Yazı İçerik Tarihin Tanımı Tarihi Olayların Özelliği Tarih Biliminin Yöntemi Tarih Yazıcılığının Evreleri Tarih Öğretiminin Önemi Zaman ve Takvim

Transkript

1 Yazı İçerik Tarihin Tanımı Tarihi Olayların Özelliği Tarih Biliminin Yöntemi Tarih Yazıcılığının Evreleri Tarih Öğretiminin Önemi Zaman ve Takvim TARİH BİLİMİNE GİRİŞ *Tarih Bilimi: Bilimler ikiye ayrılır. Tabii Bilimler ve Beşeri Bilimler. --Tabii Bilimler: Tabiatı ve tabii olguları inceler --Beşeri Bilimler: İnsan ve insan faaliyetleridir. -Olay: Kısa bir sürede olup biten şeylerdir. (İstanbul un fethi, yağmurun yağması, çocuğu doğması... ) Olgu:Zaman içinde uzun bir sürede oluşur. (Anadolu nun Türkleşmesi, insanın büyümesi...) *Tarihin Tanımı: Geçmişte insan toplulukları arasında meydana gelen olayları yer ve zaman bildirerek sebep ve sonuçlarıyla inceleyen bilim dalıdır. (Sebep-sonuç-yer-zaman) *Tarihi Olayların Özelliği: -Belgelere dayanma -Yer-zaman ve sebep-sonuç ilişkisi. -Deney ve gözlem yapılamaz. -Tekrarlanamaz. -Olayın meydana geldiği ortam önemlidir. -Dünü anlatır,bugünü açıklar ve geleceğe ışık tutar. -Bir tarihi olay, diğer bir tarihi olayın sebepleri ya da sonuçları arasında yer alır. *Tarihi Olayların Sebepleri: -Maddi ve manevidir. *Tarih Biliminin Yöntemi: -Kaynakları araştırmak (Yazılı-yazısız; 1.elden kaynaklar-2.elden kaynaklar) -Kaynakları tasnif etmek -Tahlil etmek -Tenkit etmek -Terkip (sentezini) yapmak. *Tarih Yazıcılığının Evreleri: -Kronik (Haberci) Tarihçilik: En ilkel şekli Anallardır. -Rivayetçi (Hikayeci) Tarihçilik: Sebep-sonuç ilişkisi üzerinde durmaz. (Herodut, Taberi) -Öğretici (Prağmatik, faydacı) Tarihçilik: Kişilerden ve olaylardan ders alınmasını sağlamak için ) 1 / 17

2 -Sosyal Tarihçilik: Öğretici tarihçiliğin hissi yönlerinden arındırılmış şekli. -Felsefi Tarihçilik: Değişik kültürleri inceleyerek biri birine etkileşimlerini inceler. -İlmi Tarihçilik: Neden-nasılcı tarihçilik -Materyalist, Kültürel, Pozitif (vs) Tarih çeşitleri... *Kapsamına Göre: -Genel Tarih: Geniş bir coğrafyadaki millet yada devletlerin tarihini inceler: Avrupa yada Asya Tarihi gibi... -Özel Tarih: Bir milletin yada devletin tarihini inceler: Türk Tarihi, Artukoğulları Tarihi.. gibi *Tarihin Tasnifi: Tarihin öğretimini ve araştırılmasını kolaylaştırmak için yapılır. Zaman, mekan ve konu olmak üzere üç şekilde tasnif edilir. Örnek: Zamana Göre: XVIII. yy. Osmanlı Islahatları. Mekana Göre. Malatya Tarihi Konuya Göre: Osmanlı Kültür Tarihi, Dinler Tarihi (vs). *Tarih Bilimi zamana göre aşağıdaki şekilde tasnif edilir: Tarih Öncesi Devirler: (Prehistorik) Taş Devri : Maden Devri Kaba TaşBakır Devri Yontma TaşTunç Devri Cilalı TaşDemir Devri *(Tarih öncesinin devirlere ayrılması, kullanılan aletlere göre yapılmıştı.) Tarihi Devirler: İlkçağ Yazı ile başlar (MÖ. 4000,3500) Ortaçağ Kavimler göçü ile başlar Yeniçağ İstanbul un Fethi (1453) Yakınçağ Fransız İhtilali (1789) *(İnsanlık tarihi için önemli olaylar çağların başlangıcı kabul edilmişlerdir.) Tarihöncesi (Prehistorik) Devirler: *Kaba Taş Devri: Henüz alet yok. Sivri cisimler kullanılır. Bitki kökleri, toplayıcılık ve avcılıkla beslenilir. Dönemin sonuna doğru üretim ekonomisine geçilmiştir. *Yontma Taş Devri: Taşlar, çakmak taşı yontularak savunma amaçlı kullanılmıştır. -Soğuklardan dolayı mağaralara ve ağaç kovuklarına çekilmişlerdir. -Mağaralara hayvan resimleri çizmişlerdir. -Dönemin sonlarına doğru ateş bulunmuştur. *Cilalı Taş Devri: Buzullar kuzeye doğru çekilince insanlar mağaralardan çıkmışlardır. -Çanak-çömlek kullanıldı. Toprak ve kilden kaplar yapıldı. -Tarım yapıldı (arpa, buğday). Örgüler kullanıldı. -Yerleşik hayata geçildi. -Taş ve kerpiç kullanılmaya başlandı. Kamıştan kulübeler yapıldı. -Dolmen ve Menhir denilen mezarlar yapıldı. 2 / 17

3 -Hayvanlar evcilleştirildi. -İlk insan toplulukları oluştu. -İlk üretim ile ticaret yapılmaya başlandı. Maden Devri: *Tarih Biliminin Diğer Bilimlerle Münasebeti: Coğrafya-Yeryüzünu ve iklimi inceler.. Arkeoloji- Kazı bilimi Epigrafya-Kitabeleri inceler Paleoloğrafya-Yazı bilimi. Eski yazıları inceler. Nümizmatik (meskukat)- Para bilimi. Paralar basıldıkları dönem için önemlidir. Filoloji- Dil bilimi. Kaynakları dil açısından inceler. Etnografya-Kültür bilimi. (Örf, adet, gelenek) Heraldik-Mühür bilimi Kronoloji- Takvim bilimi Sosyoloji- Toplum halindeki insanı inceler Diplomatik- Belgeler bilimidir. Resmi vesikaları inceler. Karbon 14 Metodu- Yaş tesbiti yapar. Soy kütüğü- Şecere bilimi Antropoloji- Toplumun soy özelliklerini inceler. Arkeometri- Senaoloji- Onomastik-İsim bilimi Toponomi-Yer adları bilimi Sigolografi- Arma bilimi Antroponomi- Şahıs adları bilimi Hidronomi- Su adları bilimi Psikoloji- İnsanın mahiyetini ve karakterini inceler. *Tarih Öğretiminin Önemi: Tarih öğretiminin Genel, Devlet ve Millet açısından çok önemli sonuçları vardır. -Milletlerin hafızasıdır. -Düşmanlarımızı tanıtır. -Birlik-beraberlik açısından önemlidir. ZAMAN VE TAKVİM -Zaman, hareketin ölçü birimidir. -Takvim, zamanı yıllara, aylara, haftalara ve günlere bölen cetveldir. *Türkler tarih boyunca sırasıyla şu takvimleri kullanmışlardır: -12 hayvanlı Türk Takvimi -Hicri Takvim (ay yılı) -Celali Takvim: Hicret başlangıç kabul edilmiş ancak güneş yılına göre hazırlanmıştır. Melikşah zamanında hazırlanmıştır. -Rumi Takvim: I. Mahmut zamanında, hicret başlangıç kabul edilerek güneş yılına göre hazırlanmıştır. 3 / 17

4 -Miladi Takvim: 26 Aralık l925 te kabul edilmiş, 1 Ocakta yürürlüğe girmiştir. *Takvimlerin Dönüştürülmesi: -->R.T= MT-584 MY-622 -HY=MY HY -MY=HY (RT=Rumi Takvim, HY= Hicri yıl, MY= Miladi yıl) Örnekler: ESKİ ÇAĞLARDA TÜRKİYE VE ÇEVRESİ ANADOLU:Küçük Asya. İlk çağlardan itibaren Anadolu ya (güneşin doğduğu yer) anlamına gelen Anatolia denirdi. Eski çağlardan beri birçokkavim Anadolu ya göç ederek yerleşmiş veya işgal etmişlerdir. Bunlar: Hititler, Firikler,İyonlar,Urartular; Persler, Makedonyalılar, Romalılar ve Bizanslılar. Türkiye nin Tarih Öncesi Devirleri: *Anadolu da tarihöncesi (Prehistorik) devirleri üçe ayrılır : Taş devri-kalkolitik Devir (Taş-Bakır geçiş devri) - Maden (Tunç) Devri TAŞ DEVRİ: Üçe ayrılır: Kaba Taş-->Eski Taş (paleolotik) -->MÖ 600 bin- 10 bin Yontma Taş--> Orta Taş (mezolotik)-->mö 10 bin-8 bin Cilalı Taş--> Yeni Taş (neolotik) -->MÖ 8 bin KALKOLİTİK DEVİR-->MÖ MADEN DEVRİ ( ) Bakır-->MÖ Tunç-->MÖ Bakır-->MÖ TAŞ DEVRİ *Kaba taş-eski taş(paleolotik)-(mö ): Henüz alet yok. Sivri cisim ve taşlarla savunma yaparlar. Toplayıcılık,avcılık ve bitki kökleri ile beslenme. *Yontma taş- orta taş(mezolotik)-(mö ): Göçebe hayat. Taşlar yontulmuştur. Soğuklardan dolayı mağaralara ve ağaç kovuklarına sığınmışlardır. Mağaralara hayvan resimleri çizmişlerdir. Üretim ekonomisine geçildi. Dönemin sonlarına doğru ateş bulundu. Madenler eritilmeye başlandı. *Cilalı taş-yeni taş(neolitik)-(mö ): Buzullar erimeye başladı. Tarım ile birlikte yerleşik hayata geçildi. Kamıştan kulübeler,taş ve kerpiçten evler, toprak ve kilden kaplar yapılmıştır. Hayvanlar evcilleştirildi. İlk yerleşim merkezleri olan köyler kuruldu. 4 / 17

5 *KALKOLİTİK DEVİR: Dini inanışlar gelişti. Tanrılar edinmeye başladılar. Madenler eritilerek kullanılmaya başlandı. TÜRKİYENİN TARİH ÖNCESİ DEVİRLERİNİ AYDINLATAN MERKEZLER: *KABA TAŞ- Antalya çevresinde Karain,Beldibi, Belbaşı, mağaraları. Adıyaman palanlı mağarasıdır. *YOTMA TAŞ-Antalya çevresinde Beldibi, Göller bölgesinde Baradız,Ankara çevresinde Macunçay,Samsun yakınlarında Tekkeköy. *CİLALI TAŞ-Diyarbakır Çayönü Gaziantep Sakçagözü Konya Çatalhöyük ilk yerleşim şehridir. *KALKOLİTİK DEVİR:Çanakkale Truva, Denizli Beycesultan,Burdur Hacılar,Yozgat Alişar Çorum Alacahöyük,Van Tilkitepe. *TURUVA DA-Altın ve gümüşten süs eşyaları. ALACAHÖYÜKTE-On üç Prens mezarları, heykeller bulunmaktadır. *Anadolu da tarihi devirler MÖ: yılında başlamıştır. İlk yazıyı Asur lu tüccarlar getirmişlerdir. Kayseri Kültepe de Karun denilen Asur lu tüccarlara ait Pazar yeri bulunmuştur. Karum dabulunan buyazılarticarive hukukitabletlerdir. HİTİTLER-(MÖ 2000-MÖ 6 yy) *Hattiler MÖ 3.binde Anadolu da parlak bir kültür kurmuşlardır. Hattilerden sonra Hititler Anadolu ya eğemen olmuşlardır. Muhtemelen Kafkas lar üzerinde Anadolu ya gelmişlerdir. Hititlerin kurucusu Hattuşili dir (Labarna) -Feodal Devlettir (ülke prensler tarafından yönetilirdi) MÖ 2. Binde MÖ 7 yy.;la kadar varlığını sürdürmüştür. 3 Bölümde incelenir. Eski devlet ( MÖ ) -19 kral başa geçmiştir. Başkent HATTUŞAŞ tır. *Bu dönemde Kargamış ve Urfa Hitit topraklarına katıldı. Babil ele geçirilerek Mezopotamya uygarlığından etkilenildi. Yeni devlet (MÖ ) -Anadolu daki krallıklar ele geçirildi. *Kuzey Suriye hakimiyeti için Mısırlılarla savaşıldı ( ). Savaşın sonunda Kadeş antlaşması imzalandı. Ege göçleri sonunda yıkıldı Geç Hitit şehir devletleri( ) *Bu devletler Asurlulara bağlandı. Daha sonra da Pers hakimiyetine girdi. -Bu devletler hakkında ayrıntılı bilgi yoktur. FRİGYALILAR *Frigya: Batı Anadolu nun geniş bir kısmının MÖ 1000 yıllarındaki adıdır. Boğazlar yoluyla Anadolu ya geldiler. MÖ 750 yılından sonra devlet kurdular. 5 / 17

6 * Kurucusu:Gordios, başkent ise Gordion dur.. -Kral Milas döneminde Orta ve Güney Doğu Anadoluya egemen oldular. -Kimer ler bu uygarlığa son vermişlerdir. -MÖ 600 lerde Lidyalıların egemenliğine girdiler. -Başta kral bulunurdu. Çok tanrılı dinleri vardı. Tarım ve hayvancılık başlıca geçim kaynaklarıydı. Fenike alfabesini kullanmışlardır. Ticaret kervanlarından vergi alınırdı. Sabanı kırana ölüm cezası vermişlerdir. Dokumacılık halı kilim üretimi (tapates) ilerdeydi. At ve katırları ünlüydü. -İlk hayvan öykülerini (fabl) meydana getirenlerin Friğyalılar olduğu sanılmaktadır. LİDYALILAR *Lidya: Bugünkü Gediz ve K. Menderes nehirleri arasındaki bölgenin ilkçağdaki adıdır. -Giges zamanında devlet kurdular. -Başkent Efes yakınlarındaki Sard dir. -Sınırlar doğuda Kızılırmağ a kadar genişledi. -Persler MÖ 546 yılında bu devlete son verdiler. -Bilinen ilk madeni para Lidyalılar tarafından kullanılmıştır. -Altın ve mücevher işlemeciliği,dokumacılık ile uğraşmışlardır. Kral yolunu (Ninova, Sart, Efes arasında) açarak yol güvenliğini sağlamışlardır. Mısır, İskit,Asur,Yunan Şehir devletleriyle ticaret yapmışlardır.tüccarların malları devlet güvencesine alınmıştır. -Çok tanrı dinleri vardır. -Fenike alfabesini kullanmışlardır. İYONYALILAR -İyonlar İzmir ile Büyük Menderes nehirleri arasında kalan bölgenin adıdır. -MÖ 12 yy. Yunanistan dan göç eden Akalar ın bir kısmı Batı Anadolu da İyon şehir devletini kurarak bir ticaret ve sanat merkezi haline getirdiler. Bunların en önemlileri Millet, Efes ve İzmir dir. -Akdenizde ve Karadenizde (Giresun ve Trabzon) koloniler kurarak bu günkü yerleşim merkezlerinin temelini attılar. -MÖ 7.yy da Lidya nın egemenliğine giren İyonya daha sonra Pers imparatorluğuna bağlandı. *İyonya Şehir Devletlerini önce krallar, MÖ 500 den itibaren asillerin kurmuş olduğu OLİGARŞİLER (İktidarın bir grubun veya bir ailenin ya da bir sınıfın elinde bulunması), sonradan da demokratik hükümetler yönetmiştir. -Fenike alfabesini kullanmışlardır. Yunanistan a etki etmişlerdir. Pisagor dünyanın yuvarlaklığını keşfetmiştir. Tales,güneş tutulmasını hesaplamış ve dünyanın ana maddesinin su olduğunu ileri sürmüştür. -Aksimenes, her şeyin havadan meydana geldiğini söylemiştir. URARTULAR -Hazar denizi, Malatya,Erzurum ve Musul ve Halep arasında oturan Huriler tarafından Van (Tuşba) merkez olarak kurulmuştur. (Kurucusu Sardun dur). -MÖ 9.yy kuruldu. Asur ve Kimmerler savaştı. 200 yıl kadar Doğu Anadoluya hakim oldular. -Kimmer ve Saka saldırılarıyla sarsıldılar. 6 / 17

7 -MÖ 600 lerde Medlerin Anadoluya saldırmasıyla devlet yıkıldı. -Çok tanrılı dinleri vardı. Sanat geliştirildi. Asur çivi yazısını kullanmışlardır. Maden ve maden işlemeciliği geliştirilmiştir. Ahirete, öldükten sonra dirilmeye inanıyorlardı. Anadolu Uygarlıklarında Kültür ve Medeniyet Devlet Yönetimi :Hititlerde: -Başta kral bulunurdu (-Baş yargıç -Baş Rahip -Baş Komutandı) -Pankuş (Hititlerde Meclis)-(Parlâmento) -Tavanana (Hititlerde kraliçe) Memleket Yönetimi: *Kralın yanında memurlar sınıfı ile asillerden oluşan meclisler vardı. *İlleri yönetmekle valiler (prensler) görevlendiriliyordu. *Hititlere bağlı devletler üç gruba ayrılırdı: -Müttefik devlet -Tabii devlet -Vassal (bağlı) devlet Sosyal Sınıflar: *Sosyal sınıflar ülke genelinde soylular, rahipler, hürler, namralar (hür-köle arası sınıf) ve kölelerden oluşurdu. *Soylular çok geniş imtiyazlara sahipti. En yüksek makamlara getirilir ve en geniş topraklara sahip olurlardı. -Şehirlerde halk hürlerden (asiller, rahipler, askerler, memurlar, tüccarlar ve köylüler ) ve kölelerden oluşurdu. *Anadolu da yaşayan toplumlar fazla dindar olmadıkları için, Rahipler, Mısırdaki gibi nüfuz kazanamamışlardır. *Köleler: -Savaş esirlerinden oluşurdu. -Tarım işlerinde çalışırlardı. -Bedel ödeyerek hürler sınıfına geçebilirlerdi. -Belli ölçüde mal-mülk sahibi olabilirlerdi. *Yarı insan kabul edildiklerinden cezalar hürlere oranla yarı yarıya uygulanırdı. ORDU -Eli silah tutan herkes silah altına alınırdı. -Kralın, prenslerin ve valilerin özel orduları vardı. -Gerekirse ücretli askerler de orduya alınırdı. -Ordu yaya ve arabalardan oluşurdu. HUKUK -Hititlerde adaletin sembolü güneştir. -İlk kanun koyucu devletlerden biridir. -Aile hukuku (miras) düzenlenmiştir (medeni ilk yasa). -Hititlerde mülkiyet hakkı ve kölenin modern hukuku vardı. -Kanunlar insancıldır. Tazminat cezaları ağırlıktadır (bu konuda Sümerlerden etkilenilmiştir). 7 / 17

8 -En ağır cezalar Krala ve devlete başkaldırmaktır. (cezası ölümdür). EKONOMİK HAYAT -Topraklar kralın malı sayılır ve kral adına ekilirdi. Buna karşılık özel mülkiyete de izin verilmiştir. -Tarım, hayvancılık, madencilik, dokumacılık ve ticaret başlıca geçim kaynağıydı. *Ticari hayat gelişmişti. Anadolu, Kuzey Suriye ve Mezopotamya arasında ticaret gelişmişti. YAZI,DİL VE EDEBİYAT *Hitit ve Urartular, Asur çivi yazısını; Frig, Lidya ve İyonlar, Fenike alfabesini kullanmışlardır. *Hititler edebiyatın çeşitli dallarında eserler vermişlerdir. Bunların başında tanrılarına hesap verdikleri anallar ile destanlar gelir. -Mezopotamya dan etkilenilerek destanlar ve masallar kaleme almışlardır Bu destanların başında Kumarbi Destanı gelir. Gılgamış Destanı Hititçe ye çevrildi. Hititlerin Kumarbi Destanı Yunanlıları etkilemiştir (Yunan şairi Hesidos un Teogonya destanına ilham vermiştir) -Çivi yazısını Asurlular dan alarak kullanmışlardır. -Çivi yazısının yanında geliştirdikler kendi Hiyeroglif yazısını da kullanmışlardır. DİN -Hititler başta olmak üzere Anadoludaki tüm uygarlıkların binlerce tanrısı vardı (en ünlü tanrıları fırtınalar tanrısı Teşup ile karısı Hera idi). -Lidyalılar, Kibele, Artemis, Zeus ve Apollu gibi Yunan tanrılarına tapmışlardır. Anadolu uygarlıkları, tanrılara kurban keserek, yiyecek ve içecek sunarak taparlardı. Hititlerin ve iyonların ahiret inancı zayıftı. Urartular, ahirete inandıklarından mezarlarını oda ve ev şeklinde yaparak, içlerine eşyalar koymuşlardır. 8 / 17

9 BİLİM *Anadolu da gelişen bilim, kendisinden önceki Mezopotamya ve Mısır uygarlıkların yanında Hititlerde Tarihçilik çok ileri bir seviyedeydi. -Anadolu da bilim, İyonya da ileri bir seviyedeydi. İyonya nın zenginliği, coğrafi durumu ve dış dünyayı tanımaları ve kısmen özgür şehir yönetimleri bilim ve kültür hayatını geliştirmiştir. -Yunanistan a tesir eden iyon kültürü, Avrupa kültürünün temelini oluşturmuştur. -Özgür düşünce felsefenin doğmasına neden olmuştur. -Pisagor, matematik ve geometriye bilimsellik kazandırmıştır. MİMARİ -Evler, saraylar ve tapınaklar yapmışlardır (dini mimari gelişti) -Hititlerin İveriz Kabartmaları ünlüdür (taş işçiliği) -Kral Midas ın mezarı Frigler in en ünlü mimari eserlerdir. -Heykeltıraşlıkta ileri giderek Tanrı heykelleri ve Kabartmalar yapmışlardır. -Taştan ve tunçtan heykeller (sfenks: insan başlı aslan) yapmışlardır. MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI -Sümerler: MÖ > Akad ve Elamlılar son vermişlerdir. -Akadlar: MÖ > Gutti ler son vermiştir. -Asurlular: MÖ > Medler ve Babiller son vermiştir. -Babiller: MÖ >Hititler ve Persler son verdi. -Elamlılar -Kaldeliler MEZOPOTAMYA -Fırat ile Dicle nehirleri arasındaki toprakların ilk çağlardaki adıdır. -Mezopotamya nın kuzeyinde Anadolu, doğusunda İran yaylaları, batısında Suriye çölleri, güneyinde Basra körfezi ile Arabistan çölleri yer alır. -Mezopotamya, Yukarı (Toroslardan Bağdat a kadar) ve aşağı (Bağdat tan Basra Körfezine kadar) olmak üzere iki bölümden oluşur. -Mezopotamya da taş bulunmadığından binalar kerpiç ve tuğladan yapılmıştır. Bunlar da fazla dayanıklı olmamıştır. -Halkın zenginleşmesi sonucu özel mülkiyet gelişmiştir. -Sümer ülkesine Sümerler KENGİ derlerdi. SÜMERLER -MÖ 4000 yıllarında doğudan (Ön Asya dan) Aşağı Mezopotamya ya gelerek yerleşmişlerdir. -Sümer (Sinear), Kengi gibi adlarla anılan bu topraklara yerleşen Sümerler şehir devletleri kurmuşlardır. 9 / 17

10 -En önemli şehir devletleri: Ur,Uruk, Lagaş, Eridu, Kiş, Nippur gibi yerleşim merkezleridir. -Bataklıklar kurutularak oluşturulan şehirler, şehir ilahı adına yapılan tapınakların (ziggurat) etrafında evlerin kümelenmesiyle oluşurdu. -Şehirlerin başında Ensi veya Patesi adı verilen rahip-krallar bulunurdu. -Sümer kralları daha sonra Lugal unvanını kullandılar (Ensi unvanını ise Lugal a bağlı küçük krallar taşımaya başladı). -Bu şehir site devletleri sürekli birbirleriyle savaş halindedir. -Sümer ülkesine tek başına hakim olan krala ise Lugal Kalama denirdi. ORDU: -Eli silah tutan her erkek askerdi ve savaşlara katılmak zorundaydı. -Ordu yaya ve arabalılardan oluşurdu. -Erlere--> Erin, komutanlara--> Ukus denirdi. -Mezopotamya da Babillere kadar düzenli orduya rastlanmaz. DİL -Bilinen ilk yazıyı Sümerler kullanmışlardır. -Sümerlerin dili Asya kökenlidir ve Türkçe ye benzer. Sümerler çivi yazısını icat ederek kullanmışlardır. -Sümerlerde tapınaklar birer okuldu ve rahipler öğrencilere ders verirdi. -Gılgamış, Tufan ve Yaradılış destanı Sümerler edebiyatının en güzel örnekleridir. HUKUK -Dünyanın ilk yazılı kanunu MÖ 2375 yılında başa geçen Sümer Lağaş Kralı Urukagina tarafından yapılmıştır. Bu kanunlar ile özel mülkiyet ve aile hukuku düzenlenmiş, kimsesizler ve güçsüzler korunmuştur. - Lagaş Kralı Urukagina, rahiplerin artan baskısını kırmak, ticaret,evlenme,boşanma ve miras ile özel mülkiyet gibi konularda adaleti sağlamaya yönelik kanunlar yapmıştır. -Sümer kanunlarında para cezası ağırlıktadır. Ölüm cezaları azdır.(kanunları) yapan diğer krallar Gudean,Urnamu Şulgel,Nema cezaları azdır. -Sümerlerin bu kanunları Önasya ve Yunanistan ı etkilemiş ve hukuk devletinin kurulmasına öncülük etmiştir. DİN -Sümerlerde dini inanış çok tanrılı bir inanıştır. Her de ayrıca kendine ait bir ilahı vardır. Ülke genelindeki en büyük ilah ise gök ilahı Anu yer ilahı Enlil ve su ilahı Enki dir. -Sümerler Ahiret hayatına inanmazlardı. -Tapınaklarına Ziggurat denirdi. Aynı zamanda okul ve rasathane olarak kullanılırdı (Soğuk hava deposu). 10 / 17

11 SOSYAL HAYAT -Sosyal hayat baba hakimiyetine dayanırdı. Erkek birden fazla kadınla evlenebilirdi. -Halk hürler, yarı hürler (korunanlar), ve köleler olmak üzere üç sınıfa ayrılıyordu. -Hürler bütün haklara sahip kimselerden oluşuyordu (rahipler,asiller, memurlar, askerler ve tüccarlar). Mezopotamya da, Anadolu dakinin aksine kölelerin hiçbir hakkı yoktu. Köle gibi alınıp satılırlardı. EKONOMİ -Ekonominin temeli tarım, hayvancılık ve ticarete dayanıyordu. -Toprak, tanrıların malı sayılıyor ve rahiplerin gözetiminde işletiliyordu (Urukagina reformuyla özel mülkiyet başlamıştır.) -Mezopotamya da dokumacılık ileriydi, yün ve keten dokumacılığı renkli olarak dokunur ve ihraç edilirdi -Tekerleği icad eden Sümerler bunu ticarette ve savaşlarda kullanmışlardır. -İlk defa borç senetlerini de Sümerler kullanmışlardır(ticarette). -Ticarette takas ve para birimi olarak da gümüş külçelerini kullanmışlardır. BİLİM -Burçları bulmuşlardır. Yılı 30 günlük 12 aya bölmüşlerdir (gece-gündüzü 12 şer saat hesaplamışlardır.) -Ay ve güneş tutulmalarını hesaplamış, ay yılına göre takvimi kullanmışlardır. -Çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardır. -Yüzey ve hacim ölçülerini, daireyi 360 dereceye bölmesini biliyorlardı. -Sümerler sayıları 2. ve 3. Dereceden denklemleri biliyorlardı. MİMARİ -Sütün, kubbe ve kemer usulünü Sümerler bulmuşlardır. - -Sümerler süs eşyaları,kabartmalar,hayvan ve bitki resimleri yapmışlardır. -Uruk şehrinde bulunan tapınak en ünlü mimari eserlerdir. -Zafer Anıtı "Akbabalar Sütunu"(Lağaş sitesinin başarısı) AKADLAR (MÖ ) -Samiler tarafından Orta Mezopotamya da Kral Sargon tarafından Agade merkez olmak üzere kurulmuştur. -Sümerler son veren akadlar merkezi ilk devleti kurdular. -Dicle ile Fıratı birbirine bağlayan ilk kanalı açtılar. -Kral Sargon zamanında Elam, Suriye, Lübnan ve Toroslar a kadar topraklarını genişlettiler. 11 / 17

12 (Dünya imparatorluğu deyiminin çıkmasına neden oldular) -MÖ 2150 yılında Zağanos dağlarından gelen Guttiler Akadlar a son verdiler. -Akad larda Krala--> İlahi dünya hakimi veya AkadlıTanrı denirdi. -Dinleri çok tanrılıydı. - BABİLLER (MÖ / ) -MÖ 2 bin yılında Arabistan Mezopotamya ya doğru yeni göçler başladı. -Göç eden bu Sami kavimleri Sümer-Akad kültürünün benimsediler. -Bu dönemde Sümer şehirlerine yeni Babil şehirleri güçlenmeye başladı -Babil Devletine Hititler son verdiler.(mö 1531) -Asurların zayıflaması üzerine Medlerle birleşen Babiller tekrar bağımsızlıklarını kazandılar.(mö 625) -Ancak bu dönemde Kaldeliler üstünlük sağladıklarından bu döneme Kaldeliler de denir. -Persler MÖ 539 da bu devlete son verdiler. -Hammurabi yaptığı kanunlarla "Tanrı Kral" yerine "Hayırsever Kral" kavramını getirdi.(adaletin Çobanı,Kavimler Çobanı) Hukuk devleti anlayışını ilk defa tarihe getirmişlerdir. -Hammurabi kanunları Sümer kanunlarına göre biraz daha serttir. Ancak toplumun bütün kesimlerinin hakları teminat altına alınmıştır. (Medeni,ceza,ticaret,miras) -Kral Nebukadnezar zamanında Kudüs alınarak MÖ 586 Yahudiler Babil e getirmişlerdir. -Babil in asma bahçeleri ve Babil kuleleri. ASURLULAR (MÖ ) -Orta Mezopotamya da Arabistan dan gelen Samilerle Sümerler in karışımıyla Asurlular meydana geldi. -MÖ 2000 yılında kurulan ve Asur merkezi olan bu devlet Anadoluya kadar ticari faliyetlerini geliştirerek ticaret kolonuleri kurdu. -Suriye ye de hakim olan Asurlular, Hammurabi zamanında Babillerin egemenliği altına girdiler. -Tekrar bağımsızlığını elde eden Asurlular Arami göçleri ile sarsıldılar. -Tekrar toparlanan Asurlular ninova şehrini kurdular. -Mısır alınmış Elamlılar devletine son vermişlerdir. -Medler ve Babiller (Kaldeliler) birleşerek Asurluları yıktılar. DEVLET TEŞKİLATI -Başta mutlak yetkililer donatılmış acımasız krallar bulunurdu.(bunlar kendilerini "Dünya hakimi sayarlardı".) -Saraydan sora ordu gelirdi. Devletin temeli orduya dayanırdı. -Asur kanunları daha sertti. -Asur kralı Asur Banipal Ninova kütüphanesini kurdu. -Asurlular da dış ülkelerde ticaret kolonileri kuruluyordu. -Mallar arabalarla ve gemilerle taşınıyordu. -Mezopotamya da dışarıya tahıl,hurma,yün,süs eşyaları satıyor dışardan ise kereste,fildişi,maden alınıyordu. -Sanayi olarak madencilik,dokumacılık ve gemicilik başta geliyordu. -Ticarette takas ve külçelerle gümüş para olarak kullanılıyordu. ELAMLILAR 12 / 17

13 -Güneydoğu Mezopotamya da yaşamışlardır. Başkentleri Sus, tarım ve hayvancılıkla meşhurdur. Genellikle Sümerlerin himayesinde yaşamışlardır. AKDENİZ UYGARLIKLARI MISIR -Bir Afrika ülkesidir. -İlk yerleşim tarihi MÖ 4 bin yıllarına kadar çıkmaktadır. -Mısır tarihi üç bölümde incelenir: Eski, Orta ve Yeni Mısır. -Mısır tarihinde 30 sülale egemen olmuştur. -Mısır medeniyeti, etrafının deniz ve çöllerle çevrili olmasından dolayı işgaller kısa süreli olmuş ve dışarıdan fazla etkilenmemiştir. Ancak başka medeniyetleri etkilemiştir. -Ege göçleri Mısır İmparatorluğunu zayıflattı. -Mısır, sırasıyla Hiksoslar, Habeşliler, Asurlular, Persler, Büyük İskender ve Romalılar tarafından işgal edildi. *Kültür ve Uygarlık:-Mısır Krallarına Firavun denirdi ve insan şeklinde bir ilah kabul edilirdi. -Devlet idaresinde maaşlı memurlar bulunurdu. -Ülke Nom adı verilen illere ayrılmıştı. Başında "Anez" adı verilen valiler bulunurdu. *Din:-Mısırda çok tanrılı bir dini inanış vardı. Tanrılar tabiat ile ilgiliydi (gök, su, toprak, insan vs.) -En önemli tanrıları güneşi simgeleyen Amon-ra, Nil ve iyilik tanrısı Öziris (ölüler tanrısı), analık ve bereket tanrısı İsis, kuraklık ve kötülük tanrısı Set, (vs). -Mısır tarihinin ilk dönemlerinde Horus adı verilen bir tanrıya inanılırdı. -Bu dönemde ilk krallık ortaya çıkmıştır. -Hiyeroglif yazısı bu dönemde bulunmuştur. -Öldükten sonraki hayata inanılırdı. *Ordu: Devamlı ordu vardı ve ihtiyaç halinde halk da silah altına alınırdı. *Yazı: MÖ 4 bin yıllarında Hiyeroglif yazısını kullanmışlardır. -Papirüs kağıdı kullanılmıştır. *Bilim:-Matematik ve tıpta çok ileri gidildi. -Geometri sınır tespitinden dolayı; tıp ölülerin mumyalanmasından dolayı, iç organların tanınmasıyla gelişmiştir. -Pi sayısını bulmuşlardır. - *Sanat: Mısır piramitleri ünlüdür. FENİKE 13 / 17

14 -Samiler ile deniz kavimlerinin karışması sonucu MÖ XII. Yy.da tarih sahnesine çıkmışlardır. -Lübnan dağları ile Asi ırmağı arasında güçlenen Fenikeliler, Akdenizde (Suriye, Rodos, Malta, Sicilya, Kuzey Afrika) koloniler kurarak ticaret yapmışlardır. İngiltere ye kadar uzanmışlardır. -En önemli kolonileri 814 yılında kurulan Kartaca dır. -Ticari hayattaki başarıyı siyasi ve askeri alanda gösterememişlerdir. -MÖ 868 yılında Asurluların, 573 yılında Babillerin egemenliğine girmişlerdir. Ancak ticari alanda varlıklarını sürdürmüşlerdir. -Kuzey Afrika daki Kartaca, Roma ile savaşlara devam etmiştir (MÖ 146 yılında yıkılmıştır.) *Hiyeroglif ve çivi yazısını bilen Fenikeliler, bunu geliştirerek 22 sessiz harften oluşan alfabeyi buldular. -Bu alfabe İbrani, Arami, Arap ve Yunanlılara geçerek gelişmiştir. *Şehircilikte ileri gittiler. Akdeniz dünyasına kültürlerini tanıttılar. -Camcılık, boya ve gemicilikte ileri bir uygarlık meydana getirdiler. İBRANİ -İlk tarihleri Hz. İbrahim ile başlar (Lut gölünün güneyinde, Kenan ülkesinde yaşıyorlardı. Hiksoslar dan kaçarak Aşağı Mısıra yerleştiler.) -Hz. Musa zamanında II. Ramses ile yapılan mücadele sonucu kölelikten kurtuldular ve Sina yarımadasına yerleştiler. -Hz. Musa dan sonra Filistin i ele geçirdiler. -Hz. Davud (as) zamanında Kudüs ele geçirilerek düzenli ordularını ve devletlerini kurmuşlardır. -Hz. Süleyman dan sonra İbraniler arasındaki anlaşmazlıklar sonucu devlet ikiye ayrıldı. -Kuzeyde İsrail, güneyde ise Yahudiler kuruldu. -Asurlular-İsrail devletine son verdiler.(mö 722) -Babiller de Yahudi devletine son verdiler. (MÖ 586) Ve Yahudileri Babil e sürdüler. -Persler Yahudilerin ülkelerine dönmelerine izin verdiler. -Helenizm döneminde isyan eden Yahudiler siyasi haklarını kaybetmişler. -Romalılar Kudüs ü tahrip ederek Yahudileri Filistin den sürmüşlerdir. EGE VE ROMA UYGARLIĞI -Girit--> -Miken (Aka)--> -Dor (Yunan)--> -İskender (Helenistik)--> -Roma--> -Ege medeniyeti, Yunanistan, Batı Anadolu, Makedonya,Ege denizindeki odalarda ve Girit te ortaya çıkmıştır. 14 / 17

15 -Mısır,Anadolu,Suriye,Filistin ve Mezopotamya medeniyeti ile temasa geçmiştir. -Yazı ve takvim bu uygarlıklarda gelişmiştir. GİRİT --> Ege medeniyetinin temelli olmuştur. -MÖ 3 binde küçük devletler kurulduğu bilinmektedir. -MÖ 2 binde siyasi ve kültürel gelişme göstermiştir. -Adada en önemli saray Knosos sarayıdır. -Girit ile Mısır arasında ticaret gelişmiştir. -Girit te iki yazı kullanılmış(a okunamamış B okunmuş) -MÖ 2000 yılının ortalarında bu uygarlık yıkılmıştır. -Öldükten sonra hayata inanıyorlardı. MİKEN (AKA) MEDENİYET -MÖ yılları arasında Yunanistan dan egemen olan siyasi topluluğun adıdır. -Girit ten etkilenmişlerdir. -Milken şatosunda Miken uygarlığının özelliğini görmek mümkündür. -Dorlar MÖ 1200 Akadlara son verdiler. -İlk boğaz savaşı, Mikenlerle Truvalılar arasında olmuştur. (Truva Savaşı) YUNAN (GREK) -MÖ 1200 lerde Yunanistan a gelen Dorlar, şehir devletleri kurarak bu uygarlığı meydana getirdiler. -Kurulan şehir devletleri içerisinde en önemlileri Isparta, Atina, Korint, Teba vs gibi şehirlerdir. -Şehir devletlerinin başında krallar, bunların etrafında da aristokratlar sınıfı meydana geldi. -MÖ 7 ve 6 yy. Aristokratlar (asiller), kralı devirerek idareyi ele geçirdiler.(asiller yönetimi) -Yönetimden memnun olmayan orta sınıflar ilk halde birleşerek Aristokratları iktidardan uzaklaştırdı. Böylece Tiranlıklar oluştu. Yeni kanunlar yapıldı. Halk bir takım haklar elde etti. -Halk ve asiller birleşerek diktatörleşen Tiranlığı yıktılar. -Bunun sonunda halkın katıldığı demokratik meclisler kuruldu. -(Tiranlıklar ilk defa İyonya da görülmüştür. -Ortasınıf (tüccar, sanayici, gemici, sanatkarlar)-->ticari hayatın canlanması ile meydana geldi. -Yunanistan da şehir devleti (polisinin) amacı halkın (yurttaşın) mutluluğunu sağlamaktır. -İlk çağın en demokratik devletleri eski Yunanistan şehir devletleridir. -Isparta da 3 sınıf :Ispartalılar, Periyekler (dağlardaki Akalar), İlotlar (boyunduruk altındaki halk) -Atina üç sınıf- Soylular-küçük toprak sahipleri (köylüler), köleler vardı -Isparta yı yaşlılar meclisi, Atina yı ise Arhonlar (9 kişiden oluşur) yönetiyordu. -MÖ önce 490 yılında Pers-Yunan savaşlarında maratonda Yunanlılar Pers leri bozguna uğrattı. -Atina Isparta rekabeti 27 yıl devam eden Peloponnes savaşlarına neden oldu. Isparta üstün geldi. -İskender in Yunanistan ı ele geçirmesiyle İskender medeniyeti başladı. YUNANİSTADA FELSEFE -Sokrat, Eflatun ve Aristo, en ünlü filozoflarıdır. -Sokrat -->insanları doğru yola getirmek için mücadele etmiş, çokdüşman kazanmıştır. Yargılanmıştır. 15 / 17

16 Eflatun-->ideal devlet fikrini savunmuştur. Akedemia adlı ilk üniversitenin kurucusudur. Aristo-->ilimleri ilk defa tasnif etmiştir. Devlet yönetimiyle ilgili "Politika" adlı eserini yazmıştır. TARİHÇİLİK -Herodot-->Tarihçilerin babası kabul edilir. Ünlü Historia adlı eserinde Yunan tarihini yazmıştır. (MÖ 450 yıllarında yaşamıştır). -Tukudides-->Peloponnes (Atina ile Isparta arasındaki) savaşlarını anlatmıştır. -Ksenofon-->Hellenika ve Onbinlerin Ricatı adlı eserlerin sahibidir. TIP -Hipokrat-->Her hastalığın bir sebebi olduğunu ileri 16 / 17

17 17 / 17