KRİMİNOLOJİ Nisan 2015 Öz Kontrol Teorisi. Yar.Doç.Dr. Tuba TOPÇUOĞLU İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ

Transkript

1 KRİMİNOLOJİ -2- Yar.Doç.Dr. Tuba TOPÇUOĞLU 9 Nisan 2015 Öz Kontrol Teorisi İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ

2 Teori Temel kavramlar Temel önermeler Ampirik geçerlilik Suç önleme stratejisi Sosyal kontrol teorisi (Hirschi) -Bağlılık -Adanmışlık -Sürekli meşguliyet -İnançlar -Kişinin topluma olan bağı zayıfladıkça ya da koparsa sapma/suçluluk artar - Oldukça araştırma mevcuttur. - Ampirik geçerliliği zayıf-orta arası. -Kişiler ve aileler üzerinden bağları kuvvetlendirmek amacıyla gerçekleştirilen müdahale programları

3 ÖZ-KONTROL TEORİSİ (Gottfredson ve Hirschi, 1990) Genel bir suç teorisidir: Her yaşta ve her koşulda, suçtan kaçınma ya da suç işleme eğilimindeki bireysel farklılıkları açıklamaktadır. Sadece suç davranışını değil, bütün sapma ve suça benzer davranışları da açıklamaktadır. «Öz-kontrol», kişiyi suçtan alıkoyan tek kontrol mekanizmasıdır.

4 ÖZ-KONTROL TEORİSİ Temel önerme: Düşük öz-kontrole sahip olan insanların, yüksek öz-kontrole sahip insanlar ile karşılaştırıldıklarında, suç davranışında bulunma ihtimalleri hayatlarının her aşamasında ciddi oranda daha yüksek olacaktır. Öz-kontrol: Kişinin her türlü suç işleme fırsat ve teşviklerine rağmen suç işlememe yolunda dayanma gücünü ifade etmektedir. Suç davranışları anlık haz sağlar, heyecan verici ve risklidir, uzun vadede fazla kazanç getirmez, çok yetenek ve planlama gerektirmez.

5 ÖZ-KONTROL TEORİSİ (Gottfredson ve Hirschi, 1990) Düşük öz-kontrol tek başına suç davranışına yol açmayacaktır; kişinin ve ortamın diğer özellikleri de önemlidir. Düşük öz-kontrolün kaynağı olarak özellikle aile içerisindeki sosyalleşmeye, etkin olmayan çocuk yetiştirme tekniklerine vurgu yapılmaktadır. Bu teoriye göre çocuğun öz-kontrolü çocukluk evresinde gelişir ve sonrasında ise yaşamı boyunca büyük oranda sabit kalır.

6 ÖZ-KONTROL TEORİSİ (Gottfredson ve Hirschi, 1990) Öz-kontrol düzeyi düşük olan kişiler, daha fazla suç işleme potansiyeline sahiptir. Çünkü bu kişiler, daha tahammülsüz, sabır ve sebattan yoksun, heyecanı ve tehlikeyi seven, her an risk almaya hazır, hayal kırıklıklarına dayanma gücü az, sözlü ifade kabiliyetleri zayıf, problemlerini fiziksel güç kullanarak çözmeye eğilimli ve (suç davranışı gibi) anlık tatmin sağlayan davranışlarda bulunma ihtimali yüksek olan kişilerdir.

7 ÖZ-KONTROL TEORİSİ (Gottfredson ve Hirschi, 1990) Bu kişiler, ani ve tepkisel hareket etme ve uzun vadeli planlar yapamama eğilimi gösterdiğinden ve şimdi odaklı bir akış açısına sahip oldukları için hareketleri sonucunda ortaya çıkması muhtemel riskleri doğru hesaplayamazlar. Bu nedenle suç işleme olasılıkları daha yüksektir. Öz-kontrol düzeyi düşük olan bu kişilerin suç davranışı dışında anlık haz sağlayan içki, sigara ve uyuşturucu madde kullanma ihtimalleri de daha yüksektir.

8 ÖZ-KONTROL TEORİSİ NİN (1990) AMPİRİK GEÇERLİLİĞİ Pratt ve Cullen (2000): Düşük öz-kontrol ile suç arasındaki ilişkiyi test eden 21 kesitsel ve boylamsal çalışmayı içeren bir meta-analiz gerçekleştirdiler. Sonuçlar teoriden beklenen yönde tutarlı bulgular sunmuştur. Öz-kontrol değişkenleri ortalama olarak suçluluktaki değişimin %19'unu açıklamıştır. Sonuç olarak, düşük öz-kontrol, suç davranışını belirleyen önemli bir etken olarak kabul edilmelidir.

9 ÖZ-KONTROL TEORİSİ NİN (1990) AMPİRİK GEÇERLİLİĞİ Ancak araştırma bulguları bize düşük öz-kontrolün suçluluğu açıklayan tek etken olduğu önermesini desteklememektedir. Bazı çalışmalar düşük öz-kontrol değişkenine ilaveten başka değişkenler de eklemişlerdir: akranlarla ayırıcı birliktelik içinde olma veya suç davranışını destekleyen tanımlamalar gibi. Bu çalışmalar şunu göstermekte ki bu değişkenler hep beraber suçluluğu daha iyi açıklamaktadır.

10 ÖZ-KONTROL TEORİSİ NİN (1990) AMPİRİK GEÇERLİLİĞİ Dolayısıyla Hirschi ve Gottfredson'un şu önermeleri ampirik olarak desteklenmemiştir: Öz-kontrol değişkeninin suçluluk üzerindeki etkisini hesaba kattıktan sonra sosyal öğrenme değişkenlerinin suçluluğu açıklamakta fazla bir katkısı olmayacaktır. Akranlar ile suçluluk arasında istatistiksel olarak gözlemlenen ilişki sahtedir ve bu süreçte antisosyal tutumların öğrenilmesi suçluluğun oluşmasında gerekli değildir.

11 ÖZ-KONTROL TEORİSİ (1990) VE SUÇ ÖNLEME Bu teoriye göre suçluluğun sebebi düşük öz-kontrol düzeyidir ve bu da çocuklukta aile içindeki sosyalleşme sürecinde gelişir ve sonrasında büyük oranda durağanlık gösterir. Dolayısıyla suç sonrası cezalandırma ya da rehabilitasyon suçluluğu azaltmakta işe yaramayacaktır. Suçluluğun önlenmesinde en etkili önlem erken dönemlerde aileler üzerinde gerçekleştirilen müdahaledir.

12 Teori Temel kavram Temel önerme Ampirik geçerlilik Suç önleme stratejisi Öz-kontrol teorisi (Gottfredson, Hirschi) - Öz-kontrol - Düşük öz-kontrol düzeyi sapma/suçluluğa yol açmaktadır. - Oldukça araştırma mevcuttur. - Ampirik geçerliliği zayıf-orta düzeyindedir. -Erken çocukluk döneminde aileler üzerinden gerçekleştirilen müdahaleler -Tedavi ya da rehabilitasyon mümkün olmamaktadır.