Paratifoid Salmonella Serotiplerinin Kanatlı Bağırsaklarına Kolonizasyonu. Sepiyolitin Kanatlı Beslemede Kullanımı

Transkript

1 Paratifoid Salmonella Serotiplerinin Kanatlı Bağırsaklarına Kolonizasyonu Sepiyolitin Kanatlı Beslemede Kullanımı Yumurtacı ve Broilerlerde Karaciğer Yağlanması Türk Kanatlı Eti Sektör ü İhracatta Dünyada İlk 3 e Oynuyor Koli Enfeksiyonlarında Patogenez facebook.com/tavder twitter.com/tavder

2 Tylan Premix ile Rahat Solunum, Yüksek Performans Optimum Mikoplazma Kontrolü ile Daha Sağlıklı Tavuklar Yüksek Kazanım Yapılan Yatırımın Geri Dönüşü Tylan is a trademark for Elanco s brand of tylosin. Elanco and the diagonal color bars are trademarks of Eli Lilly and Company. May 2002/February 2009 Elanco Animal Health. Image chicken: Fotolia/Marty Kropp. (PO0903) Granül Şimdi Arınma Süresi 0 gün! Elanco Hayvan Sağlığı Lilly İlaç Ticaret Ltd. Şirketi Kuşbakışı Caddesi No.4 Rainbow Plaza Kat.3 Altunizade Istanbul Daha fazla bilgi için lütfen Elanco temsilcinizle görüşünüz. BİLEŞİMİ: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks açık kahverenkli, akışkan, granüler bir üründür. Her kg da 250 g tilosin aktivitesine eşdeğer tilosin fosfat bulunur. Taşıyıcı olarak soya unu içerir. FARMAKOLOJİK ÖZELLİKLERİ: Tilosin, fermentasyon yoluyla Streptomyces fradiae kültüründen elde edilen makrolit grubu bir antibiyotiktir. Bakterilerde 50-S ribosomal alt birime bağlanarak bakteri gelişimini durdurur. Antibakteriyel spektrumunda Mikoplazma spp., gram pozitif ve bazı gram negatif mikroorganizmalar bulunur. Ağız yoluyla verildikten sonra emilen tilosin BOS hariç, tüm vücut kesimlerine etkili yoğunlukta geçer. Vücutta pek değişime uğramadan başlıca safra ve kısmen de idrarla atılır. KULLANIM SAHASI / ENDİKASYONLARI: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks, tavuklarda duyarlı bakteriler tarafından meydana getirilen solunum yolu enfeksiyonları ile nekrotik enteritten korunma ve tedavi amacıyla kullanılır. UYGULAMA ŞEKLİ VE DOZU: Veteriner hekim tarafından başka şekilde tavsiye edilmediği takdirde, şu şekilde kullanılır: Kronik Solunum Yolu Hastalığı: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks, tavuklarda 800 ppm (3.2 kg Tylan G 250/ton yem) dozunda ve 5 gün süreyle yem içerisinde kullanılır. Uygulama, 4 hafta sonra 2 gün süreyle tekrarlanır. Nekrotik Enterit: Nekrotik enterit e karşı, ppm ( kg Tylan G 250/ton yem) dozunda 7 gün süreyle uygulanır. Yemin tamamına katılmadan önce, Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks in kg yemle ön karışıma tabi tutulması önerilir. İSTENMEYEN ETKİLER: Tilosin güvenli bir madde olup, belirtilen dozlarda kullanılması durumunda herhangi bir yan etki görülmez. İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks fenikoller, linkozamidler ve diğer makrolit grubu antibakteriyellerle eş zamanlı olarak uygulanmamalıdır. GIDALARDA İLAÇ KALINTI UYARILARI: İlaç kalıntı arınma süresi (i.k.a.s.): Kalıntı arınma süresi et ve yumurta için 0 (sıfır) gündür. KONTRAENDİKASYONLARI: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks, tek tırnaklı hayvanların yemlerine karıştırılmamalı ya da bu hayvanlara direkt olarak verilmemelidir. GENEL UYARILAR: Kullanmadan önce ve beklenmeyen bir etki görüldüğünde veteriner hekime danışınız. Çocukların ulaşamayacağı yerlerde bulundurunuz. Gıda maddelerinden uzakta bulundurunuz. Ambalajı hasarlı olan ürünleri satın almayınız ve kullanmayınız. UYGULAYICININ ALMASI GEREKEN ÖNLEMLER VE HEKİMLER İÇİN UYARILAR: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks in deri ile teması irritasyona yol açabilir. Ürünün kullanımı sırasında maske, koruyucu eldiven ve elbise giyilmelidir. Uygulama sonrasında eller yıkanmalıdır. Deri ile temas durumunda, ilgili yerler yıkanmalıdır. Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks yeme karıştırılmak üzere formüle edildiğinden, direkt olarak hayvanlara verilmemelidir. MUHAFAZA ŞARTLARI VE RAF ÖMRÜ: Raf ömrü, imal tarihinden itibaren 24 aydır. Açılmış ambalajdaki ve yem içindeki raf ömrü 3 aydır. Işıktan koruyunuz. +25 C altında muhafaza edilmelidir. TİCARİ TAKDİM ŞEKLİ: 25 kg lık kraft kağıt torbalarda. PERAKENDE SATIŞ YERİ: Veteriner hekim reçetesiyle eczanelerde ve veteriner muayenehanelerinde satılır (VHR). PROSPEKTÜSÜN ONAY TARİHİ: TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI RUHSAT TARİH-NO: /843 RUHSAT SAHİBİNİN ADI VE ADRESİ: Lilly İlaç Ticaret Ltd. Şti. Kuşbakışı Cad. No:4, Altunizade / İstanbul İMAL YERİNİN ADI VE ADRESİ: Eli Lilly & Company Ltd., Speke Operations Fleming Road Liverpool L24 9LN, İngiltere. Seri No.(Batch No), Üretim Tarihi (Date of Manufacturing) ve Son Kullanma Tarihi (Expiry Date) için torbanın ön yüzünün alt kısmına bakınız. Tylan G 250, Eli Lilly and Company nin tescilli ticari markasıdır.

3 Başyazı Başyazı Sevgili Dostlar Dünyada ve Türkiye de yaşanan zorluklar doğal olarak tavukçuluk sektörünü de etkilemiştir. Bununla birlikte krizleri aşma konusunda çok yetenekli ve tecrübeli olan tavukçuluk sektörü bunların üstünden felerek 2014 yılını büyüme ile tamamlayacak bir gelişme içerisindedir. Irak pazarında düşüşler olmasına rağmen Rusya pazarı giderek büyümektedir. Rusya ya ihracatın bütün piliç yanında parça ve özellikle de MDM olması konuyu daha cazip bir konuma getirmektedir. Konu MDM olduğunda bunun Türkiye sınırları içerisinde tüketiminin yasak olması son derece ilginç olmaktadır. Dünyada sosis üretiminde bu ürünü kullanılmaktadır ve doğrusu da budur. Beyaz sektöründe üretimin % 85 sektörün büyük ortakları tarafından ve son derece modern makineler kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Bu entegreler ürünlerinde kemik olmadığını da taahhüt etmektedirler. Hal böyleyken doğrudan tüketilen etlerin çok ince MDM düzeyinde kıyılıp sosis yapımında kullanılması son derece gereksiz ve lüks bir uygulama olmaktadır. Hızla büyüyen tavukçuluk sektörünün önündeki bir diğer problem de kanatlı mezbaha yan ürünlerinin kanatlı karma yemlerinde kullanımına getirilecek yasaktır. AB ülkelerinde aynı türden olmayan mezbaha yan ürünleri unlarının tekrar karma yemlere katılması ve bu değerli ürünlerin heder edilmemesi konusunu sıklıkla tekrar gündeme getirilmektedir. Böyle dönemde Türkiye de kanatlı rendering ürünlerine getirilmeye çalışılan bu yasaklamanın tekrar gözden geçirilerek ötelenmesinde yarar vardır. Kanatlı sektörünün en önemli sorunlarından biri de salmonella konusudur. Salmonella yalnız Türkiye nin değil tüm dünyanın üzerinde hassasiyetle durduğu bir gıda kirliliği bir halk sağlığı açmazıdır. Bu konuda ilk aşamanın kanatlı eti ürünlerinde salmonellanın sıfır seviyelerine çekmek olamayacağı çok açıktır. Önceliğin mevcut durumun belirlenmesi ve daha sonra salmonella azaltma programlarının devreye sokulması şeklinde bir sıralamayla sürdürülmesi daha akıllıca olacaktır. Şimdilerde uygulanmakta olan örnek alma ve salmonella saptanmasında sonuç bellidir ve üreticiler sürekli ceza ödemektedirler. Cezanın çözüm getirmediği de çok açıktır. Anlamlı bir çözüm olması için AB ülkelerinde uygulanan salmonella önleme ve azaltılma programların ülkemizde de Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, üniversiteler ve özel sektör işbirliğinin sağlanmasıyla yürütülmelidir. Beyaz et tüketimine ilişkin eksik ve yanlış bilgiler medyada yerbulmayı sürdürmektedir. Kendi konularında maalesef başarılı olamayan kimi uzmanlar lar, bilimsel verilere dayanmayan açıklamalarla kamu oyunu meşgul etmekte, yanlış yönlendirmektedirler. Bu açıklamaların daha çok tahsilli kesim de tereddüt yaratması da son derece ilginçtir. Konunun resmi otorite tarafından elealınarak kamu spotları hazırlanması ve bu spotların tv kanallarının prime time süreçlerinde yayınlanması sektöre moral vermektedir. Yine bu çerçevede Gıda Tarım ve Hayncılık Bakanlığının üst düzey yöneticilerinin başta Sayın Bakan Dr. M. Mehdi Eker olmak üzere yaptıkları açıklamalar tüketiciye güven vermektedir. Veteriner hekimlere ihtisas yolunun önündeki engellerin kaldırılması da son derece olumlu bir gelişmedir. Resmi ve özel sektörünü ihtiyaç duyduğu uzman veteriner hekimleri sahada önemli görevler beklemektedir. Bu çerçevede veteriner fakültelerinin de gelişen dünya konjonktürüne uygun olarak lisansüstü müfredat programının yeniden gözden geçirmelerinde yarar olduğunu önemle vurgulamamız gerekir. Değerli dostlar unutulmamalıdır ki hızla büyüyen gerek dünya ve gerekse Türkiye nüfusunun hayvansal protein ihtiyacını karşılayacak tek bir evcil hayvanımız vardır, o da broiler piliçlerdir. Kısa sürede, en az yemi tüketerek, en hızlı büyümeyi sürdürecek, bunu yaparken de çevreye, hayvan haklarına ve halk sağlığına en uygun üretimin yapılabileceği tek hayvan soyu vardır o da broiler piliçlerdir. Bu nedenle broiler piliçlerle kavga etmek, üretimi baltalamak yerine, gerçek bilgileri doğru kaynaklardan öğrenmenin, daha fazla piliç üretmenin ve daha fazla beyaz et tüketmenin önünü açmalı, engelleri kaldırmalıyız. Prof. Dr. Ahmet ERGÜN Başkan Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4 MEKTUP ANKARA 1

4 Yerel Süreli Yayın Veteriner Tavukçuluk Derneği nin yayın organıdır. Yılda 4 kez 3 ayda bir yayımlanır. Veteriner Tavukçuluk Derneği Adına Sahibi Prof. Dr. Ahmet ERGÜN Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Prof. Dr. U. Tansel ŞİRELİ Yayın Kurulu Prof. Dr. Mehmet AKAN Prof. Dr. Erol ŞENGÖR Dr. Serdar ERTAŞ Uzman Vet. Hek. Mücteba BİNİCİ Vet. Hek. Ekrem T. YÜCESAN İdare Yazışma Adresi İrfan Baştuğ Caddesi No: 26/3 Dışkapı / ANKARA Tel: Faks: Banka Hesapları REKLAM GELİRLERİ Türkiye İş Bankası Dışkapı Şubesi IBAN No: TR ÜYE AİDATLARI Türkiye İş Bankası Dışkapı Şubesi IBAN No: TR Dergide yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. Alıntı Yapılamaz. Grafik Tasarım ve Baskı Elma Teknik Basım Matbaacılık Ltd. Şti. Çatal Sok. 11/A Maltepe/ Ankara Tel: Fax: elma@elmateknikbasim.com.tr Basım Tarihi: MEKTUP ANKARA Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4

5 Paratifoid Salmonella Serotiplerinin Kanatlı Bağırsaklarına Kolonizasyonu PARATİFOİD SALMONELLA SEROTİPLERİNİN KANATLI BAĞIRSAKLARINA KOLONİZASYONU Arş. Gör. Nurdan KARACAN* *Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Ankara 1. GİRİŞ 2.1. Konağa Giriş Salmonella cinsinin S. enterica ve bongori olmak üzere iki türü vardır. S. enterica yaklaşık 2600 farklı serotipe sahiptir. S. enterica subsp. enterica ya ait serotipler; insan ve sıcak kanlı hayvanlarda, gıda kaynaklı infeksiyonlara (sistemik infeksiyonlar ve enterite) sebep olan Salmonella infeksiyonlarının yaklaşık % 99 unu oluşturmaktadır (29). S. Typhimurium ve S. Enteritidis ile kontamine yumurta ve kanatlı etlerinin tüketilmesi, insanlarda infeksiyona neden olmakta ve bu yönüyle zoonotik önemi de bulunmaktadır (4). Salmonella serotipleri, kanatlılarda; sistemik ve gastrointestinal infeksiyon olmak üzere iki tip infeksiyona sebep olmaktadır. S. Gallinarum ve S. Pullorum gibi konak spesifik serotipler, kanatlılarda önemli mortaliteyle seyreden sistemik infeksiyonlar oluşturmaktadırlar (26). S. Typhimurium ve S. Enteritidis başta olmak üzere diğer parataifoid serotipler, geniş konak spektrumuna sahiptir ve kanatlılarda çoğunlukla enterite sebep olmaktadırlar (4). 2. PATOGENEZ İnsan ve hayvanlarda genellikle kontamine yiyecekler vasıtasıyla ağız yoluyla alınan Salmonella serotipleri; kanatlı sindirim sisteminden geçmek ve midenin asit ortamında canlı kalmak zorundadır. Salmonella serotipleri; asit toleransı olarak adlandırılan, asit ortama karşı yanıt oluşturan kompleks bir adaptif sisteme sahiptir. Düşük ph ortamında hayatta kalan Salmonella serotipleri ince bağırsak ve sekuma ulaştıktan sonra bağırsağın epitel ve immun sistem hücre hattını geçer, enterosit ya da M hücreleriyle kontakt kurarak kolonizasyon için bağırsak mikroflorasıyla yarışır (7) Konak Hücreye Adezyon ve İnvazyon Salmonella serotiplerinin gastrointestinal sisteme kolonize olması için, enterosit ya da M hücrelerine Cobb 500 Infovet ad 21/01/ :06 Page 2 Tavukların sindirim sistemi, memeli hayvanlardan oldukça farklıdır. Bu farklılık bazı Salmonella serotiplerinin, kanatlı sindirim sistemine kolonize olması ve uzun süre sindirim sisteminde kalmasına neden olur. Ağız yoluyla alınan besin maddeleri ve su, yemek borusundan geçerek kursağa gelir ve burada geçici olarak depolanır. Kursağın devamında, ön mide (bezsel mide) ve kaslı mide (taşlık) olmak üzere iki bölümden oluşan mide bulunmaktadır. Mideden sonra; duodenum, jejenum ve ileumdan oluşan ince bağırsak ve devamında sekum (kör bağırsak, iki adet) ve kolondan oluşan kalın bağırsak gelir ve kloaka ile sonlanır (12). Kanatlı bağırsağının anatomik yapısı histolojik/fizyolojik özellikleri, bazı Salmonella serotiplerinin kolonizasyonunu veya adaptasyonunu kolaylaştırmaktadır. cobb-vantress.com Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4 MEKTUP ANKARA 3

6 Paratifoid Salmonella Serotiplerinin Kanatlı Bağırsaklarına Kolonizasyonu adeze olması gerekir (7). Fimbrial adezinlerin; invazyonun başlangıç basamağı olan, konak hücreye tutunma aşamasına katkı sağladıkları bilinmektedir (9). Adezinlerin yanı sıra T3SS-1 (Tip 3 Sekresyon Sistemi-1) de konak hücreye tutunmada aracılık etmektedir (16). Bağırsak epiteline tutunan Salmonella serotipleri, T3SS-1 i eksprese eder. Salmonella serotiplerinin konak hücreyle kontak kurmasıyla aktive olan T3SS-1, bakteri stoplazması ile konak hücre membranı arasında moleküler bir kanal gibi işlev görür. Bu kanal ile bakteri toksinleri, SipA/B/C/D, SopA/B/D/E/E2 gibi efektör proteinler ve 20 den fazla yapısal ve regülatör protein transfer edilir. Bu proteinler, konak hücre sinyallerini değiştirip hücre yapısında değişikliklere sebep olarak bakterinin hücre içine alınmasına ve konak hücrede gen ekspresyonunun değişmesine sebep olurlar (7). İnvazyon, ayrıca epidermal üreme faktör reseptörü aracılığıyla araşidonik asit metabolizmasını aktive eder. 5-lipoxygenase enzimi lökotrienlerde araşidonik aside dönüşür. Bu da membran permeabilitesini arttırarak diyareyle sonuçlanan sıvı birikimine sebep olur. Lökotrienler, Ca 2+ kanallarını da kontrol ederler ve hücre içi Ca 2+ birikimine sebep olurlar. Bu da aktin polimerizasyonunu uyararak, bakterinin internalizasyonuna ve Salmonella içeren vakuollerin (SCV) oluşmasına sebep olur (3). Olgunlaşan SCV ler bağırsak lümen hattından bazal membrana göç ederek fagolizozomal yıkımdan kaçarlar. Böylece sistemik infeksiyon ve intraselüler patogenezden sorumlu olurlar (7) İmmun Yanıt Salmonella serotiplerinin hücre duvarında bulunan lipit A; toll benzeri reseptör (TLR)-4 ü, flagellin ise TLR-5 i stimüle ederek sitokinler aracılığıyla konak immun sisteminin uyarılmasını sağlarlar (1). SPA- 1 den kodlanan SipA ve SopA bağırsaklarda transepiteliyal nötrofil göçünün başlamasında rol oynamaktadır. Bu proteinler sayesinde kemotaktik maddelerin ekspresyonu artar ve lamina propriaya göç eden nötrofil ve makrofajlar Salmonella serotiplerini fagosite ederler. Salmonella serotipleri, SipB efektör protein ve caspase-1 aktivasyonu ile makrofaj hücre ölümünü başlatır. Sonrasında IL-1b salgılanmasıyla yangısal reaksiyon artar, böylece nötrofiller yangısal hücre kümeleriyle beraber epitel yüzeye göç ederler ve intestinal lümene çıkarlar. Bu da bazal membrandan epitelin ayrılması, intestinal lümene sıvı sekresyonu ve diyareyle sonuçlanır (21) Dendiritik Hücre ve Makrofajlarda Yaşama Az sayıda olguda Salmonella serotipleri konak hücrede çoğalır, immun yanıttan kaçar, invaziv ve sistemik bir infeksiyon yapabilir. Bu durum; Salmonella serotipleri, makrofaj ya da dendiritik hücrelere (gezici fagosit) invaze olursa gerçekleşir (7). Bakteri makrofajlar tarafından fagosite edilmelerine karşın öldürülemezler, hatta hücre içinde ürer ve vücuda bu hücreler vasıtasıyla yayılırlar. Hücre içindeki sayıları artınca makrofaj parçalanır, serbest kalan bakteri başka bir hücreyi infekte eder (5). Dendiritik hücreler lenfoid ve lenfoid olmayan dokularda yaygın şekilde bulunduğundan, Salmonella serotiplerinin konak vücuduna hızlı şekilde yayılmasına olanak sağlar (7). 3. VİRÜLENS FAKTÖRLERİ Genel olarak Salmonella serotiplerinin hayvan ve insanlarda infeksiyon yapabilmesi; konak savunmasını nötralize eden ve konak savunmasından kaçabilmeyi sağlayan virulens genlerinin kodlama ve eksprese edilmesine bağlıdır. Bunlar da patojenite adaları, virulens plazmidleri, toksinler, flagella, adezin gibi virülens faktörleri ile ilişkilidir (7) Salmonella Patojenite Adaları Bakteriyel patojenlerin genetik yapılarının analizi; patojenite adaları olarak tanımlanan, çoğunlukla kromozomlar üzerinde yer alan virülens gen kümelerini ortaya çıkarmıştır (19). Salmonella serotiplerinin konağa adaptasyonu, hücre içinde çoğalması, hücrede yaşaması ve ekstraintestinal yayılımında rol oynayan genler aynı zamanda bakterinin virülens düzeyini de belirlemektedir ve Salmonella serotipleri genomu üzerinde bulunan patojenite adacıklarına Salmonella Patojenite Adaları denmektedir (25) Salmonella Patojenite Adası - 1: Yapısal, efektör ve regülatör proteinleri transloke eden T3SS-1 i kodlayan 40-kb lık bir DNA bölgesinden oluşur. S. Enterica ve S. Bongori nin tüm serotiplerinde bulunmaktadır. İntestinal salmonelloziste kademeli inflamatuvar yanıtın ve epitel hücrelere invazyonun başlangıç basamağında önemli role sahip olduğu ortaya konmuştur (27) Tip III Sekresyon Sistemi - 1 (T3SS-1): Konak hücre sitoplazmasına bakteriyel virülens proteinlerinin direk aktarılmasını sağlayan, konak hücre fonksiyonunu modifiye etmek için geliştirilmiş, özelleşmiş bir virülens aracıdır (19). T3SS-1; konak hücreye invazyona ek olarak, inflamatuvar yanıt ve intestinal salgının başlatılmasında büyük rol oynar (31). SopB ve SopE1/E2; Rho GTPase, CDC42 (cell division control protein) ve Rac1 i aktive 4 MEKTUP ANKARA Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4

7 Paratifoid Salmonella Serotiplerinin Kanatlı Bağırsaklarına Kolonizasyonu ederek, hücre aktininin düzenlenmesi, makropinositozis ve bakteriyel internalizasyonu sağlar. SipA, polimerizasyon için gerekli olan aktin monomerlerinin konsantrasyonunu düşürerek, konak hücreye invazyonu kolaylaştırır. Diğer iki efektör protein olan SopA ve SopD nin polarize epitel hücrelere invazyon için yaptığı katkının mekanizması anlaşılamamıştır. SipB, bu efektör proteinler için bir aktarıcı olarak işlev görmenin yanı sıra; makrofaj hücre ölümüne sebep olan efektör olarak da görev yapar (17) Salmonella Patojenite Adası - 2: spic gen ürünleri, Salmonella serotipleri içeren fagozomların fagolizozomal yapıya dönüşmesini önlemektedir. Bu genin eksprese edilmesi sistemik infeksiyonun oluşması ve bakterinin makrofaj içerisinde çoğalmasında önemlidir (25) Tip III Sekresyon Sistemi 2 (T3SS-2): Makrofajlardaki Salmonella serotiplerinin hücre içinde yaşamasını sağlayarak sistemik infeksiyonun oluşmasından sorumludur. T3SS-2 ile aktarılan efektör proteinler; SCV lerle endositik yolun birleşmesini, NADPH oksidaz yerleşimini ve fagozomal membranda oksiradikal formasyonu engeller (32) Salmonella Patojenite Adası - 3: Bu adadan kodlanan temel virülens faktörü, Salmonella serotiplerinin hem hücre içinde hem de makrofajlarda canlı kalabilmesini sağlayan yüksek affiniteli Mg 2+ alım sistemidir (MgtCB) (25) Salmonella Patojenite Adası - 4: SPA-4 ün taşıdığı 6 adet gen, siia/b/c/d/e/f proteinlerini kodlar (15). SPA-4 sitokin sekresyonunda rol oynar, hücrede apoptozise neden olur ve etkenin makrofajlarda canlı kalmasını sağlayan proteinleri kodlayan genleri içerir (25) Salmonella Patojenite Adası - 5: SPA-1 ve SPA-2 tarafından kodlanan T3SS için gerekli efektör proteinlerin üretiminden sorumlu olduğu düşünülmektedir (23) Salmonella Patojenite Adası - 6: Bu adaya Salmonella kromozomal adacığı (SCI) da denmektedir. S. Typhimurium suşlarında SCI lokusu yok edildiğinde, etkenin yaptığı sistemik infeksiyonda bir değişiklik olmazken, hücre kültüründe invazyonun gerçekleşmediği görülmüştür (10) Salmonella Patojenite Adası - 7: En büyük patojenite adası olarak da bilinmektedir. SPA-7, sadece S. Typhi, S. Dublin ve S. Paratyphi C de bulunur. Bu adacık tarafından kodlanan Vi antijeni; tifo sırasında ateşin yükselmesine neden olmaktadır (24) Salmonella Patojenite Adası - 8: Bu adacığın S. Typhi, S. Cholerasuis ve S. Paratyphi A da bulunduğu bildirilmiştir (25). SPA-8 de yer alan virülens faktörleri, bakteriyosin genlerinin sentezlediği bakteriyosinlerdir (10) Salmonella Patojenite Adası 9: T1SS ve RTX (repeats-in-toxin) benzeri toksini kodlayan genleri içermektedir (25) Salmonella Patojenite Adası - 10: Virülens faktörü olarak Sef fimbriya proteinlerini kodlar, ayrıca kriptik bakteriyofajı da barındırmaktadır (10) Salmonella Genomik Adası - 1: Çoklu antibiyotik direncinin yayılması, integronları içeren mobil elementler yoluyla olur. 4 integron sınıfından; Salmonella serotipleri arasında en yaygın olarak görülen tip, sınıf 1 integronlardır. Sınıf 1 integronlar, Salmonella genomik adası-1 üzerinde bulunmaktadır (14) Yüksek Patojenite Adası: Yüksek patojenite adası, demir alımı için gerekli olan siderofor biyosentezi için 12 adet geni içerir ve S.enterica da bulunmaktadır (18) Alternatif Sigma Faktör Σ s (Rpos) Regülatörü Salmonella serotiplerinin infeksiyon yapabilmeleri için; safra tuzu, oksijen azlığı, antimikrobiyal peptidlerin varlığı, bağırsak mikroflorası, lizozomal enzimler, hidrojen peroksit, reaktif oksijen radikalleri ve immun sisteminin diğer elemanları gibi birçok olumsuz durumla başa çıkmaları gerekmektedir (25). Durma fazının başlangıcında; RpoS regülatörünün indüklenmesiyle, çok sayıdaki RpoS ya bağlı düzenleyiciler aktive olarak olumsuz koşullarda bakterinin hayatta kalmasında önemli rol oynamaktadır (11) Adaptif Aside Tolerans Normalde bakteri, orta düzeyde asidik ortama (ph:5) maruz kaldığında yanıt olarak 50 den fazla gen eksprese eder. Bu genlerin ürünleri sayesinde bakteri daha asidik ortama (ph:3) adapte olur ve canlılığını sürdürür (2). RpoS, PhoP/Q, ve Fur gibi genel regülatör proteinler bu olaylar sırasında önemli rol oynarlar. Aside toleranslı türlerin daha yüksek patojeniteye sahip olması nedeniyle aside tolerans yanıtı önemli virülens faktörlerinden biri olarak kabul edilmektedir (22,23) Plazmidler Plazmidler, ekstrakromozomal DNA molekülleridir ve adaptasyon, antibiyotik direnci ve virülens faktörleri gibi çok sayıda fonksiyon için gerekli genleri kodlarlar (8). Virülens plazmidleri; sistemik infeksiyonun Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4 MEKTUP ANKARA 5

8 Paratifoid Salmonella Serotiplerinin Kanatlı Bağırsaklarına Kolonizasyonu başlatılması için gereklidir, infeksiyonun bağırsak fazında rolü net olarak bilinmemektedir. Spv (Salmonella virülens plazmidi), retiküloendoteliyal sistemde bakteriyel üreme için gerekmektedir. Fimbrial operon (pef), konjugal transfer geni (trat) ve rck ile rsk gibi diğer plazmid lokusları; fimbria biyosentezi ve serum direnci gibi, infeksiyon sürecinin diğer aşamalarında rol oynayabilir (20) Toksinler Salmonella serotiplerinin patojenitesine endotoksin ve ekzotoksinler de katkıda bulunur (7). Ekzotoksinler, sitotoksin ve enterotoksin olmak üzere iki alt gruba ayrılırlar. Sitotoksinler (verotoksin) memeli hücrelerini öldürme yeteneğine sahiptirler. Salmonella serotiplerinin dış membranı olan LPS in lipit A parçası; endotoksin özelliğindedir ve hem in vivo hem vitro ortamlarda çeşitli yanıtlar oluşturur (28). Ayrıca LPS in intestinal adezyon ve kolonizasyondaki rolü; hücre membran stabilitesine karışması, safra tuzlarına direnç ve hücre yüzey hidrofobluğu ile de ilişkilendirilmektedir (1). S. Cholerasuis, Enteritidis ve Typhi nin ısı labil tripsin-duyarlı bir toksin; S. Enteritidis, S. Kapemba ve S. Thompson ın da Shigella dysenteriae-1 benzeri bir sitotoksin sentezlediği bildirilmiştir (28). Bir diğer ekzotoksin olan ve slya geni tarafından kodlanan salmolizin ile stn geninin kodladığı enterotoksin de; S. Typhi, Typhimurium ve Enteritidis te identifiye edilmiştir (7) Flagella Salmonella serotiplerinin çoğunda onlara hareket yeteneği kazandıran flagella organeli bulunmaktadır. Flagellaya sahip olmayan, hareketsiz serotipler S. Gallinarum ve S. Pullorum dur. Her iki biyotipin genomları üzerinde, faz 1 flagellin proteinini kodlayan flic geni gösterilmiş olmasına rağmen; faz 2 flagellin proteinini eksprese eden flib geni saptanamamıştır (28). Flagellin (flagellar flamentleri oluşturan temel yapısal protein) kuvvetli bir antijenik yapıdır ve konak immun yanıtını uyarır (6). Flagellalı Salmonella serotiplerinin çoğunda görülen flagellin varyasyonu, konak savunma sisteminden kaçmayla ilgilidir (28). S. Typhimurium un faz 2 flagellini, faz 1 flagellin kadar kuvvetli değildir. Bu da flagellar faz variyasyonunun, konak inflamasyonunu baskılayabilecek bir mekanizma olabileceğini düşündürmektedir (6) Adezinler Adezin; bakterinin hücreye tutunmasını sağlayan, bakteri yüzeyinde bulunan yapılardır. Adeziv yapılar, fimbrial ve non-fimbrial adezinler olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Salmonella adezinlerinin büyük kısmını fimbrial adezinler grubu oluşturmaktadır. Fimbrial adezinlerin fonksiyonu öncelikle, konak hücredeki spesifik reseptörlere bağlanarak tutunmayı sağlamaktır. Non-fimbrial adezinler ise; T1SS den sekrete edilen adezinler ve T5SS olarak da adlandırılan adezinlerdir (30). Her bir Salmonella serotipi tek bir fimbrial operon kombinasyonunu barındırır (13). Her bir fimbrial operon çoklu genler içerir (8-11) ve bu genler fimbrin (fimbria proteini) kodlarlar (7). 4. SONUÇ Salmonella serotiplerinin patogenezini ve konak spektrumunu etkileyen faktörler oldukça karmaşıktır. Bu durum; konağın bağışıklık durumu, spesifik patojen yanıtı ve intestinal mikroflora ile etkileşim, bakteri genetiği ve gen ekspresyonu gibi değişkenlerle ilişkilidir. S. Enteritidis, güçlü bir inflamatuvar yanıt oluşturarak sistemik yayılım gösteremezken; daha zayıf bir başlangıç immun yanıtı oluşturan S. Gallinarum ise, sistemik tavuk tifosuna sebep olmaktadır (7). Salmonella serotiplerinin patogenezinin daha iyi anlaşılması; insan ve hayvanlarda salmonellozisin önlenmesi, sağaltımı, yeni ilaç ve aşı geliştirilmesi açısından önemlidir. KAYNAKLAR: Yazarından temin edilebilir. 6 MEKTUP ANKARA Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4

9 Daha fazlasını alın. Kârlı bir hayvansal üretim için iyi öğelerden fazla sayıda olması gibisi yoktur. Biolys, AMINOProx ve AMINOFootprint büyüyerek sınırları aşan ürün ve servis portföyüne katılıyor. Siz neyi seçeceğinizi bilirsiniz. Daha fazla bilgi için yandaki kodu telefonunuzun QR okuyucusu ile taratınız.

10 Sepiyolitin Kanatlı Beslemede Kullanımı SEPİYOLİTİN KANATLI BESLEMEDE KULLANIMI Kübra UZUNOĞLU 1 Sakine YALÇIN 2 1: Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Ankara 2: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara. kubrazngl@gmail.com, syalcin@ankara.edu.tr Kil minerallerden olan sepiyolit, lifli yapısı ve iç kristal kanalları ile karakterize edilmiş sulu bir magnezyum silikattır (Si 12 Mg 8 O 30 (OH 2 ) 4 (OH) 4.8H2O). Ülkemizde sepiyolit başlığı altındaki ticari killer lületaşı ve sepiyolitik kil olmak üzere iki ayrı grupta değerlendirilmektedir (Can, 1992). Dış görünüşü deniz köpüğünü andırdığı için Meerschaum olarak bilinen lületaşı α-sepiyolit olarak da adlandırılmıştır (Fersman, 1913). Lületaşı ülkemizde özellikle Eskişehir yöresinde ve Konya-Yunak civarında bulunmakta olup, genellikle süs eşyası, biblo veya pipo yapımında kullanılmaktadır. Sepiyolitik kil ise küçük, yassı ve yuvarlak partiküller veya amorf agregalar halinde oluşan tabakalı sepiyolit tipi olup ß-sepiyolit olarak da bilinir (Sarıiz ve ark., 1992). ß -sepiyolit, oluşumu, bileşimi, özellikleri ve kullanım alanı ile α-sepiyolitten farklıdır. Bu tip sepiyolit sanayi sepiyoliti veya tabakalı sepiyolit ya da sedimanter sepiyolit olarak da tanınmaktadır (Sabah ve ark., 1998). Daha çok Eskişehir-Sivrihisar ve Mihalıççık-Yunus Emre yörelerinde rastlanmaktadır, ayrıca Çanakkale, Bursa, Kütahya ve Isparta da bulunmaktadır (Can, 1992; DPT, 2001). Türkiye de farklı maden kaynaklarından çıkarılan çeşitli sepiyolit numunelerinin kimyasal bileşimi Tablo 1 de gösterilmektedir (Ece ve Çoban, 1994, Çınar ve ark., 2009, Galan ve Singer, 2011). Sepiyolitte başlıca esansiyel oksitler SiO 2 ve MgO dir. Dünyadaki sepiyolitler içerisinde Eskişehir madenlerinden elde edilen sepiyolitin saflık düzeyinin yüksek olduğu, kalitesinin yüksek olduğu bildirilmiştir (Galan ve Singer, 2011). Düşük düzeyde MgO içeren sepiyolitler ise Al 2 O 3 ve Fe 2 O 3 bakımından zengindir. Sepiyolitin Kullanım Alanları Sepiyolit minerali özelliklerine göre Tablo 2 de gösterildiği şekilde farklı endüstriyel alanlarda kullanılmaktadır (Galan, 1996). Tablo 2. Sepiyolitin mineral özelliklerine kullanımı A. Sorptif özelliğine dayalı sorptif amaçlı kullanım: Hayvan altlığı: düşük ağırlıkta olması, yüksek düzeyde sıvı ve koku emiciliği Tarım ve böcek ilaçları taşıyıcısı İlaç sanayinde Atık su arıtma sistemlerinde, Karbonsuz kopya kağıtları ve sigara filtrelerinde, Deterjan ve temizlik maddelerinde B. Katalitik özelliğine dayalı katalitik amaçlı kullanım: Katalizör taşıyıcı C. Reolojik özelliğine dayalı reolojik amaçlı kullanım: Toprak düzenleyici Tohum kaplama maddesi Gübre süspansiyonlarında Hayvan beslemede İlave katkı taşıyıcı Gres kalınlaştırıcı Kozmetiklerde Asfalt kaplamalarında Sondaj çamuru Kauçuk sanayi D. Diğer Uygulamalar: Seramik üretiminde Lif takviyeli çimento üretiminde Otomotiv sanayinde (boyalarda) Tablo 1. Türkiye de çeşitli maden kaynaklarına ait sepiyolit numunelerinin ortalama kimyasal bileşimi, % Sepiyolit numuneleri SiO 2 Al 2 O 3 Fe 2 O 3 MgO CaO Na 2 O K 2 O TiO MEKTUP ANKARA Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4

11 ÇAGDAS YÖNTEMLER PİLİÇ ÜRÜNLERİ İLERİ İŞLENMİŞ ÜRÜNLER ŞARKÜTERİ ÜRÜNLERİ YUMURTA

12 Sepiyolitin Kanatlı Beslemede Kullanımı Sepiyolitin Yem Katkı Maddesi Olarak Kullanımı Sepiyolit (E562) Avrupa Birliğinde tüm hayvan türleri için bağlayıcı, topaklanmayı önleyici ajan ve pıhtılaşma sağlayıcı olarak onaylandırılmıştır (EFSA, 2013). Katkı maddesi olarak sepiyolit hayvan besleme alanında teknolojik ve besleyici olarak kullanıldığı gibi çevreyi ve hayvan refahını olumlu yönde etkilemesi amacıyla da kullanılabilmektedir. Sepiyolit peletlemede enerji maliyetini azalttığı, pelet dayanıklılığını artırdığı, karma yem üretim ve taşınması süresince tozluluğu azalttığı için ve ayrıca iyi bir premiks taşıyıcısı, kekleşmeyi önleyici ve preservatif olması nedeniyle iyi bir teknolojik katkı maddesidir. Ayrıca absorpsiyon/adsorpsiyon özelliklerine sahiptir, diare enfeksiyonlarını önlerler ve toksik değillerdir, besin madde sindirim ve emilimini artırarak performansı olumlu yönde etkilerler (Galan, 1996; Onorato ve ark., 2013). Sepiyolitin Pelet Yem Üretiminde Kullanımı Sepiyolit yem içerisindeki diğer maddeleri bağladığından yüksek dayanıklılık ve sertlikte pelet oluşturmakta, pelet soğudukça ve nem kaybettikçe de dayanıklılık ve sertlikde artış daha fazla olmaktadır. Sepiyolitin yüksek yağlı karma yemlerde kullanılmasının bir yararı da pelet kalitesinin bozulmadan karma yemlere yüksek düzeyde yağ ilavesine olanak sağlamasıdır. Bu durum yem üretimi, taşınması ve yemliklere dağıtılması süresince tozumanın azalmasına yol açtığından hayvan performansında da artış sağlanmaktadır. Ayrıca pelet diskinde üretimi artırmakta, peletleme için enerji maliyetini azaltmaktadır (Angulo ve ark., 1995; Castaing, 1989; Castaing, 1994; Onorato ve ark., 2013). Sepiyolit besin maddelerinin taşınmasını kolaylaştırır, yağ bakımından zengin pelet yemlerin kalitesini artırmaktadır (Angulo ve ark., 1995). Bir yem fabrikasında etlik piliç yemine miksere % 1 sepiyoliti (Exal T, Tolsa Turkey, Türkiye) ilave ederek yaptığımız bir denemede pelet üretiminde saatte %13 düzeyinde artış, pelet dayanıklılığında (PDI değerinde) %3.4 artış sağlanmıştır, pelet yemde tutulan nem miktarında ise %1 artış görülmüştür (Tablo 2). Tablo 2. Pelet etlik piliç yemi üretiminde karıştırıcıya sepiyolit ilavesinin pelet dayanıklılığı, pelet yemde nem tutulumu ve pelet üretim kapasitesi üzerine etkisi PDI (%) Pelet yemde nem tutulumu (%) Kontrol Sepiyolit katkılı Üretim (ton/saat) 10 MEKTUP ANKARA Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4

13

14 Sepiyolitin Kanatlı Beslemede Kullanımı Sepiyolitin Kekleşmeyi Önleyici Etkisi Karma yemlere ilave edilen vitaminler, mineraller ve antibiyotikler gibi katkı maddeleri için sepiyolit ideal bir taşıyıcıdır. Yem unsurlarının ayrılmasını önlediğinden homojenizasyonu sağlayıcı bir özelliğe sahiptir. Sepiyolitin katyon değişim kapasitesinin düşük olmasından dolayı iyi bir premiks taşıyıcısıdır. Kimyasal olarak inert bir madde olması yüksek kimyasal stabiliteye sahip olduğundan yemdeki aktif maddelerle interaksiyonunu önlemektedir (Onorato ve ark., 2013). Sepiyolitin Preservatif Etkisi Sepiyolit, yem hammaddelerinin depolanması süresince istenmeyen mikrobiyolojik olayların gelişimini önlemektedir (Pontes Pontes ve ark., 1995: Bocuzzi ve ark., 2011). Broyler Rasyonlarında Sepiyolit Kullanımının Performans Üzerine Etkisi Broyler karma yemlerinde sepiyolit kullanımının performans üzerine etkisi Tablo 3 de görülmektedir. Karma yemlerde %1.5 düzeyinde sepiyolit kullanımının broylerlerde içeriğin sindirim kanalından geçiş süresini uzattığı bildirilmiştir (Tortuero ve ark., 1992). Bununla birlikte sepiyolit kullanımının mide, karaciğer, dalak, kalp ve pankreas ağırlığı veya bağırsak uzunluğu üzerine bir etkisinin olmadığı gözlenmiştir (Tortuero ve ark., 1992). Kanatlı rasyonlarına sepiyolit ilavesinin, büyüme performansı ve karkas kalitesini artırdığı da kaydedilmiştir (Parisini, 1993). Ouhida ve ark. (2000c) mısır-arpa-buğdaya dayalı karma yemlerle beslenen broylerlerde enzim (β-glukanaz ve arabinoksilanaz) ilavesinin jejunum ve ileum viskositesini azalttığı, sepiyolit (%2 Exal, Tolsa-İspanya) ilavesinin ise jejunum viskositesini azalttığı bildirilmiştir. Her iki katkı maddesinin de besin madde sindirilebilirliğinde özellikle yağ sindirilebilirliği ve azot dengesinde artış sağladığı gözlenmiştir. Sepiyolit ilavesinin, içeriğin ince barsakta kalış süresini 8 dakika artırırken, sepiyolitin enzim ile birlikte ilavesinin 20 dakika artırdığı kaydedilmiştir (Ouhida ve ark., 2000b). Ayrıca sepiyolit (%2 Exal) ilavesinin yem tüketimi ve yemden yararlanma oranını etkilemediğini, dışkıda pürin baz (adenin ve guanin) indeksi kullanılarak belirlenen mikrobiyel konsantrasyonun daha düşük olduğu bildirilmiştir (Ouhida ve ark., 2000a). Eser ve ark. (2011) rasyonlara %0, 0.5 ve 1 düzeylerinde sepiyolit ilavesinin karkas özellikleri, performans ve bazı kan parametreleri üzerine etkilerini araştırdıkları bir çalışmada 204 adet günlük civciv ile üç grup oluşturmuşlardır. Sepiyolit katkısının kontrol grubuna göre daha yüksek canlı ağırlığı sağladığı, yem tüketimi, yemden yararlanma, karkas randımanı ile taşlık, karaciğer, kalp, dalak ve bursa Fabricus relatif ağırlıklarında herhangi bir farklılık oluşturmadığını kaydetmişlerdir. Sepiyoliti %1 düzeyinde içeren karma yemle beslenen grupta abdominal yağ miktarının, serum kolesterol ve trigliserit düzeylerinin diğer gruptakilere göre daha düşük olduğu belirtilmiştir. Yalçın ve ark (2013a) karma yemlere % 0, 1 ve 2 düzeyinde sepiyolit (Exal T, Tolsa Turkey-Türkiye) ilavesinin broylerlerde büyüme performansı ve bağırsak histomorfolojisi üzerine etkilerini belirlemek için 6 haftalık bir deneme yapmışlardır. Sepiyoliti %1 düzeyinde kapsayan karma yemi tüketen grupta deneme sonu canlı ağırlık ve altı haftalık canlı ağırlık Krallara layık! Bluefarm, içme suyu ve sprey yolu ile yapılan aşı uygulamalarındaki aşı solüsyonu için ölümcül etkisi olan ağır metalleri bağlar, her seviyedeki kloru nötralize eder. Bluefarm orijinal formülü sayesinde kanatlı aşı uygulamalarında dünya profesyonellerinin krallara layık tercihidir.* * Bluefarm 85 farklı ülkede güvenle kullanılmaktadır. ISO 9001:2000 bluefarm.com.tr 12 MEKTUP ANKARA Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4

15 << An A

16 Sepiyolitin Kanatlı Beslemede Kullanımı artışı kontrol grubuna kıyasla daha yüksek bulunmuştur. Yem dönüşüm oranı %1 sepiyolit katkısıyla olumlu yönde etkilenmiştir. Bir kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı %1 ve %2 sepiyolitli gruplarda kontrol grubuna kıyasla %4.7 ve %1.8 daha az bulunmuştur. Karma yemlere sepiyolit katkısı duodenum villus yüksekliğini artırmıştır. Yalçın ve ark (2013b) ise aynı denemede karma yemlere %2 ye kadar sepiyolit ilavesinin karkas randımanı, karkas özellikleri ve göğüs eti kalitesini olumsuz etkilemeden abdominal yağı önemli ölçüde azalttığını kaydetmişlerdir Ayed ve ark. (2011) broyler karma yemlerine %0, 0.5, 1 ve 2 düzeylerinde sepiyolit ilavesi yapıldığında sepiyolit düzeyi arttıkça performansta artış olduğunu gözlemişlerdir. Denemede karma yemlere %2 sepiyolit ilavesi ile canlı ağırlık ve canlı ağırlık kazancında %11 lik artış sağlanırken toplam yem tüketimi %6 ve bir kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı ise %15 düzeyinde azalmıştır. Karma yeme sepiyolit ilavesinin mortalite oranı ve karkas randımanı üzerine etkisi görülmemiştir. Sepiyolitin Yumurta Verimi ve Yumurta Kalitesi Üzerine Etkileri Yumurta tavuğu karma yemlerinde sepiyolit kullanımının performans üzerine etkisi Tablo 3 de görülmektedir. nin 22 hafta süreyle yem tüketimi, yumurta verimi, yumurta ağırlığı ve yemden yararlanmayı etkilemediğini gözlemişlerdir. Rasyonlarda %1 düzeyinde sepiyolit kullanılmasıyla yumurta kırılma mukavemeti (P<0.01) ve yumurta kabuk kalınlığı (P<0.05) artmış, yumurta kolesterol düzeyi (P<0.05) azalmıştır. Rasyonda %0.5 ve 1 düzeyinde sepiyolit bulunmasının yumurta şekil indeksi, ak yüksekliği, ak indeksi, sarı indeksi ve Haugh birimini önemli derecede etkilememiştir. Sepiyolitin %1 düzeyinde bulunması ise serum kolesterol ve trigliserit düzeylerini azatmış (P<0.05), toplam protein düzeyini (P<0.01) artırmıştır. Yalçın ve ark. (2013a) çalışma sonucunda rasyona %1 düzeyinde sepiyolit ilavesinin yumurta kolesterol düzeyini azaltması ve yumurta kabuk kalitesini iyileştirmesi bakımından yumurta tavuğu beslemede etkili bir yem katkı maddesi olabileceğini bildirmişlerdir. Yapılan bir diğer çalışmada Mızrak ve ark. (2014) düşük kalsiyum içeren yemlere sepiyolit (%1, %2) ilavesinin kuluçkalık yumurta oranını önemli düzeyde artırdığını (P<0.01) bildirmişlerdir. Ayrıca çalışmada (Mızrak ve ark., 2013) düşük kalsiyum içeren yeme sepiyolit ilavesinin dışkı kuru madde oranını önemli düzeyde artırdığı, %2 düzeyinde sepiyolit ilavesinin ise daha kıvamlı bir dışkı elde edilmesini sağladığı belirtilmiştir. Yalçın ve ark. (2014) yaptıkları bir çalışmada yumurta tavuğu rasyonlarına %0.5 ve %1 sepiyolit ilavesigosakkarit ilavesinin etkilerinin araştırıldığı bir ça- Aflatoksin içeren yemlere sepiyolit ve mannanoli- Tablo 3. Kanatlı rasyonlarında sepiyolit kullanımının performans ve ürün kalitesi üzerine etkisi Deneme Hayvanı Sepiyolit% Sepiyolit Etkisi Referans Broyler %1.5 Broyler %0.5,1, 2 Broyler %1 Broyler %1, 2 İç organ ağırlıkları, Bağırsak uzunluğu Sindirim kanalından geçiş süresi %2; CA, Yem Tüketimi, Besin madde sindirilebilirliği ve emilimi CA, Relatif abdominal yağ ağırlığı, Serum kolesterol, Trigliserit %1; CA, CAA, Yem Tüketimi Duodenum villus yüksekliği Tortuero ve ark., 1992 Ayed ve ark., 2011 Eser ve ark., 2011 Yalçın ve ark., 2013a Broyler %1, 2 %2 Abdominal yağ Yumurta tavuğu %0.5,1 %1 Yumurta kolesterol Yumurta kabuk kalitesi Yumurta tavuğu %1,2 Kuluçkalık yumurta oranı Yalçın ve ark., 2013b Yalçın ve ark., 2014 Mızrak ve ark., 2014 : artış, : azalma : değişiklik yok 14 MEKTUP ANKARA Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4

17 DÜN PFIZER HAYVAN SAĞLIĞI BUGÜN ZOETİS HAYVANLAR İÇİN SAĞLIK İÇİN SİZİN İÇİN

18 Sepiyolitin Kanatlı Beslemede Kullanımı lışmada Mızrak ve ark.(2014) aflatoksin kapsayan yemlere %1.5 ve %3 düzeylerinde sepiyolit ilavesinin yumurta tavuklarında performans üzerinde yararlı etkileri olabileceğini kaydetmişlerdir. Sepiyolitin Besin Maddelerinin Sindirimine Etkileri Sepiyolit yem maddelerinin sindirim kanalında kalma süresini artırıp, endojen enzimlerin yağların, karbonhidratların ve proteinlerin sindiriminde daha etkili olmasını sağlayarak, bu besin maddelerinin emilimini artırmaktadır (Tortuero ve ark., 1992; Ouhida ve ark., 2000a; Ayed ve ark., 2011). Sepiyolitin Kanatlı Refahı Üzerine Etkileri Dışkı yüksek düzeyde amonyak emisyonuna bağlı ayak dermatitisine ve solunum patolojisine yol açtığından hayvan sağlığını ve refahını tehlikeye sokmaktadır. Ayrıca atmosferi, yüzey suyunu ve yer altı suyunu kontamine ettiğinden ekosisteme zarar vermektedir. Sepiyolitin azot atılımını azaltmasından dolayı dışkıdaki amonyak miktarını azalttığı altlık kalitesini iyileştirdiği, kümesteki kokuyu azalttığı kaydedilmiştir (Onorato ve ark., 2013). Sonuç Yüksek poroziteye ve yüzey alanına, kuvvetli absorpsiyon kapasitesine sahip, yapısı oldukça stabil olup kimyasal olarak inert bir madde olan sepiyolitin kanatlı rasyonlarına ilavesi karma yemlerde toz kaybını azaltmakta, pelet dayanıklılığını ve kalitesini, besin madde sindirimini ve dışkı kıvamını artırmaktadır. Bu nedenlerden dolayı sepiyolit kanatlı performansı ve refahını olumlu yönde etkileyebilmektedir. Ayrıca Türkiye nin sepiyolit rezervleri bakımından zengin olması, sepiyolit kalitesinin yüksek olması ve çok farklı kullanım alanlarına da sahip olması önem taşımaktadır. Gastrointestinal sistem hastalıklarına bağlı kayıpların önlenmesi veya en az seviyeye indirilmesi, bu hastalıklara bağlı performans kaybının önlenmesi ve yüksek karkas randımanı elde edilmesi kanatlı yetiştiriciliğinin temel amaçlarındadır. Sepiyolitin kanatlılarda etkilerini ve etki mekanizmalarını tam olarak belirleyebilmek için kanatlı yetiştiriciliğinde kullanımına yönelik olarak daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Kaynaklar yazarlarından temin edilebilir. 16 MEKTUP ANKARA Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4

19 Yumurtacı ve Broilerlerde Karaciğer Yağlanması YUMURTACI VE BROİLERLERDE KARACİĞER YAĞLANMASI *Arş. Gör. Oğuz Berk GÜNTÜRKÜN *Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları AD Kanatlılarda Lipit Metabolizması Lipitler, kanatlılarda ince bağırsaklara kadar yapılarında fazla bir değişiklik olmadan taşınmaktadırlar. Tüketilen yem maddelerinin doudenuma ulaşması ile kolesistokinin hormonu salınımı olmaktadır. Bu hormon safra kesesinin kasılarak pankreatik salgının bağırsaklara ulaşmasını sağlar. Trigliseritler pankreatik lipazın etkisi ile hidrolize uğrayarak monogliserit, digliserit ve serbest yağ asitilerini şekillendirmektedirler. Monogliseritler ve uzun zincirli doymamış yağ asitleri konjuge safra tuzları ile birleşmeleri sonucu miselleri oluşturmaktadırlar. Miseller düşük polariteye sahip yağ asitlerinin ve yağda çözünebilen vitaminlerin sindirim için çözünmesini mümkün kılmaktadırlar. Doymuş yağ asitleri ise düşük polariteye sahip olmalarından dolayı daha az misel oluşturma kapasitesine sahiptirler. Uzun zincirli doymamış yağ asitlerinin misel oluşturma kapasitesi daha yüksek olduğu için doymuş yağ asitleri ile karıştırıldıklarında bu yağ asitlerinin emilmesinde sinerjistik bir etki ortaya çıkmaktadır (Ferreira, 1999). Bazı bitkisel yağların farklı yaştaki kanatlılarda sindirilebilirlikleri Tablo 1 de verilmiştir. Monogliseritler ve serbest yağ asitleri enterositlere alınmalarından sonra tekrar esterefiye edilmekte ve serbest veya esterefiye kolestrol, lipoprotein ve fosfolipidler ile kombine edilmektedirler. Bu işlem sonunda lipoproteinler, şilomikronlar veya portomikronlar oluşmaktadır. Kanatlılarda bağırsak lenfatik sistemi çok gelişmemiş olduğundan lipoproteinler direkt olarak portal dolaşıma dahil olmaktadır. Kanatlılarda çok düşük yoğunluktaki lipoproteinler (VLDL) memelilere göre daha fazla önem ihtiva etmektedir. VLDL lerin önemi özellikle yumurtlama döneminde ön plana çıkmaktadır. Bu yapılar yumurtaya lipitlerin taşınmasında önemli göreve sahiptirler. Yumurta sarısına dahil olmayan ya da karaciğerde değerlendirilmeyen trigliseritler ise kalp, kas gibi diğer dokularda kullanılmakta veya adipoz dokuda depolanmaktadır (Escribano, 1991). Tüketilen yemde bulunan lipitlerin absorpsiyonu ya da taşınması esnasında yağ asiti kompozisyonu açısından bir değişiklik oluşmamaktadır. Bu nedenle kanatlılara rasyon ile sağlanan yağ asitlerinin kompozisyonu ile vücutta depolanan yağ asitlerinin kompozisyonu benzerlik göstermektedir. Trigliseritler, karbonhidratların sindirimi sonucu elde edilen glikozdan da sentezlenebilmektedir. Bu yol ile sentezlenen yağlar ise genellikle yüksek oranda palmitik asit, stearik asit ve oleik asit içermektedirler. Rasyonda yağ bulunması karaciğerde karbonhidratlardan yağ sentezlenmesi olayını sınırlandırmaya yardımcı olmaktadır. Karaciğerde Lipoprotein Sentezi ve Sekresyonu Memelilerde olduğu gibi kanatlılarda da yağ asitlerinin de novo sentezi rasyonda bulunan karbonhidratlardan asetil-coa nın tedarik edilmesine bağımlı bir olaydır. Memelilerde lipogenezisin şekillendiği ana nokta adipoz dokular iken kanatlılarda yağ sentezi ana olarak karaciğerde şekillenmektedir (Pearce, Tablo 1. Kanatlılarda Yaşa Göre Bazı Bitkisel Yağların Sindirilebilirlikleri Yağ Hafta Yaş 8 Haftadan Büyük Asit Yağ (Soya) Asit Yağ (Mısır) Mısır Yağı Soya Yağı Kaynak: Leeson ve Summers, Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4 MEKTUP ANKARA 17

20 Yumurtacı ve Broilerlerde Karaciğer Yağlanması 1997). Lipogenezis olayında insülin hormonu yağ asiti sentezinden sorumlu olan malat dehidrogenaz (MD) ve fatty acid synthase (FAS) enzimlerinin aktivitesini uyarmaktadır. Yumurtacı tavuklarda yumurta oluşumu için gerekli olan lipit üretiminin sağlanabilmesi adına östrojen tarafından karaciğer önemli ölçüde uyarılmaktadır. Karaciğerde gerçekleşen de novo yağ sentezinin ana ürünü trigliseritlerdir. Trigliseritlerin yanı sıra kolestrol ve fosfolipitler de karaciğerde sentezlenmektedir. Çok düşük yoğunluktaki lipoprotein (VLDL) ve yüksek yoğunluktaki lipoprotein (HDL) karaciğerde sentezlenip buradan çevre dokulara salgılanmaktadır. Bu lipoproteinlerin ihtiva ettiği özel proteinler (apolipoproteinler) de yine karaciğer tarafından sentezlenmektedir. Yapılan çalışmalar insülinin hem de novo lipogenezisi hem de VLDL sentezini arttırdığını bildirmiştir. Tiroksin ve glukagon ise ters yönde etki göstermektedir. Karaciğerde Steatozis Kanatlılarda lipogenezisin, lipoproteinlerin sentez ve sekresyon kapasitesini aşması halinde gözlenen durumdur. Bu durum özellikle yumurtacı tavuklarda östrojen tarafından lipogenezisin artması ve VLDL sekresyonundaki yetersizlik ile şekillenmektedir. Yapılan çalışmalarda rasyonun biyotin ile desteklenmesinin hastalık bulgularını kısmi olarak hafifletilebileceği bildirilmiştir. Hastalığın oluşumunu önlemek amacı ile rasyonda bulunması gereken biyotin seviyesinin rasyonun protein ve yağ içeriği gibi farklı değişkenlere bağlı olduğu öne sürülmektedir. Rasyonlarda uygun protein ve yağ oranının sağlanması durumunda hastalığın önlenmesi için gerekli biyotin seviyesi hayvanın gelişimi için ihtiyaç duyulan seviye ile karşılanabilmektedir. Ancak rasyonda bulunan protein ve yağ seviyesinde gözlenebilecek düşüşlerin sendromun engellenebilmesi için ihtiyaç duyulan biyotin miktarında artışa neden olabileceği ileri sürülmüştür. Biyotin, glikoneogeziste önemli rol oynayan pirüvat karboksilaz enziminin görevini yerine getirmesi için gereklidir. Bununla birlikte lipogenezisten sorumlu olan acetyl-coa karboksilaz enziminin etkinliği için de biyotine ihtiyaç duyulmaktadır. Rasyonda yağ seviyesinin azalmasına bağlı olarak daha fazla lipogenezise ihtiyaç duyulmakta ve acetyl-coa karboksilaz enzim aktivitesi artmaktadır. Bu durumda aktiviteleri için biyotine ihtiyaç duyan bu enzimler arasında biyotin için yarış oluşabileceği bildirilmiştir. Rasyonda bulunan yağ ve protein seviyesinin dengesizliğine bağlı olarak sendromun şekillenmesini engelleyebilecek biyotin seviyesi bu şekilde farklılık göstermektedir. Sendromdan etkilenmiş hayvanlardan elde edilen böbrek ve karaciğer ile sağlıklı bir hayvandan elde edilen böbrek ve karaciğer yapıları Resim 1 de gösterilmektedir. Kanatlılarda karaciğerde yağ depolanmasındaki artışa bağlı olarak gözlenen ve ticari olarak da önem ihtiva eden iki farklı sendrom bulunmaktadır. Bunlar yağlı karaciğer ve böbrek sendromu ile yağlı karaciğer hemorajik sendromudur. Yağlı Karaciğer ve Böbrek Sendromu Sendrom genel olarak broilerlerde gözlenmektedir. Gözlenme sıklığı 3-5 hafta yaşta artmaktadır. Sendromun şekillendiği hayvanlarda nekropside büyümüş ve solgun karaciğer gözlenmektedir. Histopatolojik incelemede karaciğer, böbrek ve kalpte yüksek düzeyde yağ infiltrasyonuna rastlanmaktadır. Herhangi bir dokuda yangısal ya da dejenaratif bir değişiklik tespit edilememiştir. Hastalığın oluşumunda beslemenin yanı sıra yemleme yönetiminde oluşan aksaklıklar, kümes sıcaklığı gibi birden çok yönetimsel faktörün de etkisinden bahsedilmiştir. Bu yazıda beslenme ile ilgili kısımlar ele alınacaktır. Resim 1: Yağlı karaciğer ve böbrek sendromundan etkilenmiş bir hayvanda sendromdan etkilenmiş böbrek ve karaciğer sol tarafta gözükmektedir. Kaynak: Photographic Encylopedia of Australian Poultry Diseases Yağlı Karaciğer Hemorajik Sendromu Daha çok yumurtacı tavuklarda gözlenen hastalık ilk olarak Couch tarafından 1956 yılında tanımlanmıştır. Bundan itibaren ABD (Ringer ve Sheppard, 1963; Nesheim ve ark., 1969; Wolford ve ark., 1971; Harms ve ark., 1972), Birleşik Krallık (Anon, 1965), Almanya (Greuel ve Hartfiel, 1968), Kanada (Bragg ve ark., 18 MEKTUP ANKARA Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4