titel Undertitel Tütün satmak Turkiska

Transkript

1 titel Undertitel Tütün satmak Turkiska

2 İÇİNDEKİLER 1 TÜTÜN SATMAK 4 TÜTÜN ÜRÜNLERİ SATIŞINDA GEÇERLİ OLAN KURALLAR NELERDİR? 10 TÜTÜN YASASININ GEREKTİĞİ GİBİ UYGULANDIĞINI KİMLER DENETLER? 12 SATIŞLA İLGİLİ OLARAK TÜTÜN YASASI ÇİĞNENDİĞİNDE NE OLUR? 15 TÜTÜN ÜRÜNLERİNİN İŞARETLENMESİNE DAİR DAHA GENİŞ BİLGİLER 16 TÜTÜN VERGİSİ İLE İLGİLİ GEÇERLİ KURALLAR NELERDİR? 18 TÜTÜNLE İLGİLİ ÖZEL KURALLAR NEDEN VARDIR? 22 SERİ KILAVUZ 27 KAYNAKÇA İSVEÇ HALK SAĞLIK ENSTİTÜSÜ, ÖSTERSUND 2010 ISBN KAPAK FOTOĞRAFI: SANDRA PETTERSSON/FOTOGRAFTINA & CO FOTOĞRAF EKİ: S. 2 GEORGE DOYLE/GETTY IMAGES, S. 3 NETTAN OLIW, S. 6, 23, 24 SANDRA PETTERSSON/FOTOGRAFTINA & CO, S. 8 OCH S. 17 PHOTOS.COM, S. 11 TINA STAFRÉN/FOTOGRAFTINA & CO, S. 26 TRANSPORTSTYRELSEN İLLÜSTRASYON: S. 20 SYRE GRAFİK PRODÜKSİYON: AB TYPOFORM BASKI: TABERGS TRYCKERI, TABERG 2010

3 TÜTÜN SATMAK Bu broşür tüketicilere ve tütün satmakta olan ya da satmayı düşünenlere yöneliktir. Burada yer alan bilgiler, valilikler, belediyeler, Tüketiciler Dairesi, Gümrükler Genel Md. ve Vergi Dairesinin çalışanlarıyla birlikte İsveç Halk Sağlık Enstitüsü tarafından oluşturulmuştur. Öte yandan broşür özet bilgiler içermektedir. Daha ayrıntılı bilgi, Tütün Ürünleri Yasası (1993:581 sayılı) ile İsveç Halk Sağlık Enstitüsü nün adresli sitesinde bulabileceğiniz Tütün Yasası kılavuz kitabında yer almaktadır. Daha fazla bilgi ve destek için bağlı olduğunuz belediyeye de başvurabilirsiniz. Giriş Bugün batı dünyasında görülen hastalık, ıstırap ve erken ölümlerin en büyük nedeni sigara kullanmaktır. Tütün kişide bağımlılık yaratmaktadır ve kişi ne kadar erken yaşta tütün kullanmaya başlarsa hastalık riskleri de o derece artmaktadır. Öte yandan, gelişme evresinde tütün kullanılmaz ise yetişkin yaşlarda tütün kullanmaya başlama riski çok azalır. O nedenle, erken tütün kullanımını engelleyecek ya da geciktirecek önlemler alınması halkın daha sağlıklı olmasına yol açar. Tütünün zararlı etkilerini sınırlandırmak için, Tütün Yasasında tütün ürünleri ticaretine ilişkin bir dizi kurallar vardır. Bunların arasında, 18 yaş altındakilere tütün satılamayacağı ve tütün ürünlerinin üzerinde, tütünün zararlarını belirten uyarı ibareleri olması gerektiği gibi hükümler vardır. 1

4 2

5 Tütün ürünü nedir? Tütün ürünü, içinde belli bir oranda tütün bulunan ve içmek, çiğnemek, dudak altına yerleştirmek ya da emmek (bkz. AB yönergesi 2001/37/EG) amacıyla kullanılır. Örneğin, sigara, puro, puro yaprağı, ince puro, pipo ve sarma tütünü, dudak altı enfiyesi, çiğneme tütünü, porsiyon tütünü, ham tütün ve nargile tütünü tütün ürünlerindendir. Tütün ürünleri işaretlenmelidir İsveç te satılan tüm tütün ürünlerinin üzerinde İsveççe uyarı yazıları olmalı ve bu yazının belli bir iriliği ve şekli olmalıdır. Ayrıca, sigara paketlerinin üzerinde içerik beyanı bulunmalıdır. Tütün ürünlerinin işaretlenmesi şartları, AB yönergesi 2001/37/EG, Tütün Ürünleri Yasası (1993:581 sayılı) ve İsveç Halk Sağlık Enstitüsü nün FHIFS 2001:2 ile FHIFS 2002:4 sayılı yönetmeleiklerinde kurallara bağlanmıştır. Daha ayrıntılı bilgi için 15. sayfadaki Tütün ürünleri işaretlenmesi hakkında ayrıntılı bilgiler bölümüne bakınız. Yanlış işaretlenmiş tütün ürünleri gördüğünüzde, önleminin alınabilmesi için üreticiyle ya da ithalatçıyla en kısa zamanda irtibat kurunuz. Tütün ürünlerinden alınan vergi Tütün ürünleri, Tütün Vergisi Yasası (1994:1563 sayılı) gereğince vergiye tabidir. Daha ayrıntılı bilgi için 16. sayfada Tütün vergisi konusunda geçerli kurallar bölümüne bakınız. 3

6 TÜTÜN ÜRÜNLERİ SATIŞINDA GEÇERLİ KURALLAR NELERDİR? Tütün satışı hakkında belediyeye bildirim Tütün Yasası gereğince, satışın yapılacağı bölgenin bağlı olduğu belediyeye bildirim yapılmadan önce tütün ürünlerini satışa çıkaramazsınız. Bildirim yükümlülüğü, belediyenin tütün satışına ilişkin kurallar konusunda sizleri bilgilendirebilmesi için getirilmiştir. Belediye, satış yapılan yerde denetim yaparak faaliyetin yasaya uygunluğunu kontrol edebilmelidir. Tütün satışı bildirim formunuzda belediyenin denetim için gerekli gördüğü, örneğin satış yeri ve ticari işletmeciyle ilgili bilgiler yer almalıdır. Ticari işletmeciyle, tüketicilere tütün ürünleri satışını yapan sorumlu ya da buna denk olan kişi kastedilmektedir. Satış yerinin sahibi değiştiğinde, işyerinin yeni sahibi belediyeye yeni bir bildirim göndermelidir. Belediyenizden ya da İsveç Halk Sağlık Enstitüsü nün sitesinden bildirim formunu temin edebilirsiniz. Bildirimle birlikte, tütün satarken, örneğin, yaş sınırı kuralını uygulamak için ne gibi rutin ve çalışma yönteminiz olduğunu belirten kendi denetim programınızı da göndermelisiniz (bkz. İşletmenin kendi denetim programı ). Belediye bildiriminizi kayıtlara geçirdikten sonra size alındı makbuzu ya da benzeri bir belge gönderir. 4

7 İşletmenin kendi denetim programı Tütrün ürünleri satıcısı olarak, satışla ilgili özel bir denetim yapmakla yükümlüsünüz. Buna kendi denetiminiz denilir. Yani, işletme sahibi olarak Tütün Yasasının gerektiği şekilde uygulanması için çalışanlarınızla birlikte izleyeceğiniz rutinlerin yer aldığı bir program oluşturmanız gerekmektedir. Tütün ürünleri satan bütün dükkân ve diğer satış yerlerinde yazılı bir denetim programı bulundurulmalıdır. Ticari işletmeci olarak, kendi denetim programının bir kopyasını belediyeye bildiriminizle birlikte göndermelisiniz. İşletmenin kendi denetim programının aslı dükkânınızda bulundurulmalıdır. İşletmenin kendi denetim programının, çalışanlar için bir destek olması düşünülmüştür. Satış kurallarının güvenceli bir şekilde uygulanmasında da işletme sahibi olarak size yardımı olur. Satışla ilgili ortaya çıkabilecek sorunların engellenmesi için alınacak önlemlerin yazılı olarak bu programda yer alması gerekir. Çalışanlarınız ile konuyu tartışmanız ve rutinleri sağlamlaştırmanız gerekir. Programın güncellenmesi ve günlük çalışmada göz önüne alınması önemlidir. İşletmenin kendi denetim programı için yardıma ihtiyaç duyarsanız bunu belediyenize bildiriniz. İşletmenin kendi denetim programı örneklerini İsveç Halk Sağlık Enstitüsü nün sitesinde bulabilirsiniz. 5

8 Çalışanlara bilgi ve destek Tütün ürünlerinin satışıyla ilgili kurallara uyulması için ticari işletme sahibi olarak çalışanlarınıza gereken bilgi ve desteği vermelisiniz. Örneğin, sorulduğunda müşterinin kimliğini göstermemesi gibi durumlarda, nasıl davranacaklarını da çalışanlarınıza anlatmalısınız. 18 yaş altındaki çalışanların bu desteği alması özel bir önem taşır. Örneğin, tütün satışını başka bir kasada yetişkin bir çalışanın üstlenmesini sağlayabilirsiniz. 18 yaş altındaki çalışanların, çalışma süresince yetişkin çalışanlardan destek almasını da olanaklı hale getirebilirsiniz. İşletmenin kendi denetim programı ile tütün ürünleri satış yönetmeliğini en az yılda bir kez düzenli olarak gözden geçirmeniz uygun olur. Çalışanlar bayilik rutinleri ile Tütün Yasasında yer alan satış kuralları hakkında bilgilendirildiklerinde, işletme sahibi olarak bunu belgelemiş olmanız da gerekir. Son olarak, tüm çalışanların, kişisel cezai sorumlulukları hakkında da bilgilendirilmiş olmaları çok önemlidir (bkz. Tütün Yasası çiğnendiğinde ne olur? bölümü). 6

9 Yaş sınırı ve kontrolü 18 yaşını doldurmamış olanlara tütün ürünleri satamaz ya da teslim edemezsiniz. Bir başka deyişle, tütün alıcısının 18 yaşını doldurmuş olduğundan emin olmanız gerekir. Alıcının yaşı konusunda kararsız iseniz kimliğini sormalısınız. İsveç Halk Sağlık Enstitüsü, alıcının 25 yaş altında görünmesi durumunda daima kimlik sormanızı tavsiye etmektedir. Alıcı geçerli bir kimlik gösteremez ise ona tütün ürünü satmanız yasaktır. 18 yaşını doldurmamış kişilere tütün ürünleri satış yasağı tüm satış yöntemlerinde geçerlidir. Örneğin, tütün satış makineleri ya da internet yoluyla yapılan satışlarda da alıcının yaşı kontrol edilebilmelidir. Ticari işletmeci olarak, satış işlemlerinizi küçük yaştakilerin tütün ürünlerini alamayacağı şekilde organize etmekle sorumlusunuzdur. Yaş sınırı hakkında bilgilendirme Tüm satış bayilerinde en az bir tane açık ve net olarak görülen tabela ya da afişle 18 yaş sınırı belirtilmelidir. Bu yazının kasa yanında bulunması uygundur. Yaş sınırı yazılı olan afişleri İsveç Halk Sağlık Enstitüsü nün sayfasından sipariş edebilirsiniz. 7

10 Yasaya aykırı olarak tütünün başkasına verileceği şüphesinde satış yasağı Tütün ürününün 18 yaş altındaki birine yasadışı yoldan verileceğinden şüphe ettiğinizde tütünü satmanız yasaktır. Her farklı durumda bu risk değerlendirmesini yapmalısınız. Tütünün yasa dışı yoldan başkasına verilmek amacıyla alındığı satıcı için şüpheye yer vermeyecek şekilde ise satış yasağı geçerlidir. 8

11 Sigaraları tane ile satış yasağı Sigaraları tek tek satmak (taneyle) ya da içinde 19 adetten az sayıda sigara olan sigara paketi satmak yasaktır. Bu yasak sigara dışındaki hiçbir ürünü kapsamaz. Örneğin, puro kutusundaki puroları taneyle satmak serbesttir. Pazarlama Tütün ürünlerinin, satış yerinin dışında ve vitrindeki reklam panolarında tanıtılması yasaktır. Dükkânın içindeki reklam ve pazarlama, zorlayıcı, yönlendirici ya da tütün kullanımını teşvik edici olamaz. Nelerin zorlayıcı, yönlendirici ya da tütün kullanımını teşvik edici olduğu ise her farklı durumda ayrı değerlendirilir. Tanıtım reklamları, tütün ürünlerinin satıldığı yerde olmalıdır, aksi durumda bu tanıtım yazısı yönlendirici olarak değerlendirilir. Ucuz şimdi alın! gibi ifadelerden kaçınılması gerekir, çünkü bu gibi ifadeler tütün kullanımını teşvik edici olarak görülebilir. Daha geniş bilgi için telefonundan Tüketiciler Dairesi ile irtibat kurunuz ya da sitesini ziyaret ediniz. 9

12 TÜTÜN YASASININ GEREKTİĞİ ŞEKİLDE UYGULANDIĞINI KİMLER DENETLER? Denetim 1 Ağustos 2010 tarihinden itibaren polis teşkilatı da tütün ürünleri ticaretiyle ilgili kuralları denetleyici kurumdur. Bu, hem belediye hem de polis tarafından, tütün satışında Tütün Yasası hükümlerine uyulduğunun kontrol edileceği anlamına gelmektedir. Polisin asli görevi suça müdahale etmektir. Belediyenin görevi ilk elde engelleyici tedbir almaktır. Hem bilgilendirmek hem de destek hizmeti vermekle beraber, tütün satışıyla ilgili kurallara uyulmasının sağlanması amacıyla denetim yapmak ve idari önlemlere başvurmak da bu çalışmalara dahildir. Belediye, denetim faaliyetinin finansmanı için denetim ücreti alma hakkına sahiptir. Bu ücretin ne kadar olacağına belediye karar verir. Belediye ve polis görevlileri satış yerinde denetime geldiklerinde, işyerindeki lokal ve odalara girebilirler. Denetim çalışması için gerekli olan bilgi ve belgelere ulaşma hakları da vardır. Ayrıca, Tütün Yasası hükümlerine ya da ek yönetmeliklere aykırı şekilde tütün ürünleri satmanız durumunda ya da tütün ürününü yasaya aykırı olarak satmayı düşündüğünüz açıkça anlaşıldığında, belediye ya da polis, tütün ürününe el koymaya karar verebilir. Ticari işletmeci olarak, tütün ürününün satışını yasal olarak yapmak için gerekli işlemleri yerine getirdiğinizde el konulan ürün size geri iade edilebilir. 10

13 Tütün Yasasında yer alan satış kurallarına uyulduğunu denetleyen başka kurumlar da vardır: Valilik, İsveç Halk Sağlık Enstitüsü ve Tüketiciler Dairesi. Valilik bölgesel, İsveç Halk Sağlık Enstitüsü ise merkezi denetleme kurumudur. Tüketiciler Dairesi, tütün ürünlerinin pazarlama kurallarıyla ilgili merkezi denetleme kurumudur. Öte yandan, satış yerinde ya da hemen yakınındaki pazarlamaya yönelik acil ve ilk denetimden belediyeler sorumludur. 11

14 TÜTÜN ÜRÜNLERİ SATIŞINDA TÜTÜN YASASINA AYKIRI HAREKET EDİLİRSE NE OLUR? Tütün Yasasında iki tür yaptırım olanağı mevcuttur. Gerek, suç oluştuğunda polis ve savcılık ceza kanununda öngörülen yaptırımlara başvurur. Bu durumda suç yasa dışı tütün satışıdır ve suçlu para ya da hapis cezası ile cezalandırılır. Gerekse, ileride bir değişim sağlanması için denetleme kurumları tarafından idari yaptırımlara başvurulur. Örneğin, yanlış yere konulmuş bir sigara satış makinesinin yerini değiştirmesi ticari işletmeciden istenebilir. Ceza kanununda yer alan yaptırımlar Tütün Yasasında kişisel ceza sorumluluğu hükmü yer alır, buna göre kişisel olarak para cezası ya da en fazla altı ay hapis riski vardır. Kasiyer olarak çalışmakta iseniz, şunları yaptığınızda cezaya çaptırılırsınız: Bilerek ya da ihmal nedeniyle 18 yaşını doldurmamış bir kişiye tütün ürünü satarsanız. Tütünün 18 yaşını doldurmamış bir kişiye yasaya aykırı olarak verileceği (kaçakçılık) şüphesi olmasına rağmen bilerek ya da ihmal nedeniyle tütün ürününü satarsanız. 12

15 Ticari işletmeci iseniz, şunları yaptığınızda cezaya çaptırılırsınız: Belediyeye satış bildiriminde bulunmaksızın, bilerek ya da ihmal nedeniyle tütün ürününü satışa çıkarırsanız. Belediyenin satış yapmanızı yasaklamasına rağmen tütün ürününü satmaya devam ederseniz. Örneğin, uyrarı ibareleri olmayan ya da İsveççe dışında bir dilde uyarı ibareleri yer alması gibi yanlış işaretlenmiş tütün ürünlerini bilerek satışa çıkarmak. Tütün ürünleriyle ilgili olarak başka yasal mevzuatlarda da cezai yaptırımlara yer verilmektedir. Vergi suçları, orijinal pakette belirtilen en yüksek perakende satış fiyatından farklı fiyatla sigara satmak ve yasaya aykırı şekilde madde kaçakçılığı gibi suçlarda bu yaptırımlar uygulanır. Vergiyle ilgili daha geniş bilgi için nolu telefondan Vergi Dairesi ile irtibat kurunuz. Ürünün gümrükten geçirilmesiyle ilgili daha geniş bilgi için nolu telefondan Gümrük Dairesi ile irtibat kurunuz. İdari yaptırımlar Ticari işletmeci olarak Tütün Yasası hükümlerine aykırı hareket ederseniz, belediye idari yaptırımlara, yani yasaklama ve para cezasına karar verebilir. Para cezası miktarı binlerce krona çıkabilir. Yasak ya da ihtara uymazsanız, idare mahkemesi tarafından para cezası hükmolunabilir. 13

16 Belediyenin yasaklama ve ihtarda bulunabileceği denetim alanları şunlardır: Tütün ürünleri ticareti. Satış yerinde uygulanan pazarlama. Tütün ürünlerinin işlaretlenmesi. Tütün Yasası kurallarını ciddi şekilde ya da birkaç kez çiğnemeniz durumunda ticari işletmeci olarak tütün satışını devam ettirmeniz belediye tarafından yasaklanabilir. Bu durumda satış yasağı en fazla altı aydır. Satış yasağının, kapsamlı bir müdahale olarak görülmesi halinde, kurala aykırı hareketinizin belediye tarafından ciddi görüldüğünün gösterilmesi amacıyla önce size bir ihtar verilmesi yoluna gidilebilir. İdari yaptırım kararlarına karşı idare mahkemesinde itiraz edebilirsiniz. Merkez idari yaptırım olanakları Pazarlama, bir tütün şirketinin ulusal pazarlamasına dahil bir halka ise Tüketiciler Dairesince, merkezi düzeyde para cezasıyla yasaklama getirilebilir. Tüketiciler Dairesi bu şirkete karşı dava da açabilir. Aynı durum, ithalatçı ve üreticilerin tütün ürünlerini doğru işaretlemesi şartında da geçerli olup, bu durumda İsveç Halk Sağlığı Enstitüsü, yasaklama, ihtarda bulunma ve el konulan tütün ürünlerini imha etme olanaklarına sahiptir. 14

17 TÜTÜN ÜRÜNLERİNİN İŞARETLENMESİ HAKKINDA DAHA GENİŞ BİLGİLER Uyarı ibareleri ve içerik beyanı İsveç ve AB ülkelerinde tütün ürünlerinin işaretlenmesi konusunda özel şartlar aranır. Apaçık yanlış işaretlenmiş tütün ürünlerini bilinçli olarak satışa sunuyor iseniz günlük para cezasına ya da en fazla altı ay hapse mahkûm edilebilirsiniz. Aşağıda tütün ürünlerinin işaretlenmesi konusunda bu şartlardan bazılarını okuyabilirsiniz. Daha geniş bilgi için, 2001/37/EG sayılı AB yönergesi, Tütün Yasası (1993:581 sayılı) ve İsveç Halk Sağlığı Enstitüsü nün sitesindeki FHIFS 2001:2 ve FHIFS 2002:4 sayılı yönetmeliklerine bakınız. Uyarı ibareleri İsveççe dilinde, belli bir büyüklük ve şekle sahip olmalıdır. İçilecek olan tüm tütün ürünleri paketlerinin her iki yüzünde uyarı ibaresi bulunmalıdır. İçilecek olan tütün ürünleri (sigara gibi) paketlerinin üzerindeki uyarı ibareleri, örneğin dudak altı enfiyesi, çiğneme tütünü ve içilmeyen diğer tütün ürünlerine kıyasla sayı olarak daha fazla ve çeşitlidir. En fazla düzenlemeye tabi tutulan paketler sigara paketleridir. Paketlerin üzerindeki uyarı ibarelerinden başka, sigara dumanının ihtiva ettiği katran, nikotin ve karbonmonoksit oranını belirten içerik beyanları da bulunmalıdır Yanıltıcı ürün tanımlamaları Tütün ürünleri paketlerinde, belli bir tütün ürününün diğerlerinden daha az zararlı olduğunu ima edecek yazı, isim, ürün markaları ve resimli işaretler bulundurulamaz. Örneğin, paketlerin üzerinde düşük katran oranı, light, ultra light, zayıf, hafif ve yumuşak gibi ibareler bulundurulamaz. 15

18 TÜTÜN VERGİSİ HANGİ ÜRÜNLERİ KAPSAR? (1994:1563 sayılı) Tütün Vergisi Yasası gereğince, sigara, puro, puro yaprağı, sigaril, dumanlı tütün, dudak arkası enfiyesi ve çiğneme tütünleri vergiye tabidir. Sigara ve dumanlı tütünler için olduğu gibi, tütün ihtiva etmeyen, ama sigara ve dumanlı tütünlerle ilgili kriterlere sahip duman ürünleri de bu vergiye tabidir. Benzer kurallar puro ve sigarillerle ilgili olarak da mevcuttur. Böylece, örneğin bitkisel sigaralar ve nargile için duman hamuru gibi tütün ihtiva etmeyen bazı ürünler için de tütün vergisi ödenmelidir. Güncel vergi oranları, Vergi Dairesinin sitesinde yer almaktadır. Tütün vergisi, normal şartlarda ürün İsveç te üretildiğinde, ülke sınırından geçirildiğinde, teslim alındığında ya da İsveç e ithal edildiğinde ödenir. Tütün vergisi, Vergi Dairesine ya da Gümrük Müdürlüğüne ödenir. Tütün vergisini kimin ve hangi tarihte ödeyeceği konusunda daha geniş bilgi için lütfen nolu telefondan Vergi Dairesi ile irtibat kurunuz. Tütün ürünleri bulunduranlar için de tütün vergisi ödeme yükümü getirilebilir. Daha önceden İsveç te vergilendirilmiş olması gereken, ama vergilendirilmemiş olan ve ürünleri İsveç te kimin ürettiği, AB ülkesinden kimin İsveç e getirdiği ve teslim aldığı ya da kimin ithal ettiğinin araştırılamayacağı ürünler söz konusu olduğunda 16

19 bu yola gidilir. Örneğin, ürünün kim tarafından İsveç e getirildiği, teslim alındığı ya da ithal edildiği belli değil ise, vergilendirilmemiş tütün ürünlerini İsveç te tüketicilere satışa sunan bir işletme sahibi tütün vergisi ödemekle yükümlendirilebilir. O nedenle, ticari işletme sahibi olarak İsveç te sattığınız tütün ürünlerinin vergisinin ödenmiş olduğunun kontrolüne ilişkin rutinlere sahip olmanız önem taşımaktadır. Sigaralar, sadece üzerinde perakende fiyatı belirtilmiş olan, bir başka deyişle sigara paketinin üzerinde perakende piyasasında serbest olan en yüksek satış fiyatı yazılı olan orijinal paketlerinde satılabilir. Perakende piyasa fiyatına tütün vergisi, katma değer ve diğer vergi ve ücretler de dahil olmalıdır. Fiyat, normal olarak üretici ya da ithalatçı firma tarafından belirlenir. Sigaraların, üzerinde perakende satış fiyatı belirtilmiş orijinal paketlerde değil de başka bir şekilde satanlar, para ya da en fazla altı ay hapisle cezalandırılabilirler. 17

20 TÜTÜNLE İLGİLİ NEDEN ÖZEL KURALLAR GETİRİLMİŞTİR? Tütün sağlığı olumsuz etkiler İsveç te, insanların bağımlı olmamaları ve sigara ve dudak arkası enfiyesinin zararlı etkilerine maruz kalmamaları için tutucu bir tütün politikası ile insanları koruma amaçlı bir Tütün Yasası vardır. Son yirmi yıl içinde sigara kullananların oranı yarı yarıya azaldı. Ama, hâlâ yaş arasında 1,6 milyon kişi tütün kullanmakta olup, 9. sınıf öğrencilerinin üçte biri sigara ya da dudak arkası enfiyesi kullandıklarını belirtmektedir. Sigara kullanan gençlerin çoğunluğu 13 ya da daha erken yaşlarda; tütün kullanan yetişkinlerin çoğu ise tütün kullanmaya 18 yaşından önce başlamışlardır. Sigara kullanımı: Sigara dumanı yaklaşık kimyasal madde içermekte olup, bunların %90 ı kanserojendir. Maddelerin birçoğu, imalat sanayiinde kullanımı yasaklanacak denli tehlikeli ve zarar vericidir. İsveç teki hastalıkların en büyük nedeni sigaradır. 40 kadar hastalık doğrudan sigarayla bağlantılıdır ve bu hastalıkların birçoğu da ölümcüldür. Sigaradan kaynaklanan hastalıkların en sık görülenleri, kalp ve damar hastalıkları, akciğer kanseri ve KOL dür. Her iki sigara kullanıcısından biri erken ölmekte ve ömründen ortalama 10 yıl kaybetmektedir. 18

21 Birçok sigara tiryakisi uzun yıllar acı çeker. Bir sigara tiryakisi, sigara kullanmayan birine kıyasla 5 7 yıl daha fazla sağlıksız bir yaşam sürer. İsveç te her yıl kişi sigaradan ölmektedir. Her yıl 200 kişi pasif içicilikten, yani başkalarının sigara dumanından ölmektedir. Nargile içmek, sigaranın neden olduğu aynı hastalıklara yol açar. Sigara kullanan 10 kişiden 9 u 18 yaşından önce sigaraya başlamıştır. Sigara içmek, sadece sağlığı olumsuz etkilemekle kalmaz, ekonomiyi de etkiler. İsveç te sigara kullanımının yıllık maliyeti yaklaşık 30 milyardır. Buna hastalık bakımı, üretim kaybı ve hastalık nedeniyle işe gidememenin maliyeti de dahildir. Sigara, içindeki birçok zehirli madde nedeniyle çevreyi de olumsuz etkiler. Tütün ekiminden toprağa atılan izmaritlere kadar geçen bütün süreçte çevre olumsuz etkilenmektedir. Dudak arkası enfiyesi kullanımı: Dudak arkası enfiyesi yaklaşık kimyasal madde içermekte olup, bunların en az 28 i kanserojendir. Dudak arkası enfiyesi yüksek bağımlılık yaratır ve ortalama bir dudak arkası enfiyesi kullanıcısının vücuduna günde sigaradaki kadar nikotin girer. Dudak arkası enfiyesi pankreas kanseri, ölümcül kalp krizi, ölümcül beyin kanaması ve yüksek tansiyon risklerini artırır. Dudak arkası enfiyesi ağız mukozasında bozulmalara yol açar. Dudak arkası enfiyesinin yemek borusu ve mide kanserine, metabol sendroma, diyabet tip 2 ye, gebelerde zehirlenmeye, erken doğuma ve doğan bebeklerde düşük kiloya sebep olduğunu gösteren işaretler vardır. Genç yaşlarda tütüne bağımlı olmak ile sonraki yaşlarda alkol bağımlısı olmak arasında bağlantı vardır. 19

22 Karbonmonoksit egzos dumanları Arsenik öldürücü zehir Glikol antifriz Nikotin haşarat zehiri Yanıcı hidrokarbür çözücü Heksamin yanıcı akışkan Metan bataklık gazı Fenol dezenfeksiyon ilacı Vinül klorid plastik imalatı Amonyak gübre temizlik ilacı SİGARANIN İÇERİĞİNDE ŞUNLAR VARDIR Aseton oje çıkarıcı madde Formaldehit sinir sisteminde ve sperm hücrelerinde hasar oluşturur Hidrojen siyanür asit idamda verilen zehirli gaz Butan çakmak gazı Kadmiyum ağır metal Metanol raket yakıtı ve bunlardan başka den fazla madde örneğin, şeker (nikotin tadını bastırır), kakao (bronşları açar), mentol (gırtlağı uyuşturur). Nitrozamin kanserojen madde Arsenik öldürücü zehir Nikotin bağımlılık yaratıcı ve damar tıkayıcı, haşarat zehiri DUDAK ALTI ENFİYESİNİN İÇERİĞİNDE ŞUNLAR VARDIR Kurşun sinir sisteminde ve sperm hücrelerinde hasar oluşturur Cıva sinir sisteminde hasar oluşturan çevre zehiri Krom cilt alerjisi oluşturabilir 20

23 Tütünün zararlı etkileri ve ekonomik sonuçları konusunda daha geniş bilgiyi, sitesindeki Tütün ve tütünü bırakma tütünün zararlı etkileri ile tütün bırakma ihtiyacı adlı raporda bulabilirsiniz (Bu rapor sadece İsveççe dilinde vardır). Tütün kullanımını nasıl azaltırız? İsveç in tütün politikasındaki genel hedef tütün kullanımının düşürülmesidir. Parlamentoda böyle kararlaştırılmıştır. Araştırmalara göre, sigara ve dudak arkası enfiyesi kullananların sayısını belirleyen en büyük sebepler şunlardır: Tütün ürünlerinin fiyatı ve tütünden alınan vergi. Tütün ürünlerinin pazarlamasına maruz kalınıp kalınmadığı. Tütün tedarikinin kolaylığı. Sigara ve dudak arkası enfiyesinin kullanılabileceği alan sınırlamaları. Tütün konusunda daha geniş bilgi için, İsveç Halk Sağlık Enstitüsü nün sitesi ya da adresini ziyaret ediniz. 21

24 SERİ KILAVUZ Bir tütün ürünü, içeriğinde tütün olan ve içme, dudak arkası enfiyesi olarak kullanma, emme ya da çiğneme amaçlı bir üründür. Tütün ürünlerine örnek olarak, sigara, puro, puro yaprağı, sigaril, pipo ve sarma tütünü, dudak arkası enfiyesi, çiğneme tütünü, porsiyon tütünü, ham tütün ve nargile tütünü gösterilebilir. 18 yaşını doldurmamış olanlara tütün ürünü satmanız ve vermeniz yasaktır. Müşterinin tütün ürününü 18 yaşın altındaki birine vereceğinden (kaçakçılık) şüpheniz olduğunda ona satış yapmanız yasaktır. Müşterinin yaşı konusunda kararsız iseniz daima kimliğini sormalısınız. Yaş sınırı konusunda müşterileri bilgilendirmek amacıyla tabela/afişler asmalısınız. Pazarda, sigara odasında, tütün satış makinelerinde ya da internette yapılan satışlar da dahil olmak üzere nerede olursa olsun her türden tütün satışı için bildirimde bulunmak zorundasınız. Bildirimi satışın yapılacağı yerin bağlı olduğu belediyeye gönderirsiniz. Kendi denetim programınızın bir kopyasını belediyeye göndermelisiniz. Taneyle sigara satmanız yasaktır. Tütün ürünleri için tütün vergisi ödenir. İşaretsiz ya da yanlış işaretli tütün ürünlerini satmanız yasaktır. Tütün ürünlerindeki uyarı ibareleri İsveççe olmalıdır. Satış yerinin dışında reklam tabelalarında ya da vitrinde tütün ürünleri tanıtımı yapmanız yasaktır. 22

25 Satış yerinde zorlayıcı, yönlendirici ya da tütün kullanmayı teşvik edici tanıtım ve reklam yapmanız yasaktır. Tütün satışına ilişkin kurallar konusunda çalışanlarınızı bilgilendirmelisiniz. Tütün Yasası (1993: 581 sayılı) konusunda daha geniş bilgi için, İsveç Halk Sağlık Enstitüsü nün sitesi de Denetim başlıklı bölüme bakınız. İlgili diğer kurumlar arasında, valilik, belediye, Tüketiciler Dairesi, Vergi Dairesi, Gümrük Md. ve Polis teşkilatı da vardır. 23

26 İşletmenin kendi denetimi uygulamasında aklınızda bulundurmanız gereken hususlar Eğitim ve bilgilendirme: Çalışanlar ne zaman ve nasıl bilgilendirilmeli? Müşterilerin bilgilendirilmesi: Yaş sınırını belirten afişler nerelere konulmalı? Kasa rutinleri: Küçük yaştakilere tütün satışını engellemek için hangi rutinler mevcut? Kaçakçılıkla nasıl mücadele edilir? 18 yaşın altındaki çalışanlara özel bir destek verilmekte midir? Önlemler: Satış kurallarına uyulmadığında ne gibi dahili önlemler mevcut? Tütün ürünlerinin işaretlenmesi: Tütün ürünlerinin doğru işaretlenmiş olduğunun denetlenmesi konusunda ne gibi rutinler mevcut? Belgeler: İşletmenin kendi denetimiyle ilgili, eğitime katılımlar vs. gibi hangi belgeler mevcut? 24

27 Satış sırasında birkaç pratik öneri Müşterinin yaşından emin değilseniz daima kimlik sorunuz. 25 yaş altında görünen biri tütün almak istediğinde kimliğini görmek istediğinizi söyleyin. Unutmayın ki, 18 yaşın üstünde olanlar normal şartlarda kimlik göstermeye itiraz etmezler. Müşterinin yaşı yeterli görünmüyor ve kimlik gösteremiyorsa, ona tütün satmaya hakkınız bulunmadığını belirtin. Mobiletler için yeni çıkan sürücü belgelerine dikkat edin. Bunlar normal sürücü belgelerini andırmaktadır, bu sürücü belgesinin sahibi 18 yaş altında olabilir. Tütün Yasasındaki kuralların çiğnendiği şüphesi oluştuğunda tütün satmayı reddetmeye yasal olarak hakkınız vardır. Kuralı çiğnemeniz durumunda para ya da hapis cezası alabileceğinizi müşteriye anlatın. 18 yaş altındaki çalışanların, kendi yaşıtlarına tütün satmayı reddetmelerinin zor olabileceği aklınızda bulunsun. O nedenle, daima bir yetişkin çalışanın onları desteklemesi uygun olabilir. Yaşı yeterli birinin 18 yaş altındaki başka birine tütünü vereceğinden şüphelendiğinizde bunu sormak zorunda olduğunuzu belirtin. Aldığınız cevap üzerine hâlâ şüphedeyseniz, ürünü satmayı reddedin. Satış yerinin dışında toplanan gençlere dikkat edin. O zaman, bir yetişkinin 18 yaş altındakiler için tütün satın alarak, bunu onlara vereceği ihtimali söz konusudur. Şüphelendiğiniz böyle birine tütün satamazsınız. Tütün satmadığınız bu kişiler ısrar eder ya da saldırganlaşırlarsa siz sakin davranın. Verdiğiniz mesaj net olsun. Tartışmanın onlar için bir yarar sağlamayacağını belirtin. Mümkünse bir şef ya da meslektaşınızın yardımını isteyin. 25

28 Bir müşteri yasaya aykırı bir şey yaparsa, müdahale etmeyin, neler olduğunu gözlemleyin ve olay bittiğinde durumu not edin. Tanık olarak size sonradan ihtiyaç duyulabilir. Gerekirse polisi arayın. Neler olduğunu şefinize anlatın. Daha geniş öneri ve danışma için bağlı olduğunuz belediyeye başvurunuz! KİMLİK KONTROLÜ. Mobilet için çıkan yeni sürücü belgeleri normal sürücü belgelerini andırmakta olup bu sürücü belgesinin sahibi 18 yaş altında olabilir. 26

29 KAYNAKÇA Avrupa Komisyonu (2001). 5 Haziran 2001 tarih ve 2001/37/EG sayılı, tütün ürünlerinin imalatı, tanıtımı ve satışı hakkında üye ülkelerin kanun ve anayasa hükümlerine uyuma dair yönerge. Avrupa Parlamentosu ve Konseyi. FHIFS 2001:2. Statens folkhälsoinstituts föreskrifter om varningstexter på tobaksvaror samt innehållsdeklaration för och begränsning av halten av vissa beståndsdelar i cigarettrök. [İsveç Halk Sağlık Enstitüsü nün, tütün ürünlerindeki uyarı ibaresi, içerik beyanı ve dumandaki bazı maddelerin oranının sınırlandırılmasına dair yönergeler.] Östersund: İsveç Halk Sağlık Enstitüsü. FHIFS 2002:4. Statens folkhälsoinstituts föreskrifter om ändring i Statens folkhälsoinstituts föreskrifter (FHIFS 2001:2) om varningstexter på tobaksvaror samt innehålls-deklaration för och begränsning av halten av vissa beståndsdelar i cigarettrök. [İsveç Halk Sağlık Enstitüsünün, tütün ürünlerindeki uyarı ibaresi, içerik beyanı ve dumandaki bazı maddelerin oranının sınırlandırılmasına dair (FHIFS 2001:2) sayılı yönergenin değişikliğine dair yönerge.] Östersund: İsveç Halk Sağlık Enstitüsü. Hükümet yasa teklifi 2009/10:207. Olovlig tobaksförsäljning. [Yasaya aykırı tütün satışı.] Stockholm: Sosyal Hizmetler Bakanlığı Hükümet yasa teklifi 2002/03:35. Mål för folkhälsan. [Halk sağlığı için konulan hedefler.] Stockholm: Sosyal Hizmetler Bakanlığı SFS 1993:581. Tütün Yasası. Stockholm: İsveç Parlamentosu. 27

30 SFS 1994:1563. Tütün Vergisi Hakkında Yasa. Stockholm: İsveç Parlamentosu. SOU 2009:23. (2009). Olovlig tobaksförsäljning. [Yasaya aykırı tütün satışı.] (Araştırma Komisyonları 2009:23). Stockholm: Fritzes. İsveç Halk Sağlık Enstitüsü. (2009). Handbok Tobakslagen. [Tütün Yasası elkitabı.] Östersund İsveç Halk Sağlık Enstitüsü. (2005). Tonåringar om tobak: Vanor, kunskaper och attityder [Ergenlik Çağındakiler ve Tütün: Alışkanlıklar, bilgi ve davranışlar] (R nr. 2005:32). Stockholm. İsveç Halk Sağlık Enstitüsü. (2009). Tobak och avvänjning: En faktaskrift om tobakens skadeverkningar och behovet av tobaksavvänjning [Tütün ve tütünü bırakmak: Tütünün zarar verici etkileri ve tütün bırakma ihtiyacı konusunda nesnel bir yazı]. (R nr. 2009:17). Östersund. İsveç Halk Sağlık Enstitüsü. (2010). Nationella folkhälsoenkäten: Hälsa på lika villkor. [Ulusal halk sağlığı anketi: Eşit şartlarda sağlık.] tarihinde, sitesinden alınmıştır. Dünya Sağlık Örgütü. (2003). WHO, Tütün Denetimi Hakkında Çerçeve Anlaşma. Dünya Sağlık Örgütü. (2004). Tütün ve yoksulluk:bir kısırdöngü. Alındığı site: