişkili olarak 20 örnek alanda ise vejetasyon analizi çalışması yürütülmüştür. Bu alanlar, kaydedilen GPS (küresel konumlama sistemi) koordinatlarına göre Şekil 4.1 de verilmiştir. Şekil 4.1. Habitat sınıflaması için örnekleme noktaları 4.2. Vejetasyon Tipleri ve Örnekleme Noktalarında Tür Kompozisyonunun Belirlenmesi Alanda genel olarak kıyı kumulları, tuzcul kıyı bataklıkları, maki, herdemyeşil orman ve yaprak döken orman vejetasyonu olmak üzere 5 vejetasyon tipi görülmüştür. Bunlar dışında, maki veya orman vejetasyonları ile kaplı alanların 24