RİSK YÖNETİM ARACI VE FİNANSMAN ALTERNATİFİ OLARAK SENDİKASYON KREDİLERİ

Transkript

1 RİSK YÖNETİM ARACI VE FİNANSMAN ALTERNATİFİ OLARAK SENDİKASYON KREDİLERİ Hüseyin Ali Kutlu, N.Savaş Demirci, Mehmet Güner Kafkas Üniversitesi İşletme Bölümü ÖZET İlk olarak 1970 lerde Asya, Afrika ve Latin Amerika nın gelişmekte olan ülkelerine orta vadeli krediler olarak verilen sendikasyon kredilerinin gelişimi 1982 de Meksika da başlayan küresel borç kriziyle sekteye uğramış olsa da, bu krediler 90 lı yıllarda uluslararası bankacılık sektöründe başlayan hızlı büyümenin paralelinde günümüzde önemli bir risk yönetim aracı ve özellikle büyük ölçekli şirketler için etkin bir finansman sağlama alternatifi konumuna gelmiştir. Sendikasyon kredileri iki veya daha fazla sayıda finansal kuruluşun bir araya gelerek tek bir kredi alıcısına kullandırdığı ve vadeleri çoğunlukla 1-5 yıl arasında değişen kredilerdir. Ticari bankalar veya yatırım bankaları liderliğinde yapılandırılan, düzenlenen ve yönetilen kredi sendikasyonu işlemi, kredi riskini kredi veren kuruluşlar arasında dağıtır. Bu paralelde kredi veren kuruluşlar fonlarını tek bir krediye ve müşteriye bağlamak yerine portföylerini çeşitlendirerek kredi riskini minimize, beklenen getiriyi ise maksimize etme olanağına sahip olur. Kredi veren kuruluşlar açısından önemli bir kredi riski yönetim aracı konumundaki sendikasyon kredileri, kredi kullanıcılarına da büyük tutarlı, ucuz, hızlı ve esnek finansman sağlama imkânı verir. Kuzey Amerika, Batı Avrupa ve Asya nın sanayileşmiş ülkelerinin yanında birçok gelişmekte olan ülkede şirketler tarafından yoğun olarak kullanılan sendikasyon kredileri küresel ölçekte trilyon dolarla ifade edilen bir piyasa büyüklüğüne ulaşmanın yanında kısa ve orta vadede gelişme potansiyelini korumaktadır. ANAHTAR KELİMELER: Risk Yönetimi, Sendikasyon Kredileri, Sendikasyon İşlemi, Finansman, Uluslararası Finans JEL: D53, G15, G24, G32 1. GİRİŞ Günümüz dünyasının güncel olgusu olan küreselleşmenin başlıca bileşenlerinden biri de finansal küreselleşmedir. Ülkelerin ulusal finansal sistemlerinin uluslararası finansal piyasalar ve kuruluşlar ile bütünleşmesi olarak ifade edilen finansal küreselleşme, yerel borçlu ve kreditörlerin uluslararası finansal aracılar kanalıyla uluslararası piyasalara aktif bir şekilde katılma sürecidir (Schmukler 2004, 39). Son yıllarda çeşitli alanlarda yaşanan aşağıdaki değişimler bu sürecin hızlanmasında rol almıştır (Rybinski 2006, 6): Ulusal finansal piyasaların serbestleşmesi ve finansal kuruluşlar arasında artan rekabet Bilgi ve telekomünikasyon alanlarında yaşanan yoğun teknolojik gelişimler Hızlı bilgi akışı ve bilginin standardizasyonu Ticaret, kurum yapısı ve sermaye gibi alanlarda ulusal ekonomilerin küresel entegrasyonu Finansal küreselleşme sürecinde küresel ölçekte faaliyet gösteren finansal aracıların, özellikle de yabancı bankaların giderek yaygınlaşması ve yerel borçlu ve yatırımcıların yurtdışındaki finansal aracıları daha fazla kullanmaya başlaması uluslararası finansal hizmetler sektörünün gelişmesini sağlamıştır. Finansal altyapıda ortaya çıkan değişimler daha açık, rekabetçi ve etkin bir entegre küresel finansal sistemin önünü açarken asimetrik bilgiye ilişkin problemler azalmış, krediye ulaşım imkanı ise artmıştır (Schmukler 2004, 42-47). Tüm bu gelişmelerin paralelinde uluslararası finansın en büyük piyasası konumundaki küresel borç piyasasının yapısı da değişmiştir (Bavaria 2002, 3): 628

2 Eski Borç Piyasası Opak (bilgiye erişim sınırlı) Kredi derecelendirme/üçüncü şahıs araştırması yok Sınırlı sayıda yatırımcı Müzakereye dayalı fiyatlandırma Bankaların aracı ve yatırımcı rolleri bütünleşik Satın alan ve tutan yatırımcılar Dokümantasyonda ve ticari anlaşmalarda farklı uygulamalar Yeni Borç Piyasası Saydam (yoğun bilgi paylaşımı) Kredi derecelendirme/bağımsız bilgi ve araştırma Çok sayıda yatırımcı Rekabete dayalı fiyatlandırma Bankaların aracı ve yatırımcı rolleri ayrı Portföy teorisi ve ikincil piyasa kullanımı Standardize edilmiş dokümantasyon ve ticari anlaşmalar Tablo 1: Değişen Borç Piyasası Borç piyasasında köklü değişikliklerin yaşandığı ve finansal hizmetlerin geliştiği bu süreçte, ulusal ve uluslararası finansal işlemlerde sınırlamaların kaldırılması, bilgi teknolojisi ve rekabetin fon transfer maliyetlerini düşürmesiyle birlikte uluslararası piyasalarda yatırımlar yoğunlaşmış ve küresel fonların miktarı artmıştır (Australia Treasury Committee 1999, 78). Bu paralelde şirketlerin uluslararası borç piyasasından uygun vadelerde ve miktarlarda fon temin etme olanakları genişlemiştir. Önemli etkilerinin yanında çeşitli riskleri de beraberinde getiren ve dinamik bir yapıya sahip olan finansal küreselleşme sadece piyasanın yapısını değiştirmekle kalmamış, aynı zamanda finansman alternatiflerinin sayısını ve kullanım alanını da artırmıştır (Schmukler 2004, 45-49). Kullanım alanı giderek artan borç piyasası alternatiflerinden birisi de sendikasyon kredileridir. 2. SENDİKASYON KREDİLERİNE GENEL BAKIŞ Tahviller, finansman bonoları ve hisse senetleri ile birlikte uluslararası finansal piyasalarda kullanılan başlıca finansman araçlarından biri de sendikasyon kredileridir. İki veya daha fazla sayıda kredi veren kuruluş tarafından tek bir kredi alan kuruluşa kullandırılan; ticari bankalar veya yatırım bankaları tarafından yapılandırılan, düzenlenen ve yönetilen büyük tutarlı/ölçekli bir kredi türü olan sendikasyon kredisi bir taraftan riski kredi verenler arasında dağıtırken, diğer taraftan borçluya ucuz finansman sağlama imkanı verir (Standard&Poor s 2010, 7; Gupta vd. 2007, 6). Kredi verenler borçlu üzerinde ayrı haklara sahip olmakla beraber, kredi sendikasyonunda işlemler benzer hüküm ve koşulları içeren tek bir ortak dokümantasyon altında yürütülür (Boudghene vd. 2012, 2). Kredi sendikasyonu, en yalın ifadeyle, bir düzenleyici bankanın diğer kredi veren katılımcı bankalar adına işlemleri yürütmesi ile organize edilir. Borçlu kendi adına işlemlerin yürütülmesi için temsilci atarken, kredinin riskine ve kompleks oluşuna bağlı olarak da belirli miktarda komisyon öder. Teorik olarak her türlü ticari ve kurumsal kredinin yanında inşaat ve ihracat gibi özel krediler de kredi sendikasyonuna konu olabilir. Genellikle 1-5 arasındaki vadelerle verilen sendikasyon kredilerinde vadeler 3 aydan başlayabilmekte ve 20 yıla kadar çıkabilmektedir. Borç piyasasında kullanılan sabit faizli finansal enstrümanların aksine sendikasyon kredilerinde değişken faiz uygulanır ve bu değişken faiz belirli aralıklarla güncellenir (Armstrong 2003, 4; Standard&Poor s 2010, 7). Çoğunlukla erken ödeme opsiyonu bulunduran sendikasyon kredilerinde faiz ödemeleri her ay ya da her üç ayda bir yapılır (Chamblee ve Tenholder 2005, 7). Sendikasyon kredileri piyasası ilk olarak 1970 li yıllarda gelişme göstermeye başlamıştır. Bu krediler yılları arasında Asya, Afrika ve özellikle de Latin Amerika daki gelişmekte olan ülkelere orta vadeli olarak ve yabancı sermaye girişi şeklinde yoğun olarak kullandırılmıştır yılında ortaya çıkan petrol kriziyle birlikte petrol fiyatlarının yükselmesi ve bankaların da petrol ihraç eden ülkelerde biriken petrol kaynaklı fonları sendikasyon kredileri vasıtasıyla petrol ithal eden ülkelere aktarması, bu dönemde kredilerin kullanım alanını genişletmiştir (DTCC 2008, 4; Gadanecz 2004, 76). Sendikasyon kredilerinin 1970 lerdeki hızlı gelişimi uzun sürmemiş, Ağustos 1982 de Meksika da başlayan ve daha sonra Brezilya, Arjantin, Venezuela ve Filipinler gibi dış borcu ağırlıkla sendikasyon kredilerinden oluşan ülkelerde devam eden borç krizi kredi piyasasını sekteye uğratmış, kredi hacmi 1985 te tarihi dip seviyeleri görmüştür de Amerika merkezli birçok bankanın gelişmekte olan ülkelere verdikleri bu kredileri zarar olarak kaydetmeye başlaması üzerine, dönemin Amerika Birleşik Devletleri Hazine Bakanı Nicholas Brady önderliğinde krizden çıkış amaçlı bir plan müzakere edilmeye başlanmıştır. Planın uygulanmasıyla kreditörlerin sendikasyon kredileri üzerindeki hakları ABD Hazinesi garantörlüğünde Brady tahvilleri ile değiştirilmiştir (Gadanecz 2004, 76). Bununla birlikte kreditörlerin gelişmiş ülkelerle yaşadıkları sorunlara rağmen, 1980 lerde ABD de artan kaldıraçlı satın almalar (leveraged buyouts-lbos) kreditörlere yeni bir kanal açmıştır (Armstrong 2003, 2) da devreye koyulan Brady Planı sendikasyon kredileri piyasasında yeni bir dönemin başlamasına neden olmuş, önemli kayıplar yaşayan bankalar daha sofistike risk ölçüm teknikleri kullanmaya başlamıştır larda finansal yenilikler, piyasaların entegrasyonu ve finansal araçların daha etkin fiyatlandırılması gibi küresel trendlerin de etkisiyle sendikasyon kredileri piyasası çok hızlı bir şekilde büyümeye başlamıştır periyodunda yaklaşık 3 katına çıkan piyasa hacmi, 2011 yılında 4 trilyon dolarlık küresel bir büyüklüğe ulaşmıştır (Gadanecz 2004, 76-77; Armstrong 2003, 2; Australian Trade Commission 2012, 2). Son yıllarda sendikasyon kredileri piyasasında şu değişimler yaşanmıştır (Armstrong 2003, 2): 629

3 Ticari bankadan daha çok yatırım bankası şeklinde hareket etmeye başlayan ve kredileri vadeye kadar tutarak faiz geliri elde etme stratejisinden kredi sendikasyon işlemlerinde lider banka rolüyle komisyon elde etmeye yönelen büyük sendikasyon bankalarının ortaya çıkışı Yatırım derecesi (investment grade) piyasasına göre aracılara daha yüksek komisyon, yatırımcılara ise daha fazla getiri sağlayan yüksek getiri (non-investment grade) piyasasındaki hızlı büyüme Özgün özelliklere sahip sendikasyon kredilerinin yeni bir varlık sınıfı olarak kabul görmeye başlaması, bu kredilere ilişkin kredi derecelendirme faaliyetlerinin yaygınlaşması ve diğer finansal araçlarla karşılaştırma yapmaya olanak sağlayan genel fiyatlandırma ve getiri endekslerinin gelişiminin banka dışı kurumsal yatırımcıların dikkatini çekmesi Standardize anlaşmalarla desteklenen aktif ve göreceli likit bir ikincil piyasanın gelişimi Sendikasyon kredilerinin yaygınlaşması, bu kredilerin yapısına ve işleyişine uygun olarak, borç alma/verme işlemini daha etkin yönetilebilir bir sürece dönüştürmeye de başlamıştır: Geleneksel Çift Taraflı (Bilateral) Kredilendirme Banka 1 Şirket Banka 2 Banka 3 Çok Taraflı (Multiliteral) Kredilendirme Banka 1 Şirket Lider Banka Banka 2 Banka 3 Banka i Şekil 1. Geleneksel ve Çift Taraflı Kredilendirme Sendikasyon piyasalarında yaşanan gelişmeler sonucunda artan piyasa hacmi, orta ve uzun vadeli fonlama kapasitesi ve şeffaflık; bu piyasayı yapısal olarak tahvil piyasasına (bond market) yaklaştırırken çift taraflı kredi (bilateral lending market) piyasasından uzaklaştırmıştır ve bu krediler arasında önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır (Altunbaş vd. 2009, 9; Armstrong 2003, 24): Kredi Boyutu Çift Taraflı Krediler (Bilateral Loans) Küçük Sendikasyon Kredileri (Syndicated Loans) Büyük Kamuyu Bilgilendirme Derecesi Düşük Orta Düzey İtici Faktör İlişki İlişki veya İşlem Yazılı Sözleşme Kapsamlı ve Sıklıkla Müzakere Edilen Kapsamlı ve Daha Az Sıklıkla Müzakere Edilen Kredide Uygulanan Faiz Oranı Değişken Değişken Finansman Rotatif Kredi veya Vadeli Kredi Rotatif Kredi veya Vadeli Kredi Tablo 2. Çift Taraflı Krediler ve Sendikasyon Kredileri Karşılaştırması Bugün uluslararası sendikasyon kredileri piyasası; bahsi geçen gelişmelerle birlikte ilk gelişmeye başladığı yıllara göre daha profesyonel, etkin ve şeffaf bir konumdadır. 630

4 3.RİSK YÖNETİM ARACI OLARAK SENDİKASYON KREDİLERİ Kredi borçlusunun ilgili anlaşma şartlarını yerine getirememesine bağlı olarak borcunu geri ödeyememesi olasılığı olarak tanımlanan kredi riski, finansal kuruluşların yönetmesi gereken risklerin başında gelmektedir. Riske göre ayarlanmış getiri oranını maksimize etmeyi amaçlayan kredi riski yönetimi, kapsamlı bir risk yönetim anlayışının önemli bir parçası olmakla beraber kredi verme operasyonlarındaki uzun vadeli başarının da anahtarıdır (BIS 1999, 1). Kredi riskini yönetmenin başlıca teknikleri kredi satışı, kredi türevleri, menkul kıymetleştirme ve sendikasyon kredileridir (Parlour ve Plantin 2006, 2). Sendikasyon kredileri, kredi portföylerinin çeşitlendirilmesine olanak tanıyan etkin bir kredi riski transfer aracıdır. Kredinin tek bir kreditör tarafından sağlanması yerine dilimlere bölünerek farklı kreditörler tarafından sağlanması işlemi olarak tanımlanabilecek kredi sendikasyonu, bir taraftan toplam kredi riskini kreditörler arasında dağıtırken diğer taraftan kreditörlerin karşılaştıkları riski azaltır. Kredi sendikasyonu, sendikasyon kredisi arayışı içindeki potansiyel borçlunun lider banka 1 (lead banka) adaylarının sunduğu finansman teklifleri arasında en uygun olanı seçmesi ve lider bankayla 2 (varsa lider bankalara) yetki mektubu (mandate letter) imzalayıp, bankaya yetki vermesi ile başlar. Lider banka iki tür yüklenim taahhütünde (underwriting commitment) bulunabilir: garantili yüklenim (firm-commitment) ve garantisiz yüklenim (best efforts commitment). Lider banka garantili yüklenimde kredinin tümünün sağlanması için garanti verirken, garantisiz yüklenimde kredinin bir kısmının sağlanması için garanti verir (Armstrong 2003, 7). Yetkilendirilen lider banka potansiyel sendikasyon katılımcıları için kredinin genel yapısını içeren bir bilgi notu (information memorandum) hazırlar. Hedeflenen kredi tutarı için, kredi sendikasyonunun bir parçası olmak isteyen ve sendikasyon kredisinin bir kısmını sağlamayı planlayan yatırımcılar ile kredinin yapısı üzerine görüşmeler yapılır. Yapılan görüşmeler sonucunda kredi koşulları üzerinde anlaşma sağlanırsa kredi sözleşmesi imzalanır, kredi sendikasyonu tamamlanmış olur ve kredi aktif hale gelir (Godlewski 2008, 5). Kredi aktif hale geldikten sonra kreditör bankalar arasından kredi aracısı (facility agent) olarak seçilen banka; borçludan teminat alma, borçluya kredi ödemesini gerçekleştirme, borçlunun yaptığı anapara ve faiz geri ödemelerini kreditörlere aktarma ve krediye ilişkin gelişmeler hakkında yatırımcıları bilgilendirme gibi görevleri üstlenir (Hong Kong Monetary Authority 2001, 5). Fakat kredi aktif hale getirilemezse başka bir ifadeyle hedeflenen kredi tutarı için gerekli şartlar sağlanamazsa süreç farklı işler. Lider banka, garantisiz yüklenim taahhütünde bulunmuşsa kredi sendikasyonunu iptal etme hakkına sahiptir. Öte yandan garantili yüklenim taahhütünde bulunan lider banka yatırımcı adaylarıyla yapılan görüşmeler sonucu hedeflenen kredi dilimini sağlayamadığı taktirde fonlamayı planladığı tutardan daha yüksek bir krediyi fonlamak zorunda kalabilir ve bu durumda finansal kayıplar yaşayabilir (Standard&Poor s 2010, 8). Örneğin hedeflenen 300 milyon dolarlık sendikasyon kredisinin 50 milyon dolarlık kısmını sağlamayı planlayan ve garantili yüklenim taahhütünde bulunmak suretiyle kredinin tümünü garanti eden bir A lider bankası katılımcılardan 150 milyon dolar sağlarsa, planladığı kredi diliminden 100 milyon dolar daha fazla kaynak sağlamak zorunda kalır. Örnek bir kredi sendikasyonu genel olarak şu örnekle açıklanabilir (Boudghene 2012, 5-13; Gadanecz 2004, 79): Borçlu X Otel Zincirleri Sendikasyon Kredisi Tutarı $250 milyon Sözleşme Tarihi 30 Mart 2012 Lider Banka Deutsche Bank AG Deutsche Bank AG ($100 milyon) Bank One NA ($60 milyon) Katılımcılar (Kreditörler) Citibank NA ($50 milyon) Credit Lyonnais SA ($30 milyon) UBS AG ($10 milyon) Vade 2 yıl Geri Ödeme 6 ayda bir 4 eşit taksit Kullanım Amacı Borç refinansmanı Erken Ödeme Minimum $20 milyon Faiz Oranı LIBOR baz puan (yıllık) İndex rate + margin Lider Banka Komisyonu Yıllık 120 baz puan (Toplam kredi tutarı üzerinden) Bank One NA (60 baz puan) Katılımcı Banka Komisyonları Citibank NA (50 baz puan) Credit Lyonnais SA (30 baz puan) UBS AG(10 baz puan) 1 Sendikasyon kredi piyasasında banka dışı finansal kuruluşlar da liderlik/düzenleyici görevini üstlenebilmekle beraber, ağırlıkla bu görevi bankalar yürütür 2 Ajans banka (Agent bank), Arranger (Düzenleyici) ve Bookrunner (Organizatör) olarak da adlandırılır 631

5 Tablo 3. Örnek Kredi Sendikasyon İşlemi Ticari bankaların, yatırım bankalarının, finans şirketlerinin, sigorta şirketlerinin ve yatırım fonlarının katılımcı (kreditör) olarak yatırım yapabildiği kredi sendikasyonunda kredi riski bankacılık sektöründen diğer finansal sektörlere transfer edilir. Bu transfer işlemiyle birlikte kredi riski ekonomi içinde daha etkin dağıtılırken, finansal kuruluşlar kredi portföylerinde risk çeşitlendirmesi yaparak olası kredi krizlerinden daha az etkilenme olanağına sahip olur (Armstrong 2003, 31; Standard&Poor s 2011, 10). Kredi sendikasyon işleminde finansal kuruluşların katılımıyla birincil piyasada dağıtılan kredi riski, kredi dilimlerinin ikincil piyasada satılması yoluyla birincil piyasadan ikincil piyasaya da transfer edilebilir (Parlour ve Plantin 2006, 1). Kredi dilimleri birincil piyasadan ikincil piyasaya devir (assignment) ve katılım (participation) şeklinde iki teknikle aktarılabilir (Gupta vd. 2007, 6). Devirde iki sendikasyon katılımcısı veya bir sendikasyon katılımcısı ve sendikasyon dışı bir yatırımcı arasında kredi satışı gerçekleşir. Bu durumda borçlu ve krediyi satın alan kredi alıcısı arasında orijinal kreditör ve borçlu arasındaki sözleşmenin yerini alan yeni bir finansal sözleşme düzenlenir ve kredi alıcısı doğrudan kreditör konumuna gelir. Bu işlemde genellikle borçlunun ve lider bankanın da onayı aranır. İkincil piyasada krediyi satın alan yatırımcı, orijinal kreditörün tüm haklarını devralarak anapara ve faiz ödemelerini tahsil etmeye başlar. Katılımda ise orijinal kreditör ile kredi alıcısı arasında sözleşme düzenlenir ve kredi alıcısı orijinal kreditörün kredi diliminin belirli kısmında hak sahibi olur. Katılımda orijinal sözleşmede değişiklik yapılmaz, genellikle lider banka ve borçlunun da onayı aranmaz. Bu teknikte ikincil piyasada krediyi satın alan yatırımcı, aynı zamanda orijinal katılımcının finansörü konumuna gelir (Standard&Poor s 2010, 17; Armstrong 2003, 10). Kreditörler risk yönetiminin yanısıra yeni kredi verme fırsatları yaratmak, Basel II ve III gibi sermaye düzenlemelerine uyum göstermek ve yaşadığı finansal sorunları aşmak amacıyla da ikincil piyasada sendikasyon kredisi satışı gerçekleştirebilir (LMA 2012, 5-6). Çok sayıda banka ve banka dışı yatırımcının bulunduğu uluslararası sendikasyon kredileri ikincil piyasasının son yıllardaki hızlı gelişimi, birincil piyasanın derinliğini artırmış ve diğer birçok sabit getirili finansal yatırım araçlarından birim riske göre daha fazla getiri sağlayan yeni bir varlık sınıfının ortaya çıkmasını da sağlamıştır (Yago ve McCarthy 2004, 55). Büyük tutarlarda bir krediyi tek başına sağlamak yerine diğer yatırımcıların katkısıyla borçlunun kullanımına sunarak karşılaşabileceği kredi riskini azaltan ve çok büyük risklerin altına girmeden borçlunun taleplerini yerine getiren lider banka, kredide uygulanan faiz oranına ve kredi dilimine bağlı olarak faiz geliri ve yerine getirdiği işlevlere göre çeşitli komisyonlar elde eder. Buna ek olarak tahvil piyasası kreditörleriyle de etkin bir şekilde rekabet etme şansı yakalar. Kredi sendikasyonuna katılan diğer büyük bankalar ve yatırımcı kuruluşlar da portföylerini çeşitlendirir ve sendikasyona katılım oranları paralelinde gelir elde eder. Sendikasyona dahil olan göreceli daha küçük finansal kuruluşlar ise normal şartlarda erişemeyeceği müşterilerle ilişki kurma ve uluslararası kredi piyasalarına katılma şansı yakalar. Bu tip katılımcılar sendikasyonda genellikle komisyon almaz, sadece faiz oranına göre ve fonladığı kredi dilimi kapsamında gelir kazanır (Gadanecz 2004, 78-79). 4.FİNANSMAN ALTERNATİFİ OLARAK SENDİKASYON KREDİLERİ Sendikasyon kredisi kullanan borçlu, bankalarla kuracağı ikili ilişkilerden sağlayacağı kaynak tutarından çok daha fazlasını tek bir ortak dokümanı paylaşan birden çok kreditörden sağlama fırsatı elde eder. İşlemlerin tek elden yürütülmesi hem zamandan hem de maliyetten tasarruf sağlar. Borçlunun ihtiyacına uygun olarak birçok farklı şekilde yapılandırılabilen sendikasyon kredileri erken ödeme opsiyonlarıyla birlikte en esnek finansman alternatiflerinden birisi konumundadır. Tahviller ile birlikte büyük ölçekli şirketlerin yabancı kaynak ile finansman sağlamada kullandığı finansman araçlarından biri konumundaki sendikasyon kredileri, esnekliğe ek olarak kamuyu bilgilendirme prosedürlerinin daha az olması nedeniyle de tahvillere göre avantajlıdır. Fakat bu krediler her şirketin ihtiyacına cevap vermemekte ve özellikle sabit faizli finansal araçlarla borçlanmayı tercih eden veya geleneksel bankacılık ilişkilerini sürdürmek isteyen şirketler farklı araçlara yönelmektedir (Armstrong 2003, 24). Borçlunun finansman ihtyacına göre farklı özelliklere sahip sendikasyon kredileri yapılandırılabilmektedir. En yaygın kullanılan sendikasyon kredileri vadeli krediler (term loan) ve rotatif kredilerdir (revolving credit) (Boudghene 2012, 2). Vadeli kredide kreditörler belirli bir tutardaki krediyi belirli bir vade için borçluya tahsis eder. Kredi, belirlenen maksimum limite kadar dilimler halinde önceden belirlenen aralıklarla kullanılabilir. Üzerinde anlaşılan geri ödeme tablosuna göre kredi amortize edilebilirken, vade sonunda tek bir ödeme de yapılabilir. Vadeli kredide geri ödenen tutarlar borçlu tarafından tekrar kullanılamaz (LMA 2012, 1). Vadeli kredilerde vade kısa (1 yıla kadar) veya uzun olabilir. Kısa vadeli krediler genellikle stoklardan ve alacaklardan kaynaklı çalışma sermayesini finanse etmek için kullanılır. Bu krediler teminatlı veya teminatsız kullandırılabilir. Vadesi 1 yıldan fazla olan uzun vadeli krediler maddi duran varlık satın alımı, başka bir şirketin alınması, sürekli çalışma sermayesinin finanse edilmesi veya mevcut borcun refinansmanı için kullanılır ve çoğunlukla teminatlıdır. Diğer sendikasyon kredisi çeşidi olan rotatif kredilerde ise yine belirli bir vade ve tutar söz konusudur fakat vadeli kredinin aksine borçlu geri ödediği kısmı tekrar kullanabilir. Rotatif krediler bu bakımdan kredi kartlarına benzetilebilir, farklı olarak borçlu tekrar kullanmadığı kredi tutarı için komisyon öder. Bu özellikleriyle 632

6 vadeli krediye göre daha esnek bir finansman aracı konumundaki rotatif krediler daha çok günlük ve mevsimlik nakit ihtiyaçlarının finansmanında kullanılır (Miller 2006, 15; Boudghene 2012, 2). Borçluların çeşitli finansal ihtiyaçlarını karşılamak için kullandıkları sendikasyon kredileri, borçlunun kredi kalitesine bağlı olarak yatırım dereceli (investment grade) ve kaldıraçlı (leveraged) olmak üzere ikiye ayrılır. Sendikasyon kredileri, kredi derecelerine ve LIBOR a eklenen faiz oranına göre sınıflandırmaya tabi tutulur. Moody s Baa ve üstü, Standard&Poor s ve Fitch BBB ve üstü dereceli sendikasyon kredilerini yatırım dereceli, diğer dereceli kredileri ise kaldıraçlı olarak sınıflandırırken; Bloomberg LIBOR ve üstünü, Thompson Financial LIBOR ve üstünü kaldıraçlı kredi olarak sınıflandırır (Yago ve McCarthy 2004, 15-16). Yatırım dereceli kredi kullanan şirketler büyük ölçekli, kurumsallaşmış ve kârlı finansal kuruluşlardır. Bu şirketler finansman ihtiyaçlarını çoğunlukla daha uygun maliyetli tahvil ve finansman bonolarından sağlarken, kısa dönemdeki mevsimlik borçlanmalar için rotatif sendikasyon kredisi kullanır. Kreditörler açısından düşük getirili bu kredilere özellikle ticari bankalar yatırım yapar. Kaldıraçlı krediler, yatırım dereceli kredilerden riskli olduğu için kredide daha yüksek faiz oranı uygulanır ve borçlular daha yüksek faiz maliyetine katlanır. Kredilerde ayrıca sendikasyon işleminin kompleks oluşuna, piyasa şartlarına ve yüklenimin garantili oluşuna bağlı olarak komisyonlar da ödenir. Göreceli yüksek faiz ve komisyon giderlerine rağmen bu kredileri kullanan şirketlerin hisse senedi ve tahvil piyasalarından fon sağlama imkanları kısıtlı olduğu için sendikasyon kredileri söz konusu şirketler için çok önemli bir finansman alternatifi konumundadır. Kaldıraçlı krediler daha çok yüksek tutarlı sermaye harcamaları, refinansman ve hissedarlara kâr payı ödemeleri için kullanılır. Kreditörlere yüksek getiri sağlayan bu kredilere daha genellikle sigorta şirketleri, yatırım fonları ve menkul kıymetleştirme kurumları gibi kurumsal yatırımcılar yatırım yapar (Armstrong 2003, 19; Standard&Poor s 2011, 7). 5.DÜNYADA VE TÜRKİYE DE SENDİKASYON KREDİLERİ 1990 lardan itibaren hızlı büyüme sürecine giren küresel sendikasyon kredi piyasası, 2011 sonunda yaklaşık 4 trilyon dolarlık bir büyüklüğe ulaşmıştır. Sendikasyon kredileri özellikle Kuzey Amerika, Avrupa ve Uzak Doğu nun gelişmiş ülkelerindeki şirketler tarafından borçlanma amacıyla yoğun olarak kullanılmaktadır yılında ,8 milyon dolarlık borçlanmanın gerçekleştiği Amerika Birleşik Devletleri, en büyük sendikasyon kredi piyasasına sahip ülke konumundadır (Thomson Reuters 2012, 2): Ülke Piyasa Büyüklüğü (milyon $) Borçlanma Sayısı A.B.D , Japonya , Fransa ,9 204 Birleşik Krallık ,3 308 Kanada ,8 380 Almanya ,0 166 Avustralya ,6 210 Hindistan ,6 227 İspanya ,7 186 Hollanda ,3 83 Tablo 4. Yıllık borçlanma tutarına göre en büyük 10 sendikasyon kredi piyasası 2011 yılında kredi sendikasyonu işlemi sonucunda dünyanın dört bir yanındaki şirketlere toplam ,1 milyon dolarlık sendikasyon kredisi verilmiştir da borçlanma işlemiyle milyon dolarlık kredinin verildiği küresel piyasa %42 büyümüştür. ABD den General Electric ,6 (refinansman), ABD den Texas Competitive Electric (refinansman), ABD den AT&T Inc (şirket alımı), ABD den Wal Mart Stores (refinansman) ve Fransa dan CADES (kurumsal amaç) milyon dolarlık sendikasyon kredisi kullanarak en yüksek tutarlı kredi anlaşmalarına imza atmıştır. Küresel ölçekte liderlik ettiği kredi sendikasyonu işlem hacmine göre en büyük 5 lider banka ise sırasıyla JP Morgan, Bank of America Merrill Lynch, Citi, Mitsubishi UFJ Financial Group ve Wells Fargo olarak sıralanmıştır (Thomson Reuters 2012, 2). En büyük sendikasyon kredi piyasasına sahip A.B.D. de 2010 da kullanılan kredilerin %40 ı kaldıraçlı olmakla beraber krediler en çok üretim ve hizmet, enerji ve finans sektörlerince kullanılmıştır. Yine 2010 da A.B.D. de yaklaşık milyon dolarlık sendikasyon kredisi ikincil piyasada alınıp satılmıştır (Bloomberg 2012, 1-2). Ülkemizdeki şirketler dış piyasalardan yabancı kaynak olarak 2010 da 32 işlem sonucunda milyon dolar, 2011 de ise 39 işlem sonucunda milyon dolarlık sendikasyon kredisi kullanmıştır. Sendikasyon kredileri Türkiye de daha çok ticari bankalar tarafından tercih edilmektedir ve bu paralelde 2010 da kullanılan milyon dolarlık kredinin milyon dolarlık kısmı ülkemiz bankacılık sektörü tarafından kullanılmıştır (Thomson Reuters 2012, 2; BDDK 2011, 34) li yılların başında yakalanan 633

7 göreceli istikrarlı ekonomi ortamının da etkisiyle kullanım tutarı giderek artan sendikasyon kredileri, seküritizasyon kredileriyle birlikte günümüzde ticari bankaların önemli finansman kaynaklarından biri konumuna gelmiştir. Aralık 2011 itibariyle bankacılık sektörümüz toplam kaynaklarının %3,6 sını sendikasyon ve seküritizasyon kredileri oluşturmaktadır (BDDK 2012, 94). 5.SONUÇ Finansal küreselleşmenin ve küresel ticaret ve bankacılık işlemleri hacmindeki artışın paralelinde günümüzde tam anlamıyla uluslararası bir nitelik gösteren sendikasyon kredi piyasası, 2007 yılında A.B.D. de ortaya çıkan küresel kriz sonrasında bir süre daralma eğilimi göstermişse de 2010 yılından itibaren büyüme sürecine tekrar girmiştir. Finansal anlamda sınırların kalkmasıyla birlikte şirketler sendikasyon kredileri vasıtasıyla farklı ülke piyasalarından fon temin etmeye, diğer taraftan uluslararası bankalar da kurduğu ortaklıklarla farklı kıtalardaki borç piyasalarında yoğun şekilde işlem yapmaya başlamıştır. Sendikasyon kredilerinin yaygınlaşması kredi riskinin ülkeler ve sektörler arasında daha dengeli dağılmasına sebep olurken, riskin sendikasyon işlemleriyle göreceli daha homojen dağıtılması küresel ve ulusal düzeylerde finansal stabilitenin sağlanma çalışmalarına katkı sunmaktadır. Gelişmiş ülkelerde finans, enerji, tüketim ve telekomünikasyon sektörlerince sık sık tercih edilen sendikasyon kredilerinin kullanım alanı ülkemizde sadece ticari bankacılık sektörüyle sınırlı kalmaktadır. Özellikle 2004 yılından itibaren ülke bankalarımızın dış piyasalardan daha kolay bir şekilde kaynak sağlamaya başlaması; sendikasyon kredilerinin hacmini artırmış, bu gelişme de bankaların pasiflerinin vade yapısının uzamasına katkı sunmuştur. Bu alandaki olumlu gelişmelere rağmen ülkemizde sendikasyon kredileriyle borçlanma, gelişmiş ülkelerin çok gerisindedir. Ülkemiz bankalarının gerek borçlu olarak gerekse de kreditör olarak uluslararası sendikasyon kredi piyasasına daha aktif katılımının, finansal sektörümüze önemli katkılar sağlayacağı açıktır. Borçlular açısından esnek bir finansman aracı olan, kreditörler açısından ise önemli gelirlerin elde edilmesini sağlayan sendikasyon kredileri; orta ve kısa vadede gelişme potansiyelini korumaktadır. KAYNAKÇA [1] ALTUNBAŞ Yener, Alper KARA ve David MARQUES-IBANEZ, Large Debt Financing, Frankfurt, European Central Bank, (2009). [2] ARMSTRONG Jim, The Syndicated Loan Market: Development in the North American Context, Ottawa, Bank of Canada, (2003). [3] AUSTRALIA TREASURY COMMITTEE, Implications of the Globalisation of the Financial Markets, (1999). [4] AUSTRALIAN TRADE COMMISSION, Data Alert, (2012). [5] BAVARIA Steven M., Syndicated Loans: A Rated Market, New York, The McGraw-Hill, (2002). [6] BDDK, Finansal Piyasalar Raporu Aralık 2010, Ankara, Aroks, (2011). [7] BDDK, Finansal Piyasalar Raporu Aralık 2011, Ankara, Aroks, (2012). [8] BIS, Principles for the Management of Credit Risk, (1999). [9] BLOOMBERG, Global Syndicated Loans, (2012). [10] BOUDGHENE Yassine, Eric De KEULENEER ve Christian Van Der STICHELE, A Loan Syndication Strategy, (2012). [11] CHAMPLEE Gary D. ve Jolie Amie TENHOLDER, Converging Markets: Leveraged Syndicated Loans and High-Yield Bonds, Commercial Lending Review, Nov.-Dec., (2005), [12] DTCC, Transforming the Syndicated Loan Market, (2008). [13] GADANECZ Blaise, The Syndicated Loan Market, BIS Quarterly Review, Dec., (2004), [14] GODLEWSKI Christophe, How to Get a Syndicated Loan Fast, (2008). [15] GUPTA Anurag, Ajai SINGH ve Allan ZEBEDEE, Liquidity in the Pricing of Syndicated Loans, Journal of Financial Markets, (2007), [16] HONG KONG MONETARY AUTHORITY, Syndicated Lending, (2001) [17] LMA, Guide to Syndicated Loans, (2012) [18] MILLER Steven, A Guide to the Loan Market, New York, Standard&Poor s, (2006). [19] PARLOUR Christine ve Guillaume PLANTIN, Credit Risk Transfer, (2006). 634

8 [20] RYBINSKI Krzysztof, Globalization versus Financial Markets, A Series of Seminars by the Index Students Association for Capital Markets and the Department of Capital Markets, Cracow University of Economics, (20 April 2006). [21] SCHMUKLER Sergio L., Financial Globalization: Gain and Pain for Developing Countries, Federal Reserve Bank of Atlanta Economic Review, Second Quarter, (2004), [22] STANDARD&POOR S, A Guide to the European Loan Market, New York, The McGraw-Hill, (2010). [23] STANDARD&POOR S, A Guide to the Loan Market, New York, The McGraw-Hill, (2011). [24] THOMSON REUTERS, Global Syndicated Loans Review, (2012). [25] YAGO Glenn ve Donald McCARTHY, The US Leveraged Loan Market: A Primer, Santa Monica, Milken Institute, (2004). 635

9