Düzce Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları. Sigara Bırakma Polikliniği Sonuçları

Transkript

1 Düzce Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Öner BALBAY 1, Ali Nihat ANNAKKAYA 1, Gülşen AYTAR 2, Cahit BİLGİN 3 1 AİBÜ Düzce Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı; Öğretim Üyesi 2 AİBÜ Düzce Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı; Sosyal Hizmet Uzmanı 3 AİBÜ Düzce Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı; Araştırma görevlisi, Düzce ÖZET Ocak-Aralık 2001 tarihleri arasında Sigara Polikliniğine başvuran 49 olguya Fagerstrom nikotin bağımlılık testi ve ayrıntılı sigara anamnezi içeren anket uygulandı. Fizik muayene, sipirometrik ölçümler, akciğer grafisi, hemogram, biyokimya, elektrokardiyogram ve exhale karbonmonoksit ölçümü rutin olarak yapıldı. Bırakma planı ve tarihi belirlendi. Fagerstrom Bağımlılık Testi (FBT) 6 ve üzeri olan olgulara nikotin replasman tedavisi (NRT) uygulandı. Tüm olgular ilk hafta, 1. ay ve daha sonra 6. ayda takip edildi. Ortalama yaşları 39±13 olan 21 Kadın ve 28 Erkek, toplam 49 kişi incelendi. Olguların %77.6 sı kendi isteği ile gelmiş, %22.4 ü ise doktor tarafından yönlendirilmişti. Ortalama 27±27 paket/yıl sigara içme öyküsü vardı. Sigara bırakma programına alınan olgular Fagerstrom bağımlılık testi yüksek olduğu için farmakoterapi verilen (NRT verilen grup, 30/49) ve verilmeyen (NRT dışı grup, 19/49) olarak iki grupta değerlendirildi. NRT (%61.2) verilen grubun 11 ine nikotin sakızı, 19 una transdermal nikotin bandı uygulandı. 6 aylık izlem sonunda %22.4 (11/49) olgu sigarayı bıraktı. Erkeklerin bırakma oranı (%32.1), kadınlardan (%9.5) daha fazla bulundu (p=0.06). NRT verilen ve verilmeyen grup arasında bırakma oranları açısından istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı (nikotin tedavisi ile %20, nikotinsiz %26.3) (p>0.05). Sigarayı bırakan olgular, ki bu durum kendilerine ilk görüşmede vurgulandı, akciğer grafilerinde anormallik bulunup bulunmamasına göre değerlendirildiğinde; önemli bir ayrıntı olarak akciğer grafilerinde anormallik olan (7/13) olguların, grafileri normal olanlardan (4/36) sigarayı daha yüksek oranda bıraktığı tespit edildi (p=0.004). Başarı oranları istenen düzeyde olmasa da bu çalışmada sigarayı bıraktırmada psikososyal yaklaşım, nikotin sakız ve bantları benzer oranlarda etkili bulundu. Sigara bıraktırma poliklinikleri hekimlerin profesyonel sorumluluğu altında çalışmaya devam etmelidir. Anahtar Sözcükler: Sigarayı bırakma, Sigara içme, Nikotin tedavisi The Results of Smoking Cessation Programmes in Chest Diseases Department of Duzce Medical Faculty SUMMARY 49 subjects applied to smoking cessation unit from January to December 2001 have been evaluated according to The Fagerstrom Test for Nicotine Dependence (FTND). Detailed history, physical examination, spirometry, chest film, all biochemical parameters, electrocardiogram and exhaled carbonmonoxide levels have been taken routinely. Subjects of FTDN result over six are included in nicotine replacement therapy (NRT). Follow-up of subjects were done in the first week and month and then sixth month, respectively, and with telephone calls in between. The mean age of 49 subjects (21 female, 28 male) was 39±13. The number of self-applicated and physician advised subjects to quit smoking was 38 (%77.6) and 11 (%22.4) respectively. The mean smoking time was 27±27 package per year. Two types of smoking cessation interventions are described: psychosocial interventions (non-nrt group, 19/49) and pharmacotherapy (NRT group, 30/49). Nicotine gum and transdermal nicotine patches were prescribed to 11 and 19 of subjects included in NRT group, respectively. After 6 months follow-up %22.4 (11/49) of subjects were quitted smoking. Among these 11 subjects (9 male, 2 female) 6 was in NRT group. The percentages of quit smoking of male and female were 32.1 and 9.5, respectively (p=0.06). Also there was no statistically significant difference between the effectiveness of current smoking cessation interventions as well as strategies that can be used to encourage cessation among subjects (p>0.05). Another important point is that there was statistically significant difference between subjects having any abnormalities in their chest film (7/13) and the ones having no abnormality (4/36) (p=0.004). Nicotine gum, nicotine patch and one psychosocial therapy appear to be equally effective and safe. As there are no proven treatment-matching protocols, patients should choose the treatment(s) they believe will be most effective for them. Key Words: Smoking cessation, Smoking, Nicotine replacement therapy Ö Balbay ve ark 10

2 GİRİŞ Sigara ile ilişkili hastalıklar günümüzün en önemli sağlık problemlerinden biridir (1). Önlenebilir ve erken ölüm nedenleri arasında başta gelmektedir (2). Bu kötü alışkanlıktan insanları vazgeçirmek, sigara ilişkili hastalıkların tedavisinden daha önemlidir. Yeni başlayanların sorumlusu sigara içenlerdir. Bu nedenle sigarayı bırakma konusunda pek çok strateji geliştirilmeye çalışılmıştır. Sigara içenlerin bırakma girişimleri için hekimlerin bırakma tavsiyelerinin önemli bir rol oynadığı bilinmektedir. Tüm bunlar sigaranın bıraktırılmasında hekimlerin profesyonel bir sorumluluğu olduğuna inanılmasına katkıda bulunmuştur. Bunun sonucu pek çok sağlık biriminde sigarayı bırakma poliklinikleri adı altında tıbbi ve sosyal destek sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmada Düzce Tıp Fakültesi Sigara Bırakma Polikliniği sonuçlarını değerlendirmek amaçlandı. GEREÇ VE YÖNTEM Ocak-2001 tarihinden beri fakültemiz Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı bünyesinde Sigara bırakma polikliniği hizmet vermektedir. Poliklinik 1 göğüs hastalıkları uzmanı ve 1 sosyal hizmet uzmanı tarafından yürütülmektedir. Tespit edilen tüm sigara içicilerinin ayrıntılı sigara içme öyküleri sorgulanarak, açık ve güçlü bir şekilde sigarayı bırakmaları tavsiye edildi. Sigara ile ilişkili hastalıklar özellikle vurgulanarak bilgi ve yardım için sigara polikliniğine başvurmaları önerildi. Ocak- Aralık 2001 tarihleri arasında sigarayı bırakma polikliniğine başvuran olgular Sosyal Hizmet Uzmanı tarafından karşılandı. Herkese Fagerstrom nikotin bağımlılık testi (3) ve ayrıntılı sigara içme öykülerini içeren bir anket uygulandı. Bırakmayı düşünen ancak kendini buna hazır hissetmeyenler bilgilendirildi ve cesaretlendirildi. Broşürler verilerek kendilerini hazır hissettiklerinde tekrar gelmeleri için randevular verildi. Bırakmaya istekli olanlar saptandı. Göğüs hastalıkları Uzmanı tarafından fizik muayene, Solunum Fonksiyon Testleri, PA akciğer grafisi, Hemogram, Biyokimya, EKG ve ekshale CO sevyesi (ppm) ölçümü yapıldı. Endişeler, olası sorunlar ve bunlara karşı alınacak önlemler konuşularak bırakma planı ve tarihi belirlendi. Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi 6 ve üzeri olan olgulara 3 hafta süre ile nikotin replasman tedavisi uygulandı. Tüm olgular tercihen ilk hafta, 1. ay ve daha sonra 3 ayda bir kontrole çağrıldı. Kontrolde yaşanan sıkıntılar, nikotin tedavisi ile ilgili sorunlar, sigara içip içilmediği sorgulanarak ekshale CO ölçümleri yapıldı. Yaşanan sorunlar giderilmeye çalışıldı. Verilerin istatistiksel analizinde SPSS (10.0) istatistik programı kullanıldı. Bırakma oranlarının karşılaştırılması κ 2 testi ile yapıldı. Ortalamaların karşılaştırılması student t testi ile yapıldı. BULGULAR Ortalama yaşları 39±13 olan 21 kadın ve 28 erkek, toplam 49 kişi sigarayı bırakma isteği ile polikliniğimize geldi. Olguların %77.6 sı kendi istekleri ile gelmiş, %22.4 ü ise doktor tarafından gönderilmişti. Ortalama 27±27 p-yıl sigara anemnezi, %98 filtreli sigara kullanımı mevcuttu. Sigara içme süreleri ve günlük içilen sigara miktarları Şekil 1 ve 2 de gösterilmiştir. Olguların %49 u günde 1 paketten (20 adet) fazla sigara içmekte idi. Yine olguların %91.8 i on yıldan fazla süredir sigara içiyordu. Çay, kahve ve alkol alınması %73.5 olguda sigara içme isteğini artırıyordu. Olguların sigara içme isteğini artıran ortamlar Tablo 1 de gösterilmiştir. En çok sigara içme isteği uyandıran durum %67.3 oranında stres, gerginlik ve olağan dışı olaylardı. Olguların %73.5 i daha önce sigarayı bırakmayı düşünmüş ve %61.2 si (30/49) bırakmayı kendi başlarına denemişlerdi. Daha önce 6 aydan daha uzun süreli sigarayı bırakanlar ve sonra tekrar başlayanlar olguların %18.3 ünü (9/49) oluşturmakta idi. %30.6 olguda kilo alma korkusu sigara içmeyi sürdürmede bir etkendi. Fagerstrom nikotin bağımlılık testi 6 ve üzeri olan 30 olguya (%61.2) nikotin replasman tedavisi uygulandı. Ö Balbay ve ark 11

3 OLGULARIN SİGARA İÇME SÜRELERİ GÜNLÜK İÇİLEN SİGARA ADETİ > 20 YIL n=24 (%50) 1-5 YIL n=6 (%12) 5-10 YIL n=7 (%14) > 20 TANE n=17 (%35) 5-10 TANE n=4 (%8) YIL n=12(%24) TANE n=28 (%57) Şekil 1. Olguların Sigara İçme Süreleri Şekil 2. Olgularda Günlük içilen sigara adeti Tablo 1. Sigara içme isteğini artıran ortamlar Durum Olgu sayısı % Stres, gerginlik, olağan dışı olaylar Arkadaş Ortamı Yalnız kaldığında İş ortamı Ev ortamı Tablo 2. Olguların Özelliklerine göre 6 aylık bırakma oranlarının karşılaştırılması Sigarayı Bırakanlar Sigarayı Bırakmayanlar n n (%) n (%) Toplam (22.4) 38 (77.6) Cins Erkek 28 9 (32.1) 19 (67.9) Kadın 21 2 (9.5) 19 (90.5) Sigara içme süresi <20 yıl 25 3 (12.0) 22 (88.0) 20 yıl 24 8 (33.3) 16 (66.7) Günlük içilen sigara <20 adet 32 7 (21.9) 25 (78.1) 20 adet 17 4 (23.5) 13 (76.5) Nikotin tedavisi Var 30 6 (20.0) 24 (80.0) Yok 19 5 (26.3) 14 (73.7) Nikotin tedavisi türü Bant 11 3 (27.3) 8 (72.7) Sakız 19 3 (15.8) 16 (84.2) Akciğer Grafisi Normal 36 4 (11.1) 32 (88.9) Patoloji Var* 13 7 (53.8) 6 (46.2) Alkol Var 32 8 (25.0) 24 (75.0) Yok 17 3 (17.6) 14 (82.4) Kilo alma korkusu Var 16 3 (18.8) 13 (81.3) Yok 33 8 (24.2) 25 (75.8) Daha önce başarısız deneme Var 30 9 (30.0) 21 (70.0) Yok 19 2 (10.5) 17 (89.5) * Aşırı havalanma bulguları, sekel lezyonlar ve kardiyomegali p Ö Balbay ve ark 12

4 Tablo 3. Sigarayı bırakan ve bırakmayanların yaş ve sigara içme miktarlarının karşılaşrırılması Sigarayı Bırakanlar Sigarayı Bırakmayanlar p (ortalama±sd) (ortalama±sd) Yaş (yıl) 43±12 38± Sigara (p-yıl) 31±23 26± aylık izlem sonunda sigarayı bırakma oranı %22.4 (11/49) olarak bulundu. Erkeklerin bırakma oranları (%32.1) kadınlardan (%9.5) daha yüksek bulundu (p=0.06). Nikotin tedavisi verilen grupta %20 (6/30), verilmeyen grupta ise %26.3 (5/19) oranında sigarayı bırakma gözlendi (p>0.05). Akciğer grafilerinde patoloji olanların (ki bu durum kendilerine ilk görüşmede bildirilmiştir) akciğer grafisi normal olanlardan anlamlı olarak daha yüksek oranda sigarayı bıraktığı tespit edildi. (p=0.004) Nikotin replasman tedavisi ve türü, alkol kullanma, kilo alma korkusu ve daha önce sigarayı bırakmayı denemiş olmak sigara bırakma oranlarını anlamlı etkilemiyordu (Tablo 2). Bırakanlar ile bırakmayanların yaş ve sigara içme miktarı (p-yıl) ortalamaları farklı değildi (Tablo 3). TARTIŞMA Bütün sigara bıraktırma programları, sigara sorgulanması, sigaranın zararları ve bırakma konusunda bilgilendirme, bırakma kararı verenlerde nikotin replasman tedavisi ve hastanın düzenli izlenmesi ilkesine dayanmaktadır. Bir çok çalışmada hangi form kullanılırsa kullanılsın, nikotin replasman tedavisinin başarı oranlarını yaklaşık 2 kat artırdığı raporlanmıştır (4-8). Nikotin bantlarının incelendiği bir meta-analizde 6 aylık başarı oranı %22 iken bu oran plaseboda %9 dur (5) olguyu kapsayan 53 çalışmanın değerlendirildiği bir meta-analizde tüm nikotin formlarının etkinliği incelenmiş ve 6 aylık başarı oranı %18.6 bulunmuştur. Plasebo grubunda ise bu oran %10.2 dir (6). Ülkemizde bildirilen bırakma oranları; Marmara Üniversitesi 1 yıllık %7.6, Uludağ Üniversitesi 1 yıllık % 40 ve İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 3 aylık %47.9 dur (9-11). Düzce sigara polikliniğine gelen hastaların %34.7 sinde günde 20 adetten fazla ve %91.8 inde ise 10 yıldan uzun süredir sigara içme öyküsü olduğu göz önüne alındığında %22.4 lük 6 aylık bırakma oranları daha fazla önem kazanmaktadır. Nikotin tedavisi verilen ve verilmeyen grup karşılaştırıldığında oranlar bir birine yakındır. (verilen %20, verilmeyen %26.3) Nikotin replasman tedavisi olmayan grupta bırakma oranları daha yüksek gibi görünse de bu grup zaten Fagerstrom bağımlılık testinde nikotin bağımlılığı düşük çıkan dolayısı ile zaten daha kolay sigarayı bırakması beklenen gruptur. Göreceli bu fark istatistiksel olarak da anlamlı değildir. Buradan çıkacak önemli bir sonuç da herkese nikotin replasmanı tedavisinin gerekli olmadığıdır. Literatürle uyumlu olarak erkeklerin bırakma oranları (%32.1) kadınlardan (%9.5) daha yüksek bulundu. Aradaki fark istatistiksel anlamlılığa yakın idi (p=0.06). Kilo alma korkusunun sigara içmeyi sürdürmede önemli bir faktör olduğu ve özellikle kadınlarda bırakma oranlarını etkileyebileceği yönünde yayınlar mevcuttur (12-14). Bazı çalışmalarda kilo alımının tedavi uyumu ve başarısını etkilemediği savunulmuştur (15). Bu çalışmada %30.6 olgu sigarayı bıraktığında kilo almaktan korktuğu halde, bu durumun bırakma oranlarını anlamlı etkilemediği tespit edildi. Sigara içenlerin %70 inin en azından bir kez ciddi bırakma girişiminde bulundukları (16) ve sigarayı bırakıp tekrar başlayanlarda tedavi güçlükleri bildirilmiştir (17). Benzer şekilde bizim çalışmamızda da sigarayı bırakma polikliniğine müracaat eden olguların %61.2 si bırakmayı kendi başlarına denemişlerdi. Hatta %18.3 ünün daha önce kendi çabaları ile 6 aydan daha uzun süreli sigarayı bırakıp sonradan tekrar başlamışlardı. Ancak bu olgularda bırakma oranları diğerlerinden farklı bulunmadı. Altta yatan sigara ilişkili hastalığı olanların daha kolay sigarayı bıraktığı bilinmektedir (18-20). Buna paralel bir sonuç olarak başvuru sırasında akciğer grafisinde patoloji olduğu Ö Balbay ve ark 13

5 kendilerine bildirilen grupta sigara bırakma oranları anlamlı olarak daha yüksek bulundu. Sonuç olarak bu çalışmada sigarayı bıraktırmada psikososyal yaklaşım ile nikotin sakız ve bantları benzer oranlarda etkili bulundu. Başarı oranları istenen düzeyde olmasa da sigara bıraktırma poliklinikleri hekimlerin profesyonel sorumluluğu altında çalışmaya devam etmelidir. Toraks Derneği 5. Yıllık Kongresi Nisan 2002 ANTALYA da poster olarak sunulmuştur. Yazışma Adresi: Dr. Öner BALBAY AİBÜ Düzce Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD. Konuralp / DÜZCE e-posta: obalbay@yahoo.com KAYNAKLAR 1. Karnath B. Smoking cessation. Am J Med 112: , Doll R, Peto R. Mortality in relation to smoking: 20 years observations on male British doctors. BMJ 2: , Heatherton TF, Kozlowski LT, Frecker RC, Fagerstrom KO. The Fagerstrom Test for Nicotine Dependence: a revision of the Fagerstrom Tolerance Questionnaire. Br J Addict 86: , Hays JT, Croghan IT, Schroeder DR, Offord KP, Hurt RD, Wolter TD, Nides MA, Davidson M. Ower-the-counter nicotine patc therapy for smoking cessation: results from randomized, double-blind, placebo-controlled, and open label trials. Am J Pullic Health 89 (11): , Fiore MC, Smith SS, Jorenby DE, Baker TB. The effectiveness of the nicotine patch for smoking cessation. A meta-analysis. JAMA 271: , Silagy C, Mant D, Fowler G, Lodge M. Metaanalysis on efficacy of nicotine replacement therapies in smoking cessation. Lancet 343: , Karnath B. Smoking Cessation. Am J Med. 112: , Shiffman S, Rolf CN, Hellebusch SJ, Gorsline J, Gorodetzky CW, Chiang YK, Schleusener DS, Di Marino ME. Real-World efficacy of prescription and over-the-counter nicotine replacement therapy. Addiction 97(5): , Karakurt S, Ceyhan B, Akay S, Erdoğan K, Çelikel T. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi sigara polikliniği sonuçları. TÜSAD XXV. Kongre Özet Kitabı TP 100, Özyardımcı N, Yüksel EG, Uzaslan EK, Özcan T, Karadağ M, Gözü O, Ege E. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları sigarayı bıraktırma polikliniği'nin 2. Yıl sonuçları. Bursa Devlet Hastanesi Bülteni 14: , B.Tutluoğlu, İ.Keskinel, N.Koç, L.Bilgin, M.Erk, S.Umut. Sigara Bırakma Polikliniğimizin 1 Yıllık İzlem sonuçları. Toraks Dergisi 2 (Ek 1): SS-28, O Hara p, Connett JE, Lee WW, Nides M, Murray R, Wise R. Early and late weight gain following smoking cessation in the Lung Healt Study. Am J Epidemiol 148(9): , Williamson DF, Madans J, Anda RF, et al. Smoking cessation and severity of weight gain in a national cohort. N Engl J Med 324: , Hall SM, Tunstall CD, Vila KL, Duffy J. Weight gain prevention and smoking cessation: cautionary findings. Am J Public Health 82: , Pirie PL, McBride CM, Hellerstedt W, Jeffery RW, Hatsukami D, Allen S, Lando H. Smoking cessation in women concerned about weight. Am J Public Health 82(9): , US Dept of Health and human Services: Preventing Tobacco use among young people: A report of the surgeon general. Atlanta, Ga: US Dept of Health Service, Centers for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health, Gourlay SG, Forbes A, Marriner T, Pethica D, McNeil JJ. Double blind trial of repeated treatment with transdermal nicotine for relapsed smokers. BMJ 311(7001): , America Thoracic Society. Cigarette smoking and health. Am J Respir Crit Care Med 340: , National cancer institute: Tobacco and clinician: interventions for medical and dental practice. Natl Cancer Inst Monogr 5:1-22, Pederson LL, Wanglin JM, Lefcoe NM. The effects of counseling on smoking cessation among patients hospitalized with chronic obstructive pulmonary disease: a randomized clinical trial. Int J Addict. 26: , Ö Balbay ve ark 14