t<,txt-lxxaun-i sut-raxi BE R

Transkript

1 t<,txt-lxxaun-i sut-raxi BE R a aa a MIJCE.B-I' ORF-I' OSMANI II. MEHMED ve rr. ee\czio nnvinrnnixr,tir yesername ve xaxilnnaurrun DT. ROBERT ANHE,GGER DT. HALIL INALCIK runr TARIH KURUMU -.afa r-

2 OxsOz Tek ntishasr, Paris Bibliothdque Nationale'de bulunan bu kanunlar mecmuasr (Ancien fonds turc, no. 39) E. Blochet tarafindan ilim Alemine tanrtrlmrq bulunuyordu. Bu kanunnameden bazr vesikalar R. Anhegger tarafindan daha once neqredilmig (Turk Tekstil Mecmuasr, c. I, sayr rrftz, Istanbul 1947, s.16 vd.) ve H. inalcrk tarafindan mali tarihe ait bir krsrm malzeme krymetlendirilme$e gahqrlmrqtrr ( Belle ten c. XV, sayr 6o (tgst), s. 6SS). O.I-. Barkan da bir yazrsrnda (Kanunndme, IslAm Ansiklopedisi, ctjz 57, 1952, s. r8g) bu kanunnamenin mahiyetine temas etmigtir. Nihayet bu kanunnimenin bu sene Prof. F. Babinger tarafindan neerolunaca- $rnrn ilin edilmesi, bu vesikalara verilen krymeti gcistermektedir. Fakat ayni eserin gerek Almanya'da gerek Tiirkiye'de yayrnlanmasl keyfiyeti, ilmi sahada tam bir iq birli$inden heni.lz ne kadar uzak oldugumuzu ortaya koymaktadrr. Bu satrrlarr yazanlar ise, r95z yrhndan once bu miihim dergiyi yayrnlamak rlzere ayrr ayrr gahqma$a baglamrqlardr. O tarihte birbirinin rnesaisinden haberdar olarak igbirli!'ine karar verdiler. Anhegger'in litin harflerine gevirdigi niisha, asrl metne gcire bir daha dikkatle giizden geeirildi ve son geklini alarak basrlmak {izere matbaaya verildi. Basrm iqi, muhtelif imiller yiiziinden, gok a$rr ytiriimiig ve tamamlanrp negredilmesi ancak gimdi mtimkiin olabilmiqtir. Notlar, Girig ve Indeks yayrnlayanlar tarafindan miiqtereken hazrrlanmtqtrr. Eseri hazrlayanlar, yayrnlanmasrnr sa$layan Ti.irk Tarih Kurumu'na teqekktirii botg bilirler. 15 A$ustos 1956 Dn. R. ANnnccnn Dn. H. Ixnlctr

3 GIRI$ I. NUSHA VE NE$RINDE GUDULEN USOL Burada yaylnladr$rmrz yazma kanunnimenin gimdiye kadar bir tek niishasr maltrm olup o da, Paris, Bibt. Nationale'de 39 no. da kayrthdrr (Bak. E. BIochet, Catalogue des mtnuscrits turcs, I, Paris, ). Eser I53 varaktan ibaret olup noksan yoktur. Yerleri desigmiq olan varaklar tataftmtzdan diizeltilmigtir. Bu kanunlar mecmuaslntn ne zaman ve kimin tarafindan telif edil' digi, eldeki istinsahrn kimin tarafindan ve ne zarnan yaprldr$r hakkrnda her hangi bir igarete rastlanmamrgtrr. En yeni vesika II' Bayezid'in ilk yrllarrnr agmadr$rndan (bk. aga$rda III. Tarihlemeler) eserin, onun ciil0sundan sonra yaprldrsrnr bildi$imiz btiytik mili isldhat devresinde tertip edilmig olmast kuwetle ihtimal dahilindedir. Istinsah tarihi de bundan pek sonra olmamahdrr' Nesihle ve tam harekeli olarak yaprlan bu istinsah, bilhassa has isimlerde ve e$ya adlarrnda, bir gok hatalar ihtiva etmektedir. Bunlarr diizeltmek bazan temamiyle imkinsrzdrr. Kanunnimedeki bazr vesikalar daha muahhar baqka kanun dergilerinde bulunmaktadrr. Topkapr Sarayr Miizesi Revan Kdqkii yazmalarr no. rg35 ve r936 da iki kanunnimede, yayrnladr$rmrz kanunnamedeki gu vesikalarrn kopyalarr mevcuttur: No. 13, t4,33, 38, 39 40, 42, 45, 52, 58. Rakam ve isim farklanndan anlaqrhyor H, bu kopyalar, daha ziyade, yayrnladr$mrz kanunnimedeki drneklere gdre sonradan yaprlmrq kanunlarrn birer istinsahrndan ibarettir. Biz bu muahhar kopyalarr rrazatl itibara aldrk ve mana balamrndan fark meydana getiren varyantlarl i$aret ettik. Bazt isimleri diizeltmek hususunda Baqbakanhk Argivi'nde Fatih devrine ait mukataa defterleri igimize yaraml$trr. Mtis - tensih okr'- radr$r ve anlamadr$r kelimeleri harekesiz brrak' maktadrr. Lsri Osmanhca metinleri bugi.inki.i alfabe ile ilmi bir gekilde yayrnlamak hususunda kargilagrlan gugli.ikler maltrrndur. Biz burada, bugiinki.i Tiirk alfabesini esas almakla beraber kapakta bir cedvelini koydu$umuz hususi bazt harfleri kabul

4 VIII GIRI$ etmek lizrmgeldigini giirdtik. Bu transkripsiyon sisteminde r Arap harf le yazrhgrn transliterasyonundan ziyade, harekelerden de faydalanarak, r5. asrr ikinci yansrnda melhuz teliffuz hususiyetlerini mtimkiin mertebe aksettirme$e gahgtrk, bununla beraber bu denemede bazr ittrradsrzhklardan kagrnmak tamamiyle mtimkiin olmamrptrr. Tam ilmi bir eski Osmanhca transkripsiyon alfabesi, ancak bu gibi denemelerden sonra kati surette takarrur edecektir kanaatindeyiz. Harekelerde ve imlida, elimizdeki metne sadrk kaldrk, fakat bizzat metinde ittrradsrzhklarla kargrlagtr$rmrz zar.r'arr muayyen bir gekli segtik (meseli adem yerine adam, hic, hic ve hig gekilleri yerine hi.g ahnmrqtrr) lu; c-g ve b-p meselesine gelince (kapan, ftaban, meolpfrfct, mealpufgr) metindeki de$igik gekiller bazan muhafaza olunmuqtur. Neqrimizdeki bu ittrradsrzhklar igin, hususile dilciler, geniq cilgtde verdi$imiz faksimilelere miiracaat etmek mecburiyetinde kalacaklardrr. Eserin dil hususiyetleri hakkrnda da igarette bulunmak ldzrmdrr. Asrl metin, giiphesiz r5. asrln ikinci yarrsrna aittir. Fakat miistensihin bazr de$iqiklikler yaptrsr anlagrlmaktadrr. Bilhassa vokalizasyon bahsinde srk srk gciriilen ittrradsrzhklar, acaba r6. asrrdan itibaren meydana gelett de$igiklikler sebebiyle mtistensihin dtiqtti$'ti kararsrzh[rn bir neticesi sayrlabilir mi? Buna dair bir iki misal verelim: sardurmat'a - sardrrmaya (v. 69 b), indtirtip - indirmeyeler (78 a), delldlltik - delldlhk (r5zb); baturmayup (rg u), sakrnup (+l alub (rggb); kesti.irecek (g u), ddrter j4z a), gavur (116 b), "), eyluk $z u); sancakr begi ( rg7 a), yasaka (tsg u); darrabtrine yerine darabtrine (zb, rob, r 7a ve bagkalarr) ; vakuf (5r b), geher (+6 b, r47b, I5o b), barakmak' (6b) ; gtimietini (tgb), ondasunr (eo b), akgasuru (zg b, Z2 a), nevbcttini (32 b), yasaguru (48 b), iize- 1 Bak. R. A n he gge r, 16. asr gairlnindm <otfi, T. D. ve E. Dergisi IV (t95o), s. rg5, ay. mtiellif, SclLtinndmc niielli{i Kemal, T. D. ve E. V (1952), s. 458; A. Tietze, XVI. asrda Turk Siirindc gemici dili,fuat K<tpri.ilii Arma$anr, Istanbul 1953, s. 5or. ra Vesikalardaya harekelenmemig olarak yahut stikidmek qeklinde (bak. v. 8a, r8b, tga, 2ra, 2rb, r r4b.) srk srk gegen ve tarafimrzdan sekidmek olarak kabul edilen siikidmek fiili eski Osmanhcada 6(dize getirmek, s<ivmek" anlamrnda mevcuttur. (Bu bilgiyi Dr. J. Benzing ve Dr. A. Tietzeye borgluyuz.) 2 Aynca bak. R. Anhegger, 16. anr Sairlerindm /aift (s. 165)z aaktf ve altz yerine aakaf ve a az v. s.

5 KANUNNAUn.T SULTANI Ix ri.inde (r3o a), l.<avmundan (rss b) lrrsrmundan ( rz7 a), filorisi.ini (r48 a). rr. KANUNNAME'NIN UeHIynrI Kdnilnndme-i Sultani ber muceb-i 'drf-i 'osmd,ni adr, bu kanun dergisinin mahiyetini krsaca ifade ctmektedir. Bunun igin 'iirf mefhumundan hareket etmek yerinde olacaktrr. Bu kanunnimenin derlendisi tarihlerde Osmanh hukukuna valof mtiverrih Tursun b"e t, geriat yanrnda rirftin li.izumunu ispat etme$e ve tarifini verme$e gahgarak diyorki:.,(siydset) mticerred tavr-i 'akl iizere nizdm-i ilem zahiriygtin, meseld. tavr-i Cengiz Adn gibi olursa, sebebine izafet ederler; siyiset-i sultinl ve yasag-i padigahl derler ki, 'rirftimidlzce ('urafdmtzca?) ana 'tirf derler". Burada orf, bu gtin bizim anladr$rmrzdan hayli farkh bir manida kullanrlmrgtrr a. Ona gcire, qeriat yanrnda cemiyet diizenini korumak izre ulirl-emrin koydu$u kanun, rirfdir 5 ve cirf, akli esasa dayanrr. 16. asra ait kanunlarda 6 ttrf, dirri hukuk haricinde Sultanrn iradesinden do$muq kanunlan ifade eder. Buna geriatge cevaz verilmiqtir. Pir Mehmed efendi (vefatr 3 Tarih-i Ebill-feth (M. Arif negri, TOEM ilaveleri), s. 13. Tursun be!', bu eserinin bagrnda oldukea uzun bir bahis teqkil eden devlet ve cemiyet felsefesine dair izithatrnda Naima'dan 6nce bu konuda yazmry en dikkate defer Osmanh tarihgisi olarak gdriinmektedir. Bu fikirlerin, Ibn HaldOn ve F A r 6 b i'nin fikirleriyle alakasrnr bulmak ve Osmanh tarihgisinin kendi muhitindeki miigahedelerinin payrnr araqtrrmak enteresan bir tetkik konusudur. Tursun bep, Diaan kdtibi, aild2et laac$r ve deftcrdar olmugtur. t <Arf (urf ),IslAmda mengeden itibaren hiik0metlerin geriat haricinde grkardrklan emirler (lex principfs) manasrnda kullantlmrqtrr (bak. Cl. Huart,kdniln, I A, ciz 57, ve R. Levy, '(Jd, Erc2c. de l'islam, t. IV, s. ro87). Ehl-i 'iirf tabiri, devlet otoritesini, icra kuwe'cini temsil edenler manasrnda kul.lanrlmrytrr. Bu gi.in anladrsrmrz manada ise, daha ziyade 'iirj-i ma'rfrj ve cddet tabiri tercih olunur. 5 Kanunun bu tefsir qekli igin keza bak. Aliltiddeale kanunu, (Barkan, Kanunlar, Istanbul, rg43, s. Ieo). o Barkan, rr'ez. eser, indeks: iirf.

6 X GIRI$ H. io3o: r6eo - 16z r) cil@-i ualan konusunda vaki bir sual iizerine verdi$i bir fetvida? "bu makrilede uhil-emre miirdca'at olunur nice me'mfrr ise iiyle olur, nizdm-i memleket igin olan emr-i 'dllye ita'at vicibdir" demiqtir 8. Kdniln tibirine gelince bu, cirf prensibinin tatbiki neticesinde grkarrlan emirlere verilmig umumi addrr e. Ash Yunanca bir kelime olan ve Islim hilifetinin Suriye ve Mrsrr'da Bizans idaresine viris oldu$u zamanlarda eskiden kalmrq vergiler igin kullanrlan kanan terimi 10, sonralarr ulfij'emrin srrf kendi otoritesine dayanarak grkardr$r her ti.irli.i emirlere alem olmugtur. Osmanhlarda 'drfi ftaudniz tabirine ekseriya Ser'i ahkdm tabiri yanrnda ayn bir mefhum olarak raslamaktayv ( altkdm-i Ser'i2ye ue ftaudnin-i 'tirfi22e). Esasen qer'i ve cirfi hukuk sahalarr arasrnda miinasebetler Osmanh devletinin kurulugundan gok iince bir hal gekline ba$lanmrgtr. Htiktimdar, sultan srfatiyle tirf sahasrnda oldu$u gibi, miisliiman cemaatinin dini reisi olarak ger'i sahada da son scize sahipti. Kemal PagazAde'nin bir esir meselesine dair bir fetvasrnda rastlanan gu ifade bu ikisinin birbirini nasrl tamamlar telakki edildigine bir misaldir: "... Ser'an cdi< fugildir, ae hem men' olunmustur cdnib-i Sulldndan" rl Netice olarak, elimizdeki kanunnimeye verilmiq olan ad, onun, Osmanh cirftnce, yani pidigahlarrn srrf kendi otoritelerine dayanarak grkardrklarr kanunlardan miirekkep bir dergi oldu$una delalet eder. Kanunnimenin menge ve mahiyetini tayin etmek igin tetkiklerimrzi bir az daha ileri gtittirelim. Bu kanunnamede, benzerlerine rastladr$rmrz bir mukaddime yoktur. Fakat onun 7 Milli Tetebbtrlar Mecmuasr, I, s. 3o6. 8 $er'i ve orfi arasrnda bu sarih ayrrh$a ra$men tedahi.iller ve kargrhkh tesirlerin bir kiil olarak Islim hukukunun tekimtili.intin baghca 6mili oldu$u da unutulmamahdrr. e Cl. Huart, mezkor makale. 10 F. Lokkegaard, Islamic Taxation,, Kopenhag I95o' s. Io5 - lo8. 11 Kemal PagazAde'nin Anhegger'de bulunan tarihsiz bir fetvi mecmuasl, v. 39 a. Bagka misaller goktur. MeselA bak. Nuruosmaniye ki.it. no. 1967, v. 12r b. de gu ifade: "...yirmi yrlhk ahm dicvisr gercin istimic olunur mu? El-cevib : olunur, menc olunmadrysa cinib - ger(den." Keza bak. Macrfradt, P. H o r s t e r, /ur Anwendung des islamischen Recht im 16. Jahrundert, Stuttgart 1935, s. 33 vd.

7 KANUNNAUT-I SULTANI XT herqeyden evvel gegitli Pidiqah hi.ikiimlerinin bir araya getirilmesinden meydana geldi$ini tesbit etmekteyiz. Bu htikiim- Ier, bizim yaptr$rmrz tarihlemelere giire r5. asrr ikinci yansrna isabet etmektedir. Herhalde bu derginin II. Bayezid zamanrrtda derlenmiq oldu['u emniyetle sciylenebilir. Goze garpan en miihim nokta, bu vesikalarrn hepsinin geriat sahasr drgrnda mali konulara ait olmasr ve Pidigah hliktimleri formunu tagrmasrdrr. Umumiyetle bu gibi kanunnimelerin tertibinde gtidtilen gaye, bir taraftan kamrn yapanlara cirnekler vermek, "olub-gelmig kdnflnu" tamtmak, obtir taraftan kanunjan tatbik edenlere, hiiktim verirken kullanmalan veya emsal bulmalan iein kolayhk temin etmektir. Bu kanunnimelerin ekseriya gayn resmi derlemeler oldu$u do$ru olmakla beraber, bir merci teqkil ettikleri de muhakkaktrr. Bunu agrklamak igin hikimlerin durumunu gdz iintine almak zaruridir. Hikimin, cirfi-sultani denilen hukuk sahasrnd a ancak "astl resmi kanunlarr" yani sancak kanunnimeleri ile Pidiqah tarafindan gonderilmig ferman -kanunlan kullandr$r 12 ve htikiimierinde miinhastran onlarr esas tuttu$u do$ru de$ildir. $.t'i hukuk sahasrnda nasrl frkrh kitaplannr ve resmi olmryan fetvi mecmualarrnr kullanryorsa, cirfi - sultani hukuk sahasrnda da hususi kanun derlemelerini kullanabilir. Bunun igin daima, modern code'iar tarzrnda "tasdikli" btitiin kanunlarr igine alan resmi kanunnameler aramarrrahdrr. Bu fikir, Osmanh devietine T anzi m a t devrinde batr tesiriyle girmig olup Mecelle de onun bir mahsfrli.idtir. Qok defa kadrlara veya yasak - kullarrna verilen htiki.imlerde "olub-gelmig ltdnfrna" gcire hareket edilmesi istenmiqtir. Bizzat 'drf-i ma'rilf, yani bizim anladr$rmrz martada rtd devlet tarafindan hiiktim mesnedi ve hukuk menbar olarak kabul ve tasdik edilmigtir. Btiyle bir hukuk sisteminde modern manada, hiikiimlerine harfi harfine riiyet mecburi olan resmi kanun mecelleleri yerine, hususi kanun derlemeleri de hukuki bir fonksiyonu haizdir. Gergekten kadilann verecekleri hiikiimler, devletin musaddak kanunlan (hnkani defterlerdeki kanunnimeler) ve Padiqah emirlerine aylcn olmamalrdrr. Zaten bu "gayrr resmi" kanun dergileri daha ziyade bunu 12 Barkan, Kanunlar, Mukaddime, s. XXXIV, LVIII - LXIII.

8 xrr GlRl$ onlemek igin meydana getirilmiqlerdir. Bu mahiyette muhtelif kanunnamelerin mukaddimelerinde bu gaye aerkea bclirtilmiqtir 13. Aga$rda temas edecesimv gibi, Sultanlarrn emirleriyle tertib edilmiq kanunnameler, bu ihtiyacr daha tam bir gekilde kargrlamak iein meydana getirilmiqlerdir. Kanun derlemelerinin ve sicil kayrtlarrnrn kifiyetsiz karakteri dolayrsiyle bir aykrnhk me-vdana gelirse, alikahnrn divaslnr kat'i bir karara ba$lamak iizere Pidiqah Kaprsrna gotiirmesi miimkiindiir; bu da, mer'i kanunlann tatbikini sa$lamak iizere adli bir garanti teqkil eder. Sultanlarrn emirleriyle tertip olunmuq ayni tip kanunnamelere gelince, bunlar da ne kadar liifbyetsiz grirtintirlerse goriinsilnler, sadece Pidigaha veva idare adamlarrna imparatorluk "tegkilitr hakkrnda umumi bir fikir vermek " igin 1a de$il, kanaatrm:zca daha pratik bir maksatla meydana getirilmiglerdir. Bu pratik ihtiyacr tayin etmek gtie de$ildir : Yukarrda sciyledi- $imiz gibi, gcrek kadr mahkemelerinde, gerekse Divan'da dava ve mescleleri hal iein defterlerdeki eses sancak kanunnimeleri veya taalluk eden htiktimleri derhal araqhrrp bulmak gugltigti kargrsrnda, bir gok hallerde hiikme esas olabilecek kanun ve kaideleri bir defter halinde bir arada, el altrnda bulundurmanln faidesi dqikardrr. Keza kadrlarrn umumiyetle ancak krsa bir zaman bir yerde kaldrklarr vc o mtnilkanrn hukuki hususiyetine ancak bir dereccye kadar nufuz edebildiklerini diiqiinecek olursak, bu gibi derlemelcrin onemini daha iyi kavnyabiliriz. Kaydc de$er ki, bu toplama igiyle de hemen daima nisann, yani cirfi kanunlarr bildirmek durumunda olan gahrs meggul olmugtur. Di$er taraftan do$rudan do$ruya Divan'da kanunlan veya kanuni maddeleri ihtiva eden yaztlan hazrrlamak igin kolayca baq vurulabilir bir tirnekler dergisinin liizum ve faideside meydandadrr 15. Fakat bu ornekler, sade insd ornekleri olarak gekil bakrmrndan de$il, muayyen bir mevzuda, meseli bir imir3 Bak. Barkan, Kanunlar, Mukaddime, s. XXV not g daki misaller" tn Bu, Barkan'rn fikridir. (aynr eser, s. XXIX). r5 Barkan (aynr eser, s. XXXII) bu karakteri dolayrsiyle bu nevi derlemelere "mtingeit qeklindeki ferman dergileri" demekte ktsmen hakhdrr. Bu vasfr neticesindedir ki, bizim yayrnladr$rmrz kanunnamede de gok defa has isimler ve tarihler, hatta mutad formiiller atlanmr,sttr (bak. vesika 35' 37' 55,)'

9 KANUNNAME.I SULTANI XIII le muayyen bir mukataanrn verilmesinde, bir berit veya htiktim yazrlmasrnda "olub-gelmig [<intnu" bildirmesi, yahut emsai vermesi bakrmrndan da ehemmiyetlidir. "Rel'siilktittab kisesinde olan ma[<br1l kinrlnndme" 16 bu nevi bir kanunnime olmahdrr. Divan'da biiyle "makbfrl ve mu'teber" bir kanunnimenin mevcudiyetini gtisteren kuwetli deliller vardrr 17. Her hangi bir yeni nizam konurken Osmanh idaresinin "kanfrn-i kadlmi" takibe ne derece chemmiyet verdi$i malfimdur. Burada yayrnladrsrmrz vesikalann bir ktsmrmn r6. asra ait benzeri kanun dergilerinde kopyalarrm buluyoruz. Bunlarda yalntz za' man ve durum icabr yaprlanlardan fazla esash bir degiqiklik yaprlmamrgtrr. Meseli bizim kanunnimede 4. vesikada I oo dirhem gtimiigten 4oo akga basrldr$r yaz/rtdtr. Halbuki onun Topkapr Sarayr Revan Kdgkti kitaplarr arasrnda 1565 tarihli bir kanunnimedc buldu$umuz bir versiyonunda' Ioo dirhem gi.imi.iqten 4zo akga basrldrsr yazrhdrr. Bu da aerkga gosterir ki; burada alelide bir istinsah de$il, aynr cirne$c gdre yaprlmre kanunlar bahis mevzuudur. Muayyen bir zamanda tipik bir kanunun bagka sahalara tegmil edilmek i.izere <irnek tutuldu$unu da kaydetmeliyiz. Yayrnladrfrmrz kanunnimede giimriik 18 ve maden le kanunlarrnda buna ait igaretler mevcuttur. Muayyen bir konuya ait yasaknamelerin az gok aynl gekli haiz crlmasr ve ayru maddeleri ihtiva etmesi hakkrnda keza Fatih devrine ait misaller vardrr 20. Bcritlarda iirneklere tibiiyet tabii daha agrktrr. Keza bazt mrntrkalara mahsus kanunlarrn bagka yerlere tegmil ve tatbik olunmasr keyfiyeti (bak. no. 48 ve 56) kanun vaz't meselesi bakrmrndan dikkate de$er. Nihayet sultani kanunlarrn mtimki.in mertebe bir ki.il halinde tesbit edilerek 21, imparatorluk dahilinde mahkemelerde r8 Barkan, aynr eser' s. XXXII. 1? Bunun igin Topkapr Sa rayt Miizesio Revan k. no' 19z6, kanunnamenin mukaddimesi bilhassa dikkate de$er. 18 Bak. s. r45 b. 10 r16 b. 20 Karqrla. burada vayrnlanan 2 ve 50 no vesikalarla Fatih Mehn:ed'in Fermanlarl (H. I n a I c r k, Belleten sayr 44) s. 697, no. 2' ve s. 7oo' no B a r k an (s. LIV) btittin imparatorlu$a gamil bir tek kanunnamenin imkansrzh$rnr gi.izel belirtmigtir. Qiinki Osmanh imparatorlu$unda kanunlar biilgelere ve ziimrelere gdre Ce$i;ir.

10 XIV clri$ hiikiimlerin bir tek "mu'teber" kanunnimeye gcire verilmesindeki faydayr yukarrda igaret etmigtik. Bir gok ni.ishalan bulunan fakat tasdikli bir niishasr heniiz ele gegmemiq olan Sultan Siileyman Kanunndmesi adryle tanrnmrg kanun, griphesiz bu mahiyette idi. Bunu, H. roo5 tarihli bir adiletna.me agrk bir qekilde goyle bildirmektedir: "Ecdid-i 'izdmrmdan Sultan Stileyman LIdn... zamdn-i il5tiddrlannda kdnflnndme yaztlub beher gehirde olan kldilar mahkemesinde kinrlnndme-i hiimiyirn vaz' olunma$la.." 22. Bu strretle "mer'i ve mu'teber" kanunnamelerin yalnrz Divan'da de$il, btittin imparatorluk dahilinde tatbikatta mi.ihim bir yeri oldu$u meydana Erkar. Zaten bu giin elimizde adetleri ytizleri bulan kanunnameler, sonradan viliyet kadrlan veya kanun adamlarr tarafindan yaprlmrg iliveler bir tarafa brrakrhrsa, esas muhteva bakrmrndan nihayet bir kug tipe irca olunabilir ki, biz bunlarrn muhtelif tarihlerde niqancrlar tarafindan tertip olunmug bir kae kanunndmeden bagka bir gey olmadr$rm dtigtintiyoruz. Fakat ciyle gciriintiyor ki, burada yaynladr$rmrz kanunni- De, yukanda agrklama$a gahgtrsrmrz gibi, daha ziyade Divan'da mali mevzularda cirnek ve kaynak vazifesi gormek i.izere hazrrlanmrg bir kanunnamedir. Zira berit <irnekleri, yahut darphane, para ve krymetli madenler, ve gtimriik gibi ekseriyetle merkezden yaprlan iltizam iqlerine mtiteallik hiiktimler, birinci derecede Divan'da defterdar ve nigancrp ilgilendirir. Mecmuayr derleyenin esas maksadr, maliyeye (defterdara) ait muhtelif kanun maddeleri vermek oldusundan, bu gibi maddeleri ihtiva eden her ttirlii vesikayr kanunnime iginde toplamrgtrr. Oradaki vesikalan srnrflamak igin, derleyenin koydu$u baqhklar knfi degildft. Zira o, gosunu sadece htiktim adryle gristermektedir. Vesikalarr diplomatik hususiyetlerine gcire tasnif etmek en do$ru yol olarak gciriintirse de, bazrlannda formiiller atlanmrgtrr. En iyisi onlarr bi.ittinti ile incelemelidir. BerA tlar : Dergideki btittin vesikalar ashnda Pidiqah hiiktimleridir ve bi.iytik go$unlu$u berit adr altrnda tamdr- 22 QaSaLay Ulugay, Ma{nisa'da eskryahk, Istanbul rg44, s. $4; kargrla. B a rk an) rnez. eser, s. 362, madde 13.

11 KANUNNAvTn-I Sur,rENI XV Srmrz vesikalar formuna uygundur; yani bir imile, bir yasak -kuluna veya bir emine, vazifelerine ait kanun ve nizamlarr agrkga bildirmek ve aynl zamanda kendilerini bu mevzularda selihiyetli krlmak iizere verilmiqlerdir. Obtir taraftan bu hiikiimlerin biiyi.ik brr krsmr, sancak-be$i, subagr ve kadr gibi viliyet Amirlerine verilmig, aynr konulara ait kanun ve nizamlarrn nezaret ve uygulanmasrna dair emir-hi.ikiimler olup bizzat bu kanun ve nizamlan da krsmen ihtiva ederler. Nihayet hususi kanunlara tabi ziimrelerin kendilerine verilmiq htiki.imlere de bu kanunnime iginde rastlam aktayz 2s. Muayyen bir vazifeye tayin igin verilen beritlar 'n, ona ait vazife ve selihiyetleri ekseriya madde madde ihtiva ettiklerinden kanun ve hukuk noktasrndan mtihim vesikalardrr. Mecrnuamrzda 4 emin beritr (vesika no. I 3,25,26, z7), bir darphine sahib-i 'aydr beratr (no. r4), bir metrepolid beritr (no. 46), iki amil berdtr (no. r5, 56), iig yasak-kulu beritr (ro. 39, 40, 48\ mevcuttur. Amil, Pidiqah beritr aldrgr gibi selihiyetlerini daha tafsildtlr bir qekilde bildiren kanunnd.tne veya ltasakndme isteyebilir 25 ve bu kanunlan icabrnda zor kullanarak tatbika selihiyetli Pidiqah-kulu yasakgr tiyinini saslayabilir. Asrl bu nevi vesikalarrn, kanunlan biiti.in teferruatr ve incelikleriyle ihtiva etmesi tabii oldu$'undan dergimizde vesikalartn go['unlu$u bu tiptendir. Yasaknimeler: Bunlar bir taraftan mualyen bir i$e ait kanun ve kaideleri, iibtir taraftan bunlara verilecek cezalarr ve yasak-kuluna verilen selihiyetleri igine almaktadrr. Hemen hemen biittin yasaknimelerde bir yasak-kulunun tayin edil- 28 Bak. vesika no a Beritrn en miihim hususiyeti iigiincii gahrslarr bashyan emri ihtiva etmesidir. BerAt iizerinde bak. L. F e k e t e, Einflthrung in die osm. - tiirk. Dipl.omatik, Budapest t9z6, s. XLVI vd. r5. asra ait baqka berat ornekleri Mendhic iil-insd'da (Paris Bib. Nationale, sup. turc no. 66o) bulunmaktadrr. zr "saruban luzlasr 'imilleri yasaknime [aleb ettiler.." (vesika no. 2r, keza bak. 36,52, 59) ; "eliimde htikmtim olmadugr sebebden ne i.izere tasarruf 'edecegtimi bilmezem deyi.i, eyle olsa eline igbu htikm-i htimiyfinu vdrdim.." (no. 5r).

12 XVI cirl$ difini gcirmekte yi,,u. Mahalli imir ve hakim, yani sancak -regi, subaqr ve kadr, bu kanun ve nizamlatrn uygulanmaslna yujrrn etmekle giirevlendirilmiqlerdir. YasaknAmelerde bir nizamrn uygulanmasr iein zotlamaveya bazl qeylerden men'fikri esas griri.inmektedir 27. Baztiglerde yasak-kulunun tayini zaruri gortilmtiqtiir.amil ve emin zor kullanma yetkisine sahip de$ildir' Ier. Yasak-kulu ise, yasaknimede gosterilen bazt teghir ve tahkir cezalartm tatbika selahiyetlidir. Yasa$a tayin edilen kul eline selihiyetlerini gosteren ayrr bir Pidiqah hiikmil verilir ve bunda belli bagh selihiyetleri gosterilir 28. Fakat bazr igler do$rudan do$ruya kula havale edilmiq olup bu takdirde verilen hiikiimler imillere verilen lasaknrime veya kanunn,ime mahiyetindedir 2e' 49 no. vesikada onun "olub-gelmig \infrn i.izere" hareket etmesi emr olunmaktad.rr. Fakat 54 no. haraggr-kul kitibin beritrnda kanun ve nizamlar btitiin teferruatiyle bildirilmigtir. YasaknAmeleri konu itibariyle srmflandrrrrsak: I. Maden igletmelerine dair nizamlar (vesika no' 3,4,6, 7, B, g, lo); z. Tuz grkarrlmasr ve inhisarlna dair kanun ve nizamlar (vesika no. 2or 2r' 22r 2+); 3' Pata baslml ve tedavtiltine dair kanun ve nizamlar (vesika no. r) 2, 5, Io, I I, SB) ; +. Giimriik ve kapanlara ait kanun ve nizamlar (vesika no. 30, 3rr 32,36,43, 44,45, 56, Sg) ; 5. Sabun, hububat, mum, pirine, susam giui zaruri ihtiyag madd eleri inhisar ve iltizam arlna dair kanun ve nizamlar (vesika no. +o. 48, 26 "Kapuma geltib kul ve yasakndme {aleb ettikleri eclden" (vesika no. 5z)" 2? Bu nokta bilhassa 42,44,50 no. vesikalarda birizdir. Orta-dofu'ya miigrik Mogollarrn gelmesinden sonra gerek ijrf ve geriat arastnda ayrrlt$rn' gerekse Orta-Asya Ttirk - Mogol hukukunun tesiri daha bariz bir hal altrg,rr. Orhan Gdzi zamantnda devletin Tasak hukukuna dayandrsr hakkrncla iddia (Z.V.Togano Tf;rk tarihine giris,istanbul 1946, s. 33r)bir hakikat payr sakla r. Tasak, zamanla orf, yani sultanrn kendi otoritesine dayanarak memleket nizamr igin koydufu kanunlar manasrnt almrgtrr (bak' yukarrda Tursun be['in turifi;. Cengiz ]Ian Yasast ve Orta - dofu'da tesirleri hak' krnda, G. Vernadski, Cengiz Han Tasasz, THTM' I' s' lo7-l3z' 28 Bak. vesika no. ggr 40, 48.,e Bak. vesika no. +4,49, 5+,

13 KANUNNAvTn.I surrrni XVII 49,5o); 6. Hazineye ait bazt gelirlerin toplanmasrna dair kanun ve nizamlar (vesika no. zb, 5z). Kanunnimelere gelince, bunlar da yine imillerin iste!'i tizerine bir ige ait kanun ve nizamlarr bildirmek ve bunlarrn uygulanmaslnl sa$lamak iizere verilmigtir. Oyle gririini.iyor ki, bunlarrn yasaknimelerden farkr, yasak-kulu tayin edilmemesidir s. Kanunnimede, kanun ve nizamlann uygulanmasr iein umumiyetle sancak-be[,i, subaer ve kadrrun yardrm etmesi emr olunmaktadrr. Bedeni cezalar gerektiren bazr hallerde, dosrudan do$ruya Pidigah Kaprsrna baqvurulmasr istenmektedir 31. Bu vesikalarda agrkga gortilmektedir ki, muayyen bir konuya ait nizamlarrn tesbiti ve uygulanmaslnln emri, bir Pidigah hiikmii geklinde ve kanunnime adr altrnda formiillendirilmektedir. Bu gibi htiktim-kanunnimelerin bagka orijinal iirneklerini resmi defterlerde bulmaktaytzs2. Bazr htiktimler ise sadece, ewelce grkarrlmrg kanunlann gereken lasrmlannl agrklamak ve teyid etmek tizere verilmigtir 33. Bu nevi htikiim -kanunnimelerin, sonradan, Sultan Siileyman kanunnimesi gibi Sultani kanunndmelerin baglrca kaynaklanndan biri olduf'usa tamamiyle dofrudur. Tevti'ler: Bu kanunnimelerde, bir gok hallerde kadrya mtiracaat olunmast emr edilmigtir. Zfta kadr htikmi.i olmadan kimsenin ceza tertip ve infaz edememesi Osmanh idaresinin temel prensiplerinden biridir 35. Cezalann infazr ve kararlann yerine getirilmesi ise, sancak- be$i ve subagrlann selihiyeti dahilindedir. Bu sebeple kanunun uygulanmaslna fiilen yardrmcr olan kadrlara, sancak-be$leri ve subagrlanna yine htiktim geklinde yasaknime ve kanunnimeler bitdirilirdi. 16, 17, r8, 59 no. vesikalar bu mahiyette teuhi' (ferman)lardrr ve diplomatik hususiyetleri yukarrda g<irdtiklerimizden farkhdrr. 36. Mi- 80 Yalnrz 53 no. gi.imriik kanunnamesinde bir kul vardr. n Bak. vesika no. 38. ss H. I nalcrk, Belleten,, sayr 44,s. 7oo, vesika ro. 88 Meseli vesika no. 50. sa Barkan, Kanunndme, I A, ctrz 57, s. r8g. s5 Bak. H. lnalcrk, Mahkeme,I A, cidrz 70. sc Bagka orijinal teakt' }rnekleri igin bak. Inalcrk, Belleten, {1, vesika no. r, 5, B, 9, ro, 14.

14 XVIII GIRI$ riye zaptolunmug bazr geltik topraklarr haklcnda Be$-pazanka' aynl mahiyette bir dorrru gttrra.rit*iq Uir trtittim (to' sil, fermarrllup kadrya hususi bir durum hakkrnda en son kanun ve hiiktimleri bildirmekte ve hiikmti ona giire vermesi emr olunmaktadrr. Biliyoruz H, r47b tarihine do$ru Anadolu'da geltik ekilen bi.ittin arazinin *iiiy. ahnmasr emr edilmi$ 3t ve II' Bayezid, zamanrnda bu htiki.im tadil edilmiqtir' lqte yukarrdaki htiimtin, zuhur eden pek gok dava igin misal bild edece$ini takdir eden derleyici, Jrr.t tanunnimesine almakta ihtimam gdstermigtir. III. KANUNNAME'DEKI HUKUMLERIN TARIHLERININ TAYINI Yayrnladr$rmrz bu kanunnxmedeki htiktimlerden ancak ro, 19, 53, 55,';6, 59 no' vesikalarrn tam tarihleri muhafaza o- Iunmugtur. Biz ;$;gtd. muhtevalarrm nazart itibara alarak ta' rihsiz hiikiimlerin iarihlerini tayin etme$e gahgaca$rz' Baqtaki numaralar, baslcda koydu$umuz aynr numaralardrr' r. r47b den tince olmalr'buvesikada yalnrz lrelsi flori altrn baslmrndan bahs olunmaktadtr. o halde Fatih,in ilk sultand altrnr bastrrdr$r tarihten, Ymi H' BB3 (+ Nisan I47B de baglar) iinceye ait olmasr gerekir' z. Beli degir. H. BBz tarihli bagka bir giimiiq yasagr hi.ikmi.inde (H. Iialcrk, Belleten, 44, s'697, tt9:ilu e)' buvesikada oldu$u gibi, -fizla kuyumculara en eoo dirheme kadar giimtig verilmej ve yakalanan eski akga igin dirlemine iki akea ijdenmesi emredilmigtir. Fakat bu mrktarlaln ne zaman de$igti[ini tayin edemedik' 3. Belli desil. 4. B elli d e$il. Belli de$il. Bak. no' 2' 5. s? H. I n al c r k, Belleten, 44, s' 697 'vesika no' I '

15 KANUNNAME.I SULTANI XIX 6. r45g sonlarr veya t4go bagr. Bu mukataa beratr iginde ihalenin 25.r.t 46o dan baqhyaca$r yazrlmrgtrr. Htikmtin tarihi bundan az once olmahdrr. Novobrdo (Novaberda) nrn fethi r4ss Hazirantndadrr. 7. Belli degil. B. Belli degil. Bak. no. 2. orada oldusu gibi kuyumculara zoo dirheme kadar grimiig verilmesi ve eski akga igin dirhemine iki akga cidenmesi yazrlmrgtrr. 9. Belli degil. Bak. vesika no. 2. ro. Belli de$il. Tarih yerinde yarruz 'osemine ve sem 5,nemi e" kelimeleri yazrlmrq olup onlar hanesi yazrlmamrgtrr. Alt notta koydu$umuz tarih, bunun.,semdnln ve semdnemie" geklinde okunmasrna gciredir. r r. Be lli de$il. Bursa ger'iye sicillerindeki vesikalara gcire, Fatih ve II. Bayezid devirlerinde bir dirhemlik ve tigte bir dirhemlik balar paralar (mangrr) basrlmrgtrr. Birincisinden sekiz tanesi, ikincisinden yirmi dcirt tanesi bir akga lcymetinde idi. Bu vesikada aym nisbetler gciri.ilmektedir. Ivlangrnn resmi krymeti bu gekilde tesbit edilmig olmakla beraber, serbest piyasada krymetinin daha aga$r oldu$unu spandugino sriy- Iemektedft (Petit Traictd de l'origine des Turqz, ch. schefer negri, Paris 1896, s. 56). Fakat o yazdr$r tarihte durumun farkh oldu$u intibarru vermektedir (eserini r5ro larda yazmr$trr). Bu vesikamn Fatih devrine aidiyetini zannettiren bir nokta, eski para yasa$rnrn onun zamarunda srk srk tatbik olunmasrdrr. rz. Belli degil. rg. Fatih devri. Serez'de roo dirhem gtimtigten 33o akga basrldr$rm kayd ettigine gcire (r akga 4.8 krrat) Fatih devri bahis konunsu olabilir (bk. Halil Edh en', Meskfrkat-i osmanijte I, Istanbul 1334, s. r2 -r34, karprla. H. I nalcrk, Trirkilte' nin iktisadi uaziletf, Belleren 6o, s. 678). II. Bayezid'in Serez'd.e basrlmrg paralan, kataloga gcire (H. E d h e m, s. 163) daima 4 krrattan aga$rdrr. 14. Fatih devri. Yiiz dirhem gtmi.igren 4oo akga basrl-

16 xx GIRI$ dr$r yazrhdrr. Bu da Fatih devri nisbetidir. No. r 3 deki kaynak- Iara bakrnrz. 15.Fatihdevri.KesilenakgaSultanMehmedadrna. drr. Aynt zamanda loo dirhemden 33o akga kesildi$ine gorc bir akia 4.8 krrat veznindedir. Bak. yukarrda no. r 3. l6.fatih'insonyahutbayezid,inilkzamanlarr. zira r5. vesikada oldu$u gibi ytiz dirhem gi.imtiqe ticari fiyatrna kargrsi olarak zb5 akiu -verilmigtir (H. Inalcrk, mez- mak' s. 6zg). r7. Belli de$il. rb. Belli de$it' Ig. 20 Ekim 146l ' Mukataanln l5 Muharrem 866 da veritdi$i vesikada Yazrhdrr' zo. Belli de$ii' 2r. BeIli de$ii' zz. Fatih'in son veya ll' B ayezid)in ilk zaman- Iarr. sinan Paqa',nrn Edremit ve havalisine dair arizasrndan bahs olunmaktadrr. Fatih vefat etti$i zamar1 Sinan Paga, Anadolu beylerbeyisi idi (bk' Kemal P a azade' Teu'drih-i At-; Osman,Fatih i.ti,tiptturresindeki niishanrn faksimile baskrsr, $' Turan tarafirrdun indeks ite T' T' K' yayrnlarr' seri r' no' 5 S.6zg).SinanPaqa,Il.Bayezid,inilkzamanlarrndadaaynr mevkide kaldr. II. B,ayezid, iebaayr srkacak tedbirlerden kagrndr$r igin bu sert yasaknamenin de Fitih devrine ait olmasr daha,ij"i" muhtemel gtirilnmektedir' 2g. Belli degil' 24. Belli degil' 25. XV. aslr sonlart' Vesikada l2oo dirhem tuzun birakgaetti$iyazrlmrgt"'.t5o4tarihinedo$ruakkerman'da I kil'e t,r,,ooukge idi (r kile"yerine qiirl 20 veya 3o okkadrr)' r5o2 de Edirn.d., okka Eflaituzu bir akga idi (Tarih vesikalarr Dergisi, sayl 9, s'r75j' Tuz fiyatlarr haklcnda mufassal Iisteler tertibinden sonra bu'vesikanrn tarihi daha kati bir qekilde tayin olunabilecektir'

17 KANUNNAIaB.I surrexl XXT 26. t477 den cince. Bir mukataa defterinde (Baqvekilet Argivi, Maliye defteri, no. lz}il H. BBz Rebiiilihirinde Kemal, Bursa'da kumag ve hassa harc emini olarak gcirtilmektedir. Bu vesika ise onun hassa harc eminetine tavinine aittir. 27. Belli degil. zb. Belli degil. 29. Belli degil. 30. Fatih devri. II. Bayezid devrinde Frenkler igin gtimriik resmi hig bir zaman yiizde tige inmedi. 3r. Belli degil. 92. Belli degil. 33. r475 veya r476 baglarr. Zira mukataa 14 ocak 1476 dan itibaren baglamaktadrr. 94. Fatih devri sonlarr veya II. Bayezid saltanattnrn baglarr. Bu vesikada adr gegen Amit oglu Mentege, r47b yrhna dogru Istanbul gi.imri.igiinti iltizama almrgtr (Bagvekalet Arqivi, Maliye def. 7gB7 no. lu mukataa defteri). 35. Fatih'in son zamanlarr. r47g da gtimrtik resmi haraegiizar ve mi.ishimanlardan ytizde dort, haraggrizar olmayanlardan (batrh ticirler) ytizde beq idi (bak. no. 53 vesika). Fakat 146r de nisbetler bagka idi (bak. no. 55 vesika). II. Bayezid tahta grkrnca mtisliimanlar iein giimri.ik yi.izde ikiye indirilmiqtir. 36. Fatih devri, bak. no Fatih devri sonlarr. go+ tarihli Istanbul hislar kanununda (bak. Barkan, Kanunlar, I, fstanbul r943, s. 86 vd.) aqikir surette bu kanuna "kadimden" kaydiyle atrflar yaprlmrptrr. Ilave etmek ldzrmdrr ki, Barkan'a gcire (s. sb) go+ tarihli defterin mehazr BB4 tarihli bir defterdir. 38. Fatih devri sonlarr, bak. no g Belli degil. +o. Belli degil. 4r. Belki r477 tarihine dogru Mart tarihli

18 XXII GIRI$ 53 no. lu vesikada yeni konulan bir dellilhk kanunundarr bahs edilmektedir. Onun bu kanun olmasr muhtemeldir. 42. Belli defil. 4g.Belli de$il. 44. Belli de$il. 45. Fatih devri, bak. vesika Belli de$il. 47.Belli de$il. 48. Belli de$il. 49.Belli de$il. 50. Fatih devri sonlarr. Aynr mahiyette bir sabun yasa['r emri, z4 Cemdziyelewet 884 tarihini tagr (bak. H. Inalcrk, Belleten, sa1ql^ M, s. 7oo, vesika no. 9). 5I. Belli de$il. 52. r+67 A$ustos - r47o A$ustos arasrnda olmah. Vesikada, r Muharrem 872 (z Afustos ry67) den itibaren tig yrl igin verilmig bir mukataa dolayrsiyle istenen bir yasaknime bahis mevzuudur. 5g. 28 Ocak - 6 $ubat r+76 arasrnda (?). Fakat ayru mukataamn 23 Cemiziyelihir 88r de (ts Ekim 1476) aynr gatuslara mukataaya verilmie oldusu hakhnda resmi bir mukataa defterinde (Argiv Maliye def. no. 7987) bir kayrt vardrr S Vesika iginde haragerrun, H. B8o haracrrun tahsiline giinderildi$i yazrlmrgtrr. 55. r 462 Haziran Bu vesika sonunda goriilen "Recep sitte ve seminln ve seminemie" tarihi, bagrnda yazrldr$r Sbi,.'sitte ve sittln ve seminemie" olsa gerektir. Kargrla vesika no c.. I. 148 r. 57. II. Bayezid'in ilk zamanlarr. II. Mehmed zamantnda Anadolu'da bir takrm vakrf ve miilk arazisinin, o atada geltik topraklanmn miriye ahndr$'r malirmdur (bak' H' I n a I c t k, Belleten, sa.r. 44, s. 697, vesika I ve l4). II. Bayezid tahta grkar grkmaz ilk igi bu islihatrn sebep oldu$u haksrzhklarr gidermek oldu (bak. Tursun b.e, Tdrih-i Ebill'Jcth,

19 KANUNNAME.I SULTANI XXTTI s. ez). Bu vesikada bahis konusu olan "re'-aydya 'um[m 'indyet" bu harekete bir telmih olsa gerektir. 58. r4br - l48b yrllarr arasrnda olmah. Bu vesika Fatih devrindeki altrn nizamlanndaki aksaklklan gidermek iein ahnan tedbirleri gdstermektedir ve herhalde II. Bayezid devrine aittir. Fakat altrn rayicinde ayru nisbetleri esas tuttu$una gdre, iki kanun ara$nda bi.iyiik zaman farla olmamahdlr. Frengt alun (Venedik dukasr) r47g da 45.5, r4bb de ise 49 akgadrr (Bak. H. I n a Ic r k, rs. asff Tarkfue lktisadt ue lgtimai Tarihi Kaynaklare, Iktisat Fak. Mec. c. 15, sayl I'4, s. r3.) VI. r 4Bz. Umumi olarak nazan itibara ahntrsa, Kanunnime'yi der- Ieyen, II. Bayezid devrine ait olan 57, SB, ve 59 no. vesikalan sona koymugtur (bu yiizden madenlere ait oldu$undan r'r7 no. vesikalar arasrnda bulunmasr tabii olan 58 no. vesika sona gitmigtir). r-56 no. vesikalar hepsi btiyi.ik bir ihtimalle Fatih devrine aittir.

20 F-Jt fjl i'f-4 ('b) ' t. ALTUN YESEET HUTVTI STJNNTIDUR Nigdn-i htimeytn ve mis6l-i meyms'n i*-,'r- Jl dll"i'b'l htikmi oldur ki : Istanbul'da ve Edrene'de2 olan firengi filori 3 iarabfranesin d.utan akgacr emin yasaknime {aleb etdiigi eclden dirende-i misit-i $erif kulum...a eline hiikm-i (za) cihdn-mu{i'r v rdi.im; Ve buyurdum ki, Edrene'niif, ve Siroz'ufi'5 altuncrlarr ve sarrdflan ve luyumcrlarr ve $ayrr lehri.ifi dabt fuyumcrlan ve altuncrlarr ve sarrdflarr ne mikdar altun alurlarsa ve isterlerse darablrineciye getiireler gayn yerlerde satmayalar; Eger firengi filori arr altun olursa yg;z misfdl altundan ytiz yitirmi doluz filori kesdtirtib yuz yigirmi beg filorisini rssrna vertil dort filorisini (z b) darabtrane resmin ala; nart-r bunufl i.izerine ola, ammd getiirdi.ikleri altun kem olub filoriye yaramazsa balissaya6 koyub bigiireler, td kim filoriye yatar ola ve altunr darabbaneciye vereler; Fi'l-ciimle Edrene'ntifr ve gayrr yerleri.ifi altuncrlarr mezk[r 'amilden gayn kimesneye altunr satmayalar; bu dabr ei- 1 rb - 2a varakrn trpkr-basrmrigin bak. fotono. r.-orada gdri.ilece$i gibi Besmele birinci vesikanrn ba'hsrndan sonra konmugtur. 2 Edrene: Edirne. s Firengi filori, bu devirde osmanir iilkelerinde en 90k kullanrlan venedik altrn parasr olup Fatih Sultan Mehmed'in H.883 de bastrrdrsr Sultani altrn ile aynr krym.tt" idi. Vesikalard a Efrenci filori veya sikke adiyle de anrlrr. Bursa geriye sicillerindeki sarih kayrtlara gore bu devirde kullamlan Mrsrrrn Eqrefi altrm 4z.5 akga, Firengi'*r" Sr.ltutti 45.5 akga idi (Bak. H. Inal' crk, Tiirkiye'nin iitiladi' aazuai, Belleten, sayr 6o(195I)' s' 68r' not zr7)' a Metinde isim zikredilmemigtir. 5 Siroz : Serez. 6 Saldssa, Arapca tasfiye etmek manaslna gelen,'e kelimesinden olmahdrr.