Enerji Piyasasının Liberalleşmesinin Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri

Transkript

1 Enerji Piyasasının Liberalleşmesinin Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri ETD Basın Toplantısı, 22 Şubat 2012 BASIN TOPLANTISI MUHTEMEL SORULAR 1. Tahminler doğru çıkar ve 2019 da bu anlattığınız ortam sağlanırsa, elektrik ve gaz fiyatları bugüne kıyasla ne düzeyde olacak? Tüketicinin net kazancı ne olacak? Yapilan tahminlerin dogru cikmasi durumunda, devletin enerji piyasalarina yaptigi kaynak aktarimi nedeni ile olusan mali yukun azalmasi beklenmektedir. Ayrıca, yapilan yeni yatirimlarla birlikte daha verimli ve düşük maliyetli enerji uretiminin gerçekleşmesi ve bunun sayesinde de enerji fiyatlarinin bugune kiyasla daha makul seviyelerde olmasi beklenmektedir. Ancak onumuzdeki hem dagitim hem de üretimde planlanan ozellestirme programi cercevesinde, yeni yatirim ve fosil enerji kaynaklarinda fiyat dalgalanmalari dikkate alindiginda, fiyatlarda (su an icin bir sekilde bastirilmis oldugunu dusundugumuz, Botas veya ilerdeki diger tedarikcilerin dogal gaz maliyetlerini piyasa kosullari cercevesinde tum oyunculara yansitmasi durumu) gerçek maliyetleri yansıtacak şekilde, once artis sonrada dusus olmasi kacinilmazdir. Tüketicinin net kazancına ilişkin: piyasanın henüz liberalleşmemesinden kaynaklı, hazinenin üzerinde dolaylı olarak bulunan mali yükler BOTAŞ ın görev zararları hanesine yazılıyor. Bu rakam 2011 yılı içerisinde 3 milyar TL oldu. Bu maliyet, vatandaşın omzuna vergi yükü olarak binmektedir. Enerji piyasasının liberalleşmesi doğrudan ekonominin toplam maliyetini azaltacaktır. Serbestleşme ile birlikte tüketici öncelikle vergilerden dolayı bir kazanç sağlayacak. 2. Sektörün liberalleşmesi ve rekabetin artması ile tüketici pek çok avantaj elde edecek gibi gözüküyor. Bu durum hemen faturalara da yansıyacak mı? Liberallesme ve rekabetin musteriye fayda saglayacagi ve faturalara yansiyacagi kesindir.

2 Burada adım adım ilerlemek lazım. Birinci adımda toptan satış piyasasının, ardından da perakende satış mekanizmasının serbestleşmesinden bahsetmeliyiz. Toptan satış piyasasının serbestleşmesi piyasa katılımcılarının risklerini daha etkin bir şekilde yönetmelerine imkan tanıyacak ve sonuçta son kullanıcıya yansıyacak maliyet düşüşlerine sebep olacaktır. Perakende satış tarafından bakarsak, serbest tüketici limiti adım adım indirildiği için, şu anda sanayiciler ve büyük ticarethaneler indirimli elektrik ve gaz fiyatlarından yararlanabiliyorlar. Bu tüketiciler, liberalleşmenin ilk olumlu adımlarından faydalanıyor. Piyasa tamamen serbestleştiğinde ise mesken tüketicisi de bu imkanlardan faydalanmaya başlayacak. Hizmet kalitesi artacak, müşteri kendine en uygun tarifeyi seçme özgürlüğüne kavuşacak. Fakat bunun olcusunun bu gunden net rakamlarla ya da yüzdelerle verilmesi dogru degildir. Nitekim esas hedef, gerçek maliyetlerin fiyatlara yansıması, piyasada yeterli seviyede rekabetin ve derinliğin oluşması ve nihayetinde verimlilik artışıdır. 3. Görülüyor ki beklenti elektrik fiyatlarının düşmesi yönünde. Şartlar değişir, fiyatlar beklendiği şekilde düşmezse, o zaman bizi nasıl bir tablo bekliyor? Maalesef enerji diger bir cok urunde oldugu gibi depolanabilen bir kaynak degildir. Enerjide yatirim, isletim, planlama ve tuketim dengelerinin cok iyi organize edilmesi ve yedekleme sistemlerinin en iyi sekilde dizayn edilmesi gerekmektedir. Ancak kontrol disi etmenler olmasi durumunda bu denge bozulabilir ve beklentiler anlik olarak gerceklesmeyebilir. Bizler sistemimizi ne kadar iyi dizayn edersek bu extra durumlardan o kadar kisa sureli ve az etkilenir, ve tekrar beklenen seviyelere geri donebiliriz. Guncel orneklerden gidersek, Japonya depremi sonrasinda dunya piyasalarinda yasananlar ve Subat ayinda Turkiye de yasanan durumlar olarak dusunulebilir. Sistemin bir bütün olarak iyileştirilmesiyle birlikte bu durumların süreleri ve etkileri azaltılabilir. Liberalleşme de sistemin geliştirilmesi yönünde tamamlanmaya çalışılan önemli bir adımdır. Liberalleşmeyle birlikte gelen rekabet de, orta vadede, fiyatlar üzerinde aşağı yönde sağlıklı bir baskı oluşturacaktır. 4. Liberalleşmeyle birlikte tedarikçi rekabetinin oluşması durumunda, 2019 itibariyle GSYİH da %2,6 ya da mutlak değer olarak 42 milyar TL artış sağlanacağından bahsettiniz. Rakamı daha iyi anlamamız açısından bunu

3 başka sektörlerdeki gelişim ile karşılaştırabilir misiniz? GSYİH ya benzer katkıda bulunacak başka bir sektör var mı? Nüfus artışı ve ekonomik büyüme ile beraber enerji sektörü, havayolu taşımacılığı, telekomünikasyon ve inşaat sektörü gibi büyümeyi destekleyecektir. Hatırlarsanız bundan 6-7 yıl öncesine kadar uçağa binmek bir lükstü ve seçebileceğimiz şirket sayısıda bir o kadar azdı. Bugün ise sadece bir havayolu şirketinin İstanbul dan Londra ya haftada 52 farklı seferi var. Diğer hizmet sağlayıcılarını da değerlendiğimizde sefer sayısı haftada yüzlere ulaşmakta. Kısacası, havayolu taşımacılığının liberalleşmesi, vatandaşa seçenek ve uygun fiyatlı opsiyonlar olarak geri döndü. Nasıl ki bahsettiğimiz bu 3 sektördeki hareketlilik diğer sektörleri de olumlu etkiliyorsa, enerji sektöründeki gelişim de bütün sektörleri olumlu etkileyecektir. Bugün sanayimizin rekabet gücünü etkileyen en önemli etmenlerden biri enerji maliyetidir. 5. Liberal bir piyasanın etkileri sadece GSYİH, istihdam ve yatırımlarla mı sınırlı olacak, yoksa başka ekonomik verilerde de faydalarını görecek miyiz? PwC analizindeki tüm bu veriler içiçe girmiş büyük bir modelleme çalışması sonucunda ortaya çıktı. Kısacası ekonominin içerisindeki tüm dolaylı ve doğrudan girdileri içerisinde barındırdığı bir model çalışması üzerinden ilerlendi. Bunun içerisinde ithalat, ihracat, sanayii, üretim, servis, hizmet gibi tüm sektörler değerlendirildi. Buna ek olarak liberal bir piyasa doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını çekeceği gibi hem yerli kaynakların kullanımını artıracak hem de bu kullanımın daha verimli olmasını sağlayacaktır. Bu da cari açığımızın azaltılmasına katkı sağlayacaktır. Dolayısı ile doğru bir şekilde serbestleşmiş bir enerji piyasasının etkileri ekonominin bir çok alanında ve temel göstergede kendini belli edecektir. 6. Kayıp-kaçak rakamlarından hiç bahsedilmedi. Sayın Bakanımız kısa bir süre önce oranın %15 seviyesine düştüğünü, hedefin 2015 te %9 a inmek olduğunu açıkladı. Bahsedilen şartlar sağlanırsa 2019 yılı için bir öngörünüz var mı?

4 Kayıp-kaçak miktarı bütün ülkeyi etkileyen önemli bir faktördür. Tarife düzenlemesi kapsamında dağıtım şirketlerinin kayıp-kaçak oranlarını azaltma hedefleri bulunmaktadır. Son zamanlardaki gelişmelerle birlikte, tüketici de bu konuda bilinçlenmeye başlamıştır. Bu bilinçlenme ve dağıtım şirketi özelliştirmeleri (Özelleştirilmiş dağıtım bölgelerine baktığınızda, kayıp-kaçak oranlarının gözle görülür oranda düştüğünü görüyoruz. Bu tamamen verimlilik artışıyla ilgili. Verimlilik artışını liberalleşme ile desteklemek gerekiyor.) ile beraber 2019 yılına kadar elektrikte kayıp kaçak oranlarının dünya ortalamalarına ineceğini düşünüyoruz. 7. Elektrik faturalarında bugün kayıp-kaçak bedeli, TRT payı, enerji fonu gibi tüketiciye yüklenen ek bedeller var. Özelleştirme ve liberalleşme sürecinin tamamlanmasının ardından enerji şirketleri de bu ek bedelleri tüketiciye yansıtmaya devam edecekler mi? TRT payı benzeri gibi fonlar bazı diğer ülkelerde de var. Ama biz kurumların kendi ayaklari ustunde durması gerektiğini dusunuyoruz ve bu uygulamanin pek saglikli olmadığı kanaatindeyiz. Yalniz bu fonlarin kaldirilip baska cercevede OTV gibi kavramlarin getirilmesi ise sorunu baska bir mecraya tasimak olacaktir. Özellikle tüm ekonominin temel girdisi sayılabilecek enerji fiyatlarının içerisinde dışsal kalemlerin olması yanlış sinyallerin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Tümüyle liberalleşmiş bir piyasada tüketiciller, kime, ne kadar ve niçin para ödediğini, ödediklerinin karşılığını alıp alamadığını ve bunun adil olup olmadığını sorgulama imkanı bulacak. 8. Müşteriye sunulan hizmetin kalitesinin artacağı söyleniyor. Oysa elektrik iletimi TEİAŞ ın yönetiminde kalacak. Bu durumda nasıl bir iyileştirmeden bahsediyoruz? Müşteriye sunulan hizmetin iyilestirmesinde TEIAS ve ozellestirilen dagitim sirketlerinin arz guvenilirligi yapilacak yatirimlar ile artacaktır. İletim seviyesindeki sorumluluğun Kanun ile belirlendiği üzere TEİAŞ a ait olduğu doğrudur. Ancak yan hizmetler yönetmeliği kapsamında üretim şirketlerince sağlanan primer ve sekonder frekans kontrol hizmeti sayesinde iletim sistemindeki enerjinin kalitesi oldukça iyileşmiştir ve bilindiği gibi Avrupa enterkonneksiyonuna paralel çalışır duruma gelmiştir. İletim seviyesindeki bu

5 iyileşme, dağıtım seviyesinde yapılacak iyileştirmeler ile orta ve alçak gerilim müşterilerine de ulaştırılabilecektir. Ama bizim musteri hizmetlerindeki kalite artisi olarak ifade etiğimiz nokta, müşteri ihtiyac ve taleplerini karsilayacak cozumler sunmak olarak ifade edilebilir. Bu da oluşacak rekabetin doğal sonucu olacaktır. 9. Havayolu ve telekom sektörlerinden örnekler verdiniz? Telekomda 3, havayolunda ise 4-5 tane şirket var. Enerji alanında hizmet alabileceğimiz kaç şirket olacağı tahmin ediliyor? Bu orneklerde oldugu gibi enerji sektorunde de ana hizmet saglayici sirketlerin sayisinin ten fazla olmayacagi dusunulebilir. Musteriye sunulan fiyatlarda belirli bir tarife olustuktan sonra diğer sektorlerde oldugu gibi acenta sistemi daha yaygin ve saglikli sekilde calisacaktir. Ancak unutulmamalidir ki gelisen piyasa kosullarinda konsolidasyonların olması kaçınılmazdır. 10. Türkiye şu anda kullandığı doğal gazın tamamına yakınını ithal ediyor. Talep artıkça, arz da artıyor ve yeni yatırımlar gerekiyor. Peki bu yatırımlar ile doğacak yeni doğalgaz talebi nasıl karşılanacak? Türkiye bir tarafında Hazar ve Körfez de bulunan gaz zengini ülkeler, diğer tarafta tüketimin yoğun olduğu Avrupa ülkeleri arasında bir köprü ülke konumundadır. Türkiye nin çevresinde bu kadar çok kaynak varken, sınırlı sayıda tedarikçi ile anlaşma yapılarak doğalgaz getirilmekte. Yeterli fiziksel altyapının mevcudiyeti veya bu altyapının da özel sektör eliyle kolaylıkla oluşturulmasına izin verecek düzenlemeler vasıtasıyla liberalleşmiş bir piyasa ortamında rekabet eden özel şirketler, doğalgazın kaynak ve arz çeşitliliğini sağlayacaktır.bununla birlikte sistemde bulunan verimsiz santraller yerine daha verimli santrallerin devreye girmesiyle bu bir olcude dogalgaz tuketiminde pozitif etki yapacaktir. Diğer taraftan doğal gaz için ulusal arz güvenliğini sağlayacak alt yapı ve tedarik planlarına yönelik önlemlerin alınması büyük önem taşımaktadır. Özellikle peak talep yönetimine yönelik, ithalatçı firmaların kanunda öngörülen depolama yükümlülüklerinin takip edilmesi, alternatif yeraltı deposu projelerinin ve gerekli kompresör istasyonu yatırımlarının gerçekleştirilmesi artan doğal gaz talebi ile kritik duruma gelmiştir. 11. Liberalleşme süreci ile birlikte yatırımlarda da artış bekleniyor. Süreç beklendiği gibi gitmezse, o zaman bu yeni yatırım yapılmaz anlamına mı geliyor?

6 Enerji daha oncede belirttigimiz gibi depolanamayan bir urun olması sebebiyle planlama ve yatirim cok onemli konulardir. Buyume ve eskime nedeni ile verim dususu dikkate alindiginda olusan farkin kapanmasi icin yatirim kacinilmazdir. Kamu tarafı tüm açıklama ve yayınlarında serbestleşme sürecinin devam edeceğine dair mesajları önemle vermektedir. Bu nedenle sürecin sekteye uğramasına ilişkin yaygın bir kaygı yoktur. Uygun ortamlarin ve piyasa sartlarinin yaratilmasi ve surdurulebilir enerji politikalari ile yatirimcinin desteklenmesi durumunda yatırımlar devam edecektir. 12. Raporda 2019 itibariyle doğal gazın temel yakıt olmayı sürdüreceği hesap edilmiş. Kömür, su, rüzgar ve nükleer enerji hesaba katılmıyor mu? Bu alandaki yatırımların sektöre katkısı olmayacak mı ya da ne kadar olacak? PwC nin raporu, fiyat belirlemede doğalgaz yakıtlı santrallerinin rolünün aynı şekilde devam edeceğini ve doğalgazın şu andaki mevcut yakıt miksi içerisinde ağırlığının benzer şekilde devam edeceğini öngörüyor. Ancak bu diğer enerji kaynaklarıyla yatırım yapılmayacağı anlamına gelmez. Artan yatırım ihtiyacını karşılamak için mutlaka kaynak çeşitliliğini dikkate alarak yatırım yapılması gerekiyor. 13. Türkiye de özelleştirme ve liberalleşme süreci eş zamanlı olarak ilerliyor. Özelleştirmelerde son dönem sıkıntılar yaşanıyor. Bu liberalleşme sürecinin önünü kesecek bir durum mu? Özelleştirmeler tamamlanmadan liberal bir piyasa hayata geçirilemez mi? Dünyaya baktığımıza üç çeşit yol izlendiğini görüyoruz; 1-) Önce özelleştirme, sonra liberalleşme 2-) Önce liberalleşme, sonra özelleştirme 3-) Özelleştirme ve liberalleşme çalışmalarının ayna anda gerçekleştirilmesi Türkiye de bir yandan özelleştirme çalışmaları devam ederken, diğer yandan liberalleşme çalışmaları yürütülmektedir. Elbette özellesme, liberallesme yolundaki en onemli adimlardan biridir. Devletin buyuk oyuncu olarak butun yuku ve riski uzerinde tasimasi liberal piyasalarda olmamasi gereken bir durumdur. Bu anlamda baslatilan ozellestirme surecinin piyasanın yeniden yapilanmasina faydasi olacaktır. Ancak bu ozellestirmelerin

7 makul bedeller cercevesinde olmasi, gerek yatirimci ve tuketicinin korunmasi gerekse de hizmetin surekliliginin saglanmasi acisindan onemlidir. 14. Türkiye de likit bir toptan satış piyasasının kurulmasına önayak olacak hukuki ve idari düzenleme ve değişikliklerin ne zaman hayata geçirilmesi planlanıyor? Elektrik Piyasası Kanunu Tasarısı Enerji Bakanlığının sorumluluğunda ilerliyor. Nitekim geçtiğimiz hafta yeni kanun tasarısı Bakanlık bünyesinde kamunun görüşüne açıldı. Sektörün ve kamunun ortak bir paydada buluşacağına inanıyoruz. 15. Hükümetin, enerji borsasının kurulması ile ilgili bir tarihi var mı? Hükümet Elektrik Piyasası Kanunu Taslağında EPİAŞ ın 2012 yılı içerisinde faaliyete geçmesi hedeflenmektedir. Takip eden birkaç yıl içerisinde de özelleştirmelerin ve serbestleşmenin de etkisiyle piyasanın derinleşmesi beklenmektedir 16. Liberal bir piyasa kurulması için şu andaki yatırımcı sayısını yeterli buluyor musunuz? Biz yeterli olmadigini dusunuyoruz. Buyuk yatirimcilar daha uzun vadeli planlari yapabilecekleri ortamlarin olusmasini bekliyorlar. Ciddi bir yatirimci icin anlik kazanc degil surdurulebilir kazanc onemlidir. 17. Liberalleşme sürecini ve enerji borsası kurulmasını ETD ye üye tüm şirketler destekliyor mu? Şirketler sürece nasıl katkıda bulunuyor? ETD nin kuruluş amacı, Türkiye de likit ve iyi işleyen serbest bir piyasanın kurulması yönünde çalışmaların içinde yer alarak katkı sağlamak, sektör standardlarının belirlenmesine ön ayak olmak ve herkesin adil bir oyun alanına erişmesini sağlamaktır.kucuk oyuncularin çekincesi, buyuk şirketlerin liberal piyasa koşullarını kendi çıkarları icin kullanmasıdır. Ancak borsanın kurulması, şirket büyüklüğü farketmeksizin butun katilimcilarin yararina olacaktir. 18. İletim, dağıtım ve perakende satış fiyatları EPDK tarafından düzenleniyor ve EPDK onayı olmadan değiştirilemiyor. Borsa gelince fiyatlar nasıl belirlenecek?

8 Enerji borsasinin kurulmasinda en onemli adim borsanin kurulu butun sistemler ile entegre olmasidir. Bu amacla EPDK nin gozetimi ve onayi ile tam entegrasyon saglamasi gerekecektir. Denetim mekanizması da yine kamu tarafında olacaktır. Ancak enerji fiyatları alim ve satim tarafindaki beklentiler dogrultusunda olusacagi için, genel anlamda her iki taraf için de kazan-kazan imkani saglanacaktir. Şebeke tarifeleri ise halen olduğu şekilde düzenlenmeye devam edecektir. 19. Kurulacak Enerji Borsasında neler alınıp satılacak ve yapısı nasıl olacak? TEİAŞ mı işletecek bu süreci? İdeal yapı nasıl olmalı? Başta elektrik ve doğal gaz olmak üzere kömür, petrol gibi enerji kaynağı emtiaların veya emisyonların EPİAŞ ta işlem görmesi piyasa bütünlüğünü oluşturacaktır. İşletme kısmında İMKB gibi bir yapı kurularak piyasa oyuncuları ortak alınabilir. 20. Bazı çevrelerce Enerji Borsası na çok sıcak bakılmıyor. Spekülatif bir ortamın oluşturulmasından çekiniliyor. Öncelikle fiziki özellik göz ardı edilmemeli. İster vadeli, ister anlık bir işlem yapıldığı zaman, bunun arkasında fiziki olarak elektriğin üretilmesi ve tüketilmesi gerekmektedir. Spekülatif hareket daha çok finans piyasalarında görülmekle birlikte, enerji borsalarında da söz konusu olabiliyor. Avrupa daki enerji borsalarını incelediğimizde en başarılı, en düzgün işleyen yapılarda, fiziksel üretim ile işlemler arasındaki bağlantının doğru kurulduğunu görüyoruz. Bunu bir örnek ile açıklayabiliriz: Bugün itibariyle 6 ay sonra tüketmek üzere elektrik satın alınıyorsa, 6 ay sonra bu elektriğin gerçekten üretilmesi gerekiyor. Üretim ve işlemler arasındaki bu bağlantı koparsa, o zaman spekülatif hareketten bahsetmiş oluruz. 21. Geçen hafta yaşanan gaz sıkıntısı ve elektrik fiyatlarındaki anormal artış pazarı nasıl etkileyecek? Fiyatların arz talep dengesine tepki vermesi piyasa modelinin normal ve beklenen bir sonucudur. Hatta tersi olsaydı anormal olarak nitelendirmek daha doğru olurdu. Diğer taraftan ise pazarda riskin neler oldugu ve gidebilecegi uc noktalar gorulmustur. Turkiye tarihinin en yuksek fiyatlari gerceklesmistir. Bu durumun ozellikle degisen Gun Oncesi Piyasasi kapsaminda gerek ureticilere gerekse de toptancilara etkisi ozellikle simdiden ve sonraki aylarda gorulecektir. Sistemde

9 olusun bu durum dikkatlice degerlendirilmelidir. Benzer durumlar diger butun gelismis piyasalarda yasanmistir, Kaliforniya ve Almanya bunun en buyuk ornekleridir. Sonucunda duzgun planlama yapmayan ve pozisyon alamayanlarin piyasadan cikmalari kacinilmazdir ancak ozellike teminat anlaminda butun piyasa oyuncularina yuk getirecegi kesindir. Not: Bu durum liberalleşmiş bir piyasa düzeninde olmazdı! Andraes Radmacher ve Kiran Madisetti Almanya ve İngiltere enerji piyasalarından kısa birer örnek verebilirler. 22. Nakit sorunu yaşayan toptan satış firmaları piyasayı nasıl etkileyecek? Son tüketici nasıl etkilenecek? Yeni sistemde, Kanunda öngörülen güçlü piyasa hedefi doğrultusunda her oyuncunun piyasada varolabilmesi icin gerekli yukumlulukleri yerine getirmesi sarttir. Bu durum ozellikle nakit sikintisi yasayan toptan sirketlerini olumsuz etkileyecek belki de faaliyetlerinin sona ermesi duruma geleceklerdir. Bu durumdan hic suphe yok ki tuketicikler de etkilenecek ve belli bir sure tekrar dagitim sirketlerinden enerji almak zorunda kalacaklar, böylece elde etikleri avantaji kaybedeceklerdir. Bu ortamda piyasaya borcu varken iflas eden şirketlerin borçlarının diğer piyasa oyuncularına dağıtılması gibi uygulamalar iflas etmeyen şirketlerin müşterilerini de olumsuz etkileyecektir. Böylesi durumları en aza indirmek için diğer gelişmiş piyasalarda olduğu gibi Düzenleyici Kurum tarafından piyasa izleme ve denetimi (market survilience) uygulaması da yapılmalıdır. Ayrıca burada bizlere dusen bu olumsuz durum sonrasinda magdur olabilecek tuketiciler nedeni ile sektore olan guvenin kaybolmamasi icin gerekli tedbirleri en kisa surede almak icin ortak calismalar yapmaktir. Elbette burada tüketicilere de bazı görevler düşmektedir; tüketiciler de tedarikçi tercihlerini yaparken dikkatli olmalıdırlar. 23. Bu yüksek fiyatlar tüketiciye nasıl yansıyacak? Bu fiyatlarin hem serbest hem de serbest olmayan tuketicilere yansimasinin olacagi kesindir. Sistemde olusan yukun yansitilmasi sonrasinda indirimlerin azalmasi ve belki de tarifelerin yükselmesi kacinilmaz olacaktir. 24. Doğal gaza bağımlılık azalacak deniyor ama yatırımların çoğu yine doğal gaz santralleri olarak gözüküyor. Bu nasıl sağlanacak? Bu hedef gerçekçi mi? Bu hedef gercekci olmasina karsin uzun vadeli bir hedeftir. Yasanan buyume karsisinda acigin kapatilmasi icin cabuk devreye girebilecek ve sureklilik arz

10 edilebilecek tek uretim kaynagi dogalgazdir. Burada yaratilacak arti deger verimsiz unitelerin yerine yuksek verimli santraller yaparak farkin kapatilmasi olacaktir. Diğer taraftan, doğal gaz ile elektrik üretiminin ağırlığı azalsa dahi etkinliğin artırılması için elektrik piyasasına paralel olarak doğal gaz piyasasında da serbestleşmenin ve kaynak çeşitliliğinin sağlanması şarttır. 25. Elektrikte dış ticaret nasıl gelişecek? Doğu ve batı sınırlarında serbest ticaretten söz edilebilecek mi? Dis ticaret icin Avrupa ile ENTSO-e (enterkonnekte sistem) baglantisi cok onemli bir baslangictir. Gerekli sartlarin saglanmasi ve anlaşma sonrasinda ticaretin artacagi dusunulmektedir. Dogu ve guneydogu komsularimizla da senkron bağlantilarin kurulmasi durumuda Turkiye nin onemi daha da artacak ve ticaret hacmi katlanacaktir. 26. Enerji Borsasından söz ediliyor ancak daha çok elektrik konuşuluyor. Doğal gaz da bu sürece dahil olacak mı? Tabii ki dogalgazda da enerji borsasinin olusmasi soz konusudur, ancak bu piyasanin elektrik piyasasindan daha genc olusu ve degisim sureci dikkate alindiginda zamana ihtiyaci vardir. BOTAS in kontrat devirleri bu anlamda onemli bir baslangictir. Doğal gaz piyasasının serbestleşmesi yönünde de, elektrik piyasasında olduğu gibi, hükümetin kararlılıkla adım atması, stratejiler belirlemesi gerekmektedir.