Sh:»3793 RÛM. Mekkiyyedir. Âyetleri - altm. Kelimeleri - sekiz yüz on dokuz. Harfleri - Üç bin be yüz on dört. harfleridir.

Transkript

1 Sh:»3793 RÛM âë ŠÛa ñ ì SP Mekkiyyedir. Âyetleri - altm. Kelimeleri - sekiz yüz on dokuz. Harfleri - Üç bin be yüz on dört. Faslas - âpæpë harfleridir Evvelki sûrede mu'cize istiyenlerden bahsile «ä Ç pb í üa b à ã a 3 Ó 6 é 2 å ß pb í a é î Ü Ç 4 Œ ã a ü ì Û aì Ûb Ó ë

2 ó Ü n í lb n Ø Ûa Ù î Ü Ç b ä Û Œ ã a ã a b á è 1 Ø í á Û ë a P 6 é ÜÛa 6 á è î Ü Ç» buyurulmu, ve mücahede ve ihsan ile hatmolunmutu. Bu Sûrede de Kur'ann her türlü mu'cizeye kifayeti anlatlmak için gaybdan haber vererek kat'î mu'cize oldu3u fi'lentebeyyün etmi bir âyet ile balanp âyâti ilâhiyye tafsl olunacaktr. 6öyle ki: ággggggggggggî y ŠÛa å ày ŠÛa é ÜÛa ágggggggggggg 2 å ß á ç ë üa ó ã a ó Ï S = âë ŠÛa o j Ü Ë R á Ûa Q 3 j Ó å ß Š ß üa é Ü Û 6 åî ä Éš 2 ó Ï T = æì j Ü Ì î, á è j Ü Ë È 2 å ß Š ä í 6 é ÜÛa Š ä 2 U = æì ä ß ªì à Ûa Š 1 í ˆ ß ì í ë 6 È 2 å ß ë ê Ç ë é ÜÛa Ñ Ü í ü 6 é ÜÛa Ç ë V áî y ŠÛa Œí Œ È Ûa ì ç ë 6 õ b í æì à Ü È í ü b äûa Š r a å Ø Û ë Sh:»3794 áç ñ Š üa å Ç á ç ë Ûa 7b îã ñì î z Ûa å ß a Š çb à æì à Ü È í W é ÜÛa Õ Ü b ß á è 1 ã a ó Ï Ø 1 n í aëš á Û ë a X æì Ü Ïb Ë

3 æ a ë 6ó à ß 3 u a ë Õ z Ûb 2 ü a b à è ä î 2 b ß ë üa ë pa ì à Ûa aë Šî, í á Û ë a Y æë Š Ïb Ø Û á è 2 ªô b Ô Ü 2 b äûa å ß a Šî r a ì ãb 6 á è Ü j Ó å ß åí ˆ Ûa ò j Ób Ç æb Ñ î aë Š Ä ä î Ï üa ó Ï b çë Š à Ç b à ß Š r a b çë Š à Ç ë üa aë b q a ë ñ ì Ó á è ä ß a å Ø Û ë á è à Ü Ä î Û é ÜÛa æb b à Ï 6 pb ä î j Ûb 2 á è Ü á è m õ b u ë a ªë b a åí ˆ Ûa ò j Ób Ç æb á q QP 6 æì à Ü Ä í á è 1 ã a a ì ãb ; æ@ ëª Œ è n í b è 2 aì ãb ë é ÜÛa pb í b 2 ˆ aì2 æ a ô a ì Ûa Meali 6erifi áûa 1 Rum ma3lûb oldu 2 Arzn yaknnda, maamafih onlar bu ma3lûbiyyetlerinin arkasndan bir kaç sene içinde muhakkak galebe edecekler 3 Önünde de sonunda da emir Allahn, ve o gün mü'minler Allahn nusretiyle ferahlanacaklar 4 o kimi Sh:»3795

4 dilerse muzaffer klar ve azîz odur, rahîm o 5 Allahn va'di bu, Allah, va'dine hulf etmez ve lâkin nasn ekserisi bilmezler 6 Bir zâhir bilirler Dünya hayattan, Âhretten ise hep gafildirler 7 Nefislerînde bir düünmediler de mi? Allah o Gökleri ve Yeri ve ikisinin arasndakileri baka de3il, ancak hak sebeb ve müsemmâ bir ecel ile halk buyurmutur, bununla beraber do3rusuinsanlardan bir ço3u rablarnn likasna kâfirdirler 8 Ya Yer yüzünde gezib bir bakmadlar da m? Nasl olmu akbeti kendilerinden evvelkilerin? Kuvvetçe kendilerinden daha iddetli idiler, Arz aktarmlar ve onu kendilerinin 'marndan ziyade 'mar etmilerdi, Peygamberleri de onlara beyyinat ile gelmilerdi, demek Allah onlara zulmetmiyordu velâkin kendileri nefislerine zulmediyorlard 9 Sonraofenalk yapanlarn akbeti en fenas oldu, çünkü Allahn âyetlerini tekzib ettiler ve onlarla e3leniyorlard á Ûa Allahü a'lem: Kur'ann ma'nâsndaki mu'cize olan âyâttan evvel nazmndaki 'caz ifade eden ilâhîsirreiarettir. Sûrei «Bakare» de de geçti3i üzere «elif», bo3azn en içinden: bâtndan «lâm», dilden: berzahtan, «mîm» duda3n en kenarndan zâhirden çkt3için bu üç harf mahreclerin usulünü tekil eden üç mahrecten çkan bütün harflerin bir nazm bedii'ni i'ar eder.

5 = âë ŠÛa 2. Rum ma3lûb oldu - bi'seti seniyye sralarnda arkî Roma ile Fran, o j Ü Ë Dünyann en büyük iki Devleti idiler. Hindli Süleyman Nedevî Efendinin asr saadet tarihinde tahrir etti3i üzere bi'setin beinci, ya'ni Milâdn alt yüz on üçüncü senelerinde bu iki komu ve rakîb Devlet birbirleriyle kanl bir muharebeye girimilerdi. Franikinci Husrevin, Rum Hiraklin tahti hukmünde idi. Hududlar Dicle ve Furat nehirleri üzerinde birbirine temass ediyordu. Filestn, Suriyye, Msr ile Irakn bir ksm ve Sh:»3796 küçük Asya (Anadolu) Rumlara tabi' idi. Franllar Rumlara iki taraftan hücum ettiler, Dicle ve Furat üzerinde «ô Š 2 ë pbç a» Suriyyeye,AzerbaycanveErmenistantarafndan küçük Asyaya tearruz ettiler. Fran ordular Rum kuvvetlerini her iki cebheden geri atarak denize dökünciye kadar ta'kb etmi, Suriyyedeki bütün mukaddes ehirleri zabteylemi, Mîlâdn 614 üncü senesinde bütün Filestni ve Kudsi erifi istîlâetmiti.buistîlâ esnasnda bütün kiliseler yklm, bütün dinî mebanî tahrib ve telvis edilmiti, Franllara iltihak eden yirmi alt bin Yehûdî altm binden fazla Hristiyan klçtan geçirmilerdi. Fran Kisrasnn kasr otuz bin maktulün kafa tasyle donatlmt.

6 Buistîlâ tufan burada durmyarak Msr da basm, Mîlâdn 616 nc senesinde Franllar bir taraftan Nil vadîsini igal ve Fskenderiyyeye muvasalet, di3er taraftan bütün Anadoluyu istîlâ ederek Fstanbulun Bo3aziçi sahillerine kadar gelmiler, arkî Roma imparatorlu3unun payitaht olan Kostantniye (Fstanbul) ehrinin karsnda görünmüler, saltanatlarn Irak, Suriyye, Filestn, Msr ve Anadoluya temiletmilerdi. Franllar girdikleri her yerde âtegeler vücude getiriyorlar ve bu suretle Hristiyanl3n çkt3yerlerde âteperestlik nerediyorlard. 6arkî Roma imparatorlu3unun bu hezîmeti karsnda kendisine tabi' bulunan bir çok vilâyetler syan etmi Afrikadaki ülkeler Avrupa tarafndaki vilâyetler, hattâ Fstanbula mücavir ehirler bu Devletin hakimiyyetinden çkmakistemiler ve çkmlard. Elhasl 6arkî Roma Fmparatorlu3u târmâr olmu, haki helâke serilmiti. Romallarn bu ma3lubiyyeti haberi Mekkeye vasl oldu3u zaman mürikler ferahlam ve müslimanlara kar ematet yapmlard: siz ve Nesârâ ehli kitabsnz, biz ve Faris ümmîyiz, bizim hvanmz sizin hvannz tepelediler biz de sizi tepeleriz» demilerdi. Bunun üzerine bir mu'cizei

7 Sh:»3797 Muhammediyye olmak üzere bu âyet nâzil olup buyuruldu ki: gerçi Rum ma3lûb oldu 3. üa ó ã a ó Ï Arzn en yaknnda - Mekke arznn, ya'ni Arabistann en yaknnda: 6amda yâhud Rum payitahtnn pek yaknnda ya'ni Anadoluda Fstanbul civarnda demek olabilir ki ikiside do3rudur. O srada Rum Fmparatorlu3u öyle perian olmutu ki dahilî syanlarla Devlet inhilâle u3ram, ordusu da3lm, hazînesi boalm, Fmparator Hirakl Fstanbulu terk ederek Kartacaya kaçma3 bile kurmutu. Franllarn galib kumandanlar zaferin verdi3i sermestî ile usulhu teklif etmiler: Fmparator, Franîler tarafndan istenecek her ey'i verecektir. Ezcümle bin yük altn, bin yük gümü, bin yük ipek, bin at, bin kadn teslim edecektir. Rum Fmparatorlu3u bütün bu zilletâver eraiti kabul etmi, bu esaslar üzerinde sulhu imzalyacak murahhaslar göndermilerdi. Bu murahhaslar Franllarn nezdine vardklar zaman Husrev u sözleri de söylemi: bu kâfi de3ildir. Bizzat Fmparator Hirakl karma zincirler içinde gelerek maslûb ilâhna bedel ate ve Günee tapmaldr g ça. Fteoma3lûbiyyet, böyle bir ma3lûbiyyet idi. Böyle bir izmihlâl için de Romallarn bir kaç sene zarfnda canlanp yeniden galib geleceklerine kat'yyetle hukmetmek öyle dursun ihtimal vermek bile

8 âdeten akllarn havsalasna s3acak bir ey de3il idi. Fakat böyle bir hengâmda Allah tealâ Resulüne gaibden u haberi bildiriyordu: á è j Ü Ë È 2 å ß á ç ë maamafih onlar bu ma3lûbiyyetlerinin arkasndan = æì j Ü Ì î, kat'yyen galebe edecekler - hem uzak de3il 4. 6 åî ä É š 2 ó Ï bd' sinîniçinde: ya'ni bir kaç sene zarfnda - ki bid' üçten dokuza kadardr. Netekim bu âyet nâzil olunca Hazreti Ebi Bekir radyallahü anh o sevinen müriklere Sh:»3798 öyle demiti: Allah sizin gözlerinizi aydnlatmyacak, Peygamberimiz haber verdi. é ÜÛaë Rumlar bd' sinîn içinde Farislere mutlak galebe edecekler. Buna kar Übeyy ibni Half «yalan söylüyorsun, haydi aramzda bir müddet ta'yin et seninle bahse girelim» dedi ve tarafeynden on deve üzerine bahse giriip üç sene müddet ta'yin ettiler, Ebû Bekir keyfiyyeti Resulullaha haber verdi, Resulullah sallallahü aleyhi vesellem «bd', üçten dokuza kadardr.hatar artr, müddeti uzat» buyurdu, bunun üzerine Ebû Bekir çkt, Übeyye rast gelince o, galiba peiman oldun dedi, hayr dedi, gel seninle bahsi artralm, müddeti de uzatalm, haydi dokuz seneye kadar yüz deve yap, o da haydi yaptm dedi. Tirmizînin sahîhinde rivayet

9 etti3i üzere «Bedr» günü Rumlar Fürslere galib geldiler, Ebû Bekir de sonra onu Übeyyin veresesinden ald, Peygambere götürdü, aleyhssalâtü vesselâm da ona bunu tesadduk et buyurdu. 6 È 2 å ß ë 3 j Ó å ß Š ß üa é Ü Û Önünden de sonundan da emir Allahn - ya'ni Rumlar galib gelecekler diye ondan sonra Dünyada emr-ü irade, huküm ve kumanda Rumlarn olacak zannedilmesin, onlar galebe etmezden evvel emir, ne onlarn ne Fyranîlerin olmayp Allahn oldu3u gibi onlarn galebesinden sonra yine Allahndr. O önce onlar ma3lûb etti3i gibi sonra da eder. ˆ ß ì í ë Hem de o gün - ya'ni Rumlarn Fürse galib gelece3i gün = æìä ß ªì à Ûa Š 1 í mü'minler ferahlanacak 5. 6 é ÜÛa Š ä 2 Allahn nusratiyle - ya'ni ötede Rumlar Fyranîlere galib gelirken ayn zamanda beriden müslimanlar da Allahn nusratiyle müriklerekar muzaffer olacaklar ve yalnz Rumlarn galebesiyle de3il, Allahn bilhassa kendilerini muzaffer klan nusratiyle sevinecekler, mü'minlere bu suretle va'd olunan bu nusrat, bu ferah Sh:»3799

10 «Bedr» muzafferiyyetidir. Netekim tefsiri Taberîde «j 2 åî Š à Ûa ó Ü Ç åî ä ß ªì à Ûa ñ Š ã ì ç ë» demitir. Fil'vaki' Tirmizînin rivayeti vechile Rumlarn Fürslere galebesi «Bedr» günü olmutur. Fakat galebenin tafslâtiyle tebeyyünü Hudeybiyye sralarnda ma'lûm olabildi3i ve Hazreti Ebi Bekir de develeri übeyyin kendisinden de3il, sonra veresesinden ald3 cihetle ba'zlar bu ferah gününü Hudeybiyye günü sanmlardr. Hindli Süleyman Nedevî Efendi asri saadet tarihinde bunu öyle tesbit etmi: «Resuli ekremin iareti mucebince dokuz sene sonra bu hbar nebevî tehakkuk etmi ve onun tehakkuku «Bedr» zaferinin ihrazna tesadüf etmitir. «ô ˆßŠmë Ú n ß» Ba'zlarna göre bu haber, hicretin altnc senesinde Hudeybiyye musalehas esnasnda tehakkuk etmitir. Lâkin bu do3rude3ildir. Bu sui tefehhümün sebebi udur: sahîhi Buharînin beyanna nazaran Hazreti Peygamberin Hirakle gönderdi3i nâmeyi hamil elçi Suriyyeye muvasalet etti3i zaman Hirakl zaferini tes'id ediyordu. Bu elçi Hudeybiyye muselehas sralarnda gönderildi3i için bir çoklar Hiraklin o sralarda zafer ihrazetti3ini zannetmiler. Halbuki: Hirakl zaferi çoktan kazanmveonu tes'idiçinsuriyyeyegelmi bulunuyordu. Roma takvimine göre: bi'seti Muhammediyye alt yüz dokuz senesinde vuku' bulmu, arkî Roma ile Fyran arasndaki muhasamat alt yüz onda balam on üç ile on dört seneleri harb içinde geçmi alt yüz on altda Romallar ma3lûb olmular, alt yüz yirmi ikide mukabil harekete geçmiler, alt yüz yirmi üçte galebeye balyarak alt yüz yirmi betekat'îzaferiihraz etmilerdir.

11 Ma3lûbiyyetin balangciyle galibiyyetin balangc arasnda dokuz sene geçmi oldu3u gibi kat'î ma3lûbiyyetle kat'î galibiyyet arasndaki müddet de dokuz seneden baret bulunuyor g ça. «Hicreti seniyye b'setin on üçüncü senesi oldu3u için alt yüz yirmi üç hicretin ikinci senesine müsadif olmu olur ki «Bedr» de o senedir. Demek ki Rumlar ma3lûbiyyetlerinin Sh:»3800 yedinci, harbin ikinci senesi galebeye balamlar ve onlar galebe etme3e balad3s ra müslimanlar da «Bedr» günü müriklere galib gelerek ferahlanmlar. Bununla beraber harb iki sene daha devam etmi, bu müddette Rumlar Franîlerin igal ettikleri bütün vilayetleri kurtararak dümanlarn Dicle ve Furatn gerilerine atmlardr.busuretletam dokuz sene ve üç sene nihayetinde kat'î galebe tamam olarak «6» haberi her vechile tehakkuk etmitir. 6u halde bundan dokuz åî ä É š 2 ó Ï = æìj Ü Ì î, sene evvel, ya'ni hicretten yedi sene mukaddem b'setin yedinci senesi Kur'an bu haberi verirken sarahaten dokuz sene de demeyip «åî ä 6 2» diye bir nevi ibham ile ifade etmesinde de vaka Éš mutabakat noktai nazarndan derin ve ümullü bir belâ3at ve cem'yyet varm. Çünkü bd' sinîndemekle

12 hem galebe müddeti olan üç seneye, hem ma3lûbiyyet sonundan «2» e müsadif ilk galebeye kadar olan yedi seneye hem de kat'î galebe müddeti olan dokuz seneye muntabk olabilecek bir iaret vermi bulunuyor ki bunlardan birisi tasrih olunsa idi vak'ann bütün safahat gösterilmi olmaz ve binaenaleyh bu cem'yyetli tarz 'caz bulunmazd. Bir de bu beyandan asl maksad,rumlarn galebesinden ziyade mü'minlerin nusrati ilâhiyye ile ferahlanacaklar günün tarihini tesbit etmek oldu3una iaret edilmi oluyor. Zirabd' sinîn mübhem olmakla beraber galebe vukuuna merbut olan «ˆ dßìí» muayyendir. Bu cihetle âyetin bu ferah gününü gösteren mu'cizesi Rum galebesini haber veren mu'cizesinden daha anldr. Böyleiken bir çoklarnn bundan zühûl etmeleri ne kadar ayan eseftir. Evet, buyuruluyor ki «Rum ma3lûbiyyetlerinin arkasndan bd' sinîn içinde galebe edecekler, önünde de sonunda da emir Allahn ve onlar galebe ettikleri sra mü'minler de Allahn nusratiyle ferahlanacaklar» bu nasl olur? demeyin 6 õ b í å ß Š ä í o kimi Sh:»3801 dilerse mansur eder - diledi3ini muzaffer klar. Ya'ni onun nusrati esbaba muhtac de3il, esbab onun

13 iradesine ba3ldr.dünfürslerigalibklmiken yarn Rumlar galib klar. Bir de bakarsn hiç ümid edilmedik bir zamanda tutan hiç bir kuvvetleri yok zannedilen mü'minleri hepsine kar mansur ve muzaffer eder. áî y ŠÛa Œí Œ È Ûa ì ç ë ve azîz o rahîm o - hiç ma3lûb olmak ihtimali olmyan zzet sahibi ancak odur. Yegâne rahmet edecek olan da odur. Onun için de bir zaman olur ma3lûblar galib klar, mü'minleri nihayet zafere irdirir é ÜÛa Ç ë Allah va'di - bu zikrolunan galebe ve nusrat öyle bir va'ddir ki onu Allah tealâ va'd buyurdu. ê Ç ë é ÜÛa Ñ Ü í ü Allah, va'dine hulfetmez - binaenaleyh bunlar behemehal tehakkuk edecektir. Burada açk olarak iki va'd var. Birisi Rumlarn ma3lûbiyyetlerinden sonra galib gelecekleri, birisi de mü'minlerin nusrat ile ferahlatacaklardr.buiki va'd çok geçmeden tehakkuk etti, Ebû Bekir bahsi kazand. Bu suretle bunun nübüvveti Muhammediyyeyi isbat eden ilâhî bir âyet, bir mu'cize oldu3u tebeyyün eyledi. Bu yüzden bir çoklarna hidayet yetiti müsliman oldular. Nüzulü daha mukaddem iken bu suretle mu'cizeli3inin tehakkuk ve tebeyyünü muahhar olmak hasebiyle tertibde obir Sûreden sonraya konuldu. Orada «é 2 6 å ß pb íä é î Ü Ç 4 Œ ã a ü ì Û» diye mu'cize istiyenlere kar «ó Ï æ a 6á è î Ü Ç ó Ü n í lb n Ø Ûa Ù î Ü Ç b ä Û Œ ã a ã a b á è 1 Ø í á Û ë a

14 ;» buyurulmakla buna iaret de olunmutu. æì ä ß ªì í â ì Ô Û ô Š ë ò à y Š Û Ù Û Maamafih bu iki açk va'd arasnda «6» ile anlatlan di3er È 2 å ß ë 3 j Ó å ß Š ß üa é Ü Û bir va'd daha vardr ki Rumlarn Franllara galib olduktan sonra ileride müslimanlara ma3lûb olacaklarna iaret eder. Netekim bataki «o j Ü Ë» ma'lûm «æìj Ü Ì î, =» meçhul sgasyle okundu3u takdirde Ebû Saidi Hudrî ve sâireden rivayet edilen kraeti azze vechile «Rum Sh:»3802 galib geldi fakat onlar bu galebelerinden sonra ileride ma3lûb olacaklar» diye do3rudan do3ru bu ma'nâ tasrih edilmi olur. Bu ise evvelkilerden daha uzak ve istikbale âid olmak 'tibariyle daha mühim olan bir mu'cizedir. Fakat obirleri gibi Peygamberin zamannda zâhir olmayp sonra tehakkuk edece3inden âyette iaret ile gösterilip taraf risaletten beyan buyurulmutur. Filvak' Franllara galib gelen Hiraklin kendi hayatnda Rum ordular HazretiEbiBekrinzaman hlâfetindeki Yermûk muharebesinde 'tibaren Fslâm mücahidleri karsnda ma3lûb olmya balyarak Hazreti Ömer zamanndaki futuh 6amdan tâ Fstanbulun fethine kadar devam etmi ve bu suretle bu mu'cize dahi temamen tehakkuk ve tebeyyün eylemitir.

15 Bir de Ebû Hayyan Bahri muht nam tafsirinde unu kaydetmitir: eyh üstaz Ebû Ca'fer Fbnizzübeyr hikâye ederdi ki Ebülhakem ibni Berrecan müslimanlarn beyti makdisi fethedeceklerini «6» kavli ilâhîsinden zaman ve günü åî ä É š 2 g óûa g = âë ŠÛa o j Ü Ë á Ûa muayyen olarak istihrac etmi idi. Ve Fbni Berrecan kendisi feth için ta'yin etti3i vakttan evvel vefat eyledi, vefatndan bir zaman sonra da müslimanlar onun ta'yin etti3i vaktttakudsüfeth ettiler. Müarün'ileyh Ebû Ca'fer ibu Ebülhakem ibni Berrecann Sh:»3803 kitabullahdan istihrac ederek mugayyebata dair bir takm eylere muttali' oldu3una 'tikad ederdi g ça. Muhyiddîni arabî, dahi ibu Kudüs fethi hakkndaki istihracdan bahs etmitir. Demek olur ki âyette ancak ricalullaha münkeif olan daha di3er iymalar da vardr. Alusîtesirinde de der ki: Muhyiddini arabî, rakî ve sâire gibi arifînin Kur'an kerimden mugayyebat istihrac ettikleri mehurdur. Bu bir takm kavadi hisabiyye ve a'mali harfiyye üzerine mebnîdir ki onlara dair seleften bir ey varid olmamtr. Hazreti Ali kerremallahü vechehuye «Resulullah size bakalarndan

16 ketmeyledi3i bir sir söyledi mi?» diye sorulmutu, dedi ki hayr ancak Allah tealânn bir kuluna kitabnda bir å Ø Û ë anlayvermi olmas müstesna. æì à Ü È í ü Š r a Velâkin nasn b äûa ekserîsi bilmezler. - Ya'ni bunlarn Allah va'di oldu3unu ve Allahn va'di muhakkak vaki' olaca3n bilmezler. 7. 7b î ã Ûa å ß a Š çb à æì à Ü È í Sâde Dünya hayattan bir zâhir bilirler - ñì î z Ûa bu gün kim galib gelir, ne yüze çkarsa ona bakar, onu bilirler æìü Ïb Ë áç ñ Š üa å Ç á ç ë Âhretten ise hep gafildir onlar - bu Dünyann sonu nereye varaca3n düünmez ilerisi ne olaca3nn farknda olmazlar. 8. á è 1 ã a ó Ï aëš Ø 1 n í á Û ë a Ye nefislerinde bir düünmediler de mi? - Ya'ni neye ilerisini düünmüyorlar? Bu Dünya hayatn muvakkat oldu3una ve bunun bir sonu, hak ve sâbit bir Âhreti bulundu3una bütün Semavât-ü Arz delâlet edip dururken kendi kendilerine vicdanlarnda ve Yâhud kendi nefisleri hakknda neye bir düünüp de bilmiyorlar ki b à è ä î 2 b ß ë üa ë pa ì à Ûa é ÜÛa Õ Ü b ß Allah o Gökleri ve Yeriveikisinin aralarndakileri Sh:»3804 baka türlü de3il Õ z Ûb 2 ü a ancak hakk ile ó6 à ß 3 u a ë ve müsemmâ bir

17 ecel, - ya'ni muayyen bir müddet ile yaratmtr - ya'ni aa3da ve yukarda ve bütün bunlarn aralarnda bulunan kâinattan hepsinin bir ömrü, muayyen bir müddet ile bir eceli, bir sonu vardr. Bununla beraber hiç biri bouna yaradlmam, her biri sâbit ve bâky bir hakka delâlet etmek üzere bir vechi hak, bir hikmeti hakk ile yaradlmtr. Onuniçin hepsi «é è u ë 6 ü Ù Ûb ç 3» mantukunca bu Dünyann fâni olup a õ ó sonunda hakkn huzuruna gidilen bir Âhret bulundu3unu anlatmaktadr. æëš Ïb Ø Û á è 2 ªô b Ô Ü 2 b äûa å ß a Šî r æ a ë Bununla beraber insanlardan bir ço3u her halde rablarnn likasna kâfirdirler - ya'ni bir çoklar yalnz Âhretten, tefekkürden gaflet ile kalmazlar da kendilerini yaradp yetitiren hakkn huzuruna gidilip mükâfat ve mücazata irilece3ini kat'yyen inkâr dahi ederler. Ya Dünyay ebedî imi gibi farz ederler, yâhud da bütün hlkat, hikmetsiz, gayesiz, bâtl imi gibi her ey'in fânî olup sonunda boa gitti3ini ve binaenaleyh insann sonu da bir ölümle hiç olup bitti3ini iddia ederler, rablarnn cemal-ü celâline irme3i tanmazküfrederler.9. üa ó Ï aë Šî, í á Û ë a Ye o Arzda bir gezmediler mi? - O kâfirler aë Š Ä ä î Ï bir gezip de baksalar a 6 á è Ü j Ó nasl olmu akbeti o kendilerinden å ß åí ˆ Ûa ò j Ób Ç æb Ñ î

18 evvelkilerin - kendilerinden evvel küfreden Ad, Semûd gibi munkarz olmu kavmlerin? ñ ì Ó á è ä ß a a ì ãb Onlar kuvvetçe kendilerinden daha iddetli idiler üa aë b q a ë vearz aktarmlar - ekin ekmek Sh:»3805 veya su, ma'den çkarmak içintopra3n altn üstüne çevirmiler b çë Š à Ç b à ß Š r a b çë Š à Ç ë ve onu kendilerinin 'marndan daha ziyade ma'mur etmilerdi 6 pb ä î j Ûb 2 á è Ü á è m õ b u ë Resulleri de kendilerine beyyinelerle, açk bürhanlar, mu'cizelerle gelmilerdi - ya'ni onlara inanmadlar da helâk ve münkarz oldular á è à Ü Ä î Û é ÜÛa æb b à Ï demek ki Allah onlara zulmetmiyordu - cürümsüz helâk etmiyordu, buna zulüm ta'bir olunmas Allah tealânn kemali nezahetini zhar içindir. Yoksa Allah cürümsüz de helâk etse hakkatte yine zulm olmazd. Çünkü Allah celle celâlühu maliki hakkîdir. Mâlikin milkinde diledi3ini yapmas zulm olmaz. Zulüm, gayrn hukukuna tecavüzü tazammün eder. 6 æìà Ü Ä í á è 1 ã a a ì ãb å Ø Û ë ve lâkin onlar, nefislerine zulmediyorlard çünkü hikmeti ilâhiyyeye nazaran cem'yyetlerinin ve kendilerinin helâkini ktiza eden ma'syetleri ihtiyar

19 Ûa ô aì ediyorlard 10. a ªë b a åí ˆ Ûa ò j Ób Ç æb sonra o kötülük á q yapanlarn akbeti en kötüsü oldu - akbetlerin en kötüsü, en kötü ukubet olan Cehennem azâbdr. é ÜÛa pb í b 2 aì 2 ˆ æ a Çünkü Allahn âyetlerini tekzib ettiler. ; æ@ ªë Œ è n í b è 2 aì ãb ë ve onlarla e3leniyorlard, QR æì È u Š m é î Û a á q ê î È í á q Õ Ü Ûa a ªë j í ÜÛ a é QQ æì ß Š v à Ûa Ü j í ò Çb Ûa âì Ô m â ì í ë Sh:»3806 á è ö b Š 2 aì ãb ë a ª ì È 1 á è ö b Š å ß á è Û å Ø í á Û ë QS b ß b Ï QU æì Ó Š 1 n í ˆ ß ì í ò Çb Ûa âì Ô m â ì í ë QT åí Š Ïb æë Š j z í ò ë ó Ï á è Ï pb z Ûb Ûa aì Ü à Ç ë aì ä ß a åí ˆ Ûa ñ Š üa ªô b Ô Û ë b ä mb í b 2 ˆ ë aì2 aë Š 1 åí ˆ Ûa b ß a ë QV åî y é ÜÛa æb z j Ï QW æë Š š z ß la ˆ È Ûa ó Ï Ù Û ë b Ï pa ì à Ûa ó Ï à z Ûa é Û ë QX æì z j m åî y ë æì à m

20 å ß ó z Ûa x Š í QY æë Š è Ä m åî y ë b î, Ç ë üa ë b 6 è m ì ß È 2 üa ï z í ë ó z Ûa å ß o î à Ûa x Š í ë o î à Ûa ; æì u Š m Ù Û ˆ ë Meali 6erifi Allah halk ilkin yapar, sonra da çevirir onu yeniden yapar, sonra hep döndürülüb ona götürüleceksiniz 11 O saat çatt3 gün mücrimler her ümidi keserler 12 Kendilerine eriklerinden efaat edenler de bulunmaz, eriklerine hep kâfir olmulardr 13 Hem o saat çatt3 gün o gün ayrd olurlar 14 Fmdi iyman edib salih ameller yapm olanlar, o vakt onlar bir ravzada ne'elenirler 15 Âyetlerimize ve Âhretlikasna yalan deyib de küfredenlere gelince ite bunlar o vakt azâb içinde ihzar olunurlar 16 O halde tesbih Allaha, o zaman ki akam edersiniz ve o zaman ki sabah edersiniz 17 Hem hamd ona Sh:»3807

21 Göklerde ve Yerde ve ikindileyin ve o zaman ki ö3le edersiniz 18 O ölüden diri çkarr, diriden ölü çkarr ve topra3a ölümünden sonra hayat verir, sizler de iteöyleçkarlacaksnz á - Allaha kar uydurup irk kotuklar ma'budlar. è ö b Š 15. ò ë - RAVZA,esasnda sulu, yeillikli güzel bostan demek olup burada murad, Cennet ravzalarndan bir ravzadr.16. æë Š š z ß ihzar olunacaklar - FHZAR, mücrimi yakalayp zorla mahkeme huzuruna getirmektir. 17. é ÜÛa æb z j Ï o halde tesbih Allaha - mâdemki ilerisi öyledir: o saat gelip çatacaktr.ogünoye's-üihzardan kurtulup bir ravzada ne'elene bilmek için imdi Allaha tesbih ediniz - her ey de3iti3i halde kendisi zeval ve noksandan arî, tegayyür-ü tehavvülden münezzeh, vechi ehadiyyetiyle bâky sübhan olan Allah zül'celâli irkvenoksanaibelerinden tenzih ediniz. TENZFH, ya yalnz kalb ile olur: cezmen 'tikad. Veya onunla beraber dil ile olur: zikri hissî, yâhud bunlarla beraber bir de erkân ve ef'ali mahsusa ile olur ki ameli salihtir. Evvelkisi asl, ikincisi onun

22 semeresi, üçüncüsü de ikincinin semeresidir. Çünkü insan, kalbinden bir eye 'tikad edince o dilinden zâhir olur. Söyledi3i zaman da sdk, ahval ve ef'alinden belli olur. Lisan, kalbin tercüman, amel de lisann bürhandr.erkânn efdâli isehemlisan ile zikri, hem kalb ile niyyeti tezammun eden namazdr.onuniçin namaz hem zikirdir, hem bir tenzih ve tesbihtir. Binaenaleyh tesbih denilince her nev'ine amil olursa da mutlak kemaline masruf olaca3na göre en evvel namaza mahmul olur. Sh:»3808 Onuniçin burada be vakt namaz saatleri telhs olunmutur ki zamann Âhretedo3ruakn gösteren en mühim inklâb lâhzalarn ta'kb eden bereketli saatleridir. Evvelâ makam, makam inzar olmak 'tibariyle geceye do3ru æì à m åî y o zamankiakamlarsnz - bu ikivaktaamildir. Birisi Günein gurubunu ta'kb eden ma3rib (ai evvel) ya'ni ilk akam vakt ki afak denilen kzllk veya beyazlk gaib olana kadar, ikincisi afakn gaib olmasn ta'kb eden ai ahîre, ya'ni yatsu vakt fecre kadar. Üçüncüsü æìz j m åî y ë ve o zaman ki sabahlarsnz - fecrisadktan, ya'ni tan yeri a3ardktan Güne do3ana kadar. O ne güzel zaman ve ne güzel ni'met. 18. üa ë pa ì à Ûa ó Ï à z Ûa é Û ë Göklerde ve Yerde hamid de onun b î, Ç ë veikindiyin -

23 A6FY,akam üstü demek oldu3una göre ikindi vakt asr sani olmak gerektir. æëš è Ä m åî y ë hem o zaman ki ö3len ederseniz - bu ikisile tam be vakt olmu olur. Buradaö3lenin te'hrifaslaya riayet için denilmi ise de inzar nüktesiyle akamn takdimindeki tekabüle riayet için ikindinin «aiy» ta'biriyle takdim edilmi olmas makama daha münasibdir. 19. o î à Ûa å ß ó z Ûa x Š í ölüden diri çkarr - gdadan hayvan, yumurtadan civciv, nutfeden insan, cahilden âlim, kâfirden mü'min gibi ki uyuyandan uyank da öyledir. Ve bu münasebetle zikrolunmutur. Ve bil'âkis ó z Ûa å ß o î à Ûa x Š í ë ve diriden ölü çkarr.- Bunun misali çoktur b 6 è m ì ß È 2 üa ï z í ë ve Arza ölümünden sonra hayat verir. - Hazandan sonra bahara bak Sh:»3809 ; æì u Š m Ù Û ˆ ë ite siz de öyle çkarlacaksnz - bu noktada tabiatçlk hatasna düülmemek için tabiatler üzerinde hâkim olan Allah tealânn kudreti delillerinden ba'zlar htar olunarak

24 buyuruluyor ki : Š 2 á n ã a a a áq la Š m å ß á Ø Ô Ü æ a é mb í a å ß ë RP b ua ë a á Ø 1 ã a å ß á Ø Û Õ Ü æ a é mb í a å ß ë RQ æë Š n ä m pb í ü Ù Û ó Ï æ a 6 ò à y ë ñ ì ß á Ø ä î 2 3 È u ë b è î Û a a ì ä Ø n Û üa ë pa ì à Ûa Õ Ü é mb í a å ß ë RR æëš Ø 1 n í â ì Ô Û åî à Ûb ÈÜ pb í ü Ù Û ó Ï æ a 6 á Ø ãa ì Û a ë á Ø n ä Û a Ò 5 n a ë 6é Ü š Ï å ß á ª ë b Ì n 2a ë b è äûa ë Ûb 2 3î á Ø ßb ä ß é mb í a å ß ë RS á Øí Ší é mb í a å ß ë RT æì È à í â ì Ô Û pb í ü Ù Û ó Ï æ a üa é 2 ï z î Ï õ b ß õ b à Ûa å ß 4 Œ ä í ë b È à Ÿ ë b Ï ì Ö Š j Ûa æì Ü Ô È í â ì Ô Û pb í ü Ù Û ó Ï æ a b 6 è m ì ß È 2 Sh:»3810 a a áq 6ê Š ß b 2 üa ë õ b à Ûa âì Ô m æ a é mb í a å ß ë RU ó Ï å ß é Û ë RV æì u Š m á n ã a a a üa å ß ñ ì Ç á b Ç

25 a ªë j í ô ˆ Ûa ì ç ë RW æì n ãb Ó é Û 3 6 üa ë pa ì à Ûa ó Ï ó Ü Ç üa 3 r à Ûa é Û ë 6 é î Ü Ç æ ì ç a ì ç ë ê î Èí á q Õ Ü Ûa ; áî Ø z Ûa Œí Œ È Ûa ì ç ë 7 üa ë pa ì à Ûa Meali 6erifi 20 Ve onun âyetlerindendir ki sizi bir topraktan yaratt, sonra da siz imdi bir beersiniz intiar edip duruyorsunuz 21 Yine onun âyetlerindendir ki: sizin için nefislerinizden zevceler yaratm kendilerine snrsnz diye ve aranzda bir sevgi ve bir esirgeme yapm, übhesiz ki bunda düünecek bir kavm için âyetler var 22 Yine onun âyetlerindendir: Göklerin ve Yerin yaradlile dillerinizin ve benizlerinizin muhtelif oluu, übhesiz ki bunda âlimler için âyetler var 23 Yine âyetlerindendir: gecede gündüzde uyumanz ve fazlndan nasîb aramanz, übhesiz ki bunda eitecek bir kavm için âyetler var 24 Yine onun âyetlerindendir: size hem korku ve hem tama' için imek gösteriyor ve Semâdan bir su indiriyor da onunla Arza ölümünden sonra hayat veriyor, übhesiz ki bunda akledecek bir kavm için âyetler var * Yine onun âyetlerindendir: Gö3ün ve Yerin onun emriyle durmas, sonra sizi bir ça3rça3rd3 vakt Arzdanderhal siz çkarsnz * Hem Göklerde ve Yerde kim varsa onun, hepsi ona

26 Sh:»3811 divan durmaktadr * Hem odur o halk ilkin yaratan, sonra onu çevirip yeniden yapacak olan ki bu ona daha kolaydr, Göklerde ve Yerde destân en yüksek an onun ve azîz o hakîm o * 20. å ß ë ve onun âyâtndandr.-yukarki haberler gibi u da Allahn ülûhiyyeti é mb í a âyetlerinden: eyann tabiate mahkûm olmayp tabiatler üzerinde hâkim ve onun için ba'se dahi kadir bulundu3una delâlet eden alâmetlerindendir: la Š m å ß á Ø Ô Ü æ a ki sizleri bir topraktan yaratm Arz üzerinde hiç insan yok iken onu bulundu3u tabiattebrakmayp kurutopra3a hayat vererek «åî Ÿ 7 å ß ò Û 5 å ß» müeddasnca çamurdan bir sülâleden siz insan cinsini halk etmesikie3er o tabiate mahkûm olsa idi câmid topra3a o tahavvülü vermek kabil olmazd. Evvelbirinsan huceyresi yaratlamyaca3 gibi bu gün de bir insan gdas yaplamazd, halbuki yaradlm æëš n ä m Š 2 á n ã a a a á q sonra da imdi siz bir beersiniz, intiar edip duruyorsunuz - derisi çplak zarif bir mahluk olarak tenasül edip ço3alp yaylyorsunuz - bir kara topra3n bu derece tekâmüle irdirilmesi, itehâlk tealânn rübubiyyetini ve ölüleri diriltme3e kudretini gösteren

27 âyâtndandr. 21. é mb í a å ß ë yine onun âyâtndan - ülûhiyyetin eltafn gösteren âyetlerinde: b ua ë a á Ø 1 ã a å ß á Ø Û Õ Ü æ a ki sizin için nefislerinizden - ya'ni maymunveyadi3er bir hayvandan de3il, kendi özlerinizden ayni insan, beer cinsinden - zevceler halketmi b è î Û a a ì ä Ø n Û kendilerine snasnz: mey! edip ülfet eyliyesiniz diye - çünkü cinsiyyet koklama3a htilâf ürküntüye sebeb olur. Fnsan eini baka hayvandan Sh:»3812 aramak mecburiyyetinde kalsa idi ne feci' olurdu? 6 ò à y ë ñ ì ß á Ø ä î 2 3 È u ë hem aranzda bir meveddet ve rahmet koymu - izdivac vastasiyle öyle insanî bir sevi ve esirgeyi ki hayvanlar gibi kzma demlerine munhasr de3il, hattâ yalnz zevclerle zevceler arasna de3il umumiyyetle siz insanlar arasnda bir meveddet ve merhamet hissi yapmtr Ù Û ó Ï æ a übhesiz onda - nefislerinizden zevceler yaratp aranza meveddet ve rahmet brakmakta pb í ü âyetler var, sâde bir âyet de3il, bir çok âyetler, Allah tealânn tabiatleri halk ve tahvil edip kemale irdiren kudretiyle

28 beraber rahmetine, ve bilhassa insanlar hakkndaki nayeti rahmaniyye ve ahkâm rabbaniyyesine dahi delâlet eyliyen deliller vardr. æë Š Ø 1 n í â ì Ô Û tefekkür edecek bir kavm için - ya'ni bu âyet, çok düünülecek bir âyettir. Hem sâde ferdin düünmesi kâfi de3il cem'yyetlekavmdüünmelidir. Düünecek bir kavm için insan hlkatinin bu âyetinde öyle hikmetler, delâletler vardr kiinsanl3n nasl yüksek bir ahlâk ve sevimli bir medeniyyete müstad ve ne kadar mes'ud bir hayat ve n'mete namzed olarak yaratld3n ve bu hayatn bir rüknü olan kadnn sükut ve zilletten muhafazas için sevgi ve esirgeme hisleriyle nasl bir nizam ictimaî ta'kb edilmek lazm geldi3ini gösterir. 22. üa ë Õ Ü å ß ë yine onun ayâtndandr pa ì à Ûa é mb í a Göklerin ve Yerin yaradl - iki noktai nazardan Allahn vücudvesfatnn alâmetleridir. EVVELÂ, maddenin böyle muhtelif ecram ile yükseklere ve alçaklara ayrlarak tabiatin esasnda tenevvu' husule getirilmesi kendi kendine kanun ttraddan baka bir ey olmamak lâzm gelen tabiatin fevknda hâkim olan hâlk tealânn kudretini gösterir. Sh:»3813

29 SANFYEN,SemavâtveArzn yaradlnda öyle yüksek san'at vardr ki her noktas onu yaradan Allahn lm-ü irâdesiyle sfatnn kemalini gösterir 6 áø ãa ì Û a ë áø n ä Û a Ò 5 n a ë ve dillerinizin, benizlerinizin (renklerinizin) de3iii - lisanlarn htlâf ta'biri, umumiyyetle lügatlerin taaddüdünden, lehce ve ive gibi hususî söyleyi tarzlarnn htilâfna kadar hepsine sadk olabilir. Arabn dili baka, Acemin dili baka, Türkün dili baka, Rumun dili baka, Frengin dili baka ilh... her kavmin dili baka baka oldu3u gibi ayni kavmde muhtelif kabîlelerin, zümrelerin de dillerinde bakalk vardr,meselâ Yemenlininki ile Necidlininkinin fark olur. Hattâ her ahsn bile dili di3erlerinden tefryk olunur. Renk beniz de böyledir. Kiminin beyaz, kiminin siyah, kiminin sar, kiminin krmz oldu3u gibi her ahsn benzinde bile di3erlerine nazaran bir hususiyyet hissedilebilir. Sonra söylenen söze göre de renklerin bir de3iii vardr. åî à Ûb È Ü Û pb í ü Ù Û ó Ï æ a übhesiz bunda - bu halk-u htilâfta - lmi olanlar için âyetler vardr.-ilim, temyiz ifade eder. Temyiz ve temayüz de fasl ve htilâf ile olur: buna iareten burada âlimîn buyurulmutur. Bu surette lm ehli olan âlimler bilirler ki: EVVELÂ,bütünbutenevvu' ve htilâf, tabiatin ttradn de3itirerek muhtelif tabiatler yaradan Allah tealânn kudretini gösterir. Ve bütün bu htilâf içinde nizam külli hfz-uidare etmesi de lim ve sun'undaki

30 kemal ve hikmetini gösterir. SANFYEN, demek ki elsine ve elvann htilâfnda hikmet vardr. Ve bu hikmetlerden birisi de «aì Ï b È n Û 6 3 ö b j Ó ë b 2ì È á b ä Ü È u ë» buyuruldu3u üzere intiar içindeteârüftür. Böyle muhtelif lisanlar ve rkleri muhtevi bir cemyyet tekil edebilmek de ancak lm ile kabil olabilir. Demek ki bir insan ne kadar çok lisan bilirse Allah tealânn âyât hakknda o kadar çok ma'lûmat edinmi olacaktr. Ve demek ki Sh:»3814 lmi sîmayi beer de lmi elsine gibi ulumi mühimmedendir ilh... b è äûa ë 3î Ûb 2 á Ø ßb ä ß é mb í a å ß ë yine onun âyâtndandr gecede ve gündüzde uyumanz - uyuyup istirahat etmeniz ve fadlndan 6é Ü š Ï å ß á ª ë b Ì n 2a ë nasîb aramanz - san'at ve ticaret gibi esbabdan birine teebbüs ile Allahn lûtf-üfadlndan rzk istemeniz, gerek uyku, gerek kesb, ikisi de Allahn ni'metidir. Uykunun nasl bir büyük ni'met oldu3unu uykusuz

31 kalanlardan dinlenmeli, çalabilmenin ne büyük bir ni'met oldu3unu da isiz güçsüz kalanlardan bir sormal. Görülüyor ki burada menam, ibti3aya takdim olunmutur. Çünkü çalmak için dinlenme3e ihtiyac vardr.birdeistirahat, lizatiha matlûbdur, taleb ise hacet dolaysiledir. Sonra «é6 Ü š Ï å ß» buyurulmu ve bununla u nükteler iyzah olunmutur: 1 - Çalmal, fakat ksmet olan nasîbi kendinden bilmemeli, Allahn fadlndan bilmelidir. 2 - Fnsan her gün bir kâr ve terakk aramaldr.zirafadl, ziyade demektir, ticaret de kâr kazanmaktr. Netekim «æì j Ì ß ì è Ï êb ß ì í ôì n a ß» iki günü müsavi olan ziyanda» demektir. å 3 - AramakHaktealânn fadln sezmek ummaktr. Ve hattâ çalp arayabilmenin kendisi bile Allahn fadlndandr. Ù Û ó Ï æ a 6übhesiz ki bunda - bu uyumada ve aramada æì È à í â ì Ô Û pb í ü kula3 olan bir kavm için çok âyetler vardr. - Uykuda olsa uyanr,ba'seinanr. Uyuyan kimse en ziyade kulaktan uyanaca3 gibi taleb ve teharrîde bulunan kimselerin

32 de ilk ileri etraf dinlemek istihbarattan Sh:»3815 istifade etmek olaca3için burada «æì È à í Û» buyurulmutur. Lisanlar bilindikten sonra â ì Ô kulak verip dinlemek de cidden münasib olur. 24. å ß ë Yine onun âyâtndandr: é mb í a b È à Ÿ ë b Ï ì Ö Š j Ûa á Øí Š í size hem korku ve hem tama' için imek gösterir. - Hem celâl sfat vardr hem cemal, ba'zan bir hâdisede ikizd te'siri birden halk ederek ikisini birden tecelli ettirir, hem korkutur hem ümidlendirir. Meselâ size imek gösterir, göstermek esasen onun âyatndan biridir. Bununla beraber imek gösterir ki onunla korku ve ümid iki zd haleti ruhiyyeyi birden telkn eder. Korkuyldrm, tama' rahmet ümididir. O ümid tehakkuk eder mi? õ b ß õ b à Ûa å ß 4 Œ ä í ë Ve Semadan bir su indirir de b 6 è m ì ß È 2 üa é 2 ï z î Ï onunla Arz ölümünden sonra diriltir æìü Ô È í â ì Ô Û pb í ü Ù Û ó Ï æ a übhesiz ki bunda akl olan bir kavm için

33 âyetler var - akl olan çok düünmiye hacet kalmadan bir hads ile anlar ki bunu yapan ölüleri diriltme3e kadirdir. Ölmü bir kavm de bir imek parlts arasnda Semadan inen su gibi bir ne'ei hayat ile diriliverir. Ve binaenaleyh hem onun azabndan, yldrmndan korkmal ma3rur olmamal hem de rahmetine evk-u ümid ile sarlmal me'yus olmamal. 25. å ß ë Yine onun âyâtndandr: é mb í a 6ê Š ß b 2 üa ë õ b à Ûa âì Ô m æ a Gö3ün ve Yerin onun emriyle durmas - ya'ni vücudda kaim olmas hep onun «kün» emriyledir. Cazibe ve muvazene kanunlar hep onun emrinden barettir. üa å ß ñ ì Ç á b Ç a a á q Sonrasizibirça3r ça3rd3 Sh:»3816 vakt Arzdan æì u Š m á n ã a a a derhal siz çkarsnz - kabirlerden çkar,mahere koarsnz. Burada islâm mücahidlerinin hurucunu da bir iaret vardr üa ë pa ì à Ûa ó Ï å ß é Û ë Hem Göklerde ve Yerde kim varsa hep

34 3 onundur. - Onun milkidir. é Û Hep ona munkaddrlar - ya'ni gönliyle itaat æìn ãb Ó etmek istemiyen kâfirler bile istemiyerek de olsa nihayet ona inkyad etme3e mecbur olurlar. Kat'î hukmüne á q kar gelemezler 27. ê î È í Õ Ü Ûa a ªë j í ô ˆ Ûa ì ç ë veite odur o halk ibtida yapan, sonra onu döndürüp tekrar yapacak olan 6 é î Ü Ç æ ì ç a ì ç ë ki o, ona daha kolaydr.-ya'niiâde ibtidadan daha kolaydr.çünkütabiî noktai nazardan bakld3zamanevvelki tabiatinhlâf iken ikincisi tabiî olmu olur. 7 üa ë pa ì à Ûa ó Ï ó Ü Ç üa 3 r à Ûa é Û ë Göklerde ve Yerde dâstan, en yüksek an da onundur. - Kudreti tamme, hikmeti bâliga, hâlikyyet, ma'budiyyet gibi en yüksek vasflar ancak onundur. «ì ç ü a é Û a ü» dr. ; áî Ø z Ûa Œí Œ È Ûa ì ç ë Veo öyle azîz öyle hakîmdir. Öyle yüksek anna yetimek htimali olmyan kadir. Ve yapt3n hikmet-ü maslâhat ile muhkem yapan hakîmdir. o Ø Ü ß b ß å ß á Ø Û 3 ç 6 á Ø 1 ã a å ß 5 r ß á Ø Û l Š RX á è ãì Ïb m õ a ì éî Ï á n ã b Ï á b ä Ó b ß ó Ï õ b Š å ß á Ø ãb à í a æì Ü Ô È í â ì Ô Û pb í üa 3 1 ã Ù Û ˆ 6 á Ø 1 ã a á Ø n 1î

35 Sh:»3817 ô è í å à Ï 7 á Ü Ç Š î Ì 2 á ç õ a ì ç a a ì à Ü Ã åí ˆ Ûa É j ma 3 2 RY Ù è u ë á Ó b Ï SP åí Š b ã å ß á è Û b ß ë ÜÛa 6é 3 a å ß 3í j m ü b 6 è î Ü Ç b äûa Š À Ï ó n Ûa é ÜÛa ñ Š À Ï b 6 1î ä y åí Ü Û > æì à Ü È í ü b äûa Š r a å Ø Û ë > á î Ô Ûa åí Ûa Ù Û 6 é ÜÛa Õ Ü Û å ß aì ãì Ø m ü ë Ûa ñìü aì àî Ó a ë êì Ô ma ë é î Û a åî jî ä ß SQ 3 6b È î, aì ãb ë á è äí aì Ó Š Ï åí ˆ Ûa å ß SR = åî Š à Ûa a ì Ç Š b äûa ß a a ë SS æìy Š Ï á è í Û b à 2 l Œ y á è ä ß Õí Š Ï a a ò à y é ä ß á è Óa a a a á q é î Û a åî jî ä ß á è 2 Ò ì Ï n à n Ï aìè 6 á çb ä î m a b à 2 aë Š 1 Ø î Û ST = æì Š í á è 2 Š 2 b à 2 á Ü Ø n í ì è Ï b ãb À Ü á è î Ü Ç b ä Û Œ ã a â a SU æì à Ü È m æì Š í é 2 aì ãb Sh:»3818

36 ò î á è j m æ a ë b 6 è 2 aì y Š Ï ò à y b äûa b ä Ó a a a ë SV é ÜÛa æ a a ë Š í á Û ë a SW æì À ä Ô í á ç a a á èí í a o ß Ó b à 2 â ì Ô Û pb í ü Ù Û ó Ï æ a 6 Ô í ë õ b í å à Û Ö ŠÛa Á j í 6 3î j Ûa å 2a ë åî Ø à Ûa ë Ô y é ó 2 Š Ô Ûaa p b Ï SX æì ä ß ªìí æì z Ü 1 à Ûa á ç Ù Û ë a ë 9é ÜÛa é u ë æë í Š í åí ˆ Ü Û Š î Ù Û aì 2 Š í 5 Ï b äûa 4a ì ß a ó Ï a ì 2 Š î Û b 2 å ß á n î m a b ß ë SY á ç Ù Û ë b Ï é ÜÛa é u ë æë í Š m ñì å ß á n î m a b ß ë 7 é ÜÛa ä Ç á Ø nî àí á q á Ø Ó á q á Ø Ô Ü ô ˆ Ûa ÜÛ a é TP æì 1 È š à Ûa 6 õ ó å ß áø Û å ß 3 È 1 í å ß áø ö b Š å ß 3 ç 6 á Øî î z í áq ; æì Š í b à Ç ó Ûb È m ë é ãb z j Meali 6erifi Size kendinizden bir temsil yapt: hiç size ksmet etti3imiz eyde elleriniz altndaki milklerinizden ortaklarnz bulunur da onlarla siz müsavi olur kendilerinizi sayd3nz gibi onlar sayarmsnz? Fte

37 akledecek bir kavm için âyetleri böyle ayrd ediyoruz * Fakat zulmedenler hiç bir limsiz Sh:»3819 hevalarna uydular, artk Allahn ard3n kim yola getirebilir? onlara yardmclardan eser de yoktur * O halde yüzünü dine bir hanîf olarak tut: o Allah ftratna ki insanlar onun üzerine yaratmtr,allahyaradna bedel bulunmaz, do3ru sâbit din odur, velâkin nâsn ekserisi bilmezler * Bakasndan geçerek hep ona gönül verin ve ona korunun ve namaza devam edin de müriklerden olmayn * Onlardan ki dinlerini ayrb öbek öbek olmulardr, her hizib kendilerindekine güvenmektedir * Bununla beraber insanlara bir keder dokundu3u vakt her eyden geçerek rablarna yalvarr, duâ ederler, sonra tarafndan bir rahmet tattrverdi3i vakt da bakarsn onlardan bir ksm tutar o rablarna irk koarlar * Ki kendilerine verdi3imiz ni'mete küfran etsinler, haydi zevk edin bakalm yarn bileceksiniz * Yoksa biz onlara bir ferman indirmiiz de ona irk komalarn o mu söylüyor? * Bir de biz insanlara bir rahmet tattrd3mz vakt ona güveniyorlar da ellerinin takdim etti3i bir sebeble balarna bir fenalk gelirse her ümidi kesiveriyorlar * Görmediler de mi? Allah diledi3ine rzk serer hem de skar, übhesiz bunda iyman edecek bir kavm için âyetler vardr.o

38 halde yaknl3 olana da hakkn ver, miskîne de yolcuya da, Allah yüzünü murad edenler için o daha hayrldr,felâh bulanlar da ite onlardr * Nâsn mallarnda nemalansn diye verdi3iniz ribâ (fâz) Allah yannda nemalanmaz, Allah yüzünü murad ederek verdi3iniz zekât ise katlayanlar iteonlardr * Allah odur ki sizi yaratt, sonra da size rzk verdi, sonra sizi öldürür, sonra sizi diriltir, hiç sizin eriklerinizden bunlardan birini yapacak var m? Çok münezzeh ve çok yüksektir o sübhan onlarn irkinden * 6 á Ø 1 ã a 28. PPPƒÛa å ß 5 r ß á Ø Û l Š O sizlere nefislerinizden bir temsil yapmtr.-butemsil irkin butlânn bedahetle göstermek içindir. Ya'ni bir mâlike milkinden erik farz Sh:»3820 etmek tenakuzdur, batldr. Bunu nefislerinizden bir pay biçerek bizzarure anlyabilirsiniz, hiç sizin köleniz, ua3nz, hayvannz haerâtnz gibi elleriniz altnda milkiniz olan eyler, Allahn size bah etti3i milkinizde sizin erikiniz, denginiz olur da memlûk mâlikine müsavi olabilir mi? olamaz de3il mi? Halbuki sizin milkleriniz Allahn vergisi, malikiyyetiniz arazî ve gelib geçicidir. Bütün mevcudat kendisinin iycaden milki

39 olan Allah tealânn ise malikiyyeti lâyezal, milkinden çkmak muhaldir. Allah tealâ bu hakkatleri böyle ayrd edip anlatmtr. Fmdi sizin milkinizden size erik olamazken Allah tealânn milkinden mahlûkatndan, kullarndan kendisine erik nasl olabilir? Fakat 7 áü Ç Š î Ì 2 á ç õ a ì ç a a ì à Ü Ã åí ˆ Ûa É j ma o zulmedenler, ya'ni o hakszl3yapp Allaha irk koanlar hiç bir limsiz hevalarna tabi' oldular - HEVA,nefsin ehevata meyli demektir ki keyf dahi ta'bir olunur. Burada «áü Ç Š î Ì 2» kaydinden anlalyorkihevaiki ksmdr:birisilmemuvafk olan, birisi de olmyandr.ilme muvafk olan heva, nazari hakta ftrat gayesine mutabk olan meyillerdir. Zira 6ehvetlerin yaradl da bouna de3il, onlar insanlar hlkatlerinin gayesine irdirmekiçin taraf ilâhîden birer sâik ve dayedir. Ancak 6eytanî olan zekâyi beer onu gayesinden çevirerek lmin zddna olarak mücerred zevk içinbouna da israf eder. Meselâ ffetve tenasül niyyetiyle nikâh arzusu gayei ftratemuvafk ve binaenaleyh lmemutabk bir meyildir. Zina ve sifah meyli ise lme muhalif mücerred bir hevadr. Ekseriya da heva böyle ey'e tlak olunur. Ve itemürikler bir ey bildiklerinden dolay de3il, lme uymyan hevâlar ardnda kotuklarndan dolay kendilerini hevesata esîr ederek hakszlkla zulümkârlkla irke saptlar, maliki milkine ortak etmek, müsavi tutmak hakszl3yle

40 Allaha milkinden, mahlûkatndan erîkler Sh:»3821 uydurarak onlara taptlar, onlar kendilerinin mâliki imi gibi tuttular da hurriyyetlerini onlara verdiler. 6 é ÜÛa 3 a å ß ô è í å à Ï Artk Allahn ard3n kim yola getirir? - Önce hevalarna ittiba' kendi filleri olarak gösterilmi kendilerine nisbet olunmu iken burada dlâl, Allaha isnad edilmitir. Çünkü onlarda o hevalar yaradan Allah tealâ oldu3u gibi arzularna göre dalâli, aknl3 halkeden de odur. Bu dlâl de hatim ve tab' mertebesine gelmi bulunursa hiç bir vechile hidayet htimali kalmaz. 6u halde burada dlâlden murad dalâli hatim demek olur. Sûrei «Bakare» de «á è 2ì Ü Ó ó Ü Ç é ÜÛa á n» bak åí Š b ã å ß á è Û b ß ë onlara yardmclardan eser de yoktur - yola gelmesi ihtimali kalmam olan o zalimleri ne Dünyada o aknl3ndan ne de Âhretteonunmuktezas olan azâbdan kurtaracak hiç bir yardmc da yoktur. Ya'ni o taptklar eylerin kendilerine hiç bir faidesi olmyacaktr. Ò O halde - ya'ni irk öyle bâtl, mâlike

41 milkinde yine milkinden erîk farz etmek gibi nefislerinizde tecviz edemiyece3iniz bir tenakuz, büyük bir hakszlk, Allahn tafsl etti3i âyetlere lim ftratine muhalif bir hevayi dalâl ve sonunda kurtulu da mahâl olunca 30. b 6 1î ä y åí Ü Û Ù è u ë á Ó a sen yüzüne dîne hanîf olarak tut - HANÎF, hanef masdarndan bir sfattr.asl lügatte hanef ise dalâlden istikamete, çarpklktan do3rulu3a meyildir. Netekim do3ruluktan e3rili3e, haktan nâhakka meyletme3e «cîm» ile cenef denilir. 6u halde hanîfin asl mefhumue3rili3i brakp do3rusuna giden demektir. Bu mefhum ile urfte Fbrahim milletine ismolmutur ki baka dînlerden, bâtl ma'budlardan çekinip yalnz bir Allaha e3ilen müvahhid demektir «é 2 6 åî Š ß Š î Ë é Ü Û õ b 1 ä y» Sh:»3822 Demek ki burada hanîfen ötedeki irkin bigayri lmin hevaya ittiban tamzdd olan meyli hakk, istikameti, tevhidi ifadeetmektedir.vema'nâu olur: sen yüzünü dîne öyle tut, öyle tam yönel ki o e3riliklerden, o bozuk hevalardan bâtl meyillerden saknp yalnz hakka meylederek dos do3ru é ÜÛa p Š À Ï Allah ftratine-diniveyahanîfli3i iyzahtr.ya'niftrat olan Allah dinine, Allahn o

42 ftretine, o yaradna sarl b 6 è î Ü Ç b äûa Š À Ï ó n Ûa kiinsanlar onun üzerine yaratmtr.hepsiftratmîsaknda «á Ø 2 Š 2 6 o Û a» htabna belâ demitir. Fnsan olarak yaradlmay kabul etmekle yaradann rübubiyyetine âhid olma3a ahid vermitir.ftratinfâtrna delâleti meb'deinde vicdannn derinli3inde bir hak duygusu, ma'rifetullah gizlidir. Onun içindirkibalarnn son derece skld3 ztrar zamanlarnda anud kâfirler bile derinden derine yaradana bir iltica hissi duyarlar, Š ß netekim «á è 2 a ì Ç b äûa a a ë» âyetiyle bu htar olunacaktr. p Š À Ï, ftrat kelimesi hakknda yukarlarda ba'z iyzahât geçmiti. Burada da unu htar edelim ki ftrat,ilk yaratmak demek olan «Š À Ï» den masdar binâi nevi' olarak yaradln ilk tarz ve hey'etini ifade eder. Burada «b 6 è î Ü Ç b äûa» kaydinden de anlald3na göre murad her ferdin kendine mahsus olan ftrati cüz'iyyesi de3il, bütün insanlarn insan olmak haysiyyetiyle yaradllarnda esas olan ve hepsinde müterek bulunan ftrati külliyyedir. Haricî te'sîr ve kesb-ü âdet gibi derecei sâniyede vak' olan avarzndan kat' nazarla mülâhaza olunmas lâzm gelen ftrati ulâ ve ftrati asliyye dahi denilen asl ftrattir. ã a Fnsan «æb ã a é» tabiati. Meselâ insann ftratinde iki gözü bulunmas asldr. s î y å ß Bununla beraber anadan a'mâ do3anlar da bulunabilir. Fakat bu umumiyyetle insanlarn üzerine

43 Sh:»3823 yaradld3ftrati asliyye ve tabiati nev'yyede3il, derecei saniyede arazî olarak mülâhaza edilecek bir hlkati cüz'iyye ve feryyedirkiinsan hakkati onsuz da tahakkuk eder. Ferdin hlkati cüz'iyyesinde her hangi bir sebeble eksiklik bulunabilirse de asl ftrat, sahih ve sâlimdir. Meselâ gözün ftrati hakkn âyâtn görmektir. Fyi görmiyen bir göz arazî bir sebeble hasta demektir. Bunun gibi bütün a'zann hlkatinde esas olan bir ftratvardr ki ona o a'zânn menfeati: vazifesi, fonksiyonu, fizyolojisi yâhud garîzesi ta'bir olunur. Fnsan nefsinin bütün meyillerinde böyle yaradl hikmetine do3ru esasl bir garîze vardr ki ona da ftrat denilir. Ve ftrat hep hakk-u hayra müteveccih bir istikamet ta'kb eder. Meselâ insann ackmas veyeme3e içme3e meyli yaamak içinkendisinelâzm veya nâfi' veya evlâ olan almak hikmeti içindir. Yoksa zehir yutmak veya kuru bir zevk için israfile mi'desini bozmak için de3ildir. O vakt ftrat bozulmu, dalâle düülmü olur. Fnsann, insan ruh ve zekâsnn asl ftrati de hakk tanmak ve hak yaradanndan bakasna kul olmamak içindir. Fnsana ruh yanl duysun, 6eytana uysun diye de3il, hak ve hayrn duysun, meb'de' ve meadn ve ona kar vazfesini bilsin diye

44 nefholunmutur.netekimftrat üzere giden veya ftrate yakn olan safi ruhlar yalan, e3rili3i bilmez, e3rilik meyli sonradan arazî olarak iktisab olunur bir azmanlktr. ò š 1 Ûa ë æ b È ß b äû a Hasl hadîsi erifi ile anlatld3 k ç ˆÛa æ b È à üzere insanlar altn vegümü ma'denleri gibi ma'den ma'den muhtelif hlkat ve seciyyelerde bulunabilirse de asl insanlk ftrati,insan tabiati noktai nazarndan hepsi birdir. Benî âdemdir. Fnsann insan olmak haysiyyetiyle asl ftratifâtrna inkyad, «æë j È î Û ü a ã üa ë å v Ûa o Ô Ü b ß ë» buyuruldu3u vechile yaradan Allaha ubudiyyettir. Dinsizlik ftrate muhalif bir dalâl oldu3u gibi Allahdan bakasna tapmak da öyledir. Ftrat dîni, Allah dîni, hanîflik, islâmdr. Sh:»3824 «ó Ï å ß á Ü a é Û ë P â 5 üa é ÜÛa ä Ç åí Ûa æ a æì È u Š í é î Û a ë b ç Š ë b Ç ì Ÿ üa ë Ûa pa ìà» binaenaleyh din

45 hususu hevalara göre de3il, Allahn birli3iyle insanlk vahdeti üzerine yürümelidir. Müfessirînin ço3u ftrati, hakk kabul ve idrâk kabiliyyeti diye, ftratesarlmay da mucebince amel ile tefsir etmilerdir. HazretiEnesradyallahü anhten rivayet olunan bir hadîste «ó Ûb È m é ÜÛa åí P b 6 è î Ü Ç b äûa Š À Ï ó n Ûa é ÜÛa p Š À Ï» buyurulmutur. Ebû Hüreyreden rivayet olunan bir hadîsi erifte de buyurulmuturki «é ãa Š ä í ë é ãa ì è í êa ì 2 b Ï ñ Š À 1 Ûa ó Ü Ç ü a Ûì í ì Û ì ß å ß b ß b èî Ï æì z m 3 ç õb È à u ò àî è 2 ò àî è j Ûa w n ä m b à é ãb v à í ë õb Ç u å ß» her do3an ftrat üzere do3ar. Öyle iken ebeveynidir ki Yehudîletirir veya Nasrâniletirir veya Mecusîletirir, netekim behîme derli toplu bir behîme yavrular, içlerinde bir inenmi görür müsünüz?» Demek ki asl ftrat,tam ve sâlimdir, burnu kula3 sonradan kesilir. Maddeten böyle oldu3u gibi ma'nen ve ahlâkan da böyledir. Ftratin bu selâmeti uur sahasnda ve ictimaî eratleterbiye muhîtnde, âdetlerin cereyan içinde ya bozulur veya güzel bir inkiaf ile kemalini bulur. Âhret de bu iki neticenin birine göre olur. Bu vechile dînin iki kayna3vardr:biriftrat, biri kesib. Ftrat,srfilâhîdir. Bir sevk haktr.allahn emrini

46 yerine getirerek Allaha irmekiçin hep hakka do3ru bir insiyak ifade eder. Kesb, enfüsî ve âfakî muhtelif erat içinde hissin teheyyücleri, zihnin tefekkürleriyle alâkadar oldu3undan ftratinistikametine muhalif hevalara, zararlara hakszlklara, syan ve irke sürükliyebilir. Bundan koruyacak olan ise dîndir. Bunun için buyuruluyor ki dîne hanîf olarak yüz tut, Allahn ftratna sarl 6 é ÜÛa Õ Ü Û 3í j m ü Allahn yaratmasn de3itiren yok, yâhud Allah yaradna bedel bulunmaz - bu cümle ina veya hbar olarak bir kaç ma'nâya muhtemildir: ya'ni Allahn esas yarad olan ftrati muktezas hilâfna giderek bozma3a, Sh:»3825 de3itirme3e kalkmayn, çünkü Allahn yaradna bedel bulunmaz, zayi' etti3iniz bir kabiliyyeti hiç bir san'atle yerine koyamazsnz. Yâhud Allahn yaratt3ftratinhlâfna dîn uydurma3a ahkâm vazetme3e kalkmayn. Siz meselâ erke3i dii, diiyi erkek yapamazsnz. Yâhud Allahn halkn bakalarna isnad etme3e, bakalarn hâlk yerine koyup da irk koma3a, Allahn hukmünden çkma3a çalmayn, çünkü Allahn yaratt3 milki sizin milkleriniz gibi tebdil olunmaz. Dîn, ftratide3itirmekiçin de3il, ftrattekiumumî > á î Ô Ûa selâmeti inkiaf ettirmek içindir. åí Ûa Ù Û Ftedo3ru paydar dîn odur. Ya'ni

47 e3riliklerden saknp umum insanlarn üzerine yaradlm oldu3u ftratiistikametle ta'kb etmektir. > æì à Ü È í ü b äûa Š r a å Ø Û ë Velâkin insanlarn ekserisi bilmezler - de çarpk giderler, dîni ftratte de3il, âdette ararlar veya hevalarna uyar, Allahn halkn de3itirme3e kalkarlar. 31. é î Û a åî jî ä ß Hanîfen gibi hal olarak oraya merbuttur. «á Óa» emrinin ammolarak herkese htab oldu3una ve cemaatin lüzumuna iaret olmak üzere burada cemi' sgas getirilmitir. Ya'ni her biriniz Allah ftratine, o tevhide öyle sarln ki hepimiz tevbe ve hlâs ile Allaha rücu' ve dehalet ederek, êì Ô ma ë hem ondan korkun ñìü Ûa aì àî Ó a ë namaz güzel kln = åî Š à Ûa å ß aì ãì Ø m ü ë vemüriklerden olmayn - amelleriniz yalnz Allah için yapn, açk veya gizli bir irk kartrmayn - burada hanîfli3in tam zdd olan müriklik yalnz mehur ma'nâsiyle irki celîden baret zannedilmeyip celî, hafî irkin her türlüsünden ihtiraz edilmek için bedel tarikyleiyzah olunarak öyle buyuruluyor. Sh:»3826 6b È î, 32. aì ãb ë á è äí aì Ó Š Ï åí ˆ Ûa å ß Onlardan ki dînlerini ayrdlar da îa îa öbek öbek oldular - ya'ni umumî ftrati kavryacakaçk bir ruh ve geni bir hak vicdan ile hareket

48 etmeyip her biri kendi hususiyyetine, kendi çkarna, dar kafasiyle kendi kuruntusuna göre bir heva ile dînini ayrp ayr bir babu3 arkasna düerek îa îafrkafrkaolmular æìy Š Ï á è í Û b à 2 l Œ y 3 her bölük kendilerindekine güvenmektedirler - Ftratten ayrlp teassubile hakk gözetmemektedirler. Halbuki «Öb 2 6 é ÜÛa ä Ç b ß ë 1 ä í á ä Ç b ß» dr. Bu noktada insanlarn üzerine yaradlm oldu3u ftratinbaka de3il, yalnz Allaha yalvarmak oldu3unu göstermek için buyuruluyor ki: Š ß 33. b äûa a a ë bununla beraber insanlara bir sknt dokundu3u vakt é î Û a åî jî ä ß á è 2 a ì Ç bütün o güvendiklerinden ve her eyden geçip yalnz yaradan rablarna gönül vererek hep ona yalvarrlar - netekim Çanakkale, Sakarya, Afyon muharebeleri srasnda biz Türkler hep böyle olmutuk.demekkiftrat dîni sâde Âllah dînidir. Her zaman paydar dîni kayyim yalnz odur. ò à y é ä ß á è Óa a a a á q böyle iken sonra o, onlara tarafndan bir rahmet tattrverince:osknty açp bir ni'met ihsan ediverince de = æì Š í ne bakarsn içlerinden bir ksm o rablarna á è 2 Š 2 á è ä ß Õí Š Ï a a irk kouyorlardr.-6ükredecek yerde tutarlar da bu, undan oldu, bundan oldu, benden oldu senden oldu diyerek Allahn lûtfunu bakalarna isnad etme3e kalkarlar á çb ä î m a b à 2 aë Š 1 Ø î Û Ki kendilerine verdi3imiz ni'meti küfran ile: nankörlükle