KUR AN DA FERDİ AHLÂK İLKELERİ. Hayrunnisa BAKIRCI

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KUR AN DA FERDİ AHLÂK İLKELERİ. Hayrunnisa BAKIRCI"

Transkript

1 KUR AN DA FERDİ AHLÂK İLKELERİ Hayrunnisa BAKIRCI Yüksek Lisans Tezi TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI Prof. Dr. Şehmus DEMİR 2014 Her Hakkı Saklıdır

2 T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI Hayrunnisa BAKIRCI KUR AN DA FERDİ AHLÂK İLKELERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ TEZ YÖNETİCİSİ Prof. Dr. Şehmus DEMİR ERZURUM 2014

3

4

5 I İÇİNDEKİLER ÖZET... II ABSTRACT... III KISALTMALAR...IV ÖNSÖZ...VI GİRİŞ I. ARAŞTIRMANIN KONUSU ve AMACI... 1 II. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ VE YÖNTEMİ... 2 BİRİNCİ BÖLÜM AHLÂK ve İSLAM DA AHLÂK 1.1. AHLÂK Ahlâkın Tanımı Ahlâkın Mahiyeti Ahlâkın Temelleri Din Dışı Temeller Açısından Ahlâk Dini Temel Açısından Ahlâk Dini Temele İtirazı olanlar Açısından Ahlâk İSLAM DA AHLÂK İslam Ahlâkı Kur an ın İndiriliş Amacı Kur an ın Muhtevası Kur an da Ahlâk Allah a Karşı Olan Ahlâki Davranışlar İnsanlara Karşı Olan Ahlâki Davranışlar İnsanın Yaradılış Amacı İnsanın Yaradılış Şekli ve Seyri İnsanın Karakteri ve Ahlâkı İKİNCİ BÖLÜM KUR AN EKSENİNDE BAZI AHLÂK PRENSİPLERİ 2.1. HÜSNÜ L- HULUK Adalet Affetme... 51

6 II Ahde Vefa Ana-Babaya İtaat ve İhsan Birlik Beraberlik ve Kardeşlik Hayat Hakkına Saygı Hayra Davet İnfak İstişare İtidal Sabır- Sebat Ticaret Ahlâkı SÛÜ L-HULUK Alay Etme- Ayıplama Emanete Hıyanet Gıybet Kibir Lakap Takma Riya Tecessüs Zann Zina SONUÇ KAYNAKÇA ÖZGEÇMİŞ

7 II ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ KUR AN DA FERDİ AHLÂK İLKELERİ Hayrunnisa BAKIRCI Danışman: Prof. Dr. Şehmus DEMİR 2014, 180 Sayfa Jüri: Prof. Dr. Şehmus DEMİR Doç. Dr. Eyüp BEKİRYAZI Yrd. Doç. Dr. Hasan YILMAZ İnsanoğlu yaratıldığı günden beri, maddi ve manevi bir düzende yaşamaya muhtaçtır. Bu ihtiyacı karşılamak için ortaya çıkan prensipler, toplum kadar dinin de etkisine açık olan ahlâki değerlerdir. Söz konusu değerler, bireye yaratan ve yaratılana karşı sorumluluğunu hatırlatmaktadır. Böylece, insanlar dünya ve ahiret mutluluğuna ulaşmaktadır. Bu çalışma, ahlâkı hem bir kavram hem de ayetler çerçevesinde bir değer olarak ele almayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda bütün inanç ve yaşam biçimlerini ilgilendiren ahlâkın toplumdaki yer ve önemine değinilmiş, birey ve toplum bakımından dünyevi ve uhrevi müeyyidesi ele alınmıştır. Konunun kapsamı dikkate alınarak, iyi ve kötü ahlâkla ilgili ayetler, belirlenilen başlıklar çerçevesinde sınırlandırılmıştır. Çalışmada ele alınan ayetlerin yorumlanmasında bazı tefsir ve hadis kaynaklarına başvurulmuştur. Bahsi geçen ayetler ışığında Kur an ve İslam ın önerdiği ahlâkın nasıl olması gerektiği ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Kur an, Ahlâk İlkeleri, Ferdi Ahlâk, Sûü l-huluk, Hüsnü l- Huluk

8 III ABSTRACT MASTER-THESIS THE PRINCIPLES OF INDIVIDUAL MORALITY IN THE QURAN Hayrunnisa BAKIRCI Advisor: Prof. Dr. Şehmus DEMİR 2014, 180 Pages Jury: Prof. Dr. Şehmus DEMİR Assoc. Prof. Dr. Eyüp BEKİRYAZI Asst. Prof. Dr. Hasan YILMAZ Humankind is in need of substantive rules and moral regulations since its creation. These principles revealed to meet this need are the moral values that they are open to influence of society as well as religious. These values remind person of his own responsibilities toward the Creative and created. Thus, people reaches to happiness of the world and hereafter. This study aims to evaluate the morality as both a concept and a value within the framework of verse of the Holy Quran. For this purpose, it was discussed the place and importance of morality in society related to all of beliefs and lifestyles, and was investigated the worldly and otherworldly sanctions in terms of individual and society. Considering the scope of the subject, the verse texts related to good and bad morals was limited to the framework of the titles determined. In the interpretation of the verses discussed, some of Qur an Commentaries (tafsir) and hadith sources were used. Under the light of verses mentioned above, the morality how it should be, proposed by Kur'an and İslam, was demonstrated. Key Words: Quran, Morality Principles, Individual Moral, Antisocial Behaviour, Social Ethics

9 IV KISALTMALAR a.s. AÜİF Bkz. cc CÜİFD Çev. ÇÜİFD DİA DİB DİD EÜİFD FÜİFD :Aleyhi s-selam :Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi :Bakınız :Celle Celaluhu :Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi :Çeviren :Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi :Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi :Diyanet İşleri Başkanlığı :Diyanet İlmi Dergisi :Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi :Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi h. :Hicri haz. HÜİFD Hz. İFAV :Hazırlayan :Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi :Hazreti :Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları m. :Miladi mat. md. MEB Nşr. OMÜİFD sav :Matbaası :Madde :Milli Eğitim Bakanlığı :Neşreden :Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi :Sallallahu Aleyhi ve Selem

10 V SÜİF TDK TDV TFD thk. trc. tsh. ty. vb. vd. :Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi :Türk Dil Kurumu :Türkiye Diyanet Vakfı :Türk Felsefe Derneği :Tahkik :Tercüme :Tashih :Tarih yok :ve benzeri :ve diğerleri y. :Yıl yy. y.y. Yay. :Yıl Yok :Yer yok :Yayınları

11 VI ÖNSÖZ İnsanoğlu fıtratı itibariyle, mutluluğa ulaşma gayesiyle yaşamaktadır. Bu hususta ona destek olan, hem kendisinden hem de dininden müteşekkil bazı kaideler bulunmaktadır. İnanan veya inanmayan her bireye ve toplum düzenine müspet katkısı olan bu kaidelere genel olarak ahlâk denilmektedir. Ahlâkın insan hayatı için vazgeçilmez olarak görülmesi nedeniyle Kur an ın bireyin ahlâkına bakışı, çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmanın giriş bölümünde, ana hatlarıyla ahlâk ve Kur an dan bahsedilmiştir. Daha sonra konunun önemi ve çalışmanın yönteminden bahsedilmiştir. İki ana bölümden oluşan bu çalışmanın ilk bölümünde ahlâk ve Kur an üzerinde durulmuştur. Ahlâk başlığı altında evvela onun tanım ve kavram bakımından ne olduğuna, daha sonra ahlâk kelimesi ile ilişkili olan huy, tabiat ve mizacın ahlâkı nasıl etkilediğine, İslam âlimlerinin bu kelimeler arasındaki farkı belirleme gayretlerine yer verilmiştir. Ulemanın bu çabaları sonucu, insanların huylarının elde ediliş şekillerine göre fıtri ve kazanılmış ahlâk diye iki farklı kategoride değerlendirdiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda zuhur bulan ahlâkın değişip değişemeyeceği hakkındaki görüş farklılıklarının sebebine değinilmiştir. Ahlâkın mahiyeti hakkındaki düşüncelerin akabinde onun hangi temele oturtulması gerektiği, dini ve felsefi temellendirme gayretleri ışığında izah edilmiştir. Bu çerçevede ahlâk sistemleri, birey ve toplum üzerindeki etkileri bakımından dini ve din dışı olmak üzere iki ana başlığa ayırmıştır. Ahlâkı bir kavram olarak ele aldıktan sonra Kur an ın ne olduğuna ve indiriliş sürecine kısaca yer verilmiştir. O nun muhatap aldığı insana nasıl değer ve yer verdiği, neden insanı halife ve emanetçi kıldığı üzerinde durulmuştur. Bu izahattan sonra çalışmanın temelini oluşturacak olan Kur an ın ahlâka bakışı ele alınmıştır. Kur an ın, ihtiva ettiği diğer konularda olduğu gibi ahlâkı da sistematik olarak ele almadığı ancak eksiksiz bir ahlâk sistemi oluşturacak zenginlikte ayetler barındırdığı tespit edilmiştir. Ayetlerde belirtilen nazari (teorik) ve ameli (pratik) kurallar çerçevesinde ferdin başta Allah a sonra kendisine ve diğer insanlara karşı sorumluluğu olduğu anlaşılmıştır. Sorumluluk sahibi insanın nasıl davranışlar sergilemesi gerektiği ayet ve hadisler çerçevesinde aktarılmaya çalışılmıştır.

12 VII Çalışmanın ikinci bölümünde Kur an ın ferdin ahlâkına bakışı ayetler çerçevesinde ele alınmıştır. Mümin bireyin, toplum içerisindeki davranışlarını düzenleyen, huzur ve mutluluğuna yön veren, ahlâkının güzelleşmesine katkı sağlayan ahlâk özellikleri, Kur an da geniş yer bulduğu tespit edilmiştir. Konunun Kur an daki kapsamı dikkate alınarak ahlâk ayetlerinin tamamı değil bir kısmı ele alınmıştır. Ayetlerde övülen ve yerilen ahlâk özellikleri, hüsnü l-huluk (güzel huy) ve sûü l-huluk (kötü huy) terimleri kullanılarak incelenmeye çalışılmıştır. Hüsnü l-huluk başlığı altında incelenen ayetlerde alfabetik sıra takip edilmiştir. Adalet, hayat hakkına saygı, affetme çerçevesindeki ayetlerde insana, güven ortamı oluşturması emri aktarılmıştır. Ahde vefa, birlik- beraberlik- kardeşlik ve istişare üzerine inmiş ayetler çerçevesinde, oluşturulması istenen güven ortamının devamını sağlayacak prensiplerden bahsedildiğine değinilmiştir. Bunların yanı sıra ana-babaya itaat ve ihsanı emredildiği üzerinde durulmuştur. İnsanları hayra davet etmeye çağıran ayetlerle insanın sadece kendi için yaşamaması gerektiği, üzerinde hakkı olanların haklarını teslim etmesinin fazileti üzerinde durulmuştur. Her bakımdan insanın hayatını düzenleyen ayetlerde harcamalarının niteliği ve ölçüsüne de değinilmiştir. Bu minvalde ele alınan infak ve itidal başlıklarının akabinde, insanın kazancına bile bile gölge düşürmemek için ticari işlerinde dürüst olması emri üzerinde durulmuştur. Ayrıca zorluklar karşısında mümin bireyin duruşunun sabır- sebat üzere olması gerektiğini vurgulayan ayetler nakledilmiştir. Bu sayede iyi olup öyle davranmanın kötü olmaya nazaran daha meşakkatli olduğu, dünyanın bir imtihan alanı olduğunun unutulmaması istendiği hatırlatılmıştır. Sûü l-huluk başlığı altındaki Kur an ın yerdiği davranışlarla ilgili ayetler de alfabetik sırayla incelenmiştir. Ayetlerde yer alan alay edip ayıplama, lakap takma ve kibir kavramlarının, insanın onur ve haysiyetini zedelediği, kendi dışındaki insanları küçük görmenin kişinin kendisini alçalttığı üzerinde durulmuştur. Gıybet etme, zanda bulunma ve tecessüs çerçevesinde de insanın evvela kendi şahsiyetine zarar verdiği, bildiği veya bilmediği hususlarda yerli yersiz konuşmanın ona bir faydasız olduğu için uzak durulması gereken davranışlar olduğuna değinilmiştir. Riya, zina ve emanete hıyanet mefhumları üzerinden insanları aldatmanın toplumun çöküşüne sebep olan

13 VIII çirkin davranışlar olduğuna değinilmiştir. Bu sayede de bunlardan uzak durmayan ferdi bekleyen dünyevi ve uhrevi sonun iyi olmayacağı vurgulanmıştır. Bu çalışmanın hazırlanmasında evvela hoşgörüsü ve manevi desteği ile danışmanlığımı yapan değerli hocam Prof. Dr. Şehmus DEMİR e, ihtiyaç duyduğum rehberliği benden esirgemeyen kıymetli babam Prof. Dr. İhsan BAKIRCI ya saygı ve şükranlarımı sunarım. Yanı sıra maddi manevi desteğini benden esirgemeyen aileme ve arkadaşlarıma, kaynakların toplanması aşamasında bana yardımcı olan, Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesine, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırma Merkezi (İSAM) Kütüphanesine, Süleymaniye Kütüphanesine ve çalışanlarına teşekkür ederim. Erzurum Hayrunnisa BAKIRCI

14 1 GİRİŞ İnsan, yaratılanların en şereflisidir. Ona diğer yaratılanlardan farklı olarak bahşedilen akıl sebebiyle davranışlarından sorumludur. Geçmişten günümüze gördüğümüz örnekler neticesinde söylenebilir ki, insan toplum içinde olsa da olmasa da başta kendisine ve Yaratıcısına olmak üzere ailesine, akrabasına, içinde yaşadığı topluma, bağlı olduğu devlete hatta kendi türü dışındaki canlılara karşı sorumlulukları vardır. Bu ve benzeri sorumluluklar, onu ister istemez sorumluluk alanı ile ilgilenmeye yöneltir. Ayrıca sosyal bir varlık olan insan, nasıl davrandığına, yapıp etmelerinin sonuçlarına dikkat etmelidir. İnsan, yaşam koşullarını sadece kendi gücü, gayreti ile idame ettirebilse dahi yine çevresindekilerle ilgilenir. Buna göre, sorumluluk ve ilginin neticesinde ortaya çıkan görevleri doğru ve iyi bir şekilde yerine getirmek, ahlâktır. Yahut daha açık bir ifade ile kişiye hem yüklenmesi gereken sorumluluklarını hatırlatan hem de bunu en güzel şekilde yerine getirip huzuru sağlayan, ahlâki değerlerdir. I. ARAŞTIRMANIN KONUSU ve AMACI Ahlâk, inanan ferdin hem Allah la hem de diğer fertlerle ilişkisini, inanmayan ferdin ise sadece dünyevi ilişkilerini düzenleyen en önemli unsurdur. Kur an-ı Kerim, insanları doğru yola ulaştıracak emir ve yasakları barındıran İlahi bir kitaptır. Müslümanların kutsal kitabı olmasının yanı sıra inanan bireyin, ahlâklı bir yaşam sürmesi amacıyla hayatının tüm yönlerini düzenleyen bir rehberdir. Kur an daki ahlâk ve ahkâm ayetleri birey, toplum, kurum ve daha birçok unsur için dünya ve ahirete yönelik, olması gereken makul ölçüyü belirler. Ancak günümüzde, ona verilen önem gitgide azalmakta ve insanlar, iyi ile kötü ahlâkın ayırımına dikkat etmeksizin bir hayat düzeni, yaşam çevresi edinmektedir. Bu durum, farkına varmadan yavaş yavaş yozlaşan, günahı kanıksayan, vurdumduymaz bir bünye ihdas etmektedir. Buna göre birey ve toplum bakımından vazgeçilmez bir unsur olması gereken ahlâk prensipleri, insanın her iki âlemdeki mutluluğu için konulan ahlâki emir ve yasaklarla ortak bir alanı paylaşmaktadır. Tek tek bütün fertleri ilgilendiren bu ortak alanı, yani ahlâki değerler bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Bu ahlâki

15 2 değerlerin, İslam daki yeri ve Kur an ın bakış açısını ele alıp incelemek de çalışmanın amacını oluşturmaktadır. II. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ VE YÖNTEMİ İnsanın karakter ve kişiliğinin nasıl olduğunu en iyi anlatan, davranışlarıdır. İçinden gelerek samimiyetle yaptıklarının yanında korku veya gösterişle yaptıkları da vardır. Dünyada bir sonuç elde etmek için her iki yol da mubah görülse de ahirette bunların bir karşılığı olacağı düşüncesi, mümin ferdi kontrollü davranmaya sevk eder. İman sahibini, iman sahibi olmayandan ayıran bu ince bir çizgi, kutsal kitapların ahlâka verdiği önemi ortaya çıkarır. Din ve toplumlar tarafından ahlâka verilen kıymet, fiili hayatta karşılığını tam manasıyla bulamamaktadır. Müminin mümin üzerindeki haklarından olan emr-i bi l-ma ruf, nehy-i ani l-münker münasebetiyle hatırlatmalar yapılmaktadır. Dejenere edilen dini ve sosyal ahlâk esaslarını, ayetler üzerinden ele alıp tefsir ve hadis çerçevesinde inceleme bu çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Kur an-ı Kerim, inmeye başladığı dönemden itibaren okunup anlaşılmaya ve tatbik edilmeye çalışılmaktadır. Kıyamete dek hükmü baki kalacak olan bu evrensel mesaj kaynağının içeriği, incelenmeye de devam etmektedir. Zira hem dünya hem de ahiret afiyeti, mutluluğu onu doğru anlayıp uygulamaktan geçtiği için bu amaca yönelik farklı metotlar geliştirilmektedir. Örneğin Kur an ı doğru anlama metotlarından biri, surelerin ele aldığı konuları bir bütün olarak incelemektir. Bu minvalde farklı bilim dalları tarafından yapılan çalışmalar gün geçtikçe artmaktadır. Tefsir alanında da yapılmış birçok çalışma mevcuttur ve bu çalışmalara Konulu Kur an Tefsiri denilmektedir. Bu araştırma da, konulu Kur an tefsiri metodundan istifade edilerek Kur an daki genel ahlâk anlayışı üzerinden birey ahlâkı incelenmektedir. Bu nedenle çalışmada, bireyi ilgilendiren davranış şekilleri ferdi ahlâk olarak tanımlanmaktadır. Ahlâk ayetleri birçok farklı bilim dalı tarafından defaatle incelenmiştir. 1 Bu çalışmada da ahlâk, bir kavram olmanın yanı sıra bir değer olarak ele alınıp bu cihetteki ayetler, tefsiri bir yaklaşımla incelenmiştir. Yani ayetin iniş sebebi, sibak ve siyakı, benzer ayetlerle karşılaştırılması, ayetlerde kullanılan kelimelerin önemi, ayetin anlam alanının sünnetteki yeri, ayetlerin bireye kattığı dünyevi ve uhrevi kazanımları 1 Şahin Güven, Çağdaş Tefsir Araştırmalarında Konulu Tefsir Metodu, Şûra Yay., İstanbul, 2001, 18.

16 3 değerlendirilmiştir. Ahlâkı böyle ele alma, bu çalışmayı benzerlerinden kısmen ayıran bir nitelik olduğu ifade edilebilir. Buna göre Kur an ın birey ahlâkına bakış açısının ele alındığı bu çalışmada ayetler, kapsamlı ve objektif bir şekilde incelenmeye gayret edilmiştir. Ancak konunun Kur an daki yeri dikkate alınarak, ahlâk ayetlerinin sadece bir kısmı, iyi ve kötü ahlâk başlıkları altında incelenmiştir. Bu bağlamda ayetler hem parçalara ayrılarak hem de kendi bütünlüğü içerisinde değerlendirilmiştir. Ayetlerin işaret ettiği hususlara yakından temas etmek, konuları daha iyi resmedebilmek için tefsir kaynaklarından istifade edilmiştir. Yanı sıra ayetlerin işaret ettiği hususlara değinen hadis kaynaklarına ve ilmi, İslami diğer temel eserlere müracaat edilmiştir. Çalışmada, ayetleri farklı bakış açıları ile ele almak için, bu zengin tefsir çeşitlerinden mümkün olduğunca istifade edilmiştir. Rivayet ve dirayet tefsir üslubu ile yazılmış eserlerle birlikte içtimâî tefsire de yer verilmiştir. Yanı sıra gerek fıkhi gerek işâri ekolden ulaşabildiklerimize, ahlâkla ilgili ele aldığımız konuya farklı cihetlerden yaklaşmak ve daha iyi anlamak için yer yer müracaat edilmiştir. Bununla birlikte ayetlerin açıklanmasında bir bütünlük arz etmesi düşüncesi ile biri klasik dönemde yazılmış rivayet, biri modern dönemde yazılmış dirayet, biri de yakın dönemde yazılmış ayetlere sosyolojik bir bakış açısı sunan içtimaî tefsir kaynağına daha ziyade müracaat edilmiştir. Farklı yöntemlerle yazılan bu eserler, dönem farkları göz önüne alınmak suretiyle birbirleri ile karşılaştırarak kullanılmıştır.

17 4 BİRİNCİ BÖLÜM AHLÂK ve İSLAM DA AHLÂK 1.1. AHLÂK İnsan sosyal bir varlıktır. Geçmişten günümüze yapılan bu çıkarım, insanın çevresine karşı duyarsız olmadığını açıklayan özet bir tanımlamadır. Yanı sıra denilebilir ki, insan sosyal olmasa da çevresindekilerle ilgilenen bir varlıktır ve toplum içinde olsa da olmasa da bazı sorumluluklar yüklenir. İnsanın kendisine, ailesine, akrabasına, içinde yaşadığı topluma, bağlı olduğu devlete hatta kendi türü dışındaki canlılara karşı da sorumlulukları vardır. Bu ve benzeri sorumluluklar, onu ister istemez sorumluluk alanı ile ilgilenmeye yöneltir. Buna göre, sorumluluk ve ilginin neticesinde ortaya çıkan görevleri yahut şöyle veya böyle davranma durumunda kalındığında seçenekler arasında yol gösteren değerler ahlâktır Ahlâkın Tanımı Ahlâk kelimesi Türkçede tekil olarak kullanılmakla birlikte Arapçada (huluk) kelimesinin çoğuludur. Sözlüklerde çoğunlukla insanın خ ل ق ( hulk ) خ ل ق veya manevi yapısı için kullanılan خ ل ق kelimesi; seciye, tabiat, huy, din gibi anlamlar içerir1f2. Terim olarak ise, insanın manevi yapısına yerleşerek meleke halini almış kalıcı kabiliyetler bütünüdür. gözle خ ل ق da, ( halk ) خ ل ق demek olsa ( hulk ) خ ل ق kelimesi, köken itibariyle algılanan fiziki biçim, suretlere; ise خ ل ق gönül gözüyle algılanan manevi güçlere, karakterlere hasredilerek kullanılagelmiştir. خ ل ق ve ق أ خ لا terimleri başta hadisler olmak üzere İslami kaynaklarda manevi yapıya dair yapılan açıklamalarda genellikle; iyi-kötü huy/davranışları, fazilet ve reziletleri2f3 ifade etmek için kullanılmıştır. Örneğin iyi huylar ve faziletli davranışlar hüsnü l-huluk, mehâsinü l-ahlâk, mekârimü l-ahlâk, el-ahlâku l-hasene, el-ahlâku l-hamîde; kötü huylar ve fena hareketler ise sûü l-huluk, el-ahlâku z-zemmime, el-ahlâku s-seyyie gibi terimlerle karşılanmıştır. 4 2 İbn Manzûr, h-l-k, Lisânu l- Arab, I, 889, Der Sadır Yay., Lübnan Fazilet ve Rezilet kavramları için bkz. Kınalızâde Ali Efendi, Ahlâk-i Alâî, (haz. Hüseyin Algül), Tercüman 1001 Temel Eser, yy. ty Ahmed Ağırakça, Ahlâk, II/1., DİA, İstanbul, 1988.

18 Ahlâkın Mahiyeti Ahlâk, insanda huy denilen melekeler bütünü, 5 onun hayatını düzenleyen adetler ilmidir. Çünkü adetler, insanın yaşama ve çalışma hususundaki sürekli davranışlarından müteşekkildir. Bunun yanı sıra ahlâk için insanın iradesini, hürriyetini iyi kullanma sanatı 6 olduğu da söylenebilir. Bu durumda ahlâk, bir nevi iyi olma sanatı haline gelir. Ancak bunun için insanların en iyisi, en faziletlisi olunması gerekmez. İnsanın hayatını düzenleyen adetleri, kuralları iradesi çerçevesinde iyi olanı tercih etmede samimi olması kâfidir. Ahlâk, her bireyin hayatını detaylarıyla düzenlediği için, toplumsal bir olgudur. Yani toplu halde yaşamak ve diğer insanlarla iyi ilişkiler kurmak zorunda olan insan, yalnız yaşasaydı yukarıdaki gibi bir ahlâktan bahsedilemezdi. 7 İnsanın kendine karşı ahlâklı veya ahlâksız olması düşünülemeyeceğinden, ahlâkta sosyal unsurun varlığı inkâr edilemez. Çünkü ahlâklılık ve ahlâksızlık, bir insanın başkalarına karşı yapması istenen veya istenmeyen davranışlarına denir. Buna mukabil her insanın Allah a, kendi nefsine, bedenine karşı da sorumlulukları vardır. Örneğin sağlıklı olmak bedeni bir vazife, iman, ilim, amel, ahlâk da ruhi vazifeleridir. 8 İnsan ruhunu iman ve onun getirdiği faziletlerle donattığı vakit, toplumdan uzak veya yalnız yaşıyor olması onu ahlâki erdemlerden de uzak kılmaz. Sorumluluklarını umursamayanların olması mümkün ancak istisnai durumlar genel hükümleri değiştirmez. İnsanın çevresinden edindiği huy ve alışkanlıklarıyla yaptığı davranışları, onun ahlâki davranış şekillerini oluştururken, bünyesinde fıtraten bulunan bir de mizaç vardır. İslam âlimleri insanlarda mevcut olan huyları, elde ediliş şekillerine göre fıtri ve kazanılmış ahlâk olarak ikiye ayırır. Birincisi ahlâk-ı tabii yani fıtri huy, ahlâk olarak isimlendirilir. İnsanın yaratılışında aslen var olan kabiliyetlerini (nefsani melekeleri) ve doğuştan yerleştirilmiş özelliklerini (bâtıni hasletleri) ifade eder. 9 İnsanın fıtri ahlâkını meydana getiren bu nefsani melekeler ile bâtıni hasletler, sorumluluğun uygulama alanı değildir. Yani hiç kimse, fıtraten mevcut olan gazap veya şehvet kuvvetinden sorumlu 5 Kınalızâde, Alexis Bertrand, Ahlâk Felsefesi, (Çev. Salih Zeki), Akçağ Yay., Ankara 2001, Nurettin Topçu, Ahlâk, Dergah Yay., İstanbul 2010, Mustafa Çağrıcı, Ana Hatlarıyla İslam Ahlâkı, Ensar neş., İstanbul, 2009, Ahmed Hamdi Akseki, Ahlâk ilmi ve İslam Ahlâkı, (2.Baskı), Nur Yay. Ankara, 1991, 14.

19 6 değildir. Bir insanda bunların var olması şer i hükümleri gerektirmez. Çünkü sorumluluk ancak, bu kuvvetlere uyularak yapılan fiillerden doğar. İkincisi ise ahlâk-ı müktesebe yani edinilmiş, kazanılmış huy, ahlâk olarak isimlendirilir. 10 Dış etkiler sonucunda sonradan kazanılan huylara denir. Ahlâk-ı müktesebe insandaki fıtrî melekelerin, değişik vesilelerle almış olduğu şekildir. Bu şekillenmede insanın irade ve hürriyeti esas olduğundan, sorumluluğun ortaya çıktığı yer burasıdır. Huy veya ahlâkın değişip değişmediği hususunda eskiden beri süregelen itirazlar söz konusudur. Örneğin Gazali, İsfahânî gibi bir kısım âlime göre huyun değişmesi mümkünken 11 diğer kısma göre mümkün değildir. Hatta onlara göre ahlâkın faydası, huyun değişip dönüşmemesidir. 12 Ahlâkın sabit olmasının daha yararlı olduğunu savunanlar, tebdil (değişme) ve tağyir (dönüşme) kelimelerini kullanır. Yani insanın kişiliğini oluşturan özelliklerin mizacının bir parçası olup doğuştan var olduğu şekliyle kaldığını ve hiçbir surette değişip dönüşmeyeceğini savunur. Hadislerden örnekler vererek savunulan bu görüşün, ahlâkın her iki türü yani fıtri ve edinilmiş ahlâk için söylenmiş olduğunu düşünmek doğru olmaz. Zira bu durumda, örnek verilen..sizin cahiliyetteki hayırlılarınız İslam devrinde de hayırlılarınızdır. hadisi, İslam ın insanları doğru yola iletme hususunda bir işe yaramadığı şeklinde yorumlanmış olur. Böyle bir düşünce ise, yanlış olmanın ötesinde inanç noktasında tehlikeli olduğu kanaatindeyiz. İslam âlimlerinin bir kısmına göre, bazı huylar fıtrî ve bazıları alışkanlıkla kazanılmıştır. Fıtrî olanlar sabit yani değişmez iken, yapıla yapıla kazanılmış olanlar değiştirilebilir. 13 Hem iyi ahlâka hem de kötü ahlâka eğilimli olarak yaratılan insan, sahip olduğu ahlâki özelliğini büyüme ve gelişme sürecinde edinir. Yani insan doğumundan ölümüne kadar biyolojik, psikolojik, sosyal gelişim gibi farklı süreçlerden geçerken ahlâki gelişimi de bunlara paralel olarak şekil alır. İnsan, iyi ahlâka sevk eden faktörler karşısında iyi; kötü ahlâka sevk eden faktörle karşısında kötü ahlâklı bir birey olabiliyorsa tağyir veya tezhibi söz konusudur. Ahlâkın hiçbir surette değişmesi 10 Hüsameddin Erdem, Ahlâka Giriş, S.Ü.İ.F., Konya 1994, 57-64; Akseki, Kınalızâde, Geniş bilgi için bkz: Kâtip Çelebi, Keşf uz-zunun, Mısır Mat., Mısır, h (m. 1857/58), 1/ Kınalızâde,

20 7 mümkün olmasaydı, Hz. Peygamber (sav); Ben güzellikleri (ahlâki güzellikler) tamamlamak için gönderildim veya İlahi ahlâk ile şekilleniniz 14 diye emretmezdi. Ayrıca ahlâkın değişmesinin mümkün olmadığına inanmak, bunu savunmak eğitim, öğretimin ve inanç esaslarını anlamsız hale getirir. Kuşkusuz bazı huyları değiştirmek zor ama imkânsız değildir. 15 Hastalıklar tedavi ile zamanla geçtiği gibi terbiye ve mücadele sayesinde de bazı huylar etkisini yitirir. 16 Aslında bu karşıt gibi görünen görüşlerin delil gösterdikleri hadisler arasında bir çelişki yoktur. Ahlâkın değişmeyeceğini savunanların delil olarak ileri sürdükleri hadis, fıtri ahlâkın yani her insanın doğuştan var olan melekeleri (melekât-ı nefsaniye)nin değişmeyeceğine işaret eder. Yukarıda değindiğimiz gibi, İslam literatüründe ahlâkın tabii türünün değişmeyeceği kabul edilir. Ahlâkın değişebilir olduğunu savunanların getirdiği delil ise ahlâk-ı müktesebe yani sonradan kazanılan ahlâka işaret eder. Aynı şekilde İslam literatüründe ahlâkın bu ت غ ي ر biri türünün değişebileceği kabul edilir. Çünkü bu minvaldeki hadislerden kelimesi değişim ile ifade edilirken bu hadiste ز ال kelimesi yok olma anlamındadır. Her iki hadis birlikte ele alındığında, ahlâkın gayr-ı kâbil-i izâle olduğu, yani yok olmayacağı, fakat değişmesinin mümkün olduğu ortaya çıkar. Dolayısıyla bu görüşleri savunan her iki taraf, bu hadisleri farklı bakış açısıyla değerlendirdikleri ve farklı manalara hamlettikleri için, görüşlerinde isabetli oldukları söylenebilir. Sonuç olarak, İslam âlimlerinin genelinin belirttiği üzere, sorumluluğun uygulama alanı olan edinilmiş bir ahlâk söz konusudur. İnsan seciye bakımından statik değil değişebilir bir yapıya sahiptir. İnsanın değişen ve gelişen yaşam şartlarının getirdiği sayısız problemlere çözümler üreten bir ahlâk anlayışına ihtiyacı olduğu aşikârdır. Sadece sabit, değişken olmayan fıtri bir mizaç, problemler karşısında insanı çaresiz bırakabilir. 14 Buhârî, el-edebü l-müfred, (276), Motif yay., İstanbul 2010, Ömer Nasuhî Bilmen, Yüksek İslam Ahlâkı, Burhaneddin Erenler Mat., İstanbul 1949, İmam Gazali, İhyâu Ulûmi d-din, (ter. Muhammed A. Müftüoğlu), Tuğra Neşriyat, İstanbul 1988, III,

21 Ahlâkın Temelleri Ahlâk, bir değer olarak tartışıldığı günden bu güne dek onun bir temel üzerine bina edildiği düşünülmektedir. Onun insan veya din temellerine dayandığı yahut dayanması gerektiği savunulmaktadır. Bir duygu veya ihtiyari bir eylem olarak ahlâki davranış, insana özgü bir tutumdur. Zira insan olmayanın, ahlâklı davranışlar sergilemesi yahut davranışlarının bu minvalde değerlendirilmesi söz konusu değildir. Ahlâkın mahiyeti hakkında ileri sürülen düşünceler, onun en azından bir temel çerçevesinde şekillenmesi gerektiği noktasında birleşmektedir. Dayandırılan temellere binaen ahlâk sistemlerini, birey ve toplum üzerindeki etkisine göre, dini ve din dışı olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Ahlâk konusunu ele alan felsefe, sosyoloji, psikoloji gibi birçok alan/disiplin bulunmaktadır. Her biri ahlâka ve onun ayrıldığı bu iki ana temele, farklı bir cihetle bakmaktadır. Örneğin psikoloji insanın nasıl olduğu ile ilgilenirken ahlâki değerlerin insan üzerindeki etkisine bakmaktadır. Ahlâki davranışın bir kural olduğu ve insanın bu kuralları nasıl öğrenip benimsediği ile ilgilenir. 17 Bu bakımdan da psikoloji, ahlâkın kaynağı hususunda öğrenme ve gelişme üzerinde durmaktadır. Ahlâkın oluşumunda sosyal çevrenin rolü yadsınamadığından sosyolojinin de bu kavramı ele alması doğal bir süreçtir. Sosyolojinin ahlâkı ve onun kaynağını ele alırken toplumlardaki ahlâkî ölçü ve kaideler ön planda bulunmaktadır. Bu kaidelerin, özellikle toplum bütünü içindeki yerini, oluşumunu, işleyiş ve değişimini incelemektedir. Bunların değerlendirmesine göre de ahlâkın kaynağı noktasında toplum öncelikli bir düşünce gelişmektedir. Felsefede ise ahlâk, bir değer olarak tartışılmaya başlandığı günden itibaren dikkate alınan ve mühim bir mevzu olarak üzerinde durulan bir mevzudur. Hatta felsefenin en yüksek gayesidir. 18 Ahlâkı ele alırken belli dönem, toplum gibi dar bir alanı değil ahlâkın her zaman ve toplumda geçerli olan ilkeleri incelemektedir. İnsanın farklı ahlâk kuralları arasında seçim yapmasını belirleyen değer ve esasların neler olabileceği gibi hususlarla ilgilenmektedir. Felsefede ahlâki değer ifade eden davranışlar iki ana temele dayandırılmıştır. Bu temellerden biri insan, diğeri ise aşkın varlık düşüncesidir. 17 Erol Güngör, Ahlâk Psikolojisi ve Sosyal Ahlâk, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1995, 14-20, Bertrand, 7.

22 9 Ahlâk felsefesinde, ahlâki değer ve fiillerin dayandırıldığı ilk temel insandır. Filozoflar insanı ahlâka temel yaparken bilgi kuramını esas almaktadır. Bilgi esas alınarak insanın, ahlâkın temelinde olduğunu savunan görüşler: Ampirik görüş, objeyi ve tecrübeyi; Rölatif görüş, ahlâki fail durumundaki süjeyi yani bireyi; Rasyonel görüş, aklı; İntuition görüş ise sezgiyi ön planda tutmaktadır. 19 Ahlâkın temelinde insanı gören bu akımların ortak yanları bulunmaktadır. Bu vasıflarının ilki bilgiyi esas almaları, ikincisi ise ferdiyetçi olmalarıdır. İslam ahlâkı da dâhil her ahlâk öğretisinin vurguladığı bilgi, ahlâk için vazgeçilmez bir unsurdur. Ancak bireysel faydayı esas alan ferdiyetçilik vasfı, ahlâki davranışlar açısından kişiyi bencilleştiren bir durumdur. Bencilliğe zemin hazırlayan her vasıf ise toplum içinde yaşayan insan için olumsuz bir tavırdır. Ahlâki değer ve fiillerin dayandırıldığı ikinci temel, aşkın varlık düşüncesidir. Bu aşkın varlık, yer yer farklı biçimlerde algılanıyor olsa da, genelde dinlere ve dindarlara ait bir kavramdır. Zira aşkın varlık, ruh ve mana alanında, insanlar arası münasebetlerdeki müşterekliği sağlayan manevi varlığın adıdır. İster dindar olup Allah ı, isterse din dışı bir telakki ile başka bir şeyi aşkın kabul etsin, bu görüşte olanların tamamı aşkın varlığı bütün değerlerin kaynağı kabul ederler Din Dışı Temeller Açısından Ahlâk Din dışı ahlâk; dine dayanmayan, otoritesini, emir ve yasaklarını dinden almayan, tanrı ve ahiret düşüncesi bulunmayan ahlâk demektir. Seküler ahlâk olarak da tanımlanan bu temelde, tüm ahlâki değerlerin merkezinde insan bulunur. Din dışı ahlâk anlayışına bağlı olarak saadet ahlâkı, haz ahlâkı, vazife ahlâkı, faydacı ahlâk gibi birçok ahlâk teorisi ortaya çıkmıştır. Bu anlayışlar kısaca şöyledir: İnsan davranışlarının son gayesini mutluluk olarak gören eudaemonism yani mutçuluk, dilimizde saadet ahlâkı olarak ifade edilir. Bu teorinin temel özelliği teleologic yani gayeci olması ve insan davranışlarını yöneldikleri gayeye göre değerlendirmesidir. 20 Yani yapılan davranışlarda nihai yer, amaç mutluluk olmalıdır. İnsanın ruhu, akılı, iradesi arasında doğru ilişki olursa insan mutlu olur. 19 Geniş bilgi için bkz. Recep Kılıç, Ahlâkın Dini Temeli, Ankara, TDV Yay., 2009, 6; Faik Dranaz, Felsefe Kılavuzu, Çeltük Matbaası, İstanbul 1972, Kılıç, 7-8; Frederick Copleston, Felsefe Tarihi Yararcılık ve Pragmatizm, (Çev. Deniz Canefe), İdea Yay., İstanbul 2000, 8-10; Alasdair Macintyre, Ethik'in Kısa Tarihi (Homerik Çağdan Yirminci Yüzyıla), (Çev. Hakkı Solmaz ve Zelyut Hünler), Paradigma Yay., Ankara 2001, s.39, 69.

23 10 Hazzı, insan hareket ve davranışlarının nihai ve tek gayesi olarak gören hedonism dilimizde hazcılık veya haz ahlâkı olarak ifade edilir. Epikür ün hayvanları örnek alarak geliştirdiği bu düşünce, insanların mutlu olması için hazzı bir ölçü koymaktadır. 21 Buna göre duyguları okşayan, insana haz ve lezzet veren her şeyi iyi ve güzel bilmek; insana elem ve acı veren, onu zahmete sokan şeyleri de kötü ve çirkin kabul etmek gerekir. Antik çağ hedonizminin 20. Yüzyıldaki yansıması olan utilitarianism ise dilimizde faydacılık şeklinde ifade edilir. Bu düşünceye göre ahlâkın temel ilkesi, bir eylemin mümkün olduğu kadar çok sayıda insana mutluluk getirmesidir. 22 Faydalı olan en iyi, en güzel ve en üstün olandır. Yani çoğunluğa veya bütün insanlığa en büyük haz veren şey olarak faydalı olandır. Mutlu olabilmek için kendine faydalı olanı hayır bilmek ve onu elde etmeye çalışmak, başkasının lehine yapılan feragat ve fedakârlığı da şer bilerek ondan kaçınmak gerekir. Temel ahlâki kavramı vazife olan Kant ın geliştirdiği vazife ahlâkında, vazifesini hakkıyla yapmış olmanın verdiği haz, hazların en üstünüdür. Pratik bir akıldan başka bir şey olmayan iradenin tatbik edildiği bu objektif ilkeye buyruk da denir. Kant, kesin emir dediği ve bütün insanlar için geçerli olan bu ahlâk kanununu, şöyle tanımlar: Öyle hareket et ki, hareketinin tarzı daima külli bir kanun şeklinde anlaşılsın. 23 Görüldüğü üzere insanların bu prensiple kendi kendilerine yükledikleri şey, şartsız, mutlak ve genel bir mecburiyettir. Mecbur olma, ahlâkın temeli olan vazife yi ortaya çıkarır. Bir davranışı vazife düşüncesi ile yapma mecburiyeti, geçerli olan her kanuna göre hareket etmeyi gerektirir. Dolayısıyla ahlâken iyi bir insan, arzularını tatmin etmeye uğraşan veya mutluluğu elde etmeye çalışan insan değil, bütün insanlar için geçerli bir kanuna tabi olup kendi arzularının tayin etmediği objektif bir ilkeyi takip eden, sorumluluk sahibidir. Günümüzde yerlerini, müspet ilimlerin metotlarından faydalanılarak ortaya konulan ilimci ahlâk anlayışlarına bırakan bu ahlâk teorileri, görüldüğü gibi genelde ferdiyetçidirler. Temellendirmelerine kaynak olarak aldıkları; akıl, haz, sezgi gibi kavramlar kişiden kişiye değişkenlik gösterir. Bu nedenle bütün insanları bağlayan 21 Ahmet Cevizci, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Asa Yay., Bursa 2000, Kılıç, 10; Bertrand, Geniş bilgi için bkz. Immanuel Kant, Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi, (Çev. İ. Kuçuradi), TFD Yay., Ankara 1982, 40-46; Bertrand, 16-18, 32-34; Kılıç,

24 11 genel geçer, objektif bir ahlâk kuralından bahsetmek güçleşir. Nitekim bu minvalde düşünen birçok filozofa göre ahlâklılık, dini önceden varsaymaz. Yani kişi, ahlâki davranabilmek için Tanrı fikrine ihtiyaç duymaz. Din ahlâka değil, ahlâk dine götürür. Buna göre ahlâkın temeli hususunda görüş belitmiş birçok düşünür, iyi ve kötü davranışın ne olduğu, insanın neden ahlâk kaidelerine uyması gerektiği hususunda uzlaşma sağlayamadıkları için dine dayanmayan ahlâki sistemlerin, fertleri kontrol etmede yaptırım güçlerinin sağlam olduğunu söylemek biraz zordur. Kanun gücünün bulunmadığı yerlerde, dine dayanmayan ahlâki düzenlemelerin bir otorite kuramadığı hatta toplum tarafından benimsenmediği bilinmektedir. Bununla beraber sosyal hayatın ahenkli bir şekilde devamı için ahlâkın geçerli olduğu bir düzene ihtiyaç duyulduğu da kabul edilmektedir. Dine dayanmayan ahlâkı savunan bazı düşünürler, vicdan kavramını öne sürmektedir. Onlara göre vicdan, oto-kontrol görevini yaptığı, iyiyi kötüden ayırdığı için dini bir temel olmasına lüzum kalmamaktadır. Ancak unutulan nokta; menfaatlerine ters düşen birçok hususta vicdanın sesine kulak vermeyen insanların var olduğudur. Çünkü kendi vicdanının sesine kulaklarını tıkayan insan, her türlü ahlâksızlığı yapabilir ve böylelikle aklının gösterdiği doğru yoldan da uzaklaşmaktadır. Buradan hareketle din dışı ahlâkın insanı, mizacındaki kötü eğilimlerden kurtararak ahlâki olgunluğa ulaştıramadığı söylenebilir. Bu düşünceyi destekleyen pedagoji bilgini F. W. Förster ; terbiye etmek insanı içgüdülerinin tutsaklığından kurtarıp üstün değerlere yükseltmektedir. Ve bunun en mükemmel yolu da imandır. Gönül rızasıyla içten benimseyerek gerçekleştirecek en sağlam itaat ve disiplinin imana dayanması gerekir. Bugün dünyanın her tarafında kanun ve kurallara titizlikle bağlılığın azalması, terbiyenin maneviyattan gıdasını alamaması yüzündendir 24 demektedir. Yani ahlâki düzenlemeler, yaptırım gücünü en iyi dinden almaktadır Dini Temel Açısından Ahlâk Ahlâki davranışların öznesi olan insan, kendi değerlerinin hem yapanı hem yaratanı hem de yargılayanıdır. Dini temel alan ahlâk bakımından ise, insan iradesine 24 Mustafa Rahmi Balaban, İlim- Ahlâk- İman, DİY, Ankara, 1950, 136.

25 12 yön veren otoritenin din olduğunu kabul edilmektedir. Yani bu görüşe göre, yaratan ve yargılayan din, uygulayan insandır. Din, insan, Allah ve ebedi hayat arasında akıl ve bilgiye uygun olarak kurulan belirli bir ilişkidir. Ahlâk ise, bu ilişkiden doğan sürekli yenilenmeye de açık olan bir hayat düsturudur. Bu nedenle ahlâkla en sıkı bağlantısı olan disiplin dindir. Nitekim her ikisi de insanları en iyi ve en doğru düşünce, duygu ve davranışlarla donatarak onun manevi kemale ermesini, gerçek mutluluğu kazanmasını amaçlar. Dini temel alan anlayışa göre ahlâkın kaynağı, üstün ve tek olan varlık yani Allah olduğundan dini otorite ile ahlâki otorite birleşmiş hatta aynileşmiş olmaktadır. Hangi kültür çevresine mensup olursa olsun, insanlar arasındaki ortak yanın bulunmasını sağlayan din, ahlâki otoritenin kendisidir. İnsanın gerçek mutluluğu kazanmasını amaç edinen, özgün ahlâk öğretisi bulunan semavi dinlerin hâkim olduğu veya onların bulunduğu kültür ortamlarında yetişmiş dindar düşünürler, ahlâki iyi yi Allah ın iradesine bağlamaktadır. Dünya ile ahiret saadetinin ancak bu iradeye uymakla kazanılacağına ve yarattığı şeylere ait her türlü düzenlemeyi yapıp koyduğu kurallara herkesin uymasını isteme yetkisine sahip olduğuna inanmaktadır. 25 Konulan kanunlara uyması istenenlerin başında elbette insan gelmektedir. Çünkü ahlâki davranışın beklendiği canlı insandır. Bununla birlikte insanın hayatın anlamı nedir sorusuna cevap veren de dindir. Yaratıcıdan bağımsız olarak insan kendi akli değerlerini ahlâkın prensibi yapabilir. Ancak bu prensipler bütünü eksik ve benimsenmesi zor olur. Denilebilir ki, din dışında bir ahlâk prensibi tesisi kökü olmadan toprağa dikilen bitkilere benzer. Köksüz bir bitki olmadığı gibi dini temeli olmayan, uygulanabilir bir ahlâk da olmamalıdır. Nitekim dini hayatın gevşediği toplumlarda gözlenen birçok bireysel ve sosyal problem, büyük ölçüde dinden uzak ahlâk öğretilerinin insana sunduklarından kaynaklanır. Bu nedenle de, dinsiz bir ahlâk ve ahlâksız bir din düşünülememelidir. Bütün dinlerin dogmatik ve teorik olmalarının yanı sıra, her dinin emir ve yasaklarının uygulandığı bir de pratik alanının olduğu, hatta olması gerektiği bilinir. 25 M. Türkgülü Ahlâkın Kaynağı Tartışmaları ve Ortaya Çıkan Ahlâk Telakkileri, FÜİFD, Sayı: 3, Yıl: 1998,

26 13 Ahlâk, bu nazari (teorik) olan dinin, ameli (pratik) bir boyutu olması bakımından önemlidir. Ahlâk ile dinin bu ilişkisi özellikle İslam da bir bütünlük arz eder şekildedir. İslam nazarında din başka ahlâk başka değildir. 26 Çünkü İslam, bir ahlâk, fazilet, hikmet dinidir. Ayrıca İslam da kanuni ahlâk mevcuttur. Hz. Peygamber (sav) tebliğ ettiği dinin esasları itikat, amel ve vicdanla ilgili ahkâmdan ibarettir. İslam ın üç temel kanunundan biri olan vicdan, ahlâktır. Bu nedenle İslam dinini ahlâk olmadan veya ahlâkı din olmadan düşünmek eksik olur. İslam ın bütün emir ve yasaklarında olduğu gibi vicdan, ahlâk esası da kendi hükümlerini insana teklif eder. Yani insanı bu hükümlerle mükellef kılar, vazifelendirir. Vazife denilen, dinin hükümlerinden farklı bir şey değildir. Ayrıca vazifenin asıl kaynağın din olması, aklın kıymetini azaltmaz. Çünkü bu teklifi alan akıldır. Dinin insana verdiği ahlâki vazifelerin yapılması gereklidir. Çünkü insanın kendini kemale taşıması, insanlarla olan iletişimi ve maddi- manevi huzuru için bu vazifelerin ifa edilmelidir. Dinin hükümleri arasında bulunduğu için de yapılması mecburi olup herkesi ilgilendirir. Bu ahlâki vazifenin esasları sabittir. Fert veya toplumların görüşlerine binaen değişmez. Yani yüzyıl önce ne idi ise yüzyıl sonra da yine aynı prensip geçerlidir. Kuşkusuz ahlâki davranışlarda zaman ve zemine, örf ve âdete göre bazı değişiklikler olabilir. Ancak İslam ın insanlara emrettiği ahlâki vazifeler sabittir, değişmez. İnsan da nail olduğu akıl sayesinde karşılaşacağı birçok tabi olaya müdahale edebileceği gibi duruma göre ihtiyarını kullanabilir. Buna göre denilebilir ki İslam indinde insan, ahlâk kanunlarına uymakla mükelleftir. 27 Kaza ve kadere iman etmiş olmaları veya mümkün diğer nedenlerden kendisini sorumsuz addedemez. Çünkü insan bilinçli olarak yaptıklarından sorumludur. Bu yüzden de kişiye, faziletler çerçevesinde yaptıklarından mükâfat, reziletler çerçevesinde yaptıklarından da mücazat karşılığı vardır. İnsanın yaptıklarından, iyi veya kötü, alacağı karşılığın sebebi huyudur. Bir huy; ya tam olan şeye ya noksan olan şeye ya da ne tam ne de noksan olan şeye sebep olur Bilmen, M. Abdullah Draz, Sorumluluk, (çev. Nurettin Demir), Kayıhan yay. İstanbul 2004, 105, ; Gazali, III, 150; Bilmen, Geniş bilgi için bkz: Kınalızâde,

27 14 Bu üç şeyden ilkine fazilet, ikincisine rezilet, üçüncüsüne ise ne fazilet ne rezilet olan kabiliyet denir. Bu taksimde ön plana çıkan fazilet, sahih akla uygun, güzel ve itidal sınırında yapılan işlere; rezilet ise itidali aşıp ifrata teşne olan davranışlara sebep olan huya denir. Bütün faziletlerin kaynağı hikmet, adalet, iffet ve şecaatten ibarettir. Bu dördüne fezaili asliye denir. 29 Bu dört faziletin her birinin ifrat ve tefrit boyutu vardır. Bu boyutları da rezilet olarak değerlendirilir. Orta yol olan İslam, insanın ahlâk bakımından da orta yolu yani bu dört esas fazileti tavsiye ve teklif eder. Kur an-ı Kerim in de ahlâka verdiği önem ve insanın ahlâki mahiyeti hakkındaki ihtiyatlı yaklaşımı, İslam ahlâkının da temelde dini kaynaklı olması sonucunu doğurur Dini Temele İtirazı olanlar Açısından Ahlâk Ahlâkı temellendirirken insanı esas alanlar, davranışlardaki iyi ve kötüyü tayini bireye; dini esas alanlar ise bunu Allah a bağlı olduğu görüşünü savunurlar. İki farklı bakış açısını karşı karşıya getiren hususlardan biri davranışlardaki ölçüyü belirleyenin kaynağı diğeri de iyi ahlâklı olmak için dine gerek olup olmadığıdır. Bu noktada yapılan itirazlar büyük ölçüde teistlerle ateistleri karşı karşıya getirir. Kuşkusuz bütün teist veya ateistlerin aynı temelde birleştiğini söylemek, kanıtlaması zor bir düşüncedir. Ancak genel kanaatleri bu minvaldedir. Ahlâkın dini bir temelde olması gerekliliğini teistler savunurken ateistler bu duruma itiraz etmekte hatta dinin ahlâk için son derece zararlı olacağını savunur. Ateistler, insanın dürüst, adil vs. olabilmesi için aşkın bir varlığa inanmasını gerekli bulmazken teistler bunun tam aksini savunur. Yanı sıra teist düşünürler, mutlak bir istinat noktası olmadan, insanların nasıl davranması gerektiğine dair normatif yargıların makul dayanağının olamayacağını savunurken ateistler insan aklının bu yargıları oluşturabilecek kadar makul olduğu görüşündedir. Buna göre ateistlerin dini bir temelde zararlı buldukları noktalar 30 şöyle sıralanabilir: Ahlâk denilen davranış biçimi duruma, yere, zamana göre değişebilirken din denilen şey asla değişmez. Ahlâkın pratik yönü objektifken inanma eylemi sübjektiftir. Bu da onlara göre, değişen bir alanı değişmeyen bir otoriteye bağlamak 29 Geniş bilgi için bkz: Bilmen, 26-32; Gazali, İhya, ; Kınalızâde, 94, Geniş bilgi için bkz. Aydın Topaloğlu, Teizm ya da Ateizm (Tanrıtanımazlığın Felsefi Boyutları), Kaknüs Yay., (1.Baskı), İstanbul 2001, ; Bertrand Russel, Neden Hıristiyan Değilim?, Toplumsal Dönüşüm Yay., İstanbul ty., 7; Robin Le Poidevin, Ateizm, (Çev. Abdullah Yılmaz),Ayrıntı Yay., İstanbul 2000, 24, ; Murtaza Korlaeçi, Robert Coffy nin Ateistlerin Tanrısı isimli kitabının çevirisine yazdığı önsöz, AÜİF Yay.; Ankara 2003, 1; Türkgülü, ; Peterson, Michael vd., Din Felsefesi Seçme Metinler, (Çev. Rahmi Acar vd.) Küre Yay., İstanbul 2013,

28 15 olacağı için sakıncalıdır. Ayrıca ateistlere göre teistler dahi Tanrı nın varlığını kesin olarak ispat etmiş değilken insanın, bütün beşeri ilişkilerini, kesin olarak bilinmeyen, sallantılı bir temele dayandırması doğru değildir. Yanı sıra sosyal ilişkilerde ikna olma veya ikna etmenin önemli bir yeri olduğu ve dini inançların dar görüşlülüğe neden olduğu için iknaının devre dışı kaldığını savunmaktadırlar. Hatta din adına yapılan birçok savaşın sebebini buna bağlamaktadırlar. Aynı zamanda dinlerin, ceza ve mükâfatı ön plana çıkararak bireyleri bencilliğe sürüklediğini ileri sürmektedirler. Ateistlere göre ahlâki iyi ve kötü değerler, uzlaşmaya bağlı iken din buna fırsat vermemektedir. Elbette bu minvaldeki görüşleri yüzünden ateistlerin tamamının kötü ahlâklı olduğu söylemek mümkün değildir. Bireysel ve sosyal ilişkileri ahlâki boyutta makul olan birçok insan vardır. Ancak yukarıdaki iddialarının çıkış noktası, onların bir yaratıcıya inanmadıklarından kaynaklanmaktadır. Bütün iradeyi kendilerinde gören bu durum, iman sahiplerine nazaran onların daha çabuk kötü davranışlarda bulunmasına neden olabilmektedir. İman veya inanç, insana emir ve yasakların içinde olduğu bir çerçeve sunar. İman sahibi bireyin dininin emir ve yasakları içerisinde, kendi ahlâkının temelini teşkil edecek esaslar bulabilir. İnsanın din yüzünden ikna edilemediğine dair iddialarında ise Hıristiyan tarihi açısından doğruluk payı var olmakla birlikte 31 bu hususu ne din ne de dindar ölçeğinde genellemek mümkün değildir. Tabiatüstü bir din olan Hıristiyanlığın önce inanacaksın sonra anlayacaksın temel anlayışına karşın, İslam da önce düşün ve bil sonra inan prensibi vardır. Hıristiyan ahlâkının aksine İslam ahlâkı akıl ile imanı, tabiatla tabiatüstünü birleştiren bir ahlâktır. Körü körüne inanmak ve inanç yüzünden kavga etmek, daima inanç özgürlüğünden ve barıştan yana olan İslam için geçerli değildir. Nitekim Kur an da, din yüzünden yapılan baskı fitne olarak nitelendirilir 32 ve bir başka ayet bu fitneyi, savaştan ve adam öldürmekten daha kötü 33 bir şey sayar. Dinin 31 Hıristiyanlık kuvvete dayanmayan esirler arasında yayılan bir din olduğu için aslında akılla, şeriata ve hukuki düzene hiç dokunmuyordu. İslam ise Hıristiyanlığın aksine daha başlangıçta ordu ve devlet üzerine kurulduğu için şeriat ve siyasi düzen halini almak zorundaydı. Bu nedenle Hıristiyan ahlâkı tabiatüstü bir ahlâktır. Prensibi tamamen mistiktir. Akıl a değil, sır a dayanmaktadır. Ahlâki hareket aklın veya cemiyetin değil, ancak Tanrı nın buyruğudur. İnsan iyi bir davranışı, akılla izah ettiği ve iyi bulduğu için değil, inanla kabul ettiği, inan tarafından zorlandığı için yapar. Ahlâki fiilin gerçekleşmesinde Akıl ile iman zıt hale geldiğinde akıl bırakılır çünkü ahlâkın gayesi Tabiatüstüdür ve ancak öbür dünyada gerçekleşecektir. (Ülken, Ahlâk, 36-39) 32 Enfâl: 8/ Bakara: 2/192.

29 16 insanları bencilliğe sürüklediği iddiaları da tutarsızdır. Nitekim insanları bencilliğe hatta ümitsizliğe sürükleyerek intihara götüren din değil dinsizliktir. Ahlâk insana, doğruyu nasıl seçeceğini gösterdiği gibi dini inanç da bu doğruya tüm kalbiyle sarılmasını sağlar. Ateistlerin iddia ettikleri gibi Allah inancı olmadan belki ahlâk olabilir. Ancak aşkın bir gücün olmadığına inanmak veya dini dayanağı olmayan bir ahlâk anlayışında mükellef ve müeyyidenin olmayışı, her şeyi mubah kılar. Oysa dinde, dünyevi ve uhrevi olarak çift boyutlu müeyyide anlayışı vardır. Hakiki bir dine dayanan ve bu cihetle ilahi mahiyete haiz olan ahlâk, insanın manevi olarak tatminini sağlar. Bu sayede fert, hem insanlarla olan ilişkisi hem de yaratıcısı ile olan kul ilişkisi daha sağlıklı yürütür İSLAM DA AHLÂK Kur an-ı Kerim in işaret ettiği üzere boşuna yaratılmamış olan insanoğlundan müteşekkil toplumların bazısının değerli bulduğuna, bazısı itibar etmemektedir. Bu durum ahlâk değer ve ölçülerini, toplumların dolayısıyla insanların kalıcı bir şekilde tespit edemediğini göstermektedir. Ahlâk konu başlığı altında da değindiğimiz gibi, bir toplumda fertlerin çoğunun mutabık olduğu kaidelerin kalıcılığı, dayandığı temele ve beslendiği kaynağa bağlıdır. Bu noktada vardığımız netice itibari ile denilebilir ki, insanın hayatı ve vazifelerini düzenleyen muamelelerin dayandığı kanunları, ahlâk kaidelerini onlara ilk öğreten kaynak şüphesiz dindir. 34 Hakkında nas bulunan konularda yükümlülüğün kaynağı dindir. Dinlerin ana kaynağı da kutsal kitaplarıdır İslam Ahlâkı İslam ahlâkı temelde din esaslı olduğundan, İslam ahlâkının prensiplerini, dayandığı temel kaynaklardan alır. Bunların başında İslam dininin ana kaynağı Kur an gelir. Ancak İslam da davranışların iyi, doğru oluş kıstasını belirleyen sadece Kur an değildir. Allah ve Resulü bir işte hüküm verdiği zaman, artık inanmış bir erkek ve kadının, o işi kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur. Kim Allah ve Resulüne karşı gelirse, apaçık bir sapkınlığa düşmüş olur. (Ahzâb/36) mealindeki bu ayetin işaret ettiği üzere, Kur an ın yanı sıra sünnet de dinin esas kaynağıdır. Elbette sünnet dediğimiz Kur an dan ayrı bir şey değil, O nun pratikteki halidir. Hz. Peygamber 34 Babanzâde Ahmet Naim, İslam Ahlâkının Esasları, (1.Baskı), Elips Kitap, Ankara 2011, 63

30 17 (sav) in ahlâk ve yaşayışı Hz. Aişe ye sorulduğunda; Siz Kur an okumuyor musunuz? O nun ahlâkı Kur an dan ibaret idi. 35 cevabını vermiştir. Ebu Hureyre den rivayet edilen bu hadis, sünnetin Kur an ışığında oluştuğuna bir delildir. Bu bakımdan hem Hz. Peygamber (sav) in hem de İslam ın ahlâkı için genel olarak Kur an ahlâkı denilebilir. İslam dininin Kur an dan sonra en önemli temel kaynağı olan sünnet, ahlâki değer ve davranışlar hususuna geniş yer vermektedir. Bu bakımdan Kur an ın sen yüce bir ahlâk üzeresin." (Kalem/4) buyurarak ahlâkını övdüğü Hz. Peygamber (sav) in, iyi/kötü ve ahlâk hakkındaki görüşlerinden öne çıkanlara kısaca değinelim. Ahlâki davranışların mahiyetine ışık tutan iyi/kötü, doğru/yanlış nitelemeleri sünnette, bir tanımlama biçiminden ziyade en iyiyi/kötüyü belirtme şeklindedir. Birçok hadiste, birden fazla durum veya davranıştan hangisinin daha iyi olduğuna dair karşılaştırmada bulunmak için Hz. Peygamber e sıklıkla müracaat edildiği görülmektedir. 36 Nitekim Sünneti sonraki nesillere yazılı olarak aktaran hadis kaynaklarında, doğrudan iyiyi ve kötüyü tanımlayan belki de tek hadis, Nevvâs b. Sem ân hadisidir. Bu hadiste; Rasûlullah (sav) ile birlikte Medine de bir yıl kaldığını, sırf soru sorabilmek için hicret etmediğini, nihayet bir gün ona İyi nedir, kötü nedir? diye sorduğunu anlatan sahâbi, İyi, güzel ahlâktır. Kötü ise, içini kurcalayan ve inanların görmesini istemediğin şeydir 37 cevabını aldığını belirtir. Hz. Peygamber (sav), ahlâki hükümlerin de dâhil olduğu helalleri haram, haramları helal saymaya yönelik bir anlaşmanın geçersiz olduğunu 38 buyurmuştur. Yani genel çerçevede, İslam da ahlâk denilebilecek her şey özelde Kur an ve Sünnet ahlâkıdır. Kur an ve sünnette ahlâk ile ilgili genel hükümler yanında ahlâki davranışlar için özel hükümler yer almıştır. Ayrıca hakkında hüküm bulunmayan meselelerle karşılaşma ihtimali de göz önüne alınmıştır. Hz. Peygamber (sav) helal de haram da bellidir; bu ikisi arasında ise şüpheli durumlar vardır. Şüphelerden sakınan kişi dininin şerefini korumuş olur 39 mealindeki bu hadiste, hüküm bulunmayan hususlarda nasıl davranılması gerektiğine işaret ederek böyle durumlarda kalp ve vicdanın verdiği hükme uymayı öğütlemiştir. Ancak insan nefsi, kendisine kötülük telkin eden şeytanın 35 Müslim: Ahlâk, 1/514 (746). 36 Ahmed Ürkmez, Ahlâk Ekseninde Hadis, TDV Yay., Ankara 2010, Müslim: Birr, 22 (2591). 38 Ebu Dâvûd: Akziye, Buhari: İman, 39, Büyû, 2.

Ahlâk ve Etikle İlgili Temel Kavramlar

Ahlâk ve Etikle İlgili Temel Kavramlar Ahlâk Kavramı Yrd. Doç. Dr. Rıza DEMİR İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İnsan Yönetimine Etik Yaklaşım Dersi Etik Türleri Mesleki Etik Türleri 2017 Ruhumu kudret altında tutan Allah'a yemin ederim

Detaylı

İSLAM AHLAK ESASLARI VE FELSEFESİ

İSLAM AHLAK ESASLARI VE FELSEFESİ Editörler Prof. Dr. İsmail Erdoğan - Doç. Dr. Enver Demirpolat İSLAM AHLAK ESASLARI VE FELSEFESİ Yazarlar Prof. Dr. İsmail Erdoğan Doç.Dr. Enver Demirpolat Doç.Dr. İrfan Görkaş Dr. Öğr.Üyesi Ahmet Pirinç

Detaylı

KELAM DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI

KELAM DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI 7. KELAM DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULANMASI 7.1. KELAM DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ TEMEL FELSEFESİ VE GENEL AMAÇLARI Kelam; naslardan hareketle inanç esaslarını ve insanın düşünce yapısına ilişkin temel

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS KELAM VE İSLAM MEZHEPLERİ ILH

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS KELAM VE İSLAM MEZHEPLERİ ILH DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS KELAM VE İSLAM MEZHEPLERİ ILH 210 4 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Lisans Yüz Yüze / Zorunlu Dersin

Detaylı

5 Kimin ümmetisin? Hazreti Muhammed Mustafa nın (sallallahu aleyhi ve sellem) ümmetiyim. 6 Müslüman mısın? Elhamdülillah, Müslümanım.

5 Kimin ümmetisin? Hazreti Muhammed Mustafa nın (sallallahu aleyhi ve sellem) ümmetiyim. 6 Müslüman mısın? Elhamdülillah, Müslümanım. TEMEL DİNİ BİLGİLER 1 Rabbin kim? Rabbim Allah. 2 Dinin ne? Dinim İslam. 3 Kitabın ne? Kitabım Kur ân-ı Kerim. 4 Kimin kulusun? Allah ın kuluyum. 5 Kimin ümmetisin? Hazreti Muhammed Mustafa nın (sallallahu

Detaylı

Hatta Kant'ın felsefesinin ismine "asif philosopy/mış gibi felsefe" deniyor. Genel ahlak kuralları yok ancak onlar var"mış gibi" hareket edeceksin.

Hatta Kant'ın felsefesinin ismine asif philosopy/mış gibi felsefe deniyor. Genel ahlak kuralları yok ancak onlar varmış gibi hareket edeceksin. Diğer yazımızda belirttiğimiz gibi İmmaunel Kant ahlak delili ile Allah'a ulaşmak değil bilakis O'ndan uzaklaşmak istiyor. Ne yazık ki birçok felsefeci ve hatta ilahiyatçı Allah'ın varlığının delilleri

Detaylı

ÖNCESİNDE BİZ SORDUK Editör Yayınevi LGS Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Yeni Tarz Sorular Nasıl Çözülür? s. 55

ÖNCESİNDE BİZ SORDUK Editör Yayınevi LGS Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Yeni Tarz Sorular Nasıl Çözülür? s. 55 Tarz Sorular Nasıl Çözülür? s. 55 8 Ey insanlar! Rabbiniz birdir, atanız (Âdem) da birdir. Hepiniz Âdem densiniz, Âdem ise topraktan yaratılmıştır. Allah katında en değerli olanınız, O na karşı gelmekten

Detaylı

MehMet Kaan Çalen, 07.04.1981 tarihinde Edirne nin Keşan ilçesinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini Keşan da tamamladı. 2004 yılında Trakya

MehMet Kaan Çalen, 07.04.1981 tarihinde Edirne nin Keşan ilçesinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini Keşan da tamamladı. 2004 yılında Trakya ÖTÜKEN MehMet Kaan Çalen, 07.04.1981 tarihinde Edirne nin Keşan ilçesinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini Keşan da tamamladı. 2004 yılında Trakya Üniversitesi, Tarih Bölümü nden mezun oldu. 2008 yılında

Detaylı

İSMAİL TAŞ, MEHMET HARMANCI, TAHİR ULUÇ,

İSMAİL TAŞ, MEHMET HARMANCI, TAHİR ULUÇ, Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : İSLAM AHLAK ESASLARI VE FELSEFESİ Ders No : 0070040072 Teorik : 2 Pratik : 0 Kredi : 2 ECTS : 4 Ders Bilgileri Ders Türü

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS İslam Tarihi II ILH 214 4 2+0 2 3

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS İslam Tarihi II ILH 214 4 2+0 2 3 DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS İslam Tarihi II ILH 214 4 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Zorunlu Dersin Koordinatörü

Detaylı

AİLE İRŞAT VE REHBERLİK BÜROLARINDA YAPILAN DİNİ DANIŞMANLIK - ÇORUM ÖRNEĞİ -

AİLE İRŞAT VE REHBERLİK BÜROLARINDA YAPILAN DİNİ DANIŞMANLIK - ÇORUM ÖRNEĞİ - T.C. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı AİLE İRŞAT VE REHBERLİK BÜROLARINDA YAPILAN DİNİ DANIŞMANLIK - ÇORUM ÖRNEĞİ - Necla YILMAZ Yüksek Lisans Tezi Çorum

Detaylı

1.4.Etik Sistemleri Etik ilkelerin geliştirilmesinde temel alınan yaklaşımlar hakkaniyet ilkesi, insan hakları, faydacılık ve bireysellik

1.4.Etik Sistemleri Etik ilkelerin geliştirilmesinde temel alınan yaklaşımlar hakkaniyet ilkesi, insan hakları, faydacılık ve bireysellik 1.4.Etik Sistemleri Etik ilkelerin geliştirilmesinde temel alınan yaklaşımlar hakkaniyet ilkesi, insan hakları, faydacılık ve bireysellik ilkeleridir. Hakkaniyet, bütün kararların tutarlı, tarafsız ve

Detaylı

Yine onlar, sana indirilene ve senden önce indirilene iman ederler; ahiret gününe de kesin olarak inanırlar. Bakara suresi, 4. ayet.

Yine onlar, sana indirilene ve senden önce indirilene iman ederler; ahiret gününe de kesin olarak inanırlar. Bakara suresi, 4. ayet. BULUŞ YOLUYLA ÖĞRENME ETKİNLİK Ders: DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ Sınıf: 9.Sınıf Ünite: İslam da İman Esasları Konu: Kitaplara İman Etkinliğin adı: İlahi Mesaj Süre: 40 dak + 40 dak Yine onlar, sana indirilene

Detaylı

kaza, hükmetmek, Terim anlamı ise kaza, yaratılması demektir.

kaza, hükmetmek, Terim anlamı ise kaza, yaratılması demektir. ÖRNEKLER DERS: DİN KÜLTÜRÜ VE AHL. BİLGİSİ ÜNİTE: 1. ÜNİTE (KADER İNANCI) KONU: KAZA VE KADER İNANCI KADER: Kelime olarak KAZA: Kelime olarak kader; bir şeye gücü kaza, hükmetmek, - Su 100 yetmek, biçimlendirmek,

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS TEFSİR V İLH 403 7 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Zorunlu Dersin Koordinatörü

Detaylı

Dua Dua, insan ile Allah arasında iletişim kurma yollarından biridir. İnsan, dua ederken Allah ın kendisini işittiğinin bilincindedir. İnsan dua ile dileklerini aracısız olarak Allah a iletmekte ondan

Detaylı

İnönü Üniversitesi Fırat Üniversitesi Siirt Üniversitesi Ardahan Üniversitesi - Milli Eğitim Bakanlığı ‘Değerler Eğitimi’ Milli ve Manevi Değerlerimiz by İngilizce Öğretmeni Sefa Sezer

İnönü Üniversitesi Fırat Üniversitesi Siirt Üniversitesi Ardahan Üniversitesi - Milli Eğitim Bakanlığı ‘Değerler Eğitimi’ Milli ve Manevi Değerlerimiz by İngilizce Öğretmeni Sefa Sezer MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI DEĞERLER EĞİTİMİ İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ / FIRAT ÜNİVERSİTESİ / ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ / SİİRT ÜNİVERSİTESİ SEFA SEZER / İNGİLİZCE ÖĞRETMENİ Bir milletin ve topluluğun oluşumunda maddi

Detaylı

MİT VE DİN İLİŞKİSİ. (Kutsal Metinlerle İlişkisi) DR. SÜHEYLA SARITAŞ 1

MİT VE DİN İLİŞKİSİ. (Kutsal Metinlerle İlişkisi) DR. SÜHEYLA SARITAŞ 1 MİT VE DİN İLİŞKİSİ (Kutsal Metinlerle İlişkisi) DR. SÜHEYLA SARITAŞ 1 Mit ve Din Mitolojiler genel olarak dinsel, ruhani ve evrenin ya da halkların oluşumu gibi yaratılış veya türeyiş gibi temaları içerirler.

Detaylı

Buyruldu ki; Aklın kemali Allah u Teâlâ nın rızasına tabi olmak ve gazabından sakınmakladır.

Buyruldu ki; Aklın kemali Allah u Teâlâ nın rızasına tabi olmak ve gazabından sakınmakladır. BÜYÜKLERİN HİKMETLİDEN SÖZLERİ Buyruldu ki; Aklın kemali Allah u Teâlâ nın rızasına tabi olmak ve gazabından sakınmakladır. Buyruldu ki; Faziletli kimseler için (hiçbir yer) gurbet sayılmaz. Cahilin ise

Detaylı

İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ

İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETİN İLK ÜNİTESİ SİZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNİTELERİ İÇİNDEKİLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBİLİRSİNİZ. İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ KISA ÖZET

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS FIKIH I İLH

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS FIKIH I İLH DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS FIKIH I İLH 307 5 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Zorunlu Dersin Koordinatörü

Detaylı

Öğretmenlik Meslek Etiği. Sunu-2

Öğretmenlik Meslek Etiği. Sunu-2 Öğretmenlik Meslek Etiği Sunu-2 Tanım: Etik Etik; İnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan

Detaylı

Avrupa İslam Üniversitesi İSLAM ARAŞTIRMALARI. Journal of Islamic Research البحوث االسالمية

Avrupa İslam Üniversitesi İSLAM ARAŞTIRMALARI. Journal of Islamic Research البحوث االسالمية Avrupa İslam Üniversitesi İSLAM ARAŞTIRMALARI Journal of Islamic Research البحوث االسالمية Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 .. / Özet: Hadislerin anlaşılmasında aklın putlaştırılması Batıyla geniş bir etkileşim

Detaylı

Kur an ın varlık mertebelerini beyan eder misiniz ve ilahi vahiyde lafızların yerinin ne olduğunu

Kur an ın varlık mertebelerini beyan eder misiniz ve ilahi vahiyde lafızların yerinin ne olduğunu Question Kur an ın varlık mertebelerini beyan eder misiniz ve ilahi vahiyde lafızların yerinin ne olduğunu belirtir misiniz? Kur an ın lafızdan soyut olduğu bir merhale var mıdır? Answer: Her şeyin lâfzî

Detaylı

Ýslâm Ahlak Teorileri (Ethical Theories in Islam)

Ýslâm Ahlak Teorileri (Ethical Theories in Islam) ve referanslar ve elbette tarihsel ve entelektüel ardalan ileri derecede önemlidir. Çünkü genelde Batýlý kavramlar, kendilerinde ne olduklarý na bakýlmaksýzýn (aslýnda akademik ve entelektüel bir soruþturmanýn

Detaylı

7- Peygamberimizin aile hayatı ve çocuklarla olan ilişkilerini araştırınız

7- Peygamberimizin aile hayatı ve çocuklarla olan ilişkilerini araştırınız 4. SINIFLAR (PROJE ÖDEVLERİ) Öğrenci No 1- Dinimize göre Helal, Haram, Sevap ve Günah kavramlarını açıklayarak ilgili Ayet ve Hadis meallerinden örnekler veriniz. 2- Günlük yaşamda dini ifadeler nelerdir

Detaylı

ÇANAKKALE İLİ GELİBOLU İLÇE MÜFTÜLÜĞÜ 2016 YILI 1. DÖNEM (OCAK-ŞUBAT-MART) VAAZ VE İRŞAD PROGRAMI

ÇANAKKALE İLİ GELİBOLU İLÇE MÜFTÜLÜĞÜ 2016 YILI 1. DÖNEM (OCAK-ŞUBAT-MART) VAAZ VE İRŞAD PROGRAMI Sıra No ÇANAKKALE İLİ GELİBOLU İLÇE MÜFTÜLÜĞÜ 2016 YILI 1. DÖNEM (OCAK-ŞUBAT-MART) VAAZ VE İRŞAD PROGRAMI VAAZ EDENİN VAAZIN ADI SOYADI ÜNVANI YERİ TARİHİ GÜNÜ VAKTİ KONUSU Dr. İbrahim ÖZLER İlçe Müftüsü

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS. Tefsir II ILH

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS. Tefsir II ILH DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS Tefsir II ILH 204 4 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Zorunlu Dersin Koordinatörü

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS KURÂN A ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR ILH333 5 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Seçmeli

Detaylı

Eğitim Programları ANA HATLARIYLA İSLAM DİNİ

Eğitim Programları ANA HATLARIYLA İSLAM DİNİ Eğitim Programları ANA HATLARIYLA İSLAM DİNİ Giriş Ana hatlarıyla İslam dini programı, temel sayılan programlardan sonra daha ileri düzeylere yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu programı takip edecek ders

Detaylı

AKTÜERLER DERNEĞİ PROFESYONEL DAVRANIŞ VE ETİK STANDARTLARI

AKTÜERLER DERNEĞİ PROFESYONEL DAVRANIŞ VE ETİK STANDARTLARI AKTÜERLER DERNEĞİ PROFESYONEL DAVRANIŞ VE ETİK STANDARTLARI AKTÜERLER DERNEĞİ PROFESYONEL DAVRANIŞ VE ETİK STANDARTLARI 1. BÖLÜM Amaç, Kapsam ve Tanımlar 2. BÖLÜM Genel İlkeler 3. BÖLÜM Üyeler Arası Dayanışma

Detaylı

Ahlakın Aklı ve Dini Olmalı Mı?

Ahlakın Aklı ve Dini Olmalı Mı? Ahlakın Aklı ve Dini Olmalı Mı? Zeynep Kübra Kar * İnsanlık tarihinin kadim meselelerinden biri olan ahlak, filozoflar ve birçok İslam düşünürü tarafından ele alınmış ve hakkında çok sayıda eser telif

Detaylı

HİKMET YURDU Düşünce Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi

HİKMET YURDU Düşünce Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi HİKMET YURDU Düşünce Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi ISSN: 1308-6944 www.hikmetyurdu.com Hikmet Yurdu, İmam Matüridî ve Matürîdîlik Özel Sayısı, Yıl: 2, S.4 (Temmuz-Aralık 2009), ss. 235-239 Kitap

Detaylı

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BÖLÜMÜ

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BÖLÜMÜ REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BÖLÜMÜ Psikolojik Danışma ve Rehberlik RPD 201 Not I Uz. Gizem ÖNERİ UZUN Çağdaş Eğitim *Toplumların ihtiyaç ve beklentileri durmadan değişmiş, eğitim de değişen bu

Detaylı

MESLEK ETİĞİ KISA ÖZET KOLAYAOF

MESLEK ETİĞİ KISA ÖZET KOLAYAOF DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETİN İLK ÜNİTESİ SİZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNİTELERİ İÇİNDEKİLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBİLİRSİNİZ. ADALET MESLEK ETİĞİ KISA ÖZET KOLAYAOF

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS DİNLER TARİHİ I İLH Yüz Yüze / Zorunlu / Seçmeli

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS DİNLER TARİHİ I İLH Yüz Yüze / Zorunlu / Seçmeli DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS DİNLER TARİHİ I İLH 313 5 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Zorunlu / Seçmeli

Detaylı

Öğrenim Kazanımları Bu programı başarı ile tamamlayan öğrenci;

Öğrenim Kazanımları Bu programı başarı ile tamamlayan öğrenci; Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : TÜRK DİLİ I Ders No : 00700400 : 2 Pratik : 0 Kredi : 2 ECTS : 2 Ders Bilgileri Ders Türü Öğretim Dili Öğretim Tipi Ön Koşul

Detaylı

Dersin Adı Kodu Yarıyılı T+U Kredisi Akts Felsefeye Giriş IV

Dersin Adı Kodu Yarıyılı T+U Kredisi Akts Felsefeye Giriş IV Adı Kodu Yarıyılı T+U Kredisi Akts Felsefeye Giriş IV 2+0 2 2 Ön Koşul Dersler Yardımcıları Amacı Öğrenme Bu dersin genel amacı; felsefe adı verilen rasyonel faaliyetin ne olduğu, nasıl ortaya çıktığı,

Detaylı

Allah a Allah (ilah,en mükemmel, en üstün,en yüce varlık) olduğu için ibadet etmek

Allah a Allah (ilah,en mükemmel, en üstün,en yüce varlık) olduğu için ibadet etmek 1.VE EN YÜCESİ: Allah a Allah (ilah,en mükemmel, en üstün,en yüce varlık) olduğu için ibadet etmek 2.SEVİYE: Allah ın rızasını ve sevgisi kazanmak için 3.SEVİYE: Allah ın verdiği nimetlere(yaşam-akıl-yiyecekler

Detaylı

ÖDEV ETİĞİ VE İMMANUEL KANT

ÖDEV ETİĞİ VE İMMANUEL KANT 18. yüzyıl Aydınlanma Dönemi Alman filozofu ÖDEV ETİĞİ VE İMMANUEL KANT Yrd. Doç. Dr. Serap TORUN Ona göre, insan sadece çevresinde bulunanları kavrayıp onlar hakkında teoriler kuran teorik bir akla sahip

Detaylı

5. SINIF DİN KÜLTÜRÜ ve AHLAK BİLGİSİ

5. SINIF DİN KÜLTÜRÜ ve AHLAK BİLGİSİ 5. SINIF DİN KÜLTÜRÜ ve AHLAK BİLGİSİ Allah İnancı Ünite/Öğrenme Konu Kazanım Adı KOD Hafta Tarih KD1 KD2 KD3 KD4 KD5 KD6 Allah Vardır ve Birdir Evrendeki mükemmel düzen ile Allahın (c.c.) varlığı ve birliği

Detaylı

6 Sofistlerin O rtaya Ç ıkışın d a Etkili O lan Felsefe-D ışı N edenler ıo Felsefi N ed enler

6 Sofistlerin O rtaya Ç ıkışın d a Etkili O lan Felsefe-D ışı N edenler ıo Felsefi N ed enler İçindekiler xiii Önsöz ı BİRİNCİ KISIM Sofistler 3 1 Giriş 6 Sofistlerin O rtaya Ç ıkışın d a Etkili O lan Felsefe-D ışı N edenler ıo Felsefi N ed enler 17 K a y n a k la r 17 Sofistlerin G enel Ö zellikleri

Detaylı

Mesleki Sorumluluk ve Etik-Ders 1 Sorumluluk-Ahlak-Etik-Etik Teorileri

Mesleki Sorumluluk ve Etik-Ders 1 Sorumluluk-Ahlak-Etik-Etik Teorileri Mesleki Sorumluluk ve Etik-Ders 1 Sorumluluk-Ahlak-Etik-Etik Teorileri Öğr. Gör. Hüseyin ARI 1 Sorumluluk Sorumluluk; kişinin kendi davranışlarının veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını

Detaylı

AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI

AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI Ahlak ve Etik Ahlak bir toplumda kendisine uyulmaya zorlayan kurallar bütünü Etik var olan bu kuralları sorgulama, ahlak üzerine felsefi düşünme etkinliği. AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI İYİ: Ahlakça

Detaylı

Hafta Konu Ön Hazırlık Öğretme Metodu

Hafta Konu Ön Hazırlık Öğretme Metodu Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : TEFSİR II Ders No : 0070040090 Teorik : 4 Pratik : 0 Kredi : 4 ECTS : 4 Ders Bilgileri Ders Türü Öğretim Dili Öğretim Tipi

Detaylı

AİLE DİNİ REHBERLİK BÜROSU

AİLE DİNİ REHBERLİK BÜROSU DİN HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TİREBOLU MÜFTÜLÜĞÜ AİLE VE DİNİ REHBERLİK BÜROSU MUTLULUĞUNUZA REHBERLİK EDER Yüce Allah ın aileye bahşettiği sevgi ve rahmetin çeşitli unsurlarla beslenmesi gerekir. Bunların

Detaylı

MÂTÜRÎDÎ KELÂMINDA TEVİL

MÂTÜRÎDÎ KELÂMINDA TEVİL Önsöz Klasik ilimler geleneğimizin temel problemlerinden birine işaret eden tevil kavramını en geniş anlamıyla inanan insanın, kendisine hitap eden vahyin sesine kulak vermesi ve kendi idraki ile ilâhî

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS DİNLER TARİHİ II ILA316 6 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Zorunlu Dersin Koordinatörü

Detaylı

İSLAM AHLAK ESASLARI

İSLAM AHLAK ESASLARI DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETİN İLK ÜNİTESİ SİZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNİTELERİ İÇİNDEKİLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBİLİRSİNİZ. İSLAM AHLAK ESASLARI KISA ÖZET KOLAYAOF

Detaylı

Ders Adı : DİN PSİKOLOJİSİ Ders No : Teorik : 3 Pratik : 0 Kredi : 3 ECTS : 4. Ders Bilgileri. Ön Koşul Dersleri

Ders Adı : DİN PSİKOLOJİSİ Ders No : Teorik : 3 Pratik : 0 Kredi : 3 ECTS : 4. Ders Bilgileri. Ön Koşul Dersleri Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : DİN PSİKOLOJİSİ Ders No : 00004003 Teorik : 3 Pratik : 0 Kredi : 3 ECTS : 4 Ders Bilgileri Ders Türü Öğretim Dili Öğretim

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS TÜRK DİLİ I TRD103 1 2+0 2 2 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Zorunlu Dersin Koordinatörü

Detaylı

Gençler, "İrade, Erdem ve Hürriyet" Temasıyla Buluştu

Gençler, İrade, Erdem ve Hürriyet Temasıyla Buluştu Gençler, "İrade, Erdem ve Hürriyet" Temasıyla Buluştu Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş, "İnsana düşen, iradesini kontrol altında tutarak, onu her daim iyilik ile erdem yolunda kullanmaktır. Diyanet İşleri

Detaylı

Gençlik Eğitim Programları DAVET

Gençlik Eğitim Programları DAVET Gençlik Eğitim Programları DAVET Gençlik Programları 1. HAFTA DAVET tebliğ nedir, nasıl anlaşılmalıdır? İslam a davetin anlamı Ezber ayeti: Yusuf 108 Davetçi bir Müslüman için İslam ı öğrenmenin, yaşamanın

Detaylı

Gıybet (Hadis, Tirmizi, Birr 23)

Gıybet (Hadis, Tirmizi, Birr 23) Dedikodu (Gıybet) Gıybet Dedikodu (gıybet), birisinin yüzüne söylenmesinden hoşlanmadığı şeyleri arkasından söylemektir. O kimse söylenen şeyi gerçekten yapmış ise bu gıybet, yapmamış ise iftira olur (Hadis,

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS ÇAĞDAŞ DİNİ AKIMLAR İLH

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS ÇAĞDAŞ DİNİ AKIMLAR İLH DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS ÇAĞDAŞ DİNİ AKIMLAR İLH 427 7 3+0 3 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Seçmeli Dersin

Detaylı

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 12. SINIF DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 12. SINIF DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ EKİM 2017-2018 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 12. SINIF DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ Ay Hafta Ders Saati Konu Adı Kazanımlar Test No Test Adı Hayat Amaçsız

Detaylı

ORTAÇAĞ FELSEFESİ MS

ORTAÇAĞ FELSEFESİ MS ORTAÇAĞ FELSEFESİ MS.476-1453 Ortaçağ Batı Roma İmp. nun yıkılışı ile İstanbul un fethi ve Rönesans çağının başlangıcı arasındaki dönemi, Ortaçağ felsefesi ilkçağ felsefesinin bitiminden modern düşüncenin

Detaylı

İBN RÜŞD DE DİN-FELSEFE İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA TE VİL

İBN RÜŞD DE DİN-FELSEFE İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA TE VİL T.C. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı İBN RÜŞD DE DİN-FELSEFE İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA TE VİL Perihan AYVALI Yüksek Lisans Tezi Çorum 2013 İBN RÜŞD DE DİN-FELSEFE

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS İSLAM EĞİTİM TARİHİ ILA323 5 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Seçmeli Dersin

Detaylı

MİLLETLERARASI İLİŞKİLER VE GÜVENLİK AÇISINDAN MEDENİYET SÖYLEMİNİN PSİKOLOJİK ANALİZİ

MİLLETLERARASI İLİŞKİLER VE GÜVENLİK AÇISINDAN MEDENİYET SÖYLEMİNİN PSİKOLOJİK ANALİZİ MİLLETLERARASI İLİŞKİLER VE GÜVENLİK AÇISINDAN MEDENİYET SÖYLEMİNİN PSİKOLOJİK ANALİZİ Prof. Dr. Abdülkadir ÇEVİK Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı 1 Medeniyet veya uygarlık, bir

Detaylı

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2012), ss

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2012), ss Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2012), ss. 349-353. Sami Kılıç, İlâhi Dinlerde Yiyecek ve İçecekler Ankara: Sarkaç Yayınları, 2011, IX+226 s. Bilindiği üzere doktrinel ve

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS KURAN IKUMA VE TECVİD II İLH

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS KURAN IKUMA VE TECVİD II İLH DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS KURAN IKUMA VE TECVİD II İLH 102 2 4+0 4 5 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Zorunlu

Detaylı

İçindekiler. Önsöz 11 Kısaltmalar 15

İçindekiler. Önsöz 11 Kısaltmalar 15 İçindekiler Önsöz 11 Kısaltmalar 15 EBÛ MANSÛR EL-MÂTÜRÎDÎ 17 Hayatı 17 Siyasî ve İlmî Çevresi 20 İlmî Şahsiyeti 22 Eserleri 25 a. Kelâm ve Mezhepler Tarihi 25 b. Usûl-i Fıkıh 29 c. Tefsir ve Kur an İlimleri

Detaylı

Kelimenin en dar anlamıyla,neyin doğru veya yanlış sayıldığı (sayılması gerektiği) ile ilgilenir.

Kelimenin en dar anlamıyla,neyin doğru veya yanlış sayıldığı (sayılması gerektiği) ile ilgilenir. Çağrı ÖZGAN Kelimenin en dar anlamıyla,neyin doğru veya yanlış sayıldığı (sayılması gerektiği) ile ilgilenir. Terim genellikle kültürel, dinî,seküler ve felsefi topluluklar tarafından, insanların çeşitli

Detaylı

İçindekiler. Kısaltmalar 11 Yeni Baskı Vesilesiyle 13 Önsöz 15

İçindekiler. Kısaltmalar 11 Yeni Baskı Vesilesiyle 13 Önsöz 15 İçindekiler Kısaltmalar 11 Yeni Baskı Vesilesiyle 13 Önsöz 15 Ebû Mansûr el-mâtürîdî 1. Hayatı 21 2. Siyasî ve İlmî Çevresi 25 3. İlmî Şahsiyeti 28 4. Eserleri 31 4.1. Kelâm ve Mezhepler Tarihi 31 4.2.

Detaylı

DOĞRU DİYE BİLDİKLERİMİZİ SORGULADIK MI?

DOĞRU DİYE BİLDİKLERİMİZİ SORGULADIK MI? DOĞRU DİYE BİLDİKLERİMİZİ SORGULADIK MI? Bireyin iç ve dış dünyasını algılayıp, yorumlamasında etkili olan tüm faktörlere paradigma yani algı düzeneği denilmektedir. Bizim iç ve dış dünyamızı algılamamız,

Detaylı

Öğrenim Kazanımları Bu programı başarı ile tamamlayan öğrenci;

Öğrenim Kazanımları Bu programı başarı ile tamamlayan öğrenci; Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : İSLAM FELSEFE TARİHİ I Ders No : 0070040158 Teorik : 2 Pratik : 0 Kredi : 2 ECTS : 3 Ders Bilgileri Ders Türü Öğretim Dili

Detaylı

Bölüm 1: Felsefeyle Tanışma

Bölüm 1: Felsefeyle Tanışma İÇİNDEKİLER Bölüm 1: Felsefeyle Tanışma 1. FELSEFE NEDİR?... 2 a. Felsefeyi Tanımlamanın Zorluğu... 3 i. Farklı Çağ ve Kültürlerde Felsefe... 3 ii. Farklı Filozofların Farklı Felsefe Tanımları... 5 b.

Detaylı

Orucun Manevi Hayatımıza Katkıları

Orucun Manevi Hayatımıza Katkıları Orucun Manevi Hayatımıza Katkıları Kur ân-ı Kerim de Oruç Ey müminler! Sizden öncekilere farz kılındığı gibi, size de sayılı günler içinde Oruç tutmanız farz kılındı. Umulur ki, bu sayede, takva mertebesine

Detaylı

Dr. Hüseyin Emin SERT. www.eminsert.org

Dr. Hüseyin Emin SERT. www.eminsert.org Dr. Hüseyin Emin SERT SASAM İstanbul Temsilcisi www.eminsert.org heminsert@gmail.com Strateji Bakış Kültürel kodlarımızı dikkate alan, İnsanımızın ihtiyaç ve beklentisine uygun, disiplinlerarası İnsanî

Detaylı

Eğitim Tarihi. Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi

Eğitim Tarihi. Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi Eğitim Tarihi Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi Türk ve Batı Eğitiminin Tarihi Temelleri a-antik Doğu Medeniyetlerinde Eğitim (Mısır, Çin, Hint) b-antik Batıda Eğitim (Yunan, Roma)

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS HUKUK DOKTORİNLERİ VE İSLAM HUKUKU

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS HUKUK DOKTORİNLERİ VE İSLAM HUKUKU DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS HUKUK DOKTORİNLERİ VE İSLAM HUKUKU İLH322 6 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Türkçe Lisans Dersin Türü Yüz Yüze

Detaylı

AVCILIK. İnsanlığın tarihi kadar eski bir fenomen ve bir faaliyettir.

AVCILIK. İnsanlığın tarihi kadar eski bir fenomen ve bir faaliyettir. AVCILIK İnsanlığın tarihi kadar eski bir fenomen ve bir faaliyettir. Avcılık İnsanlığın tarihi kadar eski bir fenomen Avcılık eskiden; İnsanın kendisini korumak, Karnını doyurmak, Hayvan ehlileştirmek,

Detaylı

Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları Yayın No. 756 İSAM Yayınları 202 İlmî Araştırmalar Dizisi 90 Her hakkı mahfuzdur.

Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları Yayın No. 756 İSAM Yayınları 202 İlmî Araştırmalar Dizisi 90 Her hakkı mahfuzdur. Mustafa Bülent Dadaş, Dr. 1979 da Adana da doğdu. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ni bitirdi (2002). Aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Mecelle de Bulunan Hukuk-Dil İlişkisine Yönelik

Detaylı

Kur an-ı Kerim i Diğer Kutsal Kitaplardan Ayıran Başlıca Özellikleri

Kur an-ı Kerim i Diğer Kutsal Kitaplardan Ayıran Başlıca Özellikleri Kur an-ı Kerim i Diğer Kutsal Kitaplardan Ayıran Başlıca Özellikleri 1 ) İlahi kitapların sonuncusudur. 2 ) Allah tarafından koruma altına alınan değişikliğe uğramayan tek ilahi kitaptır. 3 ) Diğer ilahi

Detaylı

İZMİR İL MÜFTÜLÜĞÜ BAYAN VAAZ ÇİZELGESİ ( 2014 YILI 1. DÖNEM )

İZMİR İL MÜFTÜLÜĞÜ BAYAN VAAZ ÇİZELGESİ ( 2014 YILI 1. DÖNEM ) İZMİR İL MÜFTÜLÜĞÜ BAYAN VAAZ ÇİZELGESİ ( 2014 YILI 1. DÖNEM ) TARİH GÜN SAAT İLÇE YER VAİZE ADI/SOYADI 01.01.2014 Çarşamba 10:30 Bornova Debre Camii Fatma Özmen ERGEN Ölüm ve Ömür Muhasebesi 01.01.2014

Detaylı

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 10. SINIF DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 10. SINIF DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ KASIM EKİM 2017-2018 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 10. SINIF DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ Ay Hafta Ders Saati Konu Adı Kazanımlar Test No Test Adı Allah

Detaylı

1. İnanç, 2. İbadet, 3. Ahlak, 4. Kıssalar

1. İnanç, 2. İbadet, 3. Ahlak, 4. Kıssalar 1. İnanç, 2. İbadet, 3. Ahlak, 4. Kıssalar İÇİNDEKİLER KUR AN NEDİR? KUR AN-IN AMACI? İNANÇ NEDİR İBADET NEDİR AHLAK NEDİR KISSALAR AYETLER KUR AN NEDİR? Kur an-ı Hakîm, alemlerin Rabbi olan Allah ın kelamıdır.

Detaylı

Prof.Dr.Muhittin TAYFUR Başkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü

Prof.Dr.Muhittin TAYFUR Başkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü Prof.Dr.Muhittin TAYFUR Başkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü İyi ve kötü, yanlış ve doğru kavramlarını tanımlar, Etik bilincini geliştirmeye ve insanları aydınlatmaya

Detaylı

Öğrenim Kazanımları Bu programı başarı ile tamamlayan öğrenci;

Öğrenim Kazanımları Bu programı başarı ile tamamlayan öğrenci; Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : OSMANLI TÜRKÇESİ Ders No : 0070040023 Teorik : 2 Pratik : 0 Kredi : 2 ECTS : 4 Ders Bilgileri Ders Türü Öğretim Dili Öğretim

Detaylı

Öğrenim Kazanımları Bu programı başarı ile tamamlayan öğrenci;

Öğrenim Kazanımları Bu programı başarı ile tamamlayan öğrenci; Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : TÜRK KÜLTÜRÜNDE HADİS (SEÇMELİ) Ders No : 0070040192 Teorik : 2 Pratik : 0 Kredi : 2 ECTS : 2 Ders Bilgileri Ders Türü Öğretim

Detaylı

ÜNİTE PSİKOLOJİ İÇİNDEKİLER HEDEFLER GELİŞİM PSİKOLOJİSİ I

ÜNİTE PSİKOLOJİ İÇİNDEKİLER HEDEFLER GELİŞİM PSİKOLOJİSİ I HEDEFLER İÇİNDEKİLER GELİŞİM PSİKOLOJİSİ I Gelişim Psikolojisinin Alanı Gelişim Psikolojisinin Temel Kavramları Gelişimi Etkileyen Faktörler Gelişimin Temel İlkeleri Fiziksel Gelişim Alanı PSİKOLOJİ Bu

Detaylı

İslam Hukukunun kaynaklarının neler olduğu, diğer bir ifadeyle şer î hükümlerin hangi kaynaklardan ve nasıl elde edileceği, Yemen e kadı tayin edilen

İslam Hukukunun kaynaklarının neler olduğu, diğer bir ifadeyle şer î hükümlerin hangi kaynaklardan ve nasıl elde edileceği, Yemen e kadı tayin edilen İslam Hukukunun kaynaklarının neler olduğu, diğer bir ifadeyle şer î hükümlerin hangi kaynaklardan ve nasıl elde edileceği, Yemen e kadı tayin edilen Muâz b. Cebel'in Hz. Peygamber in (s.a.v.) sorduğu

Detaylı

1-Anlatım 2-Soru ve Cevap 3-Sunum 4-Tartışma

1-Anlatım 2-Soru ve Cevap 3-Sunum 4-Tartışma DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS ARAP DİLİ VE EDEBİYATI I İLH 103 1 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Zorunlu

Detaylı

KURAN I KERİMİN İÇ DÜZENİ

KURAN I KERİMİN İÇ DÜZENİ KURAN I KERİMİN İÇ DÜZENİ Kur an-ı Kerim : Allah tarafından vahiy meleği Cebrail aracılığıyla, son Peygamber Hz. Muhammed e indirilen ilahi bir mesajdır. Kur an kelime olarak okumak, toplamak, bir araya

Detaylı

İmam Abdüsselam Yasin Derneği, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesiyle ortaklaşave Dayanışma

İmam Abdüsselam Yasin Derneği, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesiyle ortaklaşave Dayanışma The Foundation for Research in Islamic Sciences İmam Abdüsselam Yasin Derneği, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesiyle ortaklaşave Dayanışma İMAM ABDÜSSELAM YASİN NİN NEBEVİ YÖNTEM NAZARİYESİNDE DEĞİŞİM;

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS EVRENSEL İNSANİ DEĞERLER İLH

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS EVRENSEL İNSANİ DEĞERLER İLH DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS EVRENSEL İNSANİ DEĞERLER İLH320 6 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Seçmeli

Detaylı

SANAT FELSEFESİ. Sercan KALKAN Felsefe Öğretmeni

SANAT FELSEFESİ. Sercan KALKAN Felsefe Öğretmeni SANAT FELSEFESİ Sercan KALKAN Felsefe Öğretmeni Estetik güzel üzerine düşünme, onun ne olduğunu araştırma sanatıdır. A.G. Baumgarten SANATA FELSEFE İLE BAKMAK ESTETİK Estetik; güzelin ne olduğunu sorgulayan

Detaylı

1 Ahlâk nedir? Ahlâk; insanın ruhuna ve kişiliğine yerleşen alışkanlıklardır. İki kısma ayrılır:

1 Ahlâk nedir? Ahlâk; insanın ruhuna ve kişiliğine yerleşen alışkanlıklardır. İki kısma ayrılır: 1 Ahlâk nedir? Ahlâk; insanın ruhuna ve kişiliğine yerleşen alışkanlıklardır. İki kısma ayrılır: 1. Güzel ahlâk 2. Kötü ahlâk 2 Güzel ahlâk neye denir? Allah ın ve Resulü nün emir ve tavsiye ettiği, diğer

Detaylı

İnsanı Diğer Canlılardan Ayıran Özellikler

İnsanı Diğer Canlılardan Ayıran Özellikler İnsanı Diğer Canlılardan Ayıran Özellikler Hani, Rabbin meleklere, Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım demişti. Onlar, Orada bozgunculuk yapacak, kan dökecek birini mi yaratacaksın? Oysa biz sana hamd

Detaylı

SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR. Objektif Ahlak Kuralları. Günah Sevap

SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR. Objektif Ahlak Kuralları. Günah Sevap k ı l ş a d Vatan p a t i K Butik acı H r e p l A GENEL KÜLTÜR SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR GENEL HUKUK BİLGİSİ Hukuk Ahlak Din Görgü Subjektif Ahlak Objektif Ahlak Dünyevi Kurallar Uhrevi Kurallar

Detaylı

Temel Kavramlar Bilgi :

Temel Kavramlar Bilgi : Temel Kavramlar Bilim, bilgi, bilmek, öğrenmek sadece insana özgü kavramlardır. Bilgi : 1- Bilgi, bilim sürecinin sonunda elde edilen bir üründür. Kişilerin öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile çaba

Detaylı

Ck MTP61 AYRINTILAR. 5. Sınıf Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi. Konu Tarama No. 01 Allah İnancı - I. Allah inancı. 03 Allah İnancı - III

Ck MTP61 AYRINTILAR. 5. Sınıf Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi. Konu Tarama No. 01 Allah İnancı - I. Allah inancı. 03 Allah İnancı - III 5. Sınıf 01 Allah İnancı - I 02 Allah İnancı - II 03 Allah İnancı - III Allah inancı 04 Ramazan ve Orucu - I 05 Ramazan ve Orucu - II Ramazan orucu 06 Ramazan ve Orucu - III 07 Adap ve Nezaket - I 08 Adap

Detaylı

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Adalet MYO. Adalet Programı. Hukuk Başlangıcı Dersleri

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Adalet MYO. Adalet Programı. Hukuk Başlangıcı Dersleri Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Adalet MYO Adalet Programı Hukuk Başlangıcı Dersleri ÜNİTE I TOPLUMSAL DÜZEN KURALLARI ve HUKUK Sosyal Düzen Kuralları 1.Hukuk Kuralları 2. Ahlak Kuralları 3. Din Kuralları

Detaylı

Sosyal psikoloji bakış açısıyla İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Kurallara Uyma Durumunun İncelenmesi. Prof. Dr. Selahiddin Öğülmüş

Sosyal psikoloji bakış açısıyla İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Kurallara Uyma Durumunun İncelenmesi. Prof. Dr. Selahiddin Öğülmüş Sosyal psikoloji bakış açısıyla İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Kurallara Uyma Durumunun İncelenmesi Prof. Dr. Selahiddin Öğülmüş Canlılar hayatta kalmak için güdülenmişlerdir İnsan hayatta kalabilmek

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS TASAVUF METİNLERİ İLH 319 5 2+0 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Yüz Yüze / Seçmeli Dersin

Detaylı

1.Birlik ilkesi: İslam inancına göre bütün varlıklar, bir olan Allah tarafından yaratılmıştır.

1.Birlik ilkesi: İslam inancına göre bütün varlıklar, bir olan Allah tarafından yaratılmıştır. İnsanın toplumsal bir varlık olarak başkaları ile iyi ilişkiler kurabilmesi, birlik, barış ve huzur içinde yaşayabilmesi için birtakım kurallara uymak zorundadır. Kur an bununla ilgili ne gibi ilkeler

Detaylı

ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- 14.YÜZYIL TEMSİLCİLERİ

ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- 14.YÜZYIL TEMSİLCİLERİ ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- 14.YÜZYIL TEMSİLCİLERİ a. 14.Yüzyıl Orta Asya Sahası Türk Edebiyatı ( Harezm Sahası ve Kıpçak Sahası ) b. 14.Yüzyılda Doğu Türkçesi ile Yazılmış Yazarı Bilinmeyen Eserler c.

Detaylı

NİLÜFER İLÇE MÜFTÜLÜĞÜ 2012 YILI RAMAZAN AYI ÖZEL VAAZ VE İRŞAD PROGRAMI

NİLÜFER İLÇE MÜFTÜLÜĞÜ 2012 YILI RAMAZAN AYI ÖZEL VAAZ VE İRŞAD PROGRAMI 24.07.2012 23.07.2012 TESİ 22.07.2012 21.07.2012 RTESİ 20.07.2012 19.07.2012 RAMAZAN TARİH GÜN VAKİT VAİZİN ADI VE SOYADI VA ZIN KONUSU NİLÜFER İLÇE MÜFTÜLÜĞÜ 2012 YILI RAMAZAN AYI ÖZEL VAAZ VE İRŞAD PROGRAMI

Detaylı

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 9. SINIF DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 9. SINIF DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ EKİM 2017-2018 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 9. SINIF DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ Ay Hafta Ders Saati Konu Adı Kazanımlar Test No Test Adı İnsanın Evrendeki

Detaylı