ULUSLARARASI USKUDARSEMPOZYUMU

Transkript

1 ULUSLARARASI.... USKUDARSEMPOZYUMU V 1-5 Kasım 2007 BİLDİRİLER CİLT I EDİTÖR DR. COŞKUN YILMAZ

2 USKUDAR SEMPOZYUMU V KURULU Prof. Dr. Mehmet Prof. Eriinsal Prof. Dr. Mustafa Uzun Prof. Dr. Zekeriya Prof. Dr. Tufan Buzpinar Dr. Mustafa Sabri Doc. Dr. Erhan Afyoncu YAYIN Dr. Mustafa Sabri YAYINA HAZIRLIK Zafer Cinar, Ugur Demir VE Prof. Dr. Mustafa Uzun, H GORSEL ARASTIRMA Zafer Ugur Demir Zekiye FOTOGRAF A. Bilal Aslan, SEMPOZYUM FOTOGRAFLARI Koca, TASARIM Celebi Dizayn VE Matbaacilik Tic. Ltd. Sti. Istanbul 2008 ISBN Telif Belediyesine aittir, tamami veya bir izinsiz basilamaz, kaynak gosterilmeden iktibas edilemez. Hakimiyeti Milliye Caddesi, Atlas No: 69 Tel: Faks:

3 Üs kü dar Pa fla ka p s Ha pis ha ne si ve Mefl hur Mah kûm la r A H M E T U Ç A R Arafl t r ma c, Ya zar Üs kü dar Pa fla ka p s Ce za evi Os man l ül ke sin de II. Ab dül ha mid dö ne min de bafl la - t lan ha pis ha ne le rin mo dern lefl ti ril me si kap sa m n da 1880 de ç kar t lan n faz Re ji - mi Ni zam na me si ge re i Pa fla ka p s de ni len ma hal de ve Mül ki ye da di Mek te bi bi na s n n bod rum ka t n da in flâ edil mifl ti. Ha pis ha ne nin ilk ye ri 1887 de ya p - lan bu gün kü Bur han Fe lek Li se si idi. Bi na 1887 ta ri hin de ya p l m fl t. Bu y l lar da Üs kü dar da bafl ka bir ha pis ha ne de yok tu. An cak ha pis ha ne bu ilk ip ti dai hâ li ile Üs kü dar n ih ti ya c na ce vap ve re mi yor du. Çün kü ye ni ce za evi gü nefl gör me yen, müt hifl de re ce de ru tu bet li bir mah zen den olu flan, yir mi ki fli ka pa si te li dar bir ko - ufl tan iba ret ti. O dö nem de Pa fla ka p s sa de ce er kek le re mah sus bir yer di. Ay n me kâ n n üst ta ra f n da ise s h hi flart lar dan ol duk ça uzak ve ah flap tan in flaa edil - mifl iki de kü çük oda bu lun mak ta idi Ey lül 1912 de Ha pis ha ne yö ne ti min ce Os man l Ad li ye Ne za re ti ne ya z lan bir ya z da da 2 be lir til di i gi bi bu kü çük ha pis ha ne nin Üs kü dar n ih ti yaç la r na ce vap ve re me di i res mî ma kam lar ca da iti raf edil me ye bafl lan m fl t. Çün kü Gö zal t ve hü küm lü le ri bir ara da bu lun dur mak mec bu ri ye ti ne de ni ile ha pis ha ne de ka pa si - te nin kat kat üs tü ne ç k l m fl t. Bu du rum s h hî ko nu lar da var olan olum suz lu u da ha da ar t r mak ta bu nun so nu cun da ise bir çok elim olay mey da na gel mek te idi. Ge rek gö zal t n da olan lar ve ge rek se hü küm lü olan lar ha pis ha ne ye gi rifl le rin den iti ba ren bir haf ta zar f n da -bün ye le ri ne ka dar sa lam olur sa ol sun lar- bu ra da ki ika met le ri nin so nu cu ola rak ze min den on ba sa mak afla da ki bir mah zen de gü nefl ve te miz ha va dan uzak kal mak ta idi ler. Bun dan do la y da mah kûm la r n renk le rin - de der hal de i flik lik his se dil mek te ve vü cut la r n da çe flit li has ta l k lar da bafl gös - ter mek te dir. Ay r ca suç lu la r n bir ay r ma tâ bi tu tu la ma ma la r ne de niy le, iç le rin - den ba z la r n n sa hip ol duk la r ah la kî bo zuk luk lar, di er le ri ne de si ra yet et mek te bu se bep le de bu ra ya ko nu lan mah kûm lar bu ra da s lah edil mek bir ya na, es ki sin -

4 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Paflakap s Cezaevi den çok da ha kö tü bir hâ le gel mek te dir ler. Bu ne den le Pa fla ka p s Ce za evi nin 1912 de Üs kü dar n bir bafl ka ye rin de ye ni den in fla edil me si ne ka rar ve ril mifl ti. Bu amaç la da 1799 y l n da Sul tan III. Se lim ta - ra f n dan av köfl kü ola rak yap t r lan bi na n n ta di lat la ha pis ha ne ha li ne dö nüfl tü - rül me si dü flü nül müfl ve bu nun için de bir ta di lat pla n ya p la rak he men ha re ke - te ge çil mifl ti y l la r n da ya fla nan Trab lus garp ve Bal kan Sa vafl la r 374

5 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I ne de niy le bu önem li pro je ne ya z k ki, bir sü re ger çek lefl ti ri le me mifl, bir bafl ka de yifl le ya r m kal m fl t r. Bu ne den le de bir sü re ha pis ha ne siz ka lan Üs kü dar n bu ih ti ya c n kar fl la mak için bu ye ni bi na he nüz in fla at ha lin de iken 1916 y l n - da hiz me te aç l m fl t r. Os man l yö ne ti mi in fla at ha lin de iken içi ne gi ri len ha pis ha ne nin bir y l için de bi ti ril me sin de ka rar l idi. Ni te kim t ti hat ve Te rak ki Ce mi ye ti nin 1917 ta rih li 375

6 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V son kong re si ne su nu lan ve 19 Ey lül 1917 ta rih li Ta nin Ga ze te si nde tam met ni ya y n la nan ra po ra gö re Üs kü dar Ce za evi bir aya ka dar ta mam la na cak t. Ka s m 1917 ta rih li bir ar fliv bel ge si ne gö re Üs kü dar Tev kif ha ne si in fla at bit mek üze - rey di. 4 Ne var ki, bir bafl ka ar fliv bel ge si ne gö re Pa fla ka p s Ce za evi in fla at Ocak 1919 da he nüz ta mam la na ma m fl t. 5 Hat ta du rum dan I. Dün ya Sa va fl ndan son - ra s tan bul u ifl gal eden ler bi le ra hat s z ol mufl tu. Üs kü dar ve Be yo lu Tev kif ha - ne si nden bir gu rup mah pu sun fi ra r n dan k sa bir sü re son ra ifl gal güç le ri bir he - yet olufl tu ra rak Ey lül 1919 da mev cut ve in fla at ha lin de ki ha pis ha ne le rin tef ti fli - ni ka rar lafl t r m fl t. Bu he yet tef tifl le ri so nu cu Os man l çifl le ri Ba kan l na Pa fla - ka p s Ha pis ha ne si nin de der hal bi ti ril me si için bir no ta sun mufl tu: 1-Üs kü dar Ha pis ha ne si nin in fla at der hal bi ti ril me li dir. Ace le edil di i tak dir de bir haf ta l k in fla at kal m fl t r. Bu ra s bi ter bit mez Ha pis ha ne-i Umu mî de yat mak ta olan teh li ke li mah pus lar bu ra ya sevk edil me li dir. Ve bu ra s mah kû mi yet le ri ke sin le flen hü küm lü ler için kul la n l ma l d r. 2-Ha pis ha ne-i Umu mî nin 1. ka t n da 13 oda olup bu oda la r n ka p la r bu lun ma d - n dan kul la n l ma s gayr-i ka bil dir. Bun lar oda ha li ne dö nüfl tü rü le rek de mir ka p - la r da tak t r l d k tan son ra da ha ön ce Üs kü dar a nak le dil me mifl bu lu nan mah - kûm lar için kul la n m müm kün ola cak t r. Bun la r n ic ra s önem li ve acil dir. 3-Üs kü dar Tev kif ha ne si ne da ha eh li yet li bir mü dür ta yi ni da ha uy gun olur. Ha pis - ha ne ler Ko mis yo nu, 18 Ey lül de ad ge çen ha pis ha ne yi tef tifl ve ba z de i flik lik - ler tek lif et tik le ri hal de 23 Ey lül de ya p lan ikin ci zi ya ret te hiç bir fle yin ya p l ma - m fl ol du u mü fla he de edil mifl tir. Hat ta sa bah sa at e ka dar mü dü rün hâ lâ va - zi fe ba fl na gel me di i gö rül müfl tür. Bu ha pis ha ne nin var l bir mil let için le ke - dir. Bu teh dit kâr ve afla la y c no ta ya ce vap ve ren Os man l Dâ hi li ye Ne za re ti yak - la fl k befl y l d r de vam et mek te olan Üs kü dar tev kif ha ne sin de ça l flan ame le sa y - s n n ar t r l d n ve bir an ön ce ne ti ce ye ulafl mak üze re gay ret sarf edil di i ni, in - fla at bit mek üze re olan Üs kü dar Tev kif ha ne si ni o böl ge de ki mah ke me de yar g la - nan tu tuk lu lar için kul lan ma n n ise da ha mü na sip ola ca be lir ti li yor du. Ay r ca bah se di len Tev kif ha ne mü dü rü nün de uya r l d, Ha pis ha ne-i Umu mî de ki mev - cut gar di yan la r n ma afl la r na da % 100 ora n n da zam ya p l d be lir til mifl ti. Du rum Sa da ret ta ra f n dan der hal Dü vel-i ti la fi ye Ko mis yo nu na da ile til mifl tir. Dü vel-i ti- la fi ye Ko mis yo nu nun ver di i no ta he men et ki si ni gös ter mifl, bu nun so nu cu da Pa fla ka p s ha pis ha ne si nin in fla at ol duk ça h z lan d r l m fl t. Hat ta 31 Ekim 1919 ta - ri hin de Ha pis ha ne ler da re sin den Dâ hi li ye Ne za re ti ne gön de ri len bir ya z da, söz ko nu su in fla at n n iki haf ta için de so na er di ri le rek tu tuk lu la r n bu ra ya nak le di - le cek le ri nin ko mis yo na bil di ril me si is ten mifl ti. Bu bas k lar so nu cu ye ni tev kif ha - ne 1919 y l Ka s m ay n n or ta la r n da an cak hiz me te ge çe bil mifl ti. 6 An cak k sa bir sü re son ra ifl gal ci le rin ger çek ama c an la fl la bil mifl ti. n gi liz ifl gal kuv vet le ri s tan bul da ye ni ya p l m fl tüm res mî da ire ler gi bi Bel çi ka da ki ben zer le - ri ör nek al na rak Üs kü dar da mo dern tarz da in fla edil mifl bu lu nan s tan bul un en ye ni ve mo dern ha pis ha ne si olan Pa fla ka p s na 20 Mart 1920 de el koy mufl lar - 376

7 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I Aziz Nesin d. 7 Bu ifl gal den he men son ra da bu ra da ki mah kûm la r n hep si s tan bul Mer kez Tev kif ha ne si ne nak le dil mifl ler di. 8 n gi liz le rin Pa fla ka p s nda ki ifl ga li Ara l k 1922 ye ka dar de vam et mifl ti. 9 n gi liz ler ce ifl gal dö ne min de Pa fla ka p s Ce za evi bi na s n da top lam li ra l k ( ster lin lik ) za rar ve tah ri bat ya p l m fl t. n gi liz le rin bi na y terk er me sin den k sa bir sü re son ra Pa fla ka p s n zi ya ret eden Ame ri ka l lar dan olu flan Ön cü Arafl t r ma Gu ru bu bi na n n du ru mu hak k n da olum lu ifa de ler kul lan mak ta d r lar. Bu müs bet yan s ma, bu ra n n çok k sa bir sü re ön ce fa ali ye te geç me si ve sa de ce bu sü re zar f n da ifl le nen suç la r n fa il le ri nin bu - ra da is tih dam edil me sin den kay nak lan m fl ol ma l d r.10 Bir Türk arafl t r ma c n n id di as na gö re Pa fla ka p s n gi liz ifl ga li dö ne min de ra hi be mek te bi ola rak kul - lan m fl ve bu ifl le vi ni ifl gal son ra s da 1928 y l na ka dar sür dür müfl tü y l na ka dar kul la n l p kul la n l ma d n bil me di i miz bi na 1928 son ra s n - da ta di lat yap t r la rak, ye ni den ce za evi ne dö nüfl tü rül müfl tü ara s da ha çok adi suç lu mah kûm la r n kal d Üs kü dar Pa fla ka p s Ce za evi, II. Dün - ya Sa va fl ndan gü nü mü ze ka dar Aziz Ne sin, Sa ba hat tin Ali, Meh met Ali Ay bar, Na z m Hik met, Ne cip Fa z l, Hü se yin Ca hit Yal ç n, Ra tip Ta hir Bu lak, Ha lim Bü - yük bu lut, gi bi ba s n ve sa nat dün ya s n dan bir çok mefl hur ki fli yi zo run lu mi sa fir ola rak ba r n d r m fl t. Aziz Ne sin Pa fla ka p s nda kin ci Dün ya Sa va fl son ra s n da Pa fla ka p s n n ilk mefl hur zo run lu mi sa fi ri ya - zar Aziz Ne sin di. Ne sin, y l la r ara s n da tam dört kez Pa fla ka p s Ce - za evi nde kal m fl t. l ki 1944 y l n da adi bir suç tan d. kin ci Dün ya Sa va fl n n en yo un ya flan d y l lar da Türk or du sun da te men olan Meh met Nus ret ya ni Aziz Ne sin ye ni do an ço cu u nu gör mek is te yen bir erin yal var ma la r na da ya - 377

8 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V na ma ya rak o ere 15 gün izin ver mifl ti. An cak sa vafl ko flul la r n da ko mu tan la r n n bi le er le re mem le ket iz ni ver me le ri ya sak t. Bu izin üze ri ne er iz ne git mifl, fa kat sö zün de dur ma ya rak bir li i ne ge ri dön me mifl ti. Üs te lik kö yün de bir de su ça ka - r fl m fl, bu nun so nu cu da tu tuk la na rak ce za evi ne kon mufl tu. Er ce za s n çek tik - ten son ra ba z ha fif le ti ci ne den ler den do la y bir sü re yat t k tan son ra k fl la s na ge ri dön müfl tü. Dö nüfl te Aziz Ne sin ta ra f n dan da sö zün de dur ma d için ce za - lan d r l m fl t. Bu er bir li in afl ç ba fl ile bir lik te ye ni bir izin ala bil mek için Aziz Ne sin e flan - taj yap ma ya bafl la m fl an cak Aziz Ne sin ye ni bir izin ver me mifl ti. Bu nun üze ri - ne bu er ler ta ra f n dan fli kâ yet edil mifl ti. 23 Ha zi ran 1944 de on ba fl Gü nen li ve er Mus ta fa Ka ra kafl, Aziz Ne sin aley hin de ya sak ol ma s na ra men pa ra kar fl l - ba z er le re izin ver di i ih ba r n da bu lun mufl lar d. Aziz Ne sin bu nun üze ri ne 4 Tem muz 1944 de tu tuk lan m fl ve tu tuk lu ola rak yar g lan mak üze re as ke rî mah ke me ye ç ka r l m fl t. Fa kat Aziz Ne sin mah ke me de ken di ni sa vun ma m fl t. O ul la r Ali ve Atefl Ne sin e gö re bu nun ne de ni ba ba la r n n an ti mi li ta rist kim li i idi. As ke rî Mah ke me 18 Tem muz 1944 de ka ra r n ver mifl ti: zin ver di i er le rin ta y n la r zim me tin de gö rün dü ün den 4 ay 10 gün hap se mah kûm ol mufl ve as ker lik ten ih raç edil mifl ti. An cak Aziz Ne sin mah ke me ka ra r n da tem yiz et - me mifl ve ka rar 24 Tem muz da ke sin lefl mifl ti. Bu nun so nu cu as ker lik ten ç ka r l - d için 23 Ey lül 1944 de Üs kü dar Pa fla ka p s Ce za evi ne gön de ril mifl ve ora dan 11 Ka s m 1944 de tah li ye ol mufl tu. Aziz Ne sin ku ru mu na k r g n d. Bu ne den le de hak ka zan d hâl de emek li lik ma afl n bi le red det mifl ti. Pa fla ka p s nda mah - pus iken Fa tih te otu ran ka r s ve ço cuk la r da za man za man ken di si ni zi ya ret et mek tey di ler. O lu Atefl Ne sin e gö re ba ba s kin ci Dün ya Sa va fl n n o yok luk y l la r n n, çok kö tü or ta m n da iyi ni ye ti yü zün den tat s z ve a r bir if ti ra ya u - ra m fl t. Böy le si ne dü rüst bir ada m n in san la r n ya ra r na yap m fl ol du u her fley sap t r l p aley hi ne koz ola rak kul la n l m fl, ken di si nin it ham edil di i ger çek le re da yan ma yan olay lar ne de niy le or du dan ih raç edil mifl ti. Bir kaç ay Üs kü dar Pa - fla ka p s Ce za evi nde ya tan Aziz Ne sin in as ker lik ten ay r l ma s y la da ai le için ifl - siz lik ve pa ra s z l k gün le ri bafl la m fl t de Or du dan at la rak ifl siz ka lan Aziz Ne sin ça re siz lik, içe ri sin de ai le si ni ge çin di re bil mek için ne ya pa ca n fla fl r m fl du rum da idi. Nu ru os ma ni ye de k - sa bir sü re bak kal l k, hat ta bak kal ç rak l bi le yap m fl t. Ken di si ne uy gun gör - me di i bu ifl ha liy le çar ça buk so na erin ce, o da Ba b âli or ta m n da ken di si ne ye - ni ifl ler bul ma ya ça l fl m fl t. Bu dö nem de Ka ra göz ga ze te si, Ye di gün der gi si gi bi çe flit li ya y n or gan la r n da re dak tör lük yap m fl t. Ar d n dan cid di an lam da ilk pro fes yo nel ya zar l a Tan ga ze te sin de kö fle ya za r ola rak bafl la yan Aziz Ne sin bu ga ze te nin ya k l p y k l ma s n dan son ra ye ni den ifl siz li e mah kûm ola cak t. Tan olay la r n dan son ra ken di le ri ne za rar ge le ce in den kor kan di er ga ze te ve der gi pat ron la r da ar t k ona ifl ver me ye ya nafl m yor lar d. Ba b âli de ar t k ya za cak bir yer bu la ma yan Aziz Ne sin bun dan son ra ken di si bir ga - ze te ç kar ma ya ka rar ver mifl ti. Böy le ce ar ka dafl la r Sa ba hat tin Ali, R fat Il gaz ve ka ri ka tü rist Mus ta fa Uy ku suz la bir lik te haf ta l k Mar ko pa fla mi zah ga ze te si ni 378

9 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I Paflakap s Cezaevi nin girifl kap s ya y n ha ya t na sok mufl lar d. Ga ze te nin sa t fl bir kaç haf ta için de Tür ki ye de o gü - ne ka dar gö rül me mifl, ola a nüs tü bir ra ka ma, ya ni 70 bin le re ulafl m fl t. Si ya sal ik - ti da r n ve Mar ko pa fla ya kar fl olan güç le rin yo un bas k la r n dan, teh dit le rin den kor kan ana ba yi ler Mar ko pa fla y da t mak is te me mifl ler di. Ga ze te yi bas t ra bil - mek için mat baa ve kâ t bul mak ta da zor luk çe kil mek te idi. So nun da çö züm ola rak kol tuk la r n n al t na al d k la r ga ze te le ri ni s tan bul un dört bir ya n n da giz - li giz li ken di le ri da t p sat ma ya bafl la d lar. S k s k ka pa t lan Mar ko pa fla 6 Ocak 1947 de ye ni den ç ka cak t r. 1 Ma y s 1947 de Mar ko pa fla ile hiç il gi si ol ma yan bir ya z do la y s y la Aziz Ne sin hak k n da ye ni bir tu tuk la ma ka ra r ç ka r l m fl t. Aziz Ne sin, 30 Ni san 1947 de ya ni Fa lih R f k ile il - gi li da va da yar g lan ma s n dan ve bu nun so nu cu al d ce za n n te ci lin den bir gün son ra Tru man Dokt ri ni aley hi ne yaz d Ne re ye Gi di yo ruz? bro flü rü yü zün den 10 ay ha pis, ar d n dan da 4,5 ay sü rey le Bur sa da sür gün ce za s çek me ye mah kûm edil mifl ti. Bu ye ni mah kû mi yet ka ra r, bir ba k ma Mar ko pa fla n n sü rek li ka pa t l - ma s n n da ilk ha ber ci si idi. Ga ze te nin en önem li ya zar la r n dan olan ve ga ze te - de ki ya z la r n da ço u nu ka le me alan Aziz Ne sin ar t k ikin ci kez Pa fla ka p s Ce - za evi nde idi. Fa kat o, ce za evin de de bofl dur ma ya cak, bu ra da da yaz ma ya de vam ede cek ti. Aziz Ne sin in Pa fla ka p s nda yaz d ya z la r zi ya re ti ne ge len Ha lûk Ye tifl eliy le 379

10 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V giz li ce d fla r ya ç kar t la cak ve bu ya z lar Mar ko pa fla da im za s z ola rak ya y n la na - cak t. Bu du ru mu y l lar son ra Ha lûk Ye tifl flöy le an la t yor du: Sa ba hat tin Ali bir ara hap se gir di. Aziz Ne sin de tu tuk lan d. Bi ri si Pa fla ka p s Ce za evin de, di e ri Har bi ye s k yö ne tim tu tu ke vin de ya t yor du. Ge rek Pa fla ka p s Ce za evi ne, ge rek - se Har bi ye ye gi difl le rim de hem zi ya ret ya p yor hem de giz li ola rak bir mik tar ya z da al p ge ti ri yor dum. Pek faz la kufl ku lan ma m fl lar d. Ben de ufak te fek tim. Ya tak la r n fa lan da gö tü rüp ge tir di im den be ni ta n yor lar d. Sa ba hat tin Ali nin ya ta n dan çok Aziz Ne sin in ya ta n ta fl d m. Çün kü O da ha çok yat m fl t ha - pis ha ne de Onun ha pis li i nin sü re si bir se ne yi bi raz geç ti sa n yo rum. Üç ay yat t ç k t. Dört ay yat t ç k t. Böy le bir kaç kez tek rar lan d ha pis li i. Mah kûm ol du un dan de il, yat t sü re ler da ha çok tu tuk lu luk tan d. 20 fiu bat 1948 de Pa fla ka p s ndan tah li ye olan Aziz Ne sin Bur sa da üç ay s k n - t l bir sür gün ha ya t n dan son ra s tan bul a dön müfl tü. Çe ki len s k n t lar ai le ha - ya t n da olum suz et ki le mifl, bu ara da ilk efli Ve dia Ha n m dan ay r l m fl t. s tan - bul da ilk ifl ola rak ikin ci ki ta b olan Aziz na me yi ç ka r r. Bu ki tap için he men s tan bul 2.A r Ce za Mah ke me sin de da va aç l r. Dört ay tu tuk lu ola rak sü ren yar g la ma son ra s n da be ra at eder y l n da s tan bul da ye ni den ya y n c l k fa ali ye ti ne gi rifl mifl ti. Mar ko pa fla n n ye ri ne Hür Mar ko pa fla, Ye di-se kiz Pa fla, Bi zim Pa fla ve Ök süz Meh met Pa fla, Bafl dan ga ze te le ri ni ç kar d. Bafl dan ga ze te sin de yaz d bir ya z yü zün den n gil te re Pren se si Eli za beth, ran fia h R za Peh le vî ve M s r Kra l Fa ruk un Tür ki ye de ki tem sil ci le ri de Aziz Ne sin aley hi ne bir da va aç m fl lar d. He men ka rar ve ri lir: Aziz Ne sin 7 ay hap - se mah kûm edil mifl tir. Bu il ginç ce za s n in faz için üçün cü kez Üs kü dar Pa fla - ka p s Ce za evi nde dir. Bu ra da yat mak ta iken hak k n da ye ni bir da va da ha aç - la cak t r. Po lit zer in Fel se fe Ders le ri ad l ki ta b n n ön sö zü Fran s z ca dan çe vir di - i id di as ile Fran s z ca bil me yen Aziz Ne sin 16 ay hap se ve 16 ay da gü ven lik - çe gö ze tim al t n da tu tul ma ya mah kûm edi le cek tir. Ce za evin de de yaz ma y sür - dür dü ü ve ya z la r n giz li giz li d fla r ya ç kar d için Pa fla ka p s nda ki ce za s - n n bit me si ne 40 gün ka la Nev fle hir Ce za evi ne gön de ri le cek tir de d fla r ç k n ca Me det ga ze te si ni ç ka r r. Bafl tan Ye ni Bafl tan ad y la bir kez da ha ya y n - lar. Ar d n dan yurt d fl na kaç ma ya ça l fl r ken ya ka la n r. Ce za evin de ya tar ken özel lik le ya z la r n n d fla r ç ka r l ma s ya sak la n n ca eko no mik s k n t lar çe ker. Hat ta za man za man Pa fla ka p s Ce za evi Mü dü rü nden borç pa ra bi le al d olur. Ni te kim Ce za evi Mü dü rü nden al d 19 li ra 10 ku rufl luk bor cu nu 24 Ni san 1950 de öde di i ne da ir bir bel ge ya za r n özel ar fli vin de ço cuk la r ta ra f n dan bu - lun mufl tur de Po lit zer in Fel se fe Ders le ri ad l ki ta ba yaz d id dia edi len ön söz den do la y al d 16 ay l k ye ni ha pis ce za s n çek mek üze re Aziz Ne sin bir kez da ha ha pis ha ne de dir. S ra s ile Sul ta nah met, Üs kü dar Pa fla ka p s ve Nev fle hir ce za ev le rin de ya ta cak t r. Dör dün cü kez mi sa fir edil di i Pa fla ka p s Ce za evi nde 18 y l son ra Ara l k 1969 da ya y m la ya ca Bi raz Ge lir mi si niz ad l ki ta b n ya za cak t r. Ay r ca 1978 de yaz d Tek Yol ad l ki ta b n da da Pa fla ka p - s n n onun eser le ri üze rin de ki et ki si ni ya k n dan gör mek müm kün dür. Bu ki ta - ba Aziz Ne sin ta ra f n dan ya z lan ön söz de bu du rum flu cüm le ler le or ta ya ko - 380

11 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I nul mak ta d r: Bu ro ma n n kah ra ma n n 1951 y l n da Üs kü dar Pa fla ka p s Ce za - evi nde ta n m fl t m. El li ya fl n üs tün de sa b ka l bir sah te ciy di. Ro man da tas ta - mam bu ada m an lat t m söy le ye cek de i lim. Hat ta an lat t m, hiç de bu adam de il dir de ni le bi lir. Ama ro man da an lat t m Pa fla za de yi ba na esin le ten can l kay nak, ce za evin de ta n m fl ol du um o sa b ka l sah te ci Pa fla za de ol mufl - tur. Sa b ka l la r n pek ço u gi bi, Pa fla za de de çok us ta bir an la t c y d. Yi ne bu sa b ka l la r n ço u gi bi, do ma ca ola rak bir den uy dur duk la r n, san ki ger çek ten ba fl n dan geç mifl çe si ne an la t yor du. Bu uy du rup an lat t k la r n dan çok be e ni - len le ri, t p k bir ya za r n pek çok müs ved de ler yap ma s, ya p t üze rin de dü zelt - me ler, ç kar ma lar, ek le me ler ya pa rak uzun uzun ça l fl ma s gi bi, o da dü zel te de ifl ti re, ek le ye ç ka ra, al la y p pul la y p an la ta rak ona so nun da en iyi bi çi mi ve rir di. Bu uy dur ma la r n n en et ki li le ri o den li çok an la t r d ki, so nun da bu ya - lan la r na ken di si ni inan d r m fl olur du. Uy dur du u ya lan la r na en ön ce ken di - si inan m fl ol du u için de, an lat t k la r inan d r c ve et ki li olu yor, din le yen le ri de inan d r yor du. Yaz d ya p t ta an lat t k la r na ger çek di ye inan mak, iyi ya zar - l n da bafl ko flu lu dur. Aziz Ne sin in dör dün cü Pa fla ka p s dö ne min de bu ra - da bir de ka der ar ka da fl ola cak t r. Çün kü ay n gün ler de Zin cir li Hür ri yet ten do la y mah kûm olan Meh met Ali Ay bar da Pa fla ka p s nda yat mak ta d r. Aziz Ne sin bu ra da onun la s k s k soh bet et me im kâ n bu la cak t r. Bu ara da d fla r - da ki ar ka dafl la r ile de mek tup yo lu ile ha ber le fle cek tir. Onu Pa fla ka p s nda mut lu eden mek tup lar dan bi ri Na il V den ge lir. An cak mek tup la r da san sür - lü dür. Hat ta 8 Ha zi ran 1951 de bir ar ka da fl n dan ad na ge len bir mek tup ken - di si ne ve ril me ye rek Ce za evi Mü dü rü Ha lil Hil mi Ya z c o lu ta ra f n dan Ge re - i ya p l mak üze re Cum hu ri yet sav c l na ve ri le cek tir. Bu ara da giz li ola rak d fla r ç ka r lan ya z la r n dan ka zan d pa ra lar ile za man za man mah ke me mas raf la r n dan do la y dev le te olan borç la r n da öde mek te dir. 5 Ara l k 1951 ta rih li bir bel ge den Üs kü dar Pa fla ka p s Ce za evi nde yat mak ta olan hü küm lü Aziz Ne sin in dev le te olan 19 li ra 95 ku rufl luk böy le bir bor cu nu mak buz kar - fl l öde di i ni ö re ni yo ruz. 14 Ma dur la r n Der gi si: Mar ko pa fla Bir arafl t r ma c n n da çok ye rin de tes pi ti ile Mar ko pa fla, dö ne min tek par ti ik ti - da r ta ra f n dan sü rek li ola rak so rufl tur ma ve ko vufl tur ma ge çi ren, ka pa t lan fark - l si ya sal grup la r n boy he de fi ha li ne ge len bir ya y n or ga n idi. Et ki le ri iti ba r y - la da ha çok si ya sal hi civ ede bi ya t m z n için de an lan Mar ko pa fla, Tür ki ye de çok par ti li ha ya ta ge çifl sü re ci nin önem li bir ya y n or ga n, hü kü met le ba s n ara - s n da ki ilifl ki le rin de tam bir öze ti gi bi dir. Ga ze te nin men sup la r, ba z arafl t r ma - c lar ca ca d ka za n ola rak ad lan d r lan bir dö ne min tüm olum suz luk la r n ya fla - m fl t : Sa ba hat tin Ali es ra ren giz bir fle kil de öl dü rül müfl, Aziz Ne sin ile bir lik te ya zar R fat Il gaz, ga ze te nin ka ri ka tü ris ti Mus ta fa Uy ku suz sü rek li ha pis ha ne le - re gir mifl ler di. Aziz Ne sin ay r ca dört bu çuk ay l na Bur sa ya sür gü ne gön de ril - 381

12 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Sabahattin Ali mifl ti. 15 Öy le ki, der giy le do ru dan il gi li olan he men he men her kes ce fa çek mifl, her ke sin özel ha ya t ve ai le dü ze ni bo zul mufl tu. Mar ko pa fla, bir mi zah ga ze te si ol mak la bir lik te, bü yük tra je di le re de ne den ol mufl tu. R fat Il gaz ve Aziz Nes - rin in ai le le ri da l m fl, Mus ta fa Uy ku suz ifl siz kal m fl, as ke re gi den Ha lûk Ye - tifl in ge ri de b rak t ai le si bü yük mad dî s k n t la ra düfl müfl tü. Sa ba hat tin Ali nin genç ya fl n da dul ka lan ka r s Ali ye ve k z Fi liz tek bafl la r na ha yat la r - n sür dür mek zo run da kal m fl lar d. K sa ca s Mar ko pa fla ki me bu lafl t y sa kor ku ve en di fle ge tir mifl, ge ri de da ima ac lar b rak m fl t. Ga ze te yi ba san mat ba alar teh - dit edil mifl, ba yi ler ce sa t fl en gel len mifl, Mar ko pa fla y ev de bu lun dur mak bi le teh li ke li ka bul edil mifl ti. Hat ta bir bir le ri ne gü ven mek ten bafl ka da ya nak la r ol - ma yan ga ze te nin yö ne ti ci ve ya zar la r ara s n da bi le za man za man ba z hu su met - ler ç k m fl, hiç bir za man aç k l k la di le ge ti ril me se de Sa ba hat tin Ali ile Aziz Ne - sin, Aziz Ne sin ile R fat Il gaz ara s n da ki ger gin lik hep ku lak tan ku la a ya y l m fl - t. 16 Tek par ti dö ne mi nin bas k s n ve Mar ko pa fla yü zün den çe ki len ac la r Ga - ze te ci Vâ lâ Nu ret tin in efli Mü zeh her Vâ-Nû flu il ginç cüm le ler le de er len di rir: Ger çek ten on ca y l l k dik ta re ji mi dö ne min de bi zim çev re miz de flu ya da bu yol lar dan Halk Par ti si nin ac çek tir me di i in san kal ma m fl t. Ki mi ni Ana do - lu nun ço rak bir kö fle si ne, ki mi ni Kon ya ya, ki mi ni Afl ka le ye sür müfl tü... Ki mi zin dan da çü rü tül müfl tü ve çü rü yor du Bir ak flam Sa ba hat tin Ali nin Ser tel le - rin evi ne ge li fli ni ha t r la r m. Mar ko pa fla m ç k yor du, Ma lûm Pa fla m bi le - mem, pa fla lar dan bi ri ifl te. Sa ba hat tin bir ya z s n oku mufl tu ga ze te si nin: To pu - 382

13 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I Sabahattin Ali nin haklar nda olumsuz yaz lar neflretti i Nihal Ats z ve Falih R fk Atay nun Kö kü ne Kib rit Su yu. Kah ka ha lar la gül müfl tük. Ya z k ki to pu nun kö kü ne kib rit su yu cüm le si ha va da kal d. Sa ba hat tin Ali ye de, Aziz Ne sin e de yaz d k - la r n pa ha l ödet ti ler ce za ev le rin de. Ben ce Aziz Ne sin in dün ya ça p n da mi zah us ta s olu flu nun bir ne de ni de ken di dra m na tep ki sin den dir. Ömür bo yu Aziz e o ka dar çi le çek tir di ler ki onu ba fl n da fl k tan hâ le siy le ger çek bir aziz ya p p ç k t lar. Çek tir di ler, çek tir di ler ama yi ne de do ya ma d lar. Res sam Fa ris mi de si ka na ya rak yat t hüc re ler de. Ay bar n ga ze te si ni ba fl na ge çir di ler, ce za s n Pa fla - ka p s na t k mak la ver di ler. U ur suz bir y l d 1946 y l di ye dü flü nü rüm. Ger çek - ten ka ra ba sa na ben ze yen y l lar dan bi riy di. Kin ci ve za lim bir par ti idi o y l la r n Halk Par ti si. Be lâ s n da son ra dan ik ti da ra ge le me mek te bul du. 17 Sa ba hat tin Ali de Pa fla ka p s nda 4 Ara l k 1946 ta ri hin de Tür ki ye Bü yük Mil let Mec li si nde mem le ke tin muh te lif böl ge le rin de mev cut s k yö ne ti min s n r lan ma s ve ya kal d r l ma s hak k n da mey da na ge len tar t fl ma lar s ra s n da, mil let ve ki li Ce mil Bar las s tan bul da, de - il flu par ti bu par ti mü na ka fla s, kö kü d fla r da olan Mar ko pa fla bi le ç kar suç - la ma s ile Mar ko pa fla y he def al m fl t. Bu it ham 5 Ara l k 1946 ta rih li Va tan ve Tas vir ga ze te le rin de de ay r n t l bir fle kil de yer al m fl t. Bu nun üze ri ne der gi ya zar la r ad na Ce mil Bar las a Mar ko pa fla n n 16 Ara l k 383

14 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Sabahattin Âli nin efli ve k z yla birlikte Paflakap s Cezaevindeki son görüflmesine ait foto raf (K Dergisi, 2006, say 6) 1946 ta rih li sa y s n da im za s z ola rak ç kan To pu nu zun Kö kü ne Kib rit Su yu bafl l k l bir ma ka le ile Aziz Ne sin ta ra f n dan ce vap ve ril mifl ti. He men ma ka le hak k n da mil let ve ki li Ce mil Bar las a ve tüm mil let ve kil le ri ne ha ka ret edil di i ge rek çe siy le da va aç l m fl t. Söz ko nu su ya z im za s z ol du u hal de, ga ze te nin ya z ifl le ri so rum lu su ol du u için Sa ba hat tin Ali yar g lan ma ya bafl lan m fl t. An - cak bu ilk da va ol ma ya cak t, bu nu Sa ba hat tin Ali hak k n da aç lan di er da va lar iz le ye cek ti. Mar ko pa fla n n 10 Mart 1947 ta rih li sa y s n da ç kan Bi li yor mu su - nuz bafl l k l ya z ile Fa lih R f k Atay a, Mer hum Pa fla n n 26 Ma y s 1947 ta rih - li sa y s n da ç kan Genç Ar ka dafl bafl l k l ya z ile Ni hal At s z a, Ha san Ali-Ke - nan Öner Ko me di si bafl l k l ya z ile de s met Ra sim Tüm türk e nefl ren ha ka - ret ten Sa ba hat tin Ali hak k n da ye ni da va lar aç l m fl t. Ger çi ga ze te le rin sa hi bi ve mes ul mü dü rü Sa ba hat tin Ali dir, ama Genç Ar ka dafl bafl l k l ola n d fl n - da ki im za s z ya z lar onun de il dir. Bu ya z lar Aziz Ne sin, fie rif Hu lu si ve R fat Il gaz ta ra f n dan ya z l m fl lar d r. An cak, di er ar ka dafl la r n n ba fl yan ma s n di ye so rum lu lu u Sa ba hat tin Ali yük len mifl, ar ka dafl la r n dan hiç bi ri nin ad n sav c - ya ver me mifl tir. Da va lar dan ilk ola rak Ce mil Sa it Bar las la il gi li ola n gö rü lür. s tan bul As li ye 2. Ce za Mah ke me si nin 10 Mart 1947 gün, 47/66 esas ve 47/130 ka ra r y la Sa ba hat - tin Ali dört aya hü küm giy me siy le so nuç lan d. Ce mil Bar las n söz le ri nin TBMM de söy len me si, Mec lis te ki ba z mil let ve kil le ri nin bu söz le ri onay la ma la - r ve fik ren ka t l ma la r ne de niy le ya z da ad zik re dil me me si ne ra men Ce mil Bar las n söz ko nu su söz le ri ni tas vip ey le yen mil let ve kil le ri nin kas te dil mifl bu - lun du u ka na ati ne va r l m fl t r. Bu se bep le suç ko nu su olan ya z, bir k s m mil - let ve kil le ri nin va zi fe le rin den do la y, müp hem ve su-i zan n da vet edi ci mü te ca - vi za ne, hay si yet ve fle ref k r c ma hi yet te gö rül dü ün den, Mat bu at Ka nu nu nun 30. mad de si hük mü ne gö re Sa ba hat tin Ali nin al t ay hap si ne ve yüz li ra a r pa - ra ce za s ile ce za lan d r l ma s na, an cak Ce mil Bar las n suç lu hak k n da aç k ça 384

15 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I a r is nat lar da bu lun ma s suç lu le hi ne tak di ri ha fif le ti ci se bep sa y la rak, ce za - n n, Türk Ce za Ka nu nu nun 59. mad de si hük mü ne uy gun ola rak üç te bi ri nin in - di ril me si su re tiy le dört ay sü rey le hap si ne ve al t bin al t yüz alt m fl ku rufl a r pa ra ce za s ile mah kû mi ye ti ne ve ce za n n er te len me si ta le bi nin red di ne ka rar ve ril mifl ti. 18 Ce za s Yar g tay da da ke sin le flen Sa ba hat tin Ali, ön ce s tan bul Sul tan Ah met Ce za evi, Ha zi ran dan son ra ise Üs kü dar Pa fla ka p s nda ol mak üze re, 16 Ma y s 1947 ile 10 Ey lül 1947 ara s n da ha pis ya ta cak t. Sa ba hat tin Ali, Üs kü dar Pa fla - ka p s Ce za evi gün le ri ile il gi li en önem li kay nak lar flüp he siz ki Sa ba hat tin Ali nin An ka ra da ya fla yan efli Ali ye Ha n m a Pa fla ka p s ndan gön der di i mek - tup lar d r. Sa ba hat tin Ali nin Pa fla ka p s Ce za evi nden yaz d ilk mek tup la r n - dan bi ri olan Ha zi ran 1947 ta rih li mek tu bun da olan la r efli ne k sa ca ve sa kin bir dil le an la t r:...sev gi li Ali ye, ben dün s tan bul Ce za evi nden Üs kü dar (Pa fla ka p s ) Ce za - evi ne nak le dil dim. 10 Ey lül de ç ka ca m... Ze ke ri ya (Ser tel) be nim le ala ka dar ol du ve ya tak, yor gan, her fley gön der di. fiim di on lar Po lo nez kö yü ne git ti ler, bir iki haf ta ya ka dar dö ne cek ler. Ba na de di ki, Ali ye ha n m la Fi liz gel sin ler, on la ra bi zim ev de bir oda ve re yim. Sen ç k n ca ya ka dar otur sun lar. Si ze Y l d z n ya - hut Se vim in oda s n ve re cek. Çok ra hat eder si niz... Her fley dü ze lir, he le Fi liz hiç üzül me sin... Sev gi li, bir ta ne Fi li zim... Ta bii s n f n pe ki yi de re ce ile geç tin. Mü sa me re niz na s l ol du? Rad yo ya gi di yor mu sun? Ya k n da si zi s tan bul da bek - li yo rum. Mo da ya ge lin ce s k s k ba na da ge lir si niz. Bin ler ce de fa göz le rin den, ya nak la r n dan öpe rim. 19 K z Fi liz Ali nin de vur gu la d gi bi Sa ba hat tin Ali nin efli Ali ye Ha n m a li y l lar da ha pis ha ne den yaz d mek tup lar dan, onun için de ya fla d s - k n t la r n sa de ce ipuç la r n oku mak müm kün dü. Onu da sa t r ara la r n dan. Mek - tup lar da umut suz luk ve ya is yan duy gu la r hiç bel li de il di. 0 her za man ki gi bi efli nin ve k z n n ha ya t n uzak tan da ol sa dü zen le mek le mefl gul dü. Sa ba hat tin Ali 5 Ha zi ran 1947 ta rih li mek tu bun da bu ko nu da efli ne uzun uzun di rek tif ler ver mifl ti: Sev gi li Ali ye ci im. Bir kaç gün ev vel sa na el li li ra yol lat m fl t m. ki gün ev vel de iki yüz li ra da ha gön dert tim. Bun lar la ev ki ra s n, elekt rik pa ra s n ver, ikin ci ya - tak l (tren) ile gel... Ba na s k s k Meh met Ali Ay bar da u ru yor. Sen bu ra ya ge - lin ce Fi li zim le be ra ber bir kaç gün de on lar da ka l r s n, Ali ye tey zem (Ay bar n an ne si) pek mem nun olur. Meh met Ali nin ka r s da çok ki bar bir ka d n. Be ra - ber de ni ze fi lan gi der si niz. Ya k n da se ni de, sev gi li ru hum Fi liz i de s tan bul da gör me yi ümit edi yo rum. Ze ke ri ya (Ser tel) Bey ler si zi ha pis ha ne ye ge ti rir ler, yo - lu ö re nir si niz. 20 Ka r s da onun bu is te i ne uya rak k sa sü re son ra s tan bul a ge le cek ti. Ali ye Ha - n m ve k z Fi liz Mo da da, Ze ke ri ya ve Sa bi ha Ser tel in evi ne mi sa fir ola cak lar - d. Fi liz Ali nin de an lar da be lirt ti i gi bi as l n da o gün ler de Ser tel ler in du ru mu da pek par lak de il di. Tan mat ba as par ça lan m fl, Sa bi ha Ha n m la Ze ke ri ya 385

16 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Bey in de hak la r n da da va lar aç l m fl t. Ser tel ler ilk ola rak kü çük Fi liz ve Ali ye Ha n m Sa ba hat tin Ali yi zi ya ret için Pa fla ka p s Ce za evi ne gö tür müfl ler di. Kü - çük Fi liz y l lar son ra o gün le ri flöy le ha t r la ya cak t r: Ba ba m zi ya re te Pa fla ka p s Ce za evi ne na s l git tik hiç ama hiç an m sa m yo rum. Ce za evi av lu sun da üçü mü zün bir lik te gö rün dü ü iki poz fo to ra fa ne za man bak sam içim fe ci bur ku lur. Ba ba m n saç la r bem be yaz ol mufl, bes bel li epey ki - lo ver mifl ki o be nim tom bul ba ba m n be yaz ke ten el bi se si üze rin den dö kü lü yor san ki. Sa bi ha Ser tel ve Ze ke ri ya Ser tel in an la r n oku yun ca ne den o gün le ri an m sa mak is te me di i mi da ha iyi an l yo rum flim di. Ce za evi mü dü rü nün oda - s n da kar fl l yor mufl bi zi ba bam, son ra da be ni ku ca na al p öpü yor, kok lu yor ve a l yor mufl. Be nim ço cuk lu u mun tek kah ra ma n n n, dün ya da ki tek hay ran ol du um ada m n a la ma s, tut sak bir kufl gi bi de mir par mak l k lar ar ka s n da hap se dil me si, saç la r n n bem be yaz ol ma s, za y f la ma s kim bi lir be ni na s l et ki - li yor du ki ar t k iyi den iyi ye ha yal dün yam da ya fla ma ya bafl la m fl t m o yaz. 21 Ze ke ri ya Ser tel de an la r n da Pa fla ka p s nda Sa ba hat tin Ali ile ai le si nin bu lufl - ma s n flöy le an la ta cak t r: Sa ba hat tin Ali yi Üs kü dar Ce za evi ne koy mufl lar d. O yaz ka r s Ali ye ve 12 ya fl n da k z Fi liz yaz l a bi ze gel mifl ler di. Hep be ra ber Sa ba hat tin i ha pis ha ne de zi ya re te gi der dik. Sa ba hat tin biz le ri unu tur, k z n al r ve ke na ra çe ki lir, onu öper, ok flar ve se ver di. Et ra f n gör mez di. Ken di sin den geç mifl bir hal al r d. San ki bir da ha gör me ye cek mifl gi bi k z n dan ay r l mak is - te mez di. Ay r l ma za ma n gel di i va kit onu ku ca n dan al mak güç olur du. Ze - ke ri ya Ser tel an la r n da bu du ru ma da ya na ma y p, ken di si nin de göz yafl la r n tu - ta ma d n söy le mek te dir. Sa bi ha Ze ke ri ya Ser tel de ay n ko nu da flun la r söy lü yor du: Mar ko pa fla da yaz - d ya z lar yü zün den Sa ba hat tin aley hi ne sav c l k ta ra f n dan çe flit li da va lar aç l m fl t. Sa ba hat tin i tev kif et ti ler: Üs kü dar ha pis ha ne sin de ya t yor du. ki de bir zi ya re ti ne gi di yor duk. Bir gün ar ka dafl lar, ka r s Ali ye ile k z Fi liz in ba ba - s n gör mek üze re s tan bul a gel mek is te dik le ri ni, pa ra la r ve gi de cek yer le ri ol - ma d n, biz de mi sa fir ka l p ka la ma ya cak la r n sor du lar. Mem nu ni yet le ka bul et tik. Ali ye ile Fi liz gel di ler. Bir gün Sa ba hat tin i zi ya ret için be ra ber ce ha pis ha - ne ye git tik. Sa ba hat tin bi zi ha pis ha ne mü dü rü nün oda s ya n n da, kü çük bir oda da kar fl la d. Fi liz in boy nu na sa r l d, ço cuk gi bi a la ma ya bafl la d. Ba ba s n n a la d n gö ren Fi liz de a l yor du. Ka r s, k z al p d fla r ç kar d. Yal n z ka l n - ca sor dum: Sa ba hat tin bu ne hal? Se nin gi bi bir ada ma a la mak ya ra fl r m? E il di ve ya - vafl ça ku la ma f s l da d : Bun lar be ni, Na z m Hik met gi bi ha pis ha ne ler de çü rü te cek ler. Aley hi me aç l - m fl da ha befl da va var. Ben kaç ma ya ka rar ver dim. Bu ra da ta n d m H. be ni 24 sa at te mem le ket d fl na ç ka ra ca n, tefl ki lat la r ol du u nu söy le di. Ka ça ca m. 22 d di ala ra gö re Sa ba hat tin Ali nin Pa fla ka p s nda ki hal, ha re ket ve ko nufl ma la r ik ti dar da ki tek par ti yö ne ti mi ta ra f n dan da ya k n dan iz le ni yor du. Bu y l lar da Pa fla ka p s Ce za evin de as ker li i ni yap mak ta olan Ed re mit li Mit hat Bü yük dal - 386

17 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I g ç n y l lar son ra aç k lan d na gö re, ken di si yö ne tim ta ra f n dan hem fle ri si olan Sa ba hat tin Ali ile sa mi mî ol mak ve do lay l ola rak, çak t r ma dan a z n dan laf al mak la gö rev len di ril mifl ti. An cak id di as na gö re o u ra fl p ça ba la m fl, fa kat bir tür lü is te di i ni el de ede me mifl ti. 23 Onun la Mar ko pa fla da bir lik te ça l flan Mus ta fa Uy ku suz ve Ha lûk Ye tifl e gö re Sa ba hat tin Ali de bu y l lar da çok bü yük dü zey de bir ha pis ha ne te dir gin li i var - d. Bir tür lü de bu te dir gin li i üze rin den ata m yor du. Bu nun ne de ni de muh te - me len onun da ha ön ce ya fla d bur ju va ha ya t ve mah pus lar la ken di si ara s n da gör dü ü s n f fark l l idi. Mus ta fa Uy ku suz bu du ru mun ne de ni ni flu söz ler le ifa de edi yor du: Ken di bur ju va ya flan t s n n et ki siy le ha pis ha ne ye dü flen in sa n n öle ce i ni sa n - yor. Hâl bu ki biz iki üç de fa gir dik ç k t k. Ne ölü nü yor ne bir fley olu yor Kor - kak de il di, ama ha pis ha ne ye gir mek ten kor ku yor du Ben ha pis ha ne dey ken bir iki b ç k n la ar ka dafl ol mufl tum. Sa ba hat tin in ha pis ha ne de ki du ru mu nu ba - na an lat t lar. Ya hu a a bey ne dir bu sos ya lizm-nas yo na lizm, bir fley ler söy lü yor - su nuz ama ne dir bun lar? Bu ra ya da ha ev vel Sa ba hat tin de gel di, Aziz de gel di. Sa ba hat tin i yi ye cek tik biz de di ler. Sa ba hat tin Ali bir bafl ka tür lü an lat t bi ze. Vu ra cak t k onu de di ler. Ona kar fl ol mufl lar. 24 Po lis te kal d on befl gü nü de he sa ba ka ta rak Sa ba hat tin Ali 10 Ey lül de ç ka ca - n umu yor du. Ger çek ten de öy le ol mufl, Ey lül de sa l ve ril mifl ti. Ha pis ten ç k - t k tan son ra Meh met Ali Cim coz lar la Meh met Ali Ay bar lar da ka l yor, on lar dan al d borç pa ra lar la ge çi ni yor du. Bu s ra da R fat Il gaz la bir lik te Ali Ba ba y ç - kar m fl t. Bir sü re son ra Ali Ba ba ç k m fl, Aziz Ne sin ço u za man ol du u gi bi ga - ze te ile il gi li elefl ti ri le ri ni Pa fla ka p s Ce za evi nden gön der mifl ti. An cak 25 Ka s m 1947 gü nü pi ya sa ya su nu lan Ali Ba ba an cak dört sa y ç ka bil mifl ti. Ka t, ba s m, da t m ko nu sun da kar fl la fl lan tür lü en gel le me ler yü zün den 16 Ara l k 1947 de ka pa na cak t. Üs te lik Mer hum Pa fla n n 26 Ma y s 1947 ta rih li sa y s n da ya y m la - nan Mah ke me Ko ri dor la r n da bafl l k l ya z dan ötü rü ada le ti tah kir suç la ma - s y la hak k n da ye ni bir ko vufl tur ma aç l m fl ve 14 Ka s m da da ye ni den tu tuk lan - ma s ka ra r ve ril mifl ti. Sa ba hat tin Ali bu nu du yun ca z mir e do ru yol cu lu a ç k m fl t. Fa kat da ha son ra ma sum lu u na inan d n dan s tan bul a ge ri dön müfl - tü. Sa ba hat tin Ali 20 Ara l k 1947 de bir kez da ha tu tuk lan acak t. Bu nun so nu cu on bir gün Sul ta nah met te yat m fl ve 30 Ara l k 1947 de ya p lan ilk du rufl ma da be ra at et mifl ti. Ha pis ten ç k t n da du ru mu ve mo ra li da ha da bo zul mufl tu. fl siz di, ya za cak yer de bu la m yor du. S k l yor du. Ni ce dir yaz ma y ta sar la d An ka ra ro ma n na bir tür lü bafl la ya m yor du. Oy sa ka fa s n da iyi ce ha z r la d bir fle yi es ki den ne ka dar da ko lay kâ da dö ker di! Gel ge le lim, ne bu ro ma n ya za bi li yor, ne de bir ifl tu ta - bi li yor du. Te dir gin ve ay lak do la fl yor du. Öy ley ken, po lis pe flin den ay r l m yor, ba z ba s n or gan la r n da ka ra la ma ve sal d r lar ek sik ol mu yor du. Ze ke ri ya Ser - tel in de be lirt ti i gi bi Sa ba hat tin, sa bah ak flam ken di si ni ya ka la ya cak po li si bek ler ol mufl tu

18 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V 5 fiu bat 1948 de yaz d As l Bü yük Teh li ke Bu gün kü k ti da r n De va m d r bafl - l k l f k ra dan do la y hak k n da bir kez da ha ko vufl tur ma aç la cak t r. Sa ba hat tin Ali nin yaz d en son öy kü ki ta b S r ça Köflk tü. Son ya z l m fl hi kâ ye si ise po - lis sor gu sun da ya fla d k la r n an lat t Kurt la Ku zu hi kâ ye si idi. Ger çek ten de tam bir kurt- ku zu hi kâ ye si ya flan m fl t bu y l lar da. Sa ba hat tin Ali ne ya z k ki kur du na da bu S r ça Köflk ten kaç mak is ter ken 2 Ni san 1948 de Bul ga ris tan s - n r n da ya ka lan m fl bu kurt onu eflin den, k z n da ve sev dik le rin den ay r m fl t. 26 Pa fla ka p s nda Bir Ka ri ka tü rist: Mus ta fa Uy ku suz Sa ba hat tin Ali ile ay n gün ka ri ka tü rist Mus ta fa Uy ku suz da Pa fla ka p s Ce za - evi ne kon mufl tu. Mar ko pa fla n n 28 Ni san 1947 ta rih li 19. sa y s n da ya y m la - nan De di in bafl l k l fli ir den ötü rü Mus ta fa Uy ku suz için ko vufl tur ma aç l m fl ve he men tu tuk la na rak 16 Ma y s 1947 de ce za evi ne gön de ril mifl ti. Mus ta fa Uy ku suz un ha pis ha ne ye git me den ön ce yap t bir ifl Mar ko Pa fla y çok zor du rum da b rak m fl t. Uy ku suz, hap se gi rer ken ga ze te de ki ar ka dafl la r na Or - han Er kip ad n da bi ri si ni de ta n t m fl t. Bu Or han Er kip id di ala ra gö re res mî bir gö rev li idi. Mus ta fa Uy ku suz tu tuk la n p, ha pis ha ne ye gi der ken Ge rek li olur. Ben yok ken bir fley ya p l ma s ge re ke bi lir dü flün ce si ile Mar ko Pa fla bafl l k l bofl kâ t la ra im za at m fl t. Or han Er kip bun la r al p bu im za la r kul la na rak k sa sü re son ra ga ze te yi ken di üze ri ne al m fl t. So na da Mar ko Pa fla n n tam ter si dü flün ce - ler le ve Ye ni Mar ko Pa fla ad ile ga ze te yi Or han Er kip ç kar ma ya bafl la m fl t. 27 Bu ara da, Uy ku suz un mah ke me si ne de de vam edil mifl ti. Mus ta fa Uy ku suz ile ve ki li, ay r ca Mar ko Pa fla n n ka pa t l ma ka ra r na iti raz da et mifl ler di. Mah ke me, ka pan ma ka ra r n n kal d r l ma s na lü zum ol ma d na ka rar ve re rek, du rufl ma y mü da faa fla hit le ri nin din len me le ri için 4 Ha zi ran 1947 gü nü ne b ra km fl t (Ulus, ). Böy le lik le ga ze te nin bir ya za r ve bir ka ri ka tü ris ti ce za evi ne gir mifl, Mar ko Pa fla n n ye ri ne ç ka r lan Mer hum Pa fla da sa hip siz lik ten ka pan mak zo - run da kal m fl t. 5 Ocak 1948 de hâ lâ Pa fla ka p s nda mah pus ola rak bu lu nan Mus ta fa Uy ku suz bu ta rih te Üs kü dar s tan bul Cum hu ri yet Sav c l na bir mek - tup ya za rak 14 Ma y s 1947 de mah ke me nin al d bir ka rar la, po li sin z zet tin Ha n ndan ken di bü ro la r n dan bir çok ev ra k n al d n an cak al nan ev rak la r n ia de edil me di i ni söy le ye rek ev rak la r n ia de si ni is te mifl ti. Bu ko nu ile il gi li ya - p lan arafl t r ma da ara nan ev rak la r n s tan bul Em ni yet Mü dür lü ü 1. fiu be de ol - du u an la fl l m fl t. Ama Mus ta fa Uy ku suz da ay n gün ler de ser best b ra k l m fl ve ev rak la r n gi de rek el den biz zat ken di si al m fl t. 28 Pa fla ka p s nda Bir Hu kuk Do çen ti: Meh met Ali Ay bar Meh met Ali Ay bar kö ken ola rak bir Pa fla za de ve bur ju va s n f n dan ge li yor du. Mefl hur ve soy lu bir ai le si var d. yi bir e i tim gör müfl tü. Dev let ler Hu ku ku do - 388

19 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I çen ti ol du u s tan bul Hu kuk Fa kül te si nden 1946 da Va tan ga ze te sin de yaz d Mil li fief nö nü re ji mi ni elefl ti ren ya z la r ne de niy le uzak lafl t r l m fl t. Ken di si ya fla d k la r n y l lar son ra Ga ze te ci U ur Mum cu ya flu cüm le ler le an la ta cak t : Y l Hal k m z sa vafl ta s k n t lar çek mifl ti. Yok sul luk, yok luk, ifl siz lik. Bun - la r n so nu cu ka mu oyun da tek par ti re ji mi ne kar fl bir tep ki uyan ma ya bafl la m fl - t. fl te o gün ler de Ah met Emin Yal man Va tan da ya z yaz ma m öner di, ben de Va tan da ya z yaz ma ya bafl la d m. Bu ya z la r n ko nu su, tek par ti re ji mi nin sis te - ma tik bi çim de elefl ti ri siy di. Esas buy du. Za ten bu ya z la r n ge nel üst bafl l da Ger çek Hür ri yet Re ji mi Yo lun dan idi. Bu ya z lar bir di ziy di ve Kâ t Üs tün - de De mok ra si, Kâ t Üze rin de De mok ra si nin Fel se fe si, Kâ t Üze rin de De mok - ra si nin Halk la lifl ki si gi bi bafl l k ta fl yan ya z lar d. Sa y s n bil mi yo rum. Özel - lik le ik ti dar çev re le rin de bü yük tep ki ler gör dü da bu ya z lar yü zün den üni ver si te de ki gö re vi me son ver di ler. S d d k Sa mi (Onar) Bey de kan d, be ni ça - r d : Ha san Âli Yü cel Bey te le fon et ti, Ay bar n ders le ri ne son ve ril sin di ye de di. Pro fe sör ler ku ru lu tek rar al n mam için iki kez ka rar al m fl t. Bu na ra men al n ma d m. Zin cir li Hür ri yet i 1947 de z mir de ç kar d m. Ama da ha ön ce s tan bul da Hür ü ya y m - la d m. 6 sa y ç ka bil di. S k yö ne tim ka pat t. Son ra Zin cir li Hür ri yet i ç kar d m. Mat ba - as olan z mir li bir va tan dafl ba na mek tup yaz d, Ge lin ben si zin ga ze te ni zi ba sa r m de di. z mir e git tik, Zin cir li Hür ri yet i ora da ç kar d k 3 sa y ç k t. Çün kü Halk Par ti si nin uy gu la d bir yön tem var d.. Üni ver si te li genç ler CHP nin dür tü sü ve yön len dir me - siy le ga le ya na ge li yor lar d. Ne hik met se hem de so la kar fl... Mat ba aya yü rü yor lar, ca m çer çe ve yi k r yor lar d. Me se lâ Tan ola y 1945 Ara l k n da böy le ol du. Tan yer le bir edil di. fl te ben Zin cir li Hür ri yet i ç kar ma ya bafl la d m da, o s ra da Tru man Dokt ri ni ilân edil mifl ti. Ben de Ame ri ka aley hi ne ya z lar yaz ma ya bafl la m fl t m. Yur du nu se ven her kes Ame ri ka n n kar fl s na di kil me li dir. Çün kü ulu sal ba m s z l k teh li ke ye düfl müfl tür di - ye yaz d m. Bu ya z lar 3 sa y de vam et ti. Der ken bir gün, olan lar ol du. z mir de ki ti ca - ret mek te bi genç le ri ge ne ga le ya na gel di, ne hik met se. Zin cir li Hür ri yet in ba s l d mat ba aya gel di ler, 3. sa y y ol du u gi bi al p, Cum hu ri yet Mey da n n da po li sin gö zü önün de yak t lar. On dan son ra da mat baa ara d k z mir de. Hiç bir mat baa ya nafl ma d, dön - dük s tan bul a gel dik, s tan bul da s k yö ne tim kal k n ca I sa y ç ka ra bil dim. Ge ne ö ren - ci ler, Ba sar sa n z flöy le olur, böy le olur de mifl ler. Bu nun üze ri ne s tan bul da hiç bir mat - baa bas ma d be nim ya z la r m. Böy le ce nok ta la d k bu hi kâ ye yi. Zin cir li Hür ri yet te Sa ba hat tin Ali nin de bir ya z s var d. Ona da va aç l m fl t. Ga ze te - nin sa hi bi ola rak ben yar g lan d m ve I y l a r ha pis ce za s na mah kûm ol dum. s tan - bul da mat ba alar be nim ga ze te yi bas mak is te me yin ce Lüt fü K r dar a Aç k Mek tup bafl l k l bir bro flür bas t r d m An ka ra da. O bro flür de ki bir cüm le den do la y, cum hur - bafl ka n na ha ka ret da va s aç l d. O cüm le flöy ley di: CHP Ge nel Bafl ka n nö nü, mem le - ket te tüm ir ti ca, ge ri ci ce re yan la ra des tek ol mak ta d r ve ya mü sa ma ha et mek te dir. An ka - ra A r Ce za s n da yar g lan d m. Ön ce be ra at et tim, son ra tem yiz boz du bu ka ra r, ikin ci yar g lan mam da da, 3 y l a r hap se hü küm giy dim. Top lam çok bir fley yat ma d m, ama bel ki 8 9 ay fi lân yat t m. Af ya sa s n dan tah li ye ol dum I950 de

20 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Cezaevi nin girifli Meh met Ali Ay bar n da vur gu la d gi bi onun ce za evi se rü ve ni nin bafl lan g c n - da Sa ba hat tin Ali nin Zin cir li Hür ri yet te ki bir ya z s var d. Ra sih Nu ri le ri nin an lat t na gö re, Sa ba hat tin Ali ya z s n n bir bö lüm de aç k ça suç ifl le mek ley di ve Ay bar bu du ru mu ga ze te bas k ya gir dik ten son ra fark et mifl ti. Bu nun üze ri ne Ay bar ve ar ka dafl la r, ba s l m fl olan nüs ha lar da ki bu bö lü mün üze ri ne mü hür le si yah bir dam ga vur mufl lar d Böy le ce ya z n n bu bö lü mü okun maz ha le ge ti - ril mifl ti. Bu ya z Sa ba hat tin Ali nin öl dü rül me den ön ce ya y n la nan son ya z s ve Ra sih Nu ri nin de vur gu la d gi bi onun öl dü rül me si ne ka rar ve ren ler için bel - ki de bar da ta fl ran son dam la ol mufl tu. He men bu ya z ne de niy le hem Sa ba - hat tin Ali ve hem de Meh met Ali Ay bar hak k n da hü kü me tin ma ne vi flah si ye - ti ne ya y n yo luy la ha ka ret et mek suç la ma s ile so rufl tur ma bafl la t l m fl t. Sa ba - hat tin Ali so rufl tur ma dan kur tul mak için yurt d fl na ka çar ken öl dü rül müfl tü. Tam bu gün ler de Aziz Ne sin de Zin cir li Hür ri yet te bir ya z ya za rak Ata türk ün genç li e hi ta be si de ifl ti re rek CHP ile dal ga geç mifl ti: Ey Türk genç li i bi rin ci va zi fen Türk mat ba ala r n y k mak, ma ki ne le ri s r mak, de mir le ri difl le yip du var - la ra sal d r mak t r. (...) Bir gün nü ma yifl yap mak için emir al r san, bü tün po lis le - ri ya n ba fl n da bu la cak s n. (...) Muh taç ol du un kaz ma, bal ta, Halk Par ti si nin am bar la r n da mev cut tur. Ar d n dan Türk ba s n n n afo roz edil mifl is mi Ze ke ri - ya Ser tel in ga ze te nin bir son ra ki sa y s n dan iti ba ren ya z la r na bafl la ya ca du yu - rul ma s ik ti da r çok ra hat s z et mifl ti. Bu aç k bir mey dan oku ma d r ve be de li de he men öde ti le cek tir. Ay bar ön ce Zin cir li Hür ri yet ba sa cak mat baa bu la ma ya cak t r. Bu nun üze ri ne 15 fiu bat 1948 de, s tan bul Va li si Lüt fi K r dar a bir aç k mek tup ya za cak ve son ra da bu mek tu bu bir bro flür ha lin de bas mak is te ye cek ti. An cak 390

21 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I s tan bul da bu bro flü rü ba sa cak bir tek mat baa bi le bu lu na m yor du. Ay bar da mek tu bu An ka ra ya gön der mifl ve 23 Mart 1948 de ora da bas t ra bil mifl ti. Ay bar mek - tu bun da, Aziz Ne sin in ya z s n da ba s n da id dia edil di i gi bi Ata türk e say g s z l k ve genç li e ha ka ret edil me di i ni an lat t k tan son ra as l ko nu ya ge çer ve ek mek ka p la r n n y k l ma s n dan kor kan, po lis ta ra f n dan bu yön de teh dit edi len mat - baa sa hip le ri nin Zin cir li Hür ri yet i bas ma y red det tik le ri ni, kâ t ç la r n kâ t sat - ma ma ko nu sun da uya r l d k la r m an la t r ve Va li den bu ka nun suz lu a son ver - me si ni is ter. An cak Ay bar n söy le dik le ri bu nun la s n r l kal maz, CHP ik ti da r - n n elefl ti ril di i mek tu bun bir ye rin de, son ra dan Ay bar n ba fl n s k n t ya so ka - cak flu cüm le ge çer: Halk Par ti si Bafl ka n nö nü, halk kit le le ri nin flu ur lan ma s - n ge cik tir mek için, tek mil ir ti ca kuv vet le ri ni se fer ber et mifl tir. Ta rih çi fie ra fet tin Tu ran n da be lirt ti i gi bi 1948 y l n da, ar t k ya y n fa ali ye tin de bu lu na ma yan Ser tel ler sin di ri lmifl, DTCF nin sol gö rüfl lü ho ca la r An ka ra da tam bir te rör ha va s için de ya fla ma ya bafl la m fl lar, Sa ba hat tin Ali ön ce y l d r l p son - ra da öl dü rül müfl tü. Ar t k bu çev re den, Meh met Ali Ay bar yal n z kal m fl gi biy - di. Ta bii bu apa ç k gö zü ken bir fley ol du u için Ay bar da sin di ril me ye ça l fl l yor - du. Sin me mek te di re nen ler için ise, aç la cak da va lar so nun da her za man ha pis ha - ne ye düfl me teh li ke si var d. Sa ba hat tin Ali nin ya z s ne de niy le, Meh met Ali Ay bar ve Sa ba hat tin Ali hak k n da ya p lan ilk tah ki kat 13 Ma y s 1949 da ta mam lan m fl t. Sa ba hat tin Ali öl dü rül dü ü için onun hak k n da ki so rufl tur ma so na er mifl ti. Ay - bar hak k n da ise, Türk Ce za Ka nu nu nun 159. mad de si ne gö re son tah ki ka t n aç - l p du rufl ma s n n a r ce za mah ke me sin de ya p l ma s na ka rar ve ril mifl ti mad de tev ki fi ni icap et tir di in den Ay bar he men tu tuk lan m fl t. (Cum hu ri yet, 14 Ma y s 1949). 30 Du rufl ma s tan bul kin ci A r Ce za Mah ke me si nde 1 Ha zi ran 1949 da so na er mifl ve Ay bar hü kü me tin ma ne vi flah si ye ti ne ya y n yo luy la ha ka ret su çun dan bir se - ne a r hap se mah kûm ol mufl tu. An cak Ay bar ka rar ke sin le fle ne ka dar, 1000 li ra ke - fa let kar fl l ser best ka la bi le cek ti. Bu nun üze ri ne ke fa le ti Ze ke ri ya Ser tel öde mifl ve Ay bar ser best kal m fl t. An cak ka rar Ekim 1949 da ke sin lefl mifl ve Ay bar muh te me - len Ekim ay için de hap se gir mifl ti. Ar t k o da Pa fla ka p l ol mufl tu. Ay bar, 28 Ma y s 1949 da ki du rufl ma s n da çok uzun bir sa vun ma yap m fl t. Da - ha son ra bu sa vun ma met ni ni bro flür ha lin de de ya y n lan m fl t r.bu il ginç bel ge de Ay bar, sa vun ma s n da ya z da he def al nan ku ru mun so mut ola rak hü kü met de il, CHP ik ti da r ol du u nu ve bu na da ha ka ret edil me di i id di as üze ri ne kur mufl - tu. Ay bar bu sa vun ma s n da Tür ki ye hak k n da il ginç ve önem li tes bit ler de bu lun - mufl tu. Ay bar a gö re, Bu mem le ket te 25 se ne nin he sa b n top tan ver mek le mü - kel lef olan tek var l k, fle fin ira de si ni ger çek lefl tir mek için ku ru lan ve tefl ki lat lan - d r lan Cum hu ri yet Halk Par ti si dir ve bu par ti 1938 den be ri tam bir fa flist par - ti ol ma yo lun da iler le mek te dir. Em per ya lizm düfl ma n ve dev let çi ol du u nu ilan eden Halk Par ti si Hü kü met le ri bu gün mem le ke tin ka p la r n Ame ri kan em per ya - liz mi ne aç m fl lar, dev let çi lik po li ti ka s n dan da vaz geç mifl le ri dir. Bir za man lar fli - ar la r la ik lik olan zat lar, bu gün imam ha tip kurs la r aç mak ta, mek tep le re din ders le ri koy mak ta d r lar. 391

22 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Ay bar hak k n da ikin ci bir da va da, Ay bar n s tan bul Va li si Lüt fi K r dar a yaz d - aç k mek tup ta, Ba kan lar Ku ru lu ve dev let me mur la r n dan bir k s m n n isim zik ret me ye rek fle ref ve hay si yet le ri ni ih lal et ti i id di as y la aç l m fl t r. An ka ra kin ci As li ye Ce za Mah ke me si 10 Ha zi ran 1948 de Ay bar n be ra at na ka rar ve - rir an cak, Yar g tay bu ka ran 4 Mart 1949 da bo zar. Son ra dört ay l k bir mah kû - mi yet ka ra r ve ri lir an cak Yar g tay bu nu da bo zar. Ay bar son ola rak, 30 Ma y s 1950 de ye ni den hâ kim önü ne ç ka cak t r. Bu de fa, Halk Par ti si Bafl ka n nö nü, halk kit le le ri nin flu ur lan ma s n ge cik tir mek için, tek mil ir ti ca kuv vet le ri ni se fer - ber et mifl tir de di i için, Cum hur bafl ka n na ha ka ret su çun dan yar g lan mak ta ve üç y l a r hap si is ten mek te dir. Ay bar n bu du rufl ma da yap t sa vun ma ise, be - ra at et me ye ça l flan bir in sa n n psi ko lo ji sin den çok, mey dan oku yan bir in sa n n psi ko lo ji si ni yan s t r. Ay bar, 60 say fa y ge çen ve da ha çok bir bil di ri yi an d ran sa vun ma met ni ni, Üs kü dar Pa fla ka p s Ce za evi nde yaz m fl t. Ay bar a gö re ir ti ca kav ra m n n içi ne, sa de ce di nî ir ti ca de il bir top lu mu, ta ri - hin ile ri ham le le ri ne ayak uy dur mak tan, bun la r h z lan d r mak tan al ko yan, ne ka dar kös tek le yi ci kuv vet var sa, hep si gir mek te dir. Ne re ye bak sa n z ir ti ca!.. var d : Ti yat ro lar da, için de mem le ket me se le le ri olan, bi raz c k ile ri fi kir, hat ta sa de ce fi kir bu lu nan pi yes ler ya san sü re u ru yor, ya da sah ne den kal d r l yor du ki ta pev le ri ne gi ril di in de ise, gö rü len man za ra, so - yun mufl ka d n re sim le ri ya y n la yan Ame ri kan der gi le ri ve kor kunç ci na yet le ri ve ya ro man tik aflk ma ce ra la r n an la tan ro man lar d. Ara da Bi zim Köy gi bi bir ki ta ba rast lar sa n z, bi li niz ki, ya za r der hal tev kif edil mifl ti. Ga ze te ler kö rü kö rü ne Ame ri kan med dah l ve Sov yet düfl man l ya p yor du Mem le ke ti ni, mem le ke ti - nin in san la r n, bu in san la r n dert le ri ni, umut la r n, efl siz bir us ta l k la an la tan, dün ya öl çü sün de ko ca bir sa nat ç m z, bir tek fla iri miz var 13 y l d r mah pus ta çü rü yor du. Ay bar, hu kuk çu kim li i ne ra men da ha çok bir ma ka le yi ve ya bil di ri yi an d ran sa vun ma s n n son la r na do ru sa de ce tek say fa l k tek nik bir sa vun ma yap mak - la ye tin mifl ti. As l ama c be ra at et mek de il mey dan oku mak olan Ay bar, sa vun - ma s n flu söz ler le bi tir mifl ti: Va zi fe si ni yap m fl bir in sa n n gö nül ra hat l ile ka ra r n z bek li yo rum. Türk mil - le ti ad na ve re ce i niz ka rar, aley hi me ola maz. Ama olur sa, be ni e er üç y l a r hap - se mah kûm eder se niz, emin olu nuz ki ye rin me ye ce im. Yurt tafl la r m ömür le ri bo - yun ca zin dan ha ya t sü rer ken, on la r n yo lu na üç y l da ha mah pus yat mak, ba na an cak fle ref ve gu rur ve re cek tir. Ya r n lar Türk mil le tin dir! Ka rar si zin yar g ç lar. Ay bar n bu sa vun ma s n n, du rufl ma y iz le yen din le yi ci ler üze rin de men fi te - sir ya pa bi le ce i ve din le yi ci le ri he ye ca na gö tür mek he de fi güt tü ü ge rek çe - siy le, sav c yar d m c s n n is te i üze ri ne du rufl ma ya ö le den son ra giz li cel se de de vam edil mifl tir. So nuç ola rak Ay bar, sü rek li ir ti ca y en gel le ye me mek le suç la - d CHP ik ti da r dö ne min de iki y l se kiz ay hap se mah kûm ol mufl tu. flin il ginç ya n ay n Ay bar çok geç me den, 14 Tem muz 1950 de ku ru lan ve CHP ta ra f n dan sü rek li mür te ci ol mak la suç la nan DP ik ti da r n n ç kar d af ka nu nu sa ye sin - 392

23 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I de bu ce za y çek mek te ol du u Pa fla ka p s ndan kur tu la bil mifl, öz gür lü ü ne ka - vufl mufl tu Son ba ha r n dan be ri ce za evin de olan Ay bar n ce za evi ar ka dafl la r ara s n da Na z m Hik met ve Aziz Ne sin de var d. Ak ra ba olan Ay bar ve Na z m Hik met in ce za evi or ta m n da ya k n la fl p bir bir le ri ni çok sev mifl ol duk la r da bi lin mek te dir. Ay bar Pa fla ka p s nda yat mak ta iken de yaz ma fa ali yet le ri ni sür dür müfl tü. Ar t k onun ga ze te ya y m la ma s n n müm kün ol ma d ve hak k n da da va la r n aç l d gün ler de, Rem zi Gür can n ç kar d haf ta l k mi zah ga ze te si Ge ve ze de ya z la r - n sür dür müfl tü. Ay bar bu ga ze te de sa dan ge ri dö nen, ger çek mu ha le fe te izin ver me yen CHP ik ti da r n, ik ti dar yan l s ba s n ve ye ri gel dik çe her fley ola bi len, Ya- r n icap eder se, sos ya list, hat ta ko mü nist k l na bü rü ne bi le cek olan CHP Ge nel Bafl ka n s met nö nü yü elefl tir me e de vam et mek te dir. Ay bar n bu çiz gi si, haf ta - l k si ya si mi zah ga ze te si Nuh un Ge mi si nde de de vam ede cek tir. Ay bar n ce za - evin de yaz d ve do lay l yol lar la ga ze te yö ne ti mi ne ulafl t r lan ya z la r n n ba z la r im za s z, ba z la r da Nuh im za s y la ya y n lan m fl t r. 31 Meh met Ali Ay bar ha pis ha ne de yat t dö nem de dost la r ta ra f n dan da s k s k zi ya ret edil mek te idi. Bun lar ara s n da Ser tel le rin ay r bir öne mi var d r. Sa bi ha Ze ke ri ya Ser tel bu zi ya ret le ri flu cüm le ler le an la t r: Meh met Ali s tan bul a dön - dük ten son ra sav c l k aley hi ne bir da va aç t. Da va s tu tuk lu ola rak gö rül dü. Meh met Ali yi Üs kü dar ha pis ha ne si ne gö tür dü ler. Üs kü dar, Mo da ya ya k n ol - du u için ken di si ni s k s k zi ya ret edi yor duk. Fa kat Meh met Ali tunç bir hey kel gi bi sa lam d. Bafl la d da va y so nu na ka dar gö tür me ye az met mifl bir ide alist gi bi, hü cum lar kar fl s n da dim dik du ru yor du. Bu tev kif ola y n dan son ra yi ne hü kü me tin em riy le ve üni ver si te se na to su nun ka ra r y la Meh met Ali üni ver si te - de ki kür sü sün den uzak lafl t r l d. Öte de be ri de ç kan ile ri ci der gi ler bir bi ri ar d s ra ka pa t l yor, sa hip le ri hap se gön de ri li yor lar d. Ar t k Mo da da ki evi miz, ifl siz ay d n la r n bir mer ke zi ol mufl tu. Mem le ke tin en k y met li un sur la r ça l fla maz bir ha le ge ti ril mifl ti. S k s k bu lu flup dert ya nar d k. 32 Bu zi ya ret ler den bi rin de il ginç bir de olay ya flan m fl t. Mefl hur Ga ze te ci Fa lih R f k Atay n üvey k z Mi na Ur gan bu nu an la r n da flöy le an la t r: 22 Ocak 1950 pa zar gü nü, o lum Mus ta fa, çok tu haf de ni le bi le cek bir bi çim de dün ya ya gel di: Bir kaç gün ön ce has ta ne ye git mifl tim, do u ma da ha üç dört haf - ta kal d n söy le mifl ler di. O pa zar kor kunç bir kar ti pi si var d. Ama da ha son ra git mem güç olur di ye, Üs kü dar Pa fla ka p s Ce za evi nde ya tan ar ka da fl m Meh - met Ali Ay bar gör mek is te dim. Mü cap Of lu o lu, Na ci Sa dul lah, Ca hit ve ben yol la ra düfl tük. Es ki den fi kir suç lu la r na say g gös te ril di i için, Meh met Ali yi mü dü rün oda s - na ge tir di ler. Ya n n da biz le ri gör mek is te yen bafl ka si ya si mah kûm lar da var d. Çok tan d r ya z la r n oku du um Aziz Ne sin ile de o gün ta n fl t m. On lar la gü zel gü zel ko nu flur ken, bir de bak t m ki, mü dü rün ma sa s na yas la na rak ayak ta dur - du um ye rin çev re sin de kü çük bir göl var. Do um la bir lik te gel me si ge re ken su - lar vak tin den ön ce ak p bu kü çük gö lü olufl tur mufl. Aya m n al t n da ki su la r 393

24 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V gö ren le rin çifl et ti i mi san ma ma la r için, el le ri mi ko ca man kar n m n üs tün de ka vufl tu ra rak, ma sum bir yüz le, val la hi ben bir fley yap ma d m de dim. Sa kar l - m bi lin di in den, Ca hit, mü dü rün ma sa s n n üs tün de ki sü ra hi yi de vir di i mi san m fl. Sü ra hi nin dev ril me di i ni, do lu ol du u nu gö rün ce, en tra jik ses le rin den bi riy le Mi na, ne olu yor? di ye sor du. Ben de ay n ma sum yüz le do u ru yo rum ga li ba de dim. 33 Pa fla ka p s, Na z m Hik met ve Af Kam pan ya s Nâ z m Hik met as ke ri cum hu ri ye te ka fl is ya na sevk et me suç la ma s ile yar g - lan mak ta ol du u Do nan ma ve Harp Oku lu da va la r n da 29 A us tos 1938 de top - lam 28 y l 4 ay hap se mah kûm edil mifl ti. Bun dan son ra s ra s ile An ka ra Ce be - ci, s tan bul Sul ta nah met, Er kin Ge mi si, s tan bul Umum, Sul ta nah met, Çan k r, Ço rum ve Bur sa Ha pis ha ne le rin de yat m fl t bafl la r n da TBMM sin de gün de me ge len si ya si af 28 Mart 1950 de ra fa kal d r l n ca, ön ce ga ze te, der gi, der nek ler ve top lan t lar la Bur sa da ce za s n çek mek te olan fla ir için tüm Tür ki - ye ça p n da bir Na z m Hik me ti Kur tar ma kam pan ya s aç l m fl t. Na z m bi raz da bu kam pan ya c la r n et ki si ile 8 Ni san 1950 de Bur sa da aç l k gre vi ne bafl la m fl - t. Ay n gün res mî bir oto mo bil le, dok tor gö ze ti mi ne s tan bul Sul ta nah met Ce - za evi ne ge ti ril mifl ve Ce za evi re vi ri ne ya t r l m fl t. Na z m, Ada let Ba kan l - ndan avu ka t ara c l ile al d te da vi gü ven ce si son ra s 10 Ni san 1950 de sa - ba h aç l k gre vi ne son ver mifl ti. Ar d n dan Cer rah pa fla Has ta ne si nde 11 Ni san 1950 Sa l gü nü mu aye ne edil di. Sa l k ku ru lu nun mu aye ne si bit tik ten son ra jan dar ma ve si vil po lis le rin gö ze ti min de ka pa l ce za evi ara ba s y la, ye ni den Sul - ta nah met Ce za evi re vi ri ne ge ti ril mifl ti. n faz Sav c l Nâ z m n Üs kü dar Pa fla ka - p s Ce za evi ne gön de ril me si ni ka rar lafl t r d için, Nâ z m efl ya s n ala rak Üs kü - dar Pa fla ka p s Ce za evi ne gön de ril mifl ti. Sa l k ku ru lu ra po ru da 15 Ni san sa ba - h sav c l a ve ril mifl ti. Ce za evi Bafl he ki mi Dr. Ke mal Ba ran n ver di i bil gi ye gö - re Cer rah pa fla Has ta ne si nde ya p lan tah lil ler son ra s Nâ z m Hik met te ha ya tî bir teh li ke bu lu na ma m fl bu ne den le de t b ben has ta ne de yat ma s zo run lu gö rül me - ye rek, ce za evin de yat ma s n da her han gi bir sa k n ca ol ma d ge rek çe si ile Pa - fla ka p s Ce za evi ne gön de ril mifl ti. 35 Na z m Hik met in Pa fla ka p s na ilk ge li fli ni Meh met Ali Ay bar Gü zel Gün ler Gö re ce iz Ço cuk lar bafl l k l an la r n da flöy le an lat mak ta idi: Nâ z m Hik met i ge tir di ler! Pa fla ka p s Ce za evi nde ha ber bom ba gi bi pat la m fl - t. Gü nefl li bir ba har gü nüy dü. Ma y s n ilk gün le ri ol ma l. Y l F r la d m Mü dü ri yet e. Mer di ven le ri bir so luk ta ç k t m. Tam ka p n n önü ne gel mifl tim ki, cam l ka p aç l d : Nâ z m... Sa r l d k bir bi ri mi ze. Y l lar na s l da geç mifl ti. Ba k fl - yor duk ko nufl ma dan. Ve bir den Nâ z m: Ne iyi et tin de ko mü nist ol dun de di. Aman ye rin ku la var de dim. Gü lüfl tük. Bir an Nâ z m be nim ko u fla ve rir ler di ye umut lan d m bo flu na umut lan d m bi le rek. Nâ z m ko mü nist le rin ko u - flun da ka la cak t ta bii. n dik mer di ven le ri. Bir gar di yan bi zi bek li yor du. Ko ufl 394

25 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I he men ora day d. Mut lu luk sah ne le ri bir da ha ya flan d. Ga lip Us ta ile ar ka dafl la - r Nâ z m n ya ta n ha z r la m fl lar d bi le. Kâh ben on la r n ko u flu na gi di yor dum, kâh Nâ z m ba na ge li yor du. Mut luy duk be ra ber ol mak tan Ni san Sa l gü nü Üs kü dar Pa fla ka p s Ce za evi ne gön de ri len Nâ z m, bu ra da Meh met Ali Ay bar n da vur gu la d gi bi yö ne ti ci le ri ni iyi ni ye ti ile ce za evi re - vi ri ne ya t r l m fl ve ken di ile il gi li ge lifl me le ri ya k n dan iz le me ye bafl la m fl t. Bu - ra da gün le ri, s tan bul a dö nen avu ka t Meh met Ali Se bük ün gi ri flim le ri nin fi ilî so nu cu nu bek le mek le ge çi yor du. 16 Ni san pa zar gü nü hâ lâ efli olan ve ay r l ma ka - ra r ver dik le ri Pi ra ye Ha n m zi ya re ti ne gel mifl ti. Yi ne ay n gün Nâ z m n k z kar - de fli Sa mi ye ile ye ni afl k Mü nev ver Ha n m lar da gel mifl ler di. Bu du rum dan çok ra - hat s z olan es ki efl Pi ra ye Ha n m ço cuk la r n n da tep ki si ne de ni ile oda da ki le re top tan: Al la ha s mar la d k! de yip et ra fa ba k n ma dan gö rüfl oda s n dan ç k m fl t. Bu bir yan dan Nâ z m la Pi ra ye nin son gö rüfl me le ri ve el s k fl ma la r olur ken di - er yan dan Mü nev ver Nâ z m afl k n da do ru a ç kar m fl t. Öy le ki, bu y l lar da Mü nev ver An daç Pa fla ka p s Ce za evi nde yat mak ta olan Na z m da ha s k zi ya - ret ede bil mek için iflin den bi le is ti fa et mifl ti. 37 Na z m Pa fla ka p s Ce za evi re vi rin de zo run lu is ti ra ha t n sür dü rür ken d fla r da ki dost la r da onu ce za evin den kur tar ma kam pan ya la r n h z lan d r m fl lar d. 11 Ni - san 1950 de sol cu ö ren ci le rin kur du u s tan bul Yük sek Tah sil Genç lik Der ne i 150 im za l bir telg raf ta Nâ z m n af f için Cum hur bafl ka n s met nö nü ye bafl - vur mufl lar d. Bu na tep ki ola rak Mil lî Türk Ta le be Bir li i (MTTB) de, 14 Ni san 1950 de s tan bul Üni ver si te si nde bu na kar fl bir bil di ri da t m fl t. Bu ara da Mil li Türk Ta le be Bir li i Ede bi yat Ce mi ye ti Yö ne tim Ku ru lu da Nâ z m la il gi li af kam pan ya la r n Tür - ki ye de ko mü niz mi ya sal lafl t r ma ar zu su ola rak de er len di ren bir aç k la ma yap - m fl t. MTTB nin bu kar fl kam pan ya s na 18 Ni san 1950 de Ko mü nist ler bafl l k - l bir bafl ya z ile Hür ri yet Ga ze te si de des tek ver mifl ti. Nâ z m Hik met en çok dost bil di i Se dat Si ma vî nin ya y n la d Hür ri yet Ga ze te - si nde ya y n la nan bafl ya z ya bo zul mufl tu: m kâ n yok bu nu Se dat ya za maz, yaz - maz, kim bi lir kim so kufl tur mufl bu nu bu ga ze te ye de mifl ti. Ga ze te ci Ke mal Sül - ker in hem MTTB nin, hem de Ede bi yat Der ne i ile Hür ri yet in ya z s hak k n da ne dü flün dü ü nü so rup ce vap yaz ma s n is te me si üze ri ne Nâ z m: fiim di içer de eli ko lu ba l iken to sun cuk lar la m po le mik ya pa y m, yok sa çok sev di im ve ga ze te ci li i ne, der gi ci li i ne say g duy du um bir dos tu mu kar fl ya ala y m? De mez Sül ker, de mez. Dik ka ti mi çe ken nok ta flu Ke mal Sül ker, di - yor du. Bu genç le ri bir ta k m CHP ile ri ge len le ri tefl ki lat lan d r ma s n. Zi ra tek par ti dev ri nin kir li dos ya la r n n aç l ma ya bafl la ma s n tek par ti, tek flef dü flün - ce sin de olan lar is te mez. Bir yan dan CHP li ba kan lar be nim af f m dan ya na gö rü - nür ken, bir yan dan da bu iflin so nuç suz kal ma s için genç le ri k fl k rt ma s n lar. Geç mifl te bu na ben zer ör nek le ri ni gör müfl tüm. Me se la Ham dul lah Sup hi, Ya kup Kad ri böy le gö rev ler üst len mifl ler di. Da ha bir kaç y l ön ce za val l Tan n ba fl na ge len ler de or ta da. 395

26 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Naz m Hikmet için af kampanyas (Cumhuriyet, 8 Nisan 1950 ) Bu dö nem de ger çek le flen Nâ z m kur tar ma kam pan ya la r n da li be ral gö rüfl le ri ile ta n nan iki mefl hur bafl ya zar çok önem li rol ler üst len mifl ti. Bun lar bi ri si Va - tan Ga ze te si nden Ah met Emin Yal man, di e ri ise Son Pos ta dan Se lim Ra g p Emeç ti. Ah met Emin Yal man Nâ z m Hik met in af f na kar fl ç kan la r n as l n da Cum hu ri yet e de kar fl ç kan tu tu cu çev re ler ol du u te zi ni ifl ler ken Se lim Ra g p Emeç 18 Ni san 1950 de Son Pos ta da yaz d Nâ z m Hik met in Af f Me se le si bafl - l k l ya z s n da Nâ z m n ay n suç tan iki de fa ce za lan d r l m fl ve ma sum ol du u nu id dia et mifl ti. Nâ z m Hik met ise bu s ra da Pa fla ka p s nda san ki ev sa hi bi gi bi s k s k ya k n la r n ve mi sa fir le ri ni a r l yor du. Pa fla ka p s nda Nâ z m zi ya re te ge len ar ka dafl - la r ko lay ca içe ri al n yor lar ken di si ile il gi li Tür ki ye ve dün ya da yü rü tü len kam pan - ya la r an la ta rak ona mo ral ve ril me ye ça l fl yor lar d. Mos ko va Rad yo su 18 Ni san ak fla - m n Na z m a ay r m fl t. Ön ce Na z m n fli ir le ri okun mufl ar d n dan dün ya da ki ko - mü nist çev re le re flu ça r ya p l m fl t : fia ir Nâ z m Hik met i, Türk mil le ti nin tek flâ - ir ve dü flü nü rü nü, Tür ki ye nin ge ri ci çev re le ri hap se di yor lar. Ba r fl se ver bü tün in san l k dün ya s, Nâ z m Hik met i kur tar ma l d r. Tür ki ye Cum hur bafl ka n, Nâ z m Hik met in avu - ka t na af için va at te bu lun du. Ame ri ka l Ge ne ral Col lins, An ka ra ya gel dik ten son ra Nâ - z m Hik met in af f so ru nu ge ri b ra k l d. 396

27 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I Nâ z m Hik met in Pa fla ka p s nda bir is te i iki ol mu yor du.. Ke mal Sül ker e gö re Nâ z m yi ne de bi raz dü flün ce li idi. Ke mal Sül ker bu nun ne de ni ni so run ca: Has ta l k de mifl ti, Has ta y z ama bu nu muh te rem he kim le re, he le uz man la r na an la - ta m yo ruz. Mu aye ne, tet kik, tah lil... l lal lah! Ben ken di mi bil mez mi yim? n san is te - ye rek has ta olur mu? Kal bim za man za man s z l yor. S r t m dan a r lar ek sik ol mu yor. fiim di de göz le rim de a r var. He yet, di yor lar sa at ler ce mu aye ne edi li yo ruz. So nuç? Ra por la r n ver mi yor lar. He kim bey ler de bir sus kun luk tur gi di yor. Me mur lar m fl... Do ru yu söy ler ler se bafl la r na be la ge lir mifl... Bu nu ima yol lu an lat ma ya ça l fl yor lar ba na. Ya hu, he kim ler de fief dö ne mi nin bas k s al t n da ka l r ve sa l k la il gi li ger - çek le ri yaz ma ya, söy le me ye ce sa ret ede mez ler se ne olur mem le ke tin ha li, hal k n sa l? Ke mal Sül ker e gö re Nâ z m has tay d. Kal bi nin at fl la r n n dü zen li ol ma d n an l yor, hak s z ye re hü küm giy di i ni hal k na an la ta ma dan öle bi le ce i ni dü flü ne rek da ha da çok üzü lü yor du. Ka ra ci e ri nin ona oyun et me sin den kor ku yor du. Ka ra ci e ri bü yü - müfl ve tam ka pa si te gö re vi ni ya pa maz hâ le gel mifl ti. Ruh sal yön den de ini fli ve ç k fl sert olan bir al n gan l a ka p l m fl t. Üs kü dar Pa fla ka p s Ce za evi re vi rin de ken di si ne ge re ken il gi gös te ril di i, zi ya ret çi ler le gö rüfl me si ne en ge nifl an lam da de il se de bel li bir öl çü de izin ve ril di i hal de Nâ z m n ge ce le ri uy ku suz ge çi yor du. Sa ba ha do ru flöy le bir da l ve ri yor gi bi yim. Ama üs tü me a r l k çö kü yor, san ki üze rim de ton lar ca a r l k var da be ni bas k al t n da tu tu yor di yor du. Nab z n n dü zen li at ma y fl n n far - k n day d. An cak Bur sa dan has ta ola rak s tan bul a gön de ri len Nâ z m Hik met, s tan bul Cer rah pa fla da sa lam ç k m fl t. Dok tor ra por la r n n bir bi ri ni tut ma y fl n dan Nâ z m ha ber liy di. Onun için de dok tor la r bi le bas k al t na al m fl bu lu nan nö nü de mok - ra si si ne bir hay li içer li yor du. Avu kat Meh met Ali Se bük ün bafl vu ru su ile du rum 24 Ni san Pa zar te si gü nü Ad li T p Ku ru lu na ile til mifl ve ku rul üye le ri ay n gün Na z m n ra por la r n in ce - le ye rek flu so nu ca var m fl lar d : Nâ z m Hik met Ran n tam te flek kül lü bir has ta ne de te da vi si zo run lu dur. Nâ z m Hik met sa l k du ru mu nun ay r n t l bir fle kil de in ce len me si için 25 Ni san 1950 Üs kü dar Ce za evi re vi rin den al na rak Cer rah pa fla Has ta ne si ne ya t r l m fl, bir gün son ra mu aye ne edil mifl ve an cak tefl his bir tür lü bil di ril me mifl ti. Nâ z m Hik met i ken di ni zi ya ret eden avu kat r fan Emin e, Üs tat, bu ifl uzu yor, be ni grev den cay d r d n z, ama bu da va y yi ne be nim aç l k gre vim çö züm le ye cek. Ya öle ce im, ya kur tu la ca m. Kal bi mi bir pos ta pu lu gi bi kul la n p ha ya t m n ge ri ka lan bö lü mü ne ya p fl t ra ca m. Ya ölüm ya hür ri yet. di ye cek ti. 28 Ni san 1950 gü nü Cer rah pa fla Has ta ha ne si Sa l k Ku ru lu Nâ z m Hik met in ya fla m için acil bir teh li ke gör me di i ni, an cak üç ay sü re ile tam te flek kül lü bir has ta ne de te da - vi si nin ge rek li ol du u nu bil dir mifl ti. Bu ka rar Nâ z m Hik met i çok sars m fl t. Nâ z m, has ta ne de ka l p te da vi edil me yi ka - bul et me ye rek 30 Ni san 1950 de is te i üze ri ne Pa fla ka p s na ge ri gön de ril mifl ti. Ar d n dan da 2 Ma y s gü nü ye ni bir aç l k gre vi ne bafl la m fl t. Ar t k bun dan son ra hiç bir fley ye me ye cek ti. Avu kat r fan Emin, Ada let Ba kan l na bir telg raf gön - 397

28 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Paflakap s Cezaevi de re rek Vü cu du nun her han gi bir uz vun dan çok ha pis ha ne psi ko lo ji si al t n da be li - ren ru hi dep res yon la r n onu ölü me do ru sü rük le di in den ve bu amaç la ye ni bir aç - l k gre vi ne bafl la d n dan söz ede rek Na z m Hik met in bu kez de Ruh has ta l k la r uz man la r na gön de ril me si ni is te di. 3 Ma y s 1950 gü nü nün ga ze te le ri Na z m n aç l k gre vi ne ge nifl bir yer ay r m fl lar d. Ay n gün Na z m Hik met Avu ka t r fan Emin ara c l ile Ada let Ba ka n Fu at Sir men e flu me sa j gön der mifl ti: Aç l k gre vi min sey ri es na s n da mü da ha le ler den ko ru na ma ya cak de re ce de za y f düfl - tü üm ve ken di mi kay bet ti im za man ceb ren bes le nir sem, ken di me ge lir gel mez gre vi me tek rar de vam ede ce i mi, ölü mü me ve ya hut her han gi bir ka nun yo lun dan tah li ye me ka dar bu nun böy le sü rüp gi de ce i ni ay r ca bil di ri rim. Nâ z m Nâ z m Hik met in der hal bir has ta ne ye kal d r l ma s için Avu ka t Meh met Ali Se - bük, 5 Ma y s 1950 gü nü Ada let Ba kan l na ye ni bir telg raf gön der mifl ti. Nâ z m Hik met ise ay n gün An ka ra dan dö nen Avu kat r fan Emin e ken di el ya z s y la ya z l m fl olan va si yet na me si ni ver mifl ti. r fan Emin, bu ka d al n ca a la ma ya bafl - la m fl t. Nâ z m Hik met, r fan Emin i te sel li et ti: Yap ma üs tad, bu dün ya ya ka z k ça ka cak de i liz ya, de di. Bir yan dan ar ka dafl la r Nâ z m Hik met e gre vi bi tir me si için bas k yap ma ya ça l fl r ken di er yan dan Avu kat Meh met Ali Se bük ün ba s n men sup la r na sü rek li kam pan ya ya uy gun be ya nat lar ve ri yor du: Nâ z m Hik met gün den gü ne bit kin ha le gel mek te dir. Bir kaç gün son ra ölüm ha be ri ni bi le du - ya r z. Bu ne ti ce nin ak si se da s as r lar bo yun ca de vam ede cek tir. Nâ z m Hik - met i kur tar ma kam pan ya s na 7 Ma y s 1950 de bir fli ir le Na z m da ka t l m fl t : 398

29 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I Bir aç l k gre vi nin be flin ci gü nün de/ Kar defl le rim, si ze söy le mek is te dik le ri mi/ Do - ru dü rüst söy le ye mi yor sam e er /Ku su ra bak ma y n sar ho flum ba fl m dö nü yor/ bi raz, ra k dan de il, aç l k tan ha fif ter tip. Pa fla ka p s Ce za evi dok to ru ken di si ile gö rü flen bir mu ha bi re flun la r söy le mifl ti: Nâ z m Hik met 2 Ma y s tan bu ya na tam al t gün dür hiç bir ek mek ve ye mek ye me - mek te dir. Yal n z bol bol si ga ra iç mek te dir. O ka dar ki bu mik tar gün de befl pa - ke ti ge çi yor, iç ti i su ise gün de dört befl bar dak ka dar d. Bu na bir kaç fin can da kah ve fi lan ila ve ede bi lir si niz. Dün ve bu gün umu mi du ru mun da ki hal siz lik bi - raz da ha faz la lafl m fl t r. Bu fle kil de de vam et ti i tak dir de ken di si ne ge re ken t b - bi mü da ha le ler ya p la cak t r. Su iç me yen bir kim se an cak üç gün ya fla ya bi lir, fa - kat su iç ti i tak dir de bu fle kil de bir ay ya fla ma s müm kün dür. Ev vel ki gün avu - ka t n n ga ze te le re ver di i be ya nat mü ba la a l d r. Nâ z m Hik met de flun la r söy - le mifl tir: Al t gün ön ce ye ka dar ki tap ve ga ze te oku yor dum. Son bir kaç gün için - de su ve si ga ra dan bafl ka bir fley kul lan ma d m dan ar t k ga ze te ve ki tap oku ya m yo rum. Yo ru lu yo rum. Gün le rim yat mak la ge çi yor. Bu gre vi ye is ve ümit siz lik ten de il, hak ara - mak için ya p yo rum. Ada let Ba kan l n n em ri ile Nâ z m Hik met 8 Ma y s 1950 gü nü ruh ve si nir dok - tor la r n ca mu aye ne si ya p l mak üze re bir am bu lans la Pa fla ka p s Ce za evi nden al na rak bir kez da ha ön ce Ad li T p Mü dür lü ü ne son ra da Cer rah pa fla ya gö tü - rül müfl tü. Bu ara da ba s n da Nâ z m Hik met in gün de bir kaç fin can kah ve iç ti i ve bu iti bar la bü yük oru cu na hi le ka r fl t r d ha be ri ç ka cak t. 9 Ma y s gü nü Na - z m Cer rah pa fla Has ta ne si nde tek ki fli lik bir oda ya ya t r l m fl t. Nâ z m Hik met ise si nir sel kont ro le al n mak flar t y la has ta ne ye yat ma y ka bul et mifl ti. Ay n gün s- tan bul Yük sek Tah sil Genç lik Der ne i Bafl ka n l han Berk tay Nâ z m Hik met Kur ta r l ma l d r ya z l afifl le ri de kul la na rak ha re ke te geç ti. 10 Ma y s 1950 ya y n - la nan bü tün ga ze te ler ise Nâ z m Hik met in an ne si Ce li le Ay fle Ha n m n tek ki fli - lik gös te ri sin den bah se di yor du. Ce li le Ha n m ga ze te ci le re flun la r söy lü yor du: Ar t k ka ra r m ver dim. Ya r n dan iti ba ren ben de aç l k oru cu na bafl l yo rum. Bel - ki Al lah hal ime ac r, o lu mun dert le ri ne ni ha yet ve rir. Bu ara da il ginç bir de ge lifl me ya flan m fl t. Nâ z m Hik met i Kur ta ra l m kam pan - ya s n n bafl ak tö rü Ah met Emin Yal man an la r n n Yep ye ni Bir Nâ z m bafl l k l bö lü mün de de an lat t gi bi Nâ z m Hik met i Bur sa da fark l Pa fla ka p s nda fark - l dav ran mak la suç la ya rak, al da t l d ve bu af kam pan ya s n bafl lat t n dan do - la y çok pifl man ol du u aç k la m fl t : Nâ z m Hik met i Bur sa dan Üs kü dar a, Pa fla ka p s Ce za evi ne ge tir mifl ler di. Ora - da ken di si ni gör me e git tim. Ce za evin de ta k m ta k m ko mü nist ler le ve suç lu lar - la bir lefl mifl, on lar la, tek ha mur ha li ne gel mifl ti. Kar fl m da Bur sa Ce za evi nde gör - dü üm ve ken di siy le hür bir fi kir ada m di ye ko nu fla bil di im Na z m dan bam bafl - ka bir in san, ko mü nizm üni for ma s na bü rün müfl bir sol cu luk yo ba z gör düm. Ba - na bir ya ban c mu ame le si et ti. Saf kalp le ken di si ne ge nifl bir ma ne vi kre di aç - mak la ha ta ya düfl tü ü mü ne den son ra an la d m. Ni ha yet Ah met Emin Yal man 11 Ma y s 1950 de Va tan Ga ze te si nde yaz d Nâ z m Hik met e Aç k Mek tup bafl l k l ya z s ile ar t k bu kam pan ya y des tek le mek ten vaz geç ti i ni ya za cak t r. 399

30 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V 15 Ma y s ta mefl hur Çi çek Pa las ola y ya flan m fl, 16 Ma y s ta ise bir çok flâ ir, ga ze - te ci ve ya zar Nâ z m Hik met e bir telg raf gön de re rek aç l k gre vi ni b ra ka rak on dan CHP nin ye ri ne ik ti da ra ge len DP ye bir flans ver me si ni is te mifl ler di: k ti dar de - ifl ti i için bu gün hak l ta lep le ri niz le il gi le ne cek so rum lu bir ma kam he nüz fi ilen te flek kül et me mifl tir. Ye ni ik ti dar ku ru lun ca ya ka dar ve bu hu sus ta ki du rum ay - d n la n n ca ya ka dar, aç l k gre vi ne fa s la verm eni zi s rar la ri ca edi yo ruz. Bu is tek üze ri ne Nâ z m Hik met avu ka t n n bir ba s n du yu ru su ile 19 Ma y s 1950 gü nü aç l k gre vi ne bir kez da ha son ver mifl ti. 15 Tem muz 1950 gü nü Nâ z m Hik - met ve se ven le ri için çok mut lu bir gün ol mufl tu. Nâ z m Hik met Af Ka nu nu ndan ya rar la na rak öz gür lü ü ne ka vufl mufl tu. Nâ z m af fe dil di i ni ve he men tah li ye edi - le ce i ni aç l k gre vi ne de niy le ya t r l d Cer rah pa fla Has ta ne si nde r fan Emin Kö - se mi ha lo lu ndan duy du u za man giz le me si ne kar fl n çok se vin di, he ye can lan d. Ho cam, de mifl ti, r fan Emin e, He ye can l y m ama bu, af tan ile ri gel mi yor. Bu af la ben ni ha yet hak k m n ka bul edil di i ni gö rü yo rum. Ama bu hak ka ka vufl mak için hak la r m n bir bö lü mü nü, bü yük bir bö lü mü nü kay be de rek sa la m fl olu yo - rum. Se vin cim ve he ye ca n m dost la r ma, ak ra ba la r ma ka vufl tu um için dir. Ama bü yük se vin cim öz gür lü e ka vufl mam dan ge li yor, Öz gür lük... Bir ge ce s r tüs tü bol y l d z l bir gö e ba ka rak de niz k y s n da dal ga la r n ar mo ni si ni din le ye rek hiç - bir fley dü flün me mek... Nâ z m n ya k n la r na gö re o, Pa fla ka p s son ra s yurt d fl na ç k ma ka ra r ver mek - te faz la zor lan ma m fl t : Has ta l na ra men as ke re ça r l ma s, üze ri ne bir ge ce oto mo bil sü rül me si, onun iki ya lan c ta n k la ye ni den içe ri ye al na bi le ce i ya da bir ka za kur flu nu ile öl dü rü le ce i kor ku su bu nun en önem li ne de ni idi Ma y s 1950 de bafl la yan De mok rat Par ti ik ti da r n n ilk gün le rin de Nâ z m Hik - met, Meh met Ali Ay bar ve Aziz Ne sin gi bi sos ya list ve ko mü nist ay d n lar af fe di - le rek ser best b ra k l r ken, yak la fl k bir y l son ra ger çek lefl ti ri len 1951 tev ki fa t n da Pa fla ka p s bu kez de TKP li le ri a r la m fl t. Bu da va dan yar g la nan Fa d l Bar kan ve fia hap Ba k r san n bi ze an lat t na gö re iki ay ile iki y l ara s sü ren sor gu la ma s ra s n da TKP li sa n k la r n bir bö lü mü Pa fla ka p s Ce za evi nde kal m fl lar d. 39 Ne cip Fa z l n Pa fla ka p s Gün le ri 1952 son la r n da Üs kü dar Pa fla ka p s Ha pis ha ne si nin ye ni mi sa fi ri bu kez ön ce - ki ler le tam kar fl cep he den, s lâm ve îman flâ iri Ne cip Fa z l K sa kü rek ti. O yaz - d k la r s la mî ya z lar dan do la y hem de mil li yet çi ve mu kad de sat ç bir ik ti dar dö ne min de mür te ci suç la ma s ile ce za evin de idi. Ön ce 12 Ara l k 1952 de Top - ta fl Ha pis ha ne si ne ko nul mufl tu. Bu ra da k sa bir sü re kal d k tan son ra ken di an - la t m ile onu 16 Ara l k 1952 Sa l gü nü sa bah le yin, Top ta fl ndan pa las pan d ras al p, Üs kü dar n ikin ci ha pis ha ne si, Pa fla ka p s na gön der mifl ler di. Se bep ola rak da ora da si zin için da ha üs tün is ti ra hat flart lan te min edi le cek, de mifl ler di. Bu ara da dü zel ti le bi len te le fon la zev ce si ni ça ran Ne cip Fa z l oto mo bil le, onun la yan ya na, kar fl la r n da sa de ce bir jan dar ma bafl ça vu flu, Pa fla ka p s ha pis ha ne si ne 400

31 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I Necip Faz l K sakürek gö tü rül müfl tü. Onun bü tün ay r n t la r ile ha t r la d bu me sut an pek de uzun sür me ye cek ti. K sa bir yol cu luk tan son ra ar t k Üs tad ce za evi nin re vi rin de idi. 40 Bun dan son ra s n Üs tad o le ziz üs lu bu ile flöy le an la t r: Önüm de ma de nî bir sü ra hi... Sü ra hi yi çal ka la d m. Aca ba ne ka dar su var di ye... Sa ba ha ye tifl ti re me mek ten kor ku yo rum. Bir den bi re elin de ki su yu gün ler ce ida re - ye mec bur bir ka za ze de ha li ne gel dim. Ni çin mi? Bu ra da ba na gü ya hu su sî bir oda ver di ler. Umu mî av lu üze rin de ba s k bir mah zen den ge çip bir kat ç k t k tan son ra tek bir oda... Kü çük bir hol le ge çi len gu sül ha ne si, ab dest ha ne si ve el y ka - ya cak ye ri var... Fa kat su yu yok... Mü dür be yin sö zü ne gö re bo ru lar ta mir edi li - yor mufl, ya k n da aç la cak m fl... Al t n da ki bod rum ka p s n da üs tü me ka pa d lar. Kal d m m su suz? Ye ni oda m si ze çiz gi çiz gi gös te re yim: Oda m, al t n da ki mah zen se vi ye sin de, sa - n dan ve so lun dan ku fla tan kü çük bir bah çe... Bu bah çe yi, her ya n n dan ke sen, yük sek, kor kunç, ka ra du var lar ol ma sa pek de fe na de il... Bir jan dar ma ka ra kol ku man da n n n oda s gi bi bir fley... Odam da, ön ve yan bah çe du var la r na do ru iki pen ce re... Pen ce re ler den bi rin de, ca m n dan so ba bo ru su geç sin di ye, oyuk, es - ki bir saç... Öbü rü nün k r k ca m n da da ale lu sul ayaz... Tu haf fley. Oda m n tap - 401

32 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V ta ze bir ba da na s var... Aca ba be nim ku dü müm fle re fi ne mi bu ba da na ya p l m fl? Hem de ne ih ti mam la, gör se niz! Pen ce re le rin üs tü ne ka dar ma vi de, ora dan yu - ka r s s pa nak ren gin de ye flil... Pis bir ye flil... Ta van bem be yaz... Tam bir jan dar - ma ka ra kol ku man da n oda s na lâ y k za ra fet te lâk ki si... Du var lar da, yal n z, ga ze - te le rin mil lî gün ler de nefl ret ti i renk li re sim ler den ek sik... Do ru su, zin dan flart - la r na gö re ken di mi sa ray da ka bul ede bi li rim. Ama bir me se le var, yap yal n z m ve d fla r s y la tam ir ti bat s z m. Bu yal n z l hep ben di le dim flim di de is ter mi si - niz, bu di le im den yi ne ben pifl man ola y m? Bu ha lim de, git gi de bü yük bir ifl ken - ce, her fley den be ter bir s t rap is ti da d gör me ye bafl l yo rum. n flal lah ve him dir bu his... Yal n z l k bun dan gü zel ne ola bi lir? Ka la ba l n için de ki yal n z l m z sah - te kâr ca ört me ye kal kan ve hiç bir fer di öbü rü nün na s r ta ba ka s n dan da ha de rin - le re in dir me yen ce mi yet cüm büfl le ri ne mi k y met ve re ce im? Ha y r, ama bu ra da ve bu hal için de de, mü te ma di yen ay na da ken di ha ya li me bak ma ya me mur bir va zi yet te yim. Böy ley ken na mü te na hi flü kür. 16 Ara l k 1952 Ha pis ha ne ye gir me den o ka dar di le di im ve öz le di im yal n z - l n, ba na res men ve ceb ren ve ril di i ve ma kûs ih ti ma lin ki lit ler le em ni yet al t - na al n d müt hifl bafl lan g ç gü nü ol du. Da ya na bi lir sem, ken di mi mu ra da er mifl sa ya bi li rim. 41 Pa fla ka p s Ha pis ha ne si nde Ma lat ya ya gön de ri le ce i 21 Ocak 1953 e ka dar ta m ta m na 36 gün kal m fl t flâ ir. Pa fla ka p s ön ce si kal d 4 gün lük Top ta fl gün le ri ile bir lik te Üs kü dar zin dan la r n da k rk gün kal m fl tam bir er ba in ç kar m fl t Üs - tad. 17 Ara l k 1952 gü nü sa ba h onun için Pa fla ka p s nda ye ni bir he sap lafl ma ve gö nül mu ha se be bafl la ya cak t r: Duy du um ruh ac s n an la ta mam. Ba na ka l r sa zin dan ada m n n en ac k l an sa bah le yin dir. Göz le ri ni açar aç maz id rak et ti in an... Efl ya ve hâ di se le ri yer li ye - ri ne koy mak için bi raz zah met çe ken flu urun, he men k va m n bu lu yor ve flu sö - zü söy lü yor. Uyan d n! Ha pis ha ne de sin! Da ha 9 ay, 7 gü nün var! Unut mak is ti - yor san tek rar uyu! Fa kat ne müm kün! Uy ku si ze, hak k n z tes lim et mifl bir f r n gi bi ar t k hiç bir lok ma ver mez. Unut ma, unut kan l k ek me i bu ka dar d r, yen mifl ve bi ti ril mifl tir. Üs tad a gö re hal, müs lü man la r n ruh ko nu sun da ki îman ve has sa si yet le rin de de ne de re ce hak l ol duk la r n gös ter mek te dir: Öy le ya hap se di len, edi le bi len an - cak mad de miz dir, ru hu muz de il ki... Bu ra da mad de le ri miz le be ra ber s t rap çe - ken ru hu muz, vü cu du mu za ta al lû kun dan, ona mah kû mi ye tin den çe ki yor bu ac - y... Fa kat uy ku ba s n ca, ruh da ba s p gi di yor. Sen bu ra da is te di in ka dar pi nek - le o, ne ki lit din li yor, ne du var, ne zin cir... Bir de uya n n ca: Ey vah mad de nin bü - tün se fa le ti ve onun üs tün de tü ken me ye me mur ru hun bü tün ac s mey da na ç - k yor. 42 Ön ce ce za evi nin çev re si ni ve mes kûn la r n, ar d n dan da bu flart lar da ken di du - ru mu nu de er len di rir Üs tad: Pen ce re nin önü ne geç tim, kor kunç du va r n di bin de, ken di si ne r zk ara yan ser çe le re bak t m. Bu ser çe le rin yan k s n da, kim bi lir han gi mah kû mun dik ti i bo - 402

33 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I dur a aç la onun se kiz on mis li yük sek li in de ki du va r mu ka ye se et tim. Bu a a - c n mü te vek kil ök süz lü ü nü ve dil siz r za s n de rin de rin duy dum. C v l c v l hop la flan ser çe le re Be ni siz ol sun an la y n z! der gi bi ses len mek is te dim ve son - ra ba fl m önü me e dim, da ki ka lar ca öy le kal d m. Çok flü kür mah kûm la r n hiç bir fle yi ni gör mü yo rum. Bu nun için on la r n k s - m na ve üst pen ce re le ri ne ba kan sa pen ce re mi ma vi kâ t lar la ka pat t m. Fa kat ses le ri ni du yu yo rum müt hifl ses le ri ni, bö ür me le ri ni, ho mur tu la r n... Ba na can ac s ve ren bu ses ler ol ma sa, büs bü tün ken di âle mim de ka la ca m ama olur mu, bu dün ya da ra hat olur mu? Kal d ki, ha pis ha ne de? Al lah, bu der di min de mer he - mi ni ver di. Her bi ri han çer gi bi sip siv ri mah kûm ses le nifl le ri ara s n da ru hum dan ac mel tem le ri ge çer ken, bir den bi re bir sa adet ik li mi ne ka ç r l d m his set tim. Mah kûm ses le ri ni bas t ran c v l t lar için de kal d m. Yüz ler ce mek tep ço cu u nun te nef füs za ma n ç kar d ses ler... Me er ya n ba fl m z da bir ilk mek tep var m fl... Ders ara s, ço cuk lar ha pis ha ne ye pek ya k n olan bah çe le rin de oy nu yor lar m fl... Bu flart lar da onun ye ri ve ar zu su da bel li dir: Ar t k ken di ni din le me vak ti dir: Sü kût de vam l sü kût... di ye rek bir tek nok ta ya yo un la fla cak olan flâ ir içi nin mah fle rî gü rül tü sü nü din le ye cek tir. 43 Ne cip Fa z l, Pa fla ka p s n Med re se-i Yu su fiy ye le re dö nüfl tü rüp ruh dün ya s n da tam bir mu ha se be ya pa cak t r ar t k. Bu na ruh sa l uy gun dur ama vü cut sa l hiç de uy gun de il dir: O bu du ru mu nu Bu ra dan has ta ne ye kal d r l ma m bek li - yo rum. Elim de Ad lî T p ra po ru var... Ero in ci bir Ya hu di ve ya Rum ol sam ko lay... Ka nu nî icap der ler ve gön de rir ler. Fa kat Sü per mür flit ol mak ko lay m?... Be nim ga yem den tik si nen ler için, ero in ci, h r s z, ka til de kim? On lar hep ma sum, hep te miz, hep za rar s z... di ye rek an lat mak ta d r not la r n da. Çün kü onun için kam - pan ya açan ne ba s n var d r ne d fl dün ya, ne de söz de ay d n lar. Üs te lik mu ha fa - za kâr k ti da r n ce za evi yö ne ti mi bi le ona fark l dav ran mak ta d r: Na z m Hik met hem es ki ka r s, hem de ye ni sev gi li si ile kal d oda da gö rü flür ken Ne cip Fa z l zev ci Nes li han Ha n m la sür gü lü de lik ten gö rüfl mek zo run da d r. Bu gö rüfl me ler bir yan dan onu me sut ve bah ti yar eder ken di er yan dan me tin ve çi le kefl ka d - n ilk de fa ola rak a la mak l ola rak gör me si onu z d rap la ra gark et mek te dir. 44 Bu ara da or ta ya ç kan Ma lat ya ha di se si se be bi ile Cum hu ri yet ga ze te si nin yön - len di ri ci ha ber le ri onu çok öf ke len dir mifl tir. Üs tad a gö re Cum hu ri yet Böy le ce hü kü me te emir ve ri yor na s l olup da Ana ya sa ya koy dur ma d su ale fla yan olan bir sa lâ hi yet eda s y la ko nu flu yor. Dev let ve Cum hu ri yet, biz zat ken di siy mifl gi bi bir ta v r ta k n yor. Bu nok ta hiç mü him de il ma hut ga ze te nin ve ben zer le ri nin da imî ha li, mu tat tav r... Fa kat bu ta v ra ina nan lar, bu tav r yu tan lar bu lun du u - nu, on la r n da hü kü met ol du u nu söy ler sem ne der si niz? Bafl ka tür lü küs tah l k - ta bu ka dar ile ri ye gi de bi lir mi? fl te Tan zi mat tan be ri, bel li bafl l bir tip ifa de siy - le, Türk va ta n n ya ban c bir or du gi bi zap ta me mur bir ne vi mat bu at tan bir ör - nek! 45 Fa kat o bü tün bun la ra çok faz la da al d r ma dan gö nül ve nefs mu ha se be si ne de - vam et mek te dir: Be nim da va m n ça p, kâ ina t n ta ken di si... Fa kat ben o ça pa gö - 403

34 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Necip Faz l K sakürek re pi fle mem, ol gun la fla mam, ola mam. Bu is ti da da mâ lik de i lim. An cak, bu da va - n n na mü te na hi pifl mifl ve ol gun lafl m fl kah ra man la r na kö le ola bi le cek de re ce ye ye tifl sem da ha ne is ter dim? 46 Bu ra da bir bafl ka der di geç me yen za man ve yal n z l k t r Üs tad n: Yal n z l k, yal - n z l k... fiu da ki ka da sen, be nim için, bir (pan su man), bir (kon for), bir (âb- ha - yat) gi bi sin... Fa kat bi raz son ra, ya ze hir le rin ze hi ri ol ma ya bafl lar san?... Sen de böy le bir ni yet se zer gi bi yim. çim o ka dar do lu ki, dik kat edi yor sa n z, o ta ra fa hiç do kun mu yo rum. Sa de ce yal n z l k de il dir onun der di. Bir bafl ka der di da ha var d r: Uy ku suz luk... Ça re si ni trafl et me ye ge len ha pis ha ne ber be ri çöz müfl tür: Oda s kü çük de ol sa vol ta vur ma s lâ z m d r. 47 Oda bu nu ya pa cak t r, hem de usa - n n ca ya ka dar vol ta vu ra cak t r Pa fla ka p s nda: Oda m n ka p s n aç t m, en uzak nok ta s n dan tâ el y ka na cak ye re ka dar, gi difl 14, dö nüfl 14 ad m, bel ki bir ki lo - met re git tim, gel dim... Kü çük hol de ki aç k pen ce re önün de de bir kaç ke re de rin ne fes al d m. Her ne fes al fl ta ye re dü fle cek mi flim gi bi ba fl m dön dü. Uz vî, ru hî, her ba k m dan ha ra b m Bu ara da s k s k sa ati ile de göz gö ze gel mek te dir. Bir bafl ka ar ka da fl da sa ati dir ar t k. O ha pis ha ne de ki ler için sa atin, bir bafl ka de yifl le za ma n n öne mi ni bir ha - t ra s ile an lat mak ta d r: Ha pis ha ne ye gi re ce im sa bah, ev den ç kar ken, sa ati mi zev ce me ver mek is te mifl tim de o al ma m fl t... Sa at bu ra da be nim kal bim, id ra kim, tak vi mim, he sa b m, her fle yim... Na s l ol mufl da fla fl r m fl, bu (tra ji ko mik) tek lif te 404

35 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I bu lun mu flum? Ba k n siz, bü yük an lar in sa n ne tür lü ap fl t r yor, ne flafl k n ha re - ket le re sü rük lü yor? 49 Ne cip Fa z l n he sa b na gö re mah kû mi ye ti nin top la m 9 ay, 12 gün dü. Bu top - lam 24 mil yon sa ni ye, et mek te idi. Eh, pek faz la bir fley de il 24 mil yon ke re göz aç p ka pa y n ca ya ka dar ge çer. Ya ni düfl man la r m n için de bel ki en za y f ve fa ki ri, pa ra s n tek li ra l k lar ha li ne ge ti rip a r a r say sa, onu an cak 24 mil yon sa ni ye de bi ti re bi lir. Te cel li ye ba k n ki, biz de, o ka dar za ma n say ma ya mec bur edi li yo ruz. Bi ri miz kuv ve ti ni, öbü rü müz ac zi ni tem po lafl t r mak tan mü sa vi... Bu te cel li de ki hik met der si, 24 mil yon ke re 24 mil yon li ra ya sa t n al na maz. 24 mil - yon sa ni ye göz k rp ma dan dü flü ne lim bel ki ken di mi ze ge li riz Ara l k Ne cip Fa z l n ha ya t n da çok müs tes na bir gün dür: O, ken di ifa de si ile o gün ha ya t n da ilk de fa has re ti ni çok tan be ri çek mek te ol du u bir ka rar ver mifl - tir. Bu ka ra r bü yük bir ruh hu zu ru için de aç k la ya cak t r: Her sa bah kal k n ca, ilk iflim, sa bah na ma z n dan son ra, en ya k n na maz borç la r m dan bü tün bir gü nü ka za et mek ola cak... On dan-son ra da için de bu lun du um gü nün na maz la r n ken di va kit le rin de eda et me i ih mal et me ye ce im. Ha pis ha ne d fl n da ki ha ya t m - da da bu de ifl me ye cek tir. 51 Üs tad ce za s n n Top ta fl ve Pa fla ka p s nda çek ti i 40 gü nü nü ta sav vuf eh li ne has bir al g la ma ile er ba in ç kar mak ola rak de er len dir mifl ve sü rek li ken di si ile mu ha se be ve he sap lafl ma ya de vam et mifl tir. fl te bir kaç kü çük ama çok önem li gö nül no tu: Pa zar te si, 29 Ara l k 1952 Be ni de mir den bir mi kâp gi bi yut mufl olan bu ye rin (re alist) sah ne le ri ne ve ma - hal lî renk le ri ne pek o ka dar de er ver mi yo rum. Za ten için de bu lun du um flart la - ra gö re gö re bil di im, dik kat ede bil di im bir fley de yok.. Ha pis ha ne yi, sa de ce mâ - nâ s ve pren si biy le, ken di ni de ben den giz le ye rek, bir çu val gi bi her ta ra f m dan ge çir mifl ler Müt hifl bir ka ran l k için de, her fley elim den al n m fl, sa de ru hu mun fl k la r y la kar fl kar fl ya y m. Si ze o çu va la da ir ne söy le ye bi li rim ki? Yal n z iki de bir, çu va l n sey rek ve ka ba ör gü le rin den bir fley s za cak olur sa, onu da, s rf ru hî ha ya t m n s k n t s için ce, si zi da ha faz la bu nalt ma mak ve en de er li ol ma s lâ - z m mü cer ret ruh an la r n bi raz gar ni tür lefl tir mek için yev mi ye me so kufl tu ru yo - rum. Sa de ce renk, üs lûp ve tah ki ye me ra k Yok sa ha pis ha ne, ba ha ne Per flem be, 1 Ocak 1953 ba det, iba det, göz ya fl, iba det Al lah dü flün mek Bafl ka iflim yok ya hut ben böy le zan ne di yo rum. Ka p la r k r mak, cam la r zan g r dat mak, top lan t la r da t - mak, uy ku da ki le ri dürt mek, has ta la r do rult mak, ifl çi le ri dur dur mak, rüz gâ r bek let mek, dal ga la r don dur mak, me zar tafl la r n t r ma la mak ve hay k r mak is ti - yo rum. Avaz avaz hay k r mak Ve her ke sin be ni de li sa na ca, flu ba sit, son de re - ce ba sit sö zü söy le mek is ti yo rum: Al lah var da ha ne is ti yor su nuz. An ne, va - tan, ev lât, dost, ka d n, renk, ta bi at, fi kir, ruh, ki mi ve ne yi se ver sen sev! Fa kat söy le bun lar m se vil me ye en faz la lâ y k, bun la r ya ra tan Al lah m? Aflk, Al lah bul mak için... Onu de li gi bi sev me ye ça l fl sa na!.. 405

36 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Ru hu muz, bir yer, bir ik lim, bir âlem ta n yor ve yal n z onu öz lü yor. Ger çek va tan da odur ru hun va ta n... Yi ne ru hu mu zun bir ta ra f yal n z bu ra y gö rü yor, is ti yor ve saf ru hun has re ti ne sim si yah bir yok luk di ye ba k yor ve ç l d r yor. Bü - tün ih ti lâf da bu yüz den ko pu yor. Bu ra da her fley ek sik ve ko puk ora da her fley ta mam ve yek pa re dir. Mef kû re vî ke - mal âle min den san ki bir pa ra flüt le bu ra la ra düfl tük ve her fle yi unut tuk. Yal n z içi miz de k v l c m ka dar bir fley, bir ha t ra, bir ahenk, bir bil gi kal d. Ci han pat lar, fe za kül olur, yok luk erir, var l k uçar, fa kat bu k v l c m sön mez. Da va, ifl te bu k - v l c m üf le yip onun yan g n n, fert ve ce mi yet yan g n n ç ka ra bil mek te... Bu fi kir ler den, yi ne bü yük ler bü yü ü mam- Rab ba nî haz ret le ri ne geç tim. Onun, bü tün ci ha n bir ha pis ha ne farz eden ve ru ha yal n z bu ha pis ha ne den kur tul mak ve as lî va ta n na lâ y k ol mak va zi fe si ni bi çen mu az zam öl çü sü nü ha t r la d m. Ben se, ha pis ha ne için de ha pis ha ne de yim. Da ha do ru su bu hik me ti ne ka dar de - rin ler den se zi yo rum... Pa zar te si, 5 Ocak 1953 Soy lu fi kir ada m için bu kâ ina t n mut la ka iza h lâ z m d r. Mut lak izah ol ma y n - ca da izah edi le me yi fli nin iza h lâ z m d r. O da Al lah.. Al lah, izah edi le me yi flin tek iza h d r. Bu son iza ha ma lik ol ma yan sa hay van dan afla... Bi zi ko lay ko lay an la ya ma ya cak lar... An lar lar sa, as r lar dan be ri muh taç ol duk la - r fle yin de ne ol du u nu an lar lar. Biz, dör dün cü bu ut tan bah se den, se ki zin ci ren - gi ara yan de li le rin mu ame le si ne u ru yo ruz. Zi ra ko la y na, ucu zu na git mi yo ruz. Ne âle min en bü yük grif ti ni ucuz lafl t r m fl söz de mü min ler, ne de onu âle min en bü yük ucu zu di ye gö ren ye ni za man pe ra ken de ci si ibifl mün kir ler biz den dir. Çar flam ba, 7 Ocak 1953 Ak flam... Ev den ye me im he nüz gel me di i için zey tin ek mek ye dim. Üs tü ne de, ken di ken di me ace mi ce pi flir di im bir bar dak çay iç tim. Ve öy le flük ret tim ki... Yev mi ye mi k rk gün den faz la tut mak is te mi yo rum. ti kâf lar ve çi le ler k rk gün - dür ga li ba... n flal lah be nim ki de k r k n c gün den son ra fe ra ha dö ner. Bu he sa ba gö re k r k n c gün 20 Ocak Sa l... Da ha 13 gü nüm var... O gün ge nifl le riz in flal lah... Al lah tan ümit, ma li ki ye tin ta ken di si dir. Ama ve rir ve ya ver mez mifl... Ken di bi - lir. Ne di ler se onu ya par ne ya par sa gü zel olur. Al lah m ba na ta ham mül ver yal n z l a! Bu nu sen den ben is te dim ve sen ka bul bu yur dun. Fa kat öy le an lar olu yor ki, bu hal, Çin ifl ken ce le ri ni geç mek is ti da d - n ka za n yor. Ba na ta ham mül ver yal n z l a! Be ni, ha pis ha ne için de, vah fli yüz - ler, ses ler ve in san lar dan ko ru dun! Hamd ede rim yi ne de du am o... Fa kat ba na ta ham mül ver yal n z l a! Bir fley ler, müt hifl bir fley ler olu yor gi bi yim. ki ye bö lü - nüp ken di ken di mi bo mak, ken di ken di mi yut mak gi bi his ler için de yim. Al la - h m ba na ta ham mül ver yal n z l a!. Du da m da de rin ve kâ mil bir te bes süm, em - ret ti in çi le yi dol du ra y m... Fa kat y k l ma ya y m... Ba na ta ham mül ver yal n z l a! 52 Bu ara da Pa fla ka p s nda zo run lu mi sa fir iken ba z dert le ri de var d r Ne cip Fa z l n. 406

37 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I Ön ce an ne si nin mah zun ve bit kin ha li onu çok üz müfl tür. Son ra da evin de ki le - rin. His le ri ni kâ da dö ker ken bir yan dan da hüz nü ya fla mak ta d r Üs tad: Meh- med im, Ömer im, Ay fle m, Os man m! Be nim gü zel ço cuk la r m!.. Al la h m n ba na lü - tuf la r... Ve sen çi le kefl ka d n, sev gi li zev cem!.. Aca ba ne ya p yor su nuz flu an da? Bil sem ki iyi si niz, hiç bir der di niz yok, hat ta ba ba n z, ko ca n z da dü flün mü yor su - nuz ne bah ti yar olur dum. yi olur dum, ha fif ler dim, ken di me ge lir dim. Bu ara da özel lik le Cum hu ri yet ve Va tan ga ze te le rin de ona yö ne lik ak l al maz if ti ra ve sal d r lar da de vam et mek te dir. Efli Nes li han Ha n m a ken di si ile il gi li ba z gi ri flim ler de bu lun - ma s n da is te ye cek tir. An cak Ne cip Fa z l n da be lirt ti i gi bi ta ra f n dan ya z l ma s - n söy le di i bir çok mek tu ba, ya z lan Müs lü man la r n hiç bi rin den ce vap yok tur. 53 Üs tad n bir bafl ka üzün tü sü de Pa fla ka p s n n çev re du var la r na di ki len elekt rik di rek le ri ne çar pa rak 8 met re den yer le re dü flen ser çe le ri ha zin ak bet le ri. Hâl bu ki her sa bah sof ra s n dan ar tan ek mek k r n t la r y la bah çe de ki ser çe ve gü ver cin le re zi ya fet çek mek te dir Üs tad. Onu ra hat s z eden hal ise Sul ta nah met ha pis ha ne sin - den Pa fla ka p s na nak le di len yir mi befl az l mah kû mun fla ma ta, gü rül tü ve fer ya - d d r. Ha pis ha ne ye on la r n gel me si ile ce za evi yö ne ti mi ne yö ne lik sa y s z tep ki ler, k r lan cam lar, zor la nan ka p lar, kor kunç kü für ler ve teh dit ler ya flan m fl t r Pa fla - ka p s nda. Ne cip Fa z l a gö re ha pis ha ne si ne bi le hâ kim ola ma yan bir ifl zih ni ye tin - den, bafl ka fle ye hâ kim ol ma s n bek le ne mez di. Ne cip Fa z l n bu ka dar çi le ye ra - men, bel ki de bu çi le le rin mah su lü ola rak Pa fla ka p s ndan bir de he di ye si var d r se - ven le ri ne. 11 Ocak 1953 gün kü ce za evi not la r ile du yur mufl tur bu he di ye si ni: Gün- ler den be ri üze rin de ol du um Son suz luk Ker va n isim li fli iri mi bi tir dim. fii ir ki ta b - m n is mi ni de Son suz luk Ker va n koy dum. Bu fli ir ba fla gi re cek Ocak ta bü tün gün fli ir ki ta b m la u rafl t m. der ken, bir gün son ra bu iflin ken di ne ver di i haz z ak ta ra cak t r: fii ir ki ta b m bi tir dim ve gü ya ra hat bir ne fes al d m. 54 Ar t k er ba in bit mek üze re dir. fiâ ir yev mi ye si nin 40. gü nü ne rast la ya cak olan 20 Ocak Sa l gü nü nü ip le çek mek te dir. Ar t k not lar ve ar zu lar k sa ve aç k t r: 16 Ocak Cu ma: Al lah... Bafl ka tek ke li me söy le ye me ye cek hal de yim. 17 Ocak Cu mar te si: Bo yu na na maz k l yo rum. Ha yat ta tek ga ye nin, sec de ede ede al n n ya ra la mak tan bafl ka bir fley ol ma d n an l yo rum. 18 Ocak Pa zar: Yal n z na maz k l yor, yal n z a l yo rum. 20 Ocak Sa l : K rk gü nüm dol du. Ben de, ba r m, kalb na hi ye min üs tü kö pek me - me le riy le do lu, ta ba n m dan te pe me ka dar atefl le dol dum. Yal n z l k y rt t be nim ru - hu mu Al la h m ken di mi sa na tes lim edi yo rum! 55 Sek se nin ci Do um Gü nü nü Ha pis ha ne de Kut la yan Ga ze te ci: Hü se yin Ca hit Yal ç n 1953 ün son la r n da, ba s n la ik ti dar da ki De mok rat Par ti yö ne ti mi ara s n da cid di bir ger gin lik or ta ya ç k m fl t. Ba s n la hep iyi ilifl ki ler kur ma ya ça l flan ik ti dar 407

38 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V çev re le rin de ba s n öz gür lü ü nün s n r lan ma s e i li mi a r bas ma ya bafl la m fl t. An cak bu e i lim bü tün ba s n men sup la r n ra hat s z edi yor du. Hat ta DP lis te sin - den ba m s z ola rak mil let ve ki li se çi len Na dir Na di bi le Cum hu ri yet te ko nu ile il gi li bir bafl ya z yaz mak ge re i duy mufl tu: Yer yü zün de hem de mok ra si yap - mak, hem de ik ti da r in cit me yen bir ba s n re ji mi ni kur mak bu gü ne ka dar hiç - bir mil le te na sip ol ma m fl t r. Hür ba s n n za rar la r n ön le mek u ru na gö ze al - nan her ted bir, so nun da mut la ka o ba s n dan bek le nen fay da la r da si lip sü pür - müfl, ya ni hür ri ye ti yok et mifl tir se çim le ri nin he men ön ce sin de, 9 Mart 1954 te Ya y n Yo luy la ve ya Rad yo ile fl le ne cek Ba z Suç lar Hak k n da Ka nun ka bul edil mifl ti da ad bi raz de ifl ti ri le rek da ha da s k lafl t r lan ve ba s n öz gür lü ü nü önem li öl çü de ze de le - yen bu ka nun ay n za man da is pat hak k tar t fl ma la r n da bafl lat m fl t. Bu ka - nu nun da et ki si ile 1954 se çim le rin den son ra mu ha lif ba s n da ki elefl ti ri ler yo - un la fl r ken ba s n da va la r n n sa y s da h z la art m fl t. Özel lik le CHP ya y n or ga - n Ulus ve Ni hat Erim in ç kar d Halk ç ga ze te le ri nin ya zar la r ilk he def ti. Ay - r ca nö nü nün da ma d Me tin To ker in ç kar d Akis Mec mu as için de çok sa - y da da va aç l m fl t. fii na si Na hit Ber ker, Me tin To ker, Ül kü Ar man, Ni hat Su ba - fl, Fet hi Gi ray, Bey han Cenk çi, Kur tul Al tu, Yu suf Zi ya Adem han ve da ha bir - çok ga ze te ci ba s n suç la r n dan mah kûm edil mifl ler di. Bir ga ze te ci nin an la t m ile Bü tün flim flek ler mu ha lif ga ze te ci ler üze ri ne ya yor, s tan bul da, An ka - ra da, z mir de uzak tan ya k n dan bi raz di li sür çen ga ze te ci, ken di si ni ce za evin - de bu lu yor du. CHP li si ya set çi ve bu par ti yi des tek le yen ga ze te ci le re gö re ba- s n üze rin de ya ra t lan te rör ha va s bü tün flid de tiy le de vam et mek te idi. Hü se yin Ca hit ola y böy le bir or tam da or ta ya ç k m fl t. Hü se yin Ca hit Yal ç n ya - z la r n da ik ti da ra yö ne lik elefl ti ri le ri nin do zu nu ha ka re te bi le gö tür mek ten çe - kin mi yor, âde ta t ti hat ve Te rak ki mi li ta n ol du u gün le rin sal d r gan l ve per - va s z l için de ik ti da r n ken di ay d n seç kin ci li i ne ve öz gür lük an la y fl na uy ma yan her dav ra n fl na kar fl dur ma dan na ra lar at p, k l ç sal l yor du. Halk ç ga ze te sin de, Bir Bafl ba kan ko nufl tu, DP nin D fl ta ki Ba fla r s, lk Kar defl Ka - n bafl l k l ma ka le le riy le Bafl ba ka na ha ka ret et ti i mah ke me ler ce sa bit gö rül - müfl tü. 56 Hü se yin Ca hit Yal ç n 2 Ni san 1954 gün lü lk Kar defl Ka n bafl l k l ya z s n da De- mok rat flef le rin ik ti da ra gel me den ev vel ve gel dik ten son ra mem le ket te hep va tan dafl - la r bir bi ri ne dü flü re rek se çim ön ce si ara la r na fit ne sok tu u nu Ad nan Men de res in dik ta tör ce ida re si ni kur duk tan son ra Ana ya sa y bi le çi ne mek cü re ti ni ve per va s z l - n gös ter di i ni bu nu ma zur gös ter mek için de biz ih ti lal le ik ti da ra gel dik. Biz ih ti lal hü kü me ti yiz. As t m z asar, kes ti i mi zi ke se riz ha va s n da ol duk la r n yaz m fl t. 26 Ni san 1954 de ya y n la nan Bir Bafl ba kan m Ko nufl tu Yok sa? bafl l k l ya z s n da ise Hü se yin Ca hit, Bafl ba ka n elefl tir me mifl ona ha ka ret et mifl ti. Ad nan Men de res a z n aç t. Ne - ler söy le ye ce i ni dört se ne lik tec rü be le ri miz le ö ren mi fliz dir. Ne o bafl ba kan l a ya k fl - m fl t r. Ne de Bafl ba kan l k onun ru hu na ifl le mifl tir. Ad nan Men de res te vak tiy le dal ka vuk lu u nu yap t nö nü ye sön mez tü ken mez bir kin var d r... Çün kü bu mem le ket te bir nu ma ra l müf te ri Ad nan Men de res tir. 408

39 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I Hü se yin Ca hit Yal ç n n Halk ç ga ze te sin de ki bu a r ma ka le le rin den ol duk ça ra hat s z olan Bafl ba ka n Ad nan Men de res 15 Ma y s 1954 ta ri hin de Hü se yin Ca hit Yal ç n ve yaz d ga ze te hak k n da ken di si ne ve ma ka m na ha ka ret et ti i ge rek çe siy - le da va aç m fl t. Da va 23 Ey lül 1954 gü nü An ka ra top lu ba s n mah ke me sin de gö rü le - rek ka ra ra ba lan m fl t r. Bu ka ra ra gö re Hü se yin Ca hit Yal ç n 2 y l 2 ay 20 gün ha pis ve 4444 li ra pa ra ce za s na çarp t r l m fl ve ce za s Yar g tay ca da onay lan m fl t. O gün le rin en yafl l Mül ki ye li si sek sen lik ga ze te ci Hü se yin Ca hit Yal ç n, Al lah ömür ve rir se ya t p ç ka ca z di yor ve her an ce za evi ne gö tü rül mek üze re evin - de po lis le ri bek li yor du. 57 Hü se yin Ca hit Yal ç n, ka ra r n ken di si ne bil di ril me si ni bek ler ken ka p önün de bir afla bir yu ka r do la flan ga ze te ci le ri oda s na al m fl Ço cuk lar, üflü yor su nuz, di ye rek on la ra bü yük bir il gi gös ter mifl ti. Bir ga ze te ci nin, ka ra r na s l kar fl la d - n sor ma s üze ri ne, Hü se yin Ca hit Yal ç n, Ka rar ka rar d r, her tür lü ha z r l - m yap t m, ki tap la r m ha z r la d m, ba vu lu ma koy dum ce va b n ver mifl ti. Bir bafl ka ga ze te ci nin, Bi ze söy le ye ce i niz bafl ka söz yok mu? so ru su üze ri ne ise flu ce va b ver mifl ti, Evet, si ze söy le ne cek de il, söy le ne me ye cek bir çok fle yim var. Er te si gün po lis ler ih ti yar ga ze te ci yi evin den ala rak Pa fla ka p s Ce za evi ne gö tür - müfl ler di. Ge li ni ve ya k n la r h ç k ra h ç k ra a l yor lar d. Hü se yin Ca hit Yal ç n, 270 mah kûm la bir lik te CMP den Ge ne ral Sa d k Al do an n da bu lun du u ko u - fla ko nul mufl tu. Ha ber, Tür ki ye den da ha çok dün ya ba s n n da ve ka mu oyun da bü yük bir yan k yap m fl t. BBC, bu tu tuk la ma ka ra r n 24 dil den bü tün dün ya - ya bil dir mifl ti. CHP li ler çok üz gün ve pe ri flan bir hal de iken DP li ler Ada let ye - ri ni bul du di yor lar d. Hü se yin Ca hit Yal ç n n po lis ler ta ra f n dan ev den al n fl epey renk li ol mufl tu. Po lis ler onu al mak için bir oto mo bil le gel mifl, ha z r l k ya p l d s ra da oto mo bil or ta dan kay bol mufl tu. Me mur lar, bun dan son ra bir tak si bul mak için çok u rafl - m fl lar, ama ön le rin den ge çen yir mi ye ya k n tak si den hiç bi ri ni dur dur ma im kâ - n bu la ma m fl lar d. Bu nun üze ri ne Yal ç n me mur la ra, ken di ara ba s y la git me tek li fin de bu lun mufl, ça re siz bu tek lif ka bul olun mufl tu. Ara ba ha re ket eder ken, kom flu su olan genç ve gü zel bir k z n ara ba n n ar ka s n dan su dök tü ü gö rül - müfl tü. Ay n gün Va tan ga ze te sin de, Ah met Emin Yal man n bir bafl ya z s ya y n lan m fl - t. Yal man, Hü se yin Ca hit Yal ç n n yafl l l do la y s y la ba fl lan ma s n is ti yor - du. Ga ze te ci ler, bu ma ka le yi söz ko nu su ede rek, Yal ç n a ne di ye ce i ni sor du - lar: Onun ce va b flu ol du: Ben onu ba fl la ma d m ki, o be ni ba fl la s n. Ce za - evin de Hü se yin Ca hit Yal ç n n sa ç n n ke sil me si ne ka rar ve ril mifl, da ha son ra sa ç n n çok az ol du u dü flün ce siy le bun dan vaz ge çil mifl ti. h ti yar ga ze te ci ce za - evi ko flul la r na da ya na ma ya rak has ta lan m fl t. Ce za evin de uzun za man ka l r sa öle ce in den kor ku lu yor du. Mu ha le fet par ti si li de ri s met nö nü bafl ta ol mak üze re, ül ke nin ile ri ge len po li ti ka, sa nat ve ede bi yat çev re le rin den, yurt için den ve yurt d fl n dan Hü se yin Ca hit e yüz ler ce telg raf gel mifl, bun lar da du yu lan üzün tü ler di le ge ti ril mifl ti. Ga ze te ci ler Ce mi ye ti, sen di ka yö ne tim ku rul la r ve 409

40 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V da ha bir çok ku ru lufl lar, Cum hur bafl ka n na bi rer telg raf çe ke rek Yal ç n n özel af ka nu nu hük mün den ya rar lan ma s n is te mifl ler di. Ha ber le re gö re Hü se yin Ca - hit e sa de ce yurt d fl n dan ge len üzün tü telg raf la r n n sa y s 800 ü afl m fl t. Bu ara da Hü se yin Ca hit Yal ç n tec rü be si ni kul la na rak ifli bi raz da flo va dön dür - müfl ce za evi ne git me den ön ce va si yet na me si ni de ha z r la m fl t. Yal ç n, bu va si - yet na me sin de flöy le di yor du: Ha pis te ölür sem me zar ta fl ma, 54 y l hür ri yet için sa vafl t ha pis te öl dü di ye ya z l s n. ki gün son ra nö nü, Hü se yin Ca hit i ce za evin de gör mek için An ka ra dan s tan - bul a git mifl ti. Sav c, nö nü nün bu amaç la bafl vu ru su na ön ce So yad la r bir bi ri - ni tut mu yor ge rek çe siy le izin ver me mifl ti. Da ha son ra, es ki Mil let Mec li si Bafl - ka n Ge ne ral Kâ z m Özalp, es ki Bafl ba kan lar dan fiem sed din Gü nal tay, CHP li es - ki ba kan lar ve par ti li ler sav c l a bafl vur mufl lar d. Du rum Ada let Ba ka n na, do - la y s y la Bafl ba kan a yan s t l m fl ve izin al n m fl t. nö nü, ce za evi ne gir dik ten son ra Yal ç n gör me ye gel dik, ne re dey se gö re lim, ye ri uzak m? de mifl ti. Ken - di si ne Siz gi de mez si niz efen dim, onu bu ra ya ça ra ca z ya n t ve ril mifl ti. nö- nü, bu nun üze ri ne, Çok ri ca ede rim mü dür bey, onu lüt fen yor ma y n z, di ye - cek ti. Bi raz son ra da Hü se yin Ca hit be ti ben zi sa rar m fl bir va zi yet te oda ya ge ti - ril mifl ti. Yal ç n ya vafl ya vafl ken di si ni mü dü rün oda s n da bek le yen nö nü ye yak lafl m fl t. ki ak saç l adam ku cak la fl p, öpüfl müfl ler di. 25 da ki ka ka dar sü ren gö rüfl me den son ra, nö nü, ga ze te ci le re Yal ç n n sa l k du ru mu nun iyi ol du - u nu söy le ye cek ti. Onu zi ya ret eden ler den Ga ze te ci Ra tip Ta hir Bu rak n da be - lirt ti i gi bi za ten Hü se yin Ca hit Bey de bir kaç gün ko ufl ta kal d k tan son ra ce - za evi re vi ri ne nak le dil mifl ti. 58 Onu zi ya ret eden ga ze te ci ler den bi ri de Vâ lâ Nu red din di. Efli Mü zeh her Ha n m an la r n da bu ola y il ginç bir üs lup la an lat m fl t : To ta li ter re jim de bas k y iyi ce içi ne sin dir mifl bas k n n ko lay l na al fl m fl ki fli ler min ta ra fil lâh se çim san d k - la r bo fla l r bo flal maz he men de mok rat olu ver mifl ti. Ha ni san sür kal ka cak ba s n - dan, ba s n su çu ol ma ya cak t ya, ör ne in sek sen üç yafl ma ulafl m fl Hü se yin Ca - hit, 50 li y l lar da Pa fla ka p s ce za evi ne mi sa fir edil di. Ne yap m fl et mifl, tit rek kol la r y la ge ne ko ca k l c çek mifl, ik ti da r n ga za b na u ra m fl t. Ça re siz Vâ lâ ge - ne Pa fla ka p s na, bir mes lek ta fl n zi ya re te git ti, ha li ni, ha t r n sor du, ne de sin ih ti yar c k, mem nun mufl ha lin den, ki tap, ga ze te oku ya bi li yor mufl yal n z ala tur - ka he lâ dan ya k n m fl. Çün kü çö me le mi yor mufl. Onu da lâ z m l k t bir kol tuk la ko la ya ba la m fl lar. Hü se yin Ca hit za ten ba sur la r n dan ra hat s z d, ölü mü o yüz - den ol mufl tu. 59 nö nü nün zi ya re tin den bir gün son ra Si ya sal Bil gi ler Fa kül te si nin 98. y l dö nü - mü do la y s y la dü zen le nen top lan t da ya fla yan en yafl l mül ki ye li s fa t ile Hü - se yin Ca hit Yal ç n sev gi ve say g y la an l m fl t. Top lan t da Mül ki ye li le rin, o gün - ler de Ca hit e kar fl ya p lan bu ha re ket ler kar fl s n da ki pa sif tu tum la r da çok a r elefl ti ri le re ne den ol mufl tu. Ola y n ül ke ça p n da ki yan k la r git tik çe bü yü - yor ve ye ni ge lifl me le re yol aç yor du. Ba z yurt tafl lar Yal ç n ce za evin den ç k n - ca ya ka dar sa kal b ra ka cak la r n ilan eder ken, ba z la r dü ün le ri ni onun ce za - evin den ç ka ca gü ne b rak t k la r n bil di ri yor lar d. Yer yer top lan t lar ya p l - 410

41 Ü S K Ü D A R P A fi A K A P I S I H A P I S H A N E S I V E M E fi H U R M A H K Û M L A R I yor, Ca hit in ba fl lan ma s için her yer den gi ri flim ler de bu lu nu lu yor du. s tik lâl Sa va fl kah ra man la r n dan Ka ra Sa lih Ça vufl, Bafl ba kan Ad nan Men de res e bir telg raf çe ke rek, s tan bul un ifl ga li s ra s n da hür ri yet ve is tik lal mü ca de le sin - den do la y hap se dil mifl olan o za man ki ce za evi ar ka da fl Yal ç n n ba fl lan ma s di le in de bu lun mufl tu. Yal ç n, sek se nin ci yafl gü nü nü ha pis ha ne de kut la ya cak t. CHP Üs kü dar Genç lik ko lu, Ca hit in yafl gü nü do la y s y la 80 san tim ça p n da ve bir met re bo yun da 15 ki lo luk bir pas ta yap t ra rak, onun ce za evin de yafl gü nü nü kut la mak is te mifl ti. An cak pas ta ce za evi ne ka bul edil me mifl ti. Pas ta y Yal ç n n bü yük boy bir res - mi ile bir lik te Ce za evi ne gö tü ren kam yon po lis ler ta ra f n dan dur du rul mufl, flo - för ve yar d m c s tu tuk lan m fl t. Bu ola y pro tes to için dü zen le nen top lan t, po - lis ta ra f n dan zor kul la n la rak da t l m fl t. Ken di si ne ay r ca ka fes te sim ge sel bir kufl da gön de ril mifl ti. Bu yafl gü nü do la y s y la nö nü, Yal ç n ce za evin de tek rar zi ya ret et mek is te mifl, ama bu bafl vu ru sav c l k ta ra f n dan ge ri çev ril mifl ti. Bu ara da ce za evin de has ta la nan Hü se yin Ca hit Yal ç n, 27 gün yat t k tan son ra ola - a nüs tü ön lem ler le has ta ne ye kal d r l m fl t. Yurt için den ve d fl n dan ge len bü - yük bas k lar so nu cu, 108 gün son ra Cum hur bafl ka n Ce lal Ba yar, af ya sa s n n ken di si ne ver di i yet ki ye da ya na rak Hü se yin Ca hit in ha pis ce za s n kal d r m fl - t. Men de res de Halk ç ga ze te si ne aç t, top la m 100 bin li ra y bu lan taz mi nat da va la r n dan vaz geç mifl ti. Ne ka dar il ginç tir ki Bafl ba kan Ad nan Men de res, ga rip bir dav ra n fl la Hü se yin Ca hit Yal ç n n evi ne te le fon aç yor ve Ca hit in sa l ve ril me - si ne o gün ka rar ve ril di i ni ai le si ne biz zat ken di si müj de li yor du. 60 Ra tip Ta hir Bu rak Pa fla ka p s nda Pa fla ka p s n n bir bafl ka mi sa fi ri Ka ri ka tü rist Ra tip Ta hir Bu rak t. Ra tip Ta hir ç kar mak ta ol du u Halk ga ze te sin de sü rek li Bafl ba kan, Mec lis Bafl ka n, ba kan lar ve mil let ve kil le ri ni hay van lar la öz defl lefl ti ren ha ka re ta miz ka ri ka tür ler çiz mek - te idi. Öy le ki, Ha zi ran 1956 da Halk ga ze te sin de ya y n la nan ve son ra dan Ulus ga ze te sin de de yer alan Ol du da Bit ti Ma flal lah le jant l ka ri ka tür De mok rat Par - ti ik ti da r n n bü yük tep ki si ni çek mifl, ar d n dan da Ra tip Bu rak mah ke me ye ve - ril mifl ti. Bu rak n çiz di i ka ri ka tür de ç ka r l mak is te nen ye ni ba s n ya sa s elefl - ti ri ko nu su ya p la rak, ba s n bir sün net ço cu u ola rak gös te ril mifl ti. Mec lis Bafl - ka n Re fik Ko ral tan ço cu u tu tan ki fli, Sa met A a o lu ile Emin Ka la fat sün net dü ü nü nün hok ka ba z, Bafl ba kan Ad nan Men de res ise sün net çi ola rak çi zil mifl - ler di. Ka ri ka tü rün alt - ya z s ise Ol du da Bit ti Ma flal lah t. 61 Sa nat ç ya kar fl, bu ka ri ka tü rün den do la y sav c l k he men da va aç m fl t. Hem de ka rar ve ri lir ken ye ni ba s n ya sa s n n uy gu lan ma s n is te ye rek. Çün kü bu ye ni ya sa ba s n suç la r için çok da ha a r ce za lar ge tir mifl ti. Oy sa ka ri ka tür çi zil di i, ba s l d, ya y n lan d ve sa t l d za man bu ye ni ya sa - TBMM de gö rü flül müfl ve ka bul edil mifl - fa kat he nüz ya y n lan ma m fl bu lu nu yor du. Tür ki ye Cum hu ri - ye ti nde ya sa lar an cak ya y n lan d k tan son ra yü rür lü e gi re bi lir di. Tüm aç k la - ma la ra ve iti raz la ra, üs te lik Top lu Ba s n Mah ke me si üye le rin den Mus ta fa To - 411

42 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Ratip Tahir Burak imzal bir karikatür (Karikatür alt yaz s : - Ulan, gece yar s sokaklarda kumar oynamaya utanm yor musunuz? - Ne yapal m bay m biz külüplerde oynayamay z ki!) puz lu nun yan s z ol ma d öne sü rü len dav ra n fl la r na kar fl n yar g la ma dan çe - kil me me si ne al d r fl edil mek si zin Ra tip Ta hir e ye ni ba s n ya sa s uy gu lan d ve so nun da 20 Ara l k 1956 da Bu rak on al t ay ha pis ce za s na mah kûm edil mifl - ti. Bu ka ra ra yal n z mah ke me nin bafl ka n Ce mal Bil gin mu ha lif kal m fl t. As l n da bu da va Bu rak n ilk da va s de il di. DP ile CHP ara s n da ki kav ga n n yo - un lafl ma ya bafl la ma s ile CHP li sa nat ç lar DP yi he def al r lar ken DP de bu kav - ga da en bafl ta CHP nin sa nat ç üye le ri ni ken di si ne he def al ma ya bafl la m fl t. Ra - tip Ta hir in çiz di i ka ri ka tür ler DP yi sü rek li k fl k r t yor ve hu zur suz edi yor du. Bu ne den le ön ce le ri Ra tip Ta hir çiz di i ka ri ka tür le rin müs teh cen ol du u id di - as ile mah ke me kar fl s na ç ka r la rak sus tu rul mak is ten mifl ti. Bu ye ter li ol ma - y n ca ha ka ret da va la r aç l ma ya bafl la m fl t. Sa de ce, dö ne mi için de onun hak k n da tam el li dört da va aç l m fl t. Sa nat ç, bun la r n el li üçün den be - ra at et mifl, bi rin de ise on al t ay ha pis ce za s na mah kûm ol mufl ve bu ce za s n n tü mü nü Pa fla ka p s ce za evin de dol dur mufl tur. Ka ra r n Yar g tay da ke sin lefl me sin den son ra ka ri ka tü rist Ra tip Ta hir Bu rak, 11 Ni san 1957 de Pa fla ka p s Ce za evi nde 17 nu ma ra l ko u fla ko nu la cak t. Bir y l dört ay Pa fla ka p s nda yat m fl t. Ken di ifa de si ne gö re bu 485 gü nün içi ne dört bay ram, bir y l ba fl, bir çok da ai le ce kut lan ma s âdet ol mufl y l dö nüm le ri ni ce - za evin de ge çir mifl ti. Ya k n la r m dan ölen ler ol du. Bun la r n ye ri ni ye ni do an lar al d. Türk mil le ti nin mu kad de ra t n da ha bir kaç y l De mok rat la r n elin de b ra - kan bir se çim gel di, geç ti... Ha pis ha ne de ya ra la nan lar, zin da na at lan lar, ka çan lar, tek rar ya ka la nan lar ve hür ri ye te ka vufl mak için son gün le rin he ye ca n n ya flar ken ha ya ta göz le ri ni yu - man lar ol mufl tu. Ci na yet ten, ya ra la ma dan, h r s z l k tan, yan ke si ci lik ten, sar hofl - 412