Aldatıcı Vefâsız Dünya Vefâsız dünyaya aldanma sakın. Şimdiye kadar hiç kimseye vefâlı davranmadı.

Transkript

1 Dergisi Hediyesi... AYLIK İLİM KÜLTÜR VE EDEBİYAT DERGİSİ YIL: 20 SAYI: 159 OCAK 2014 Fiyatı: 8 TL Antep Şahinleşen Kaderdir! Bir zeytin bereketiyle kendini bulan şehirdir Gaziantep... Aldatıcı Vefâsız Dünya Vefâsız dünyaya aldanma sakın. Şimdiye kadar hiç kimseye vefâlı davranmadı

2

3 başyazı Sebahaddin ATEŞ Gazi Şehir: Antep Gaziantep; Güneydoğu Anadolu Bölgesinin en büyük, Türkiye nin ise 6. büyük kentidir. Nüfusu, ekonomik potansiyeli ve büyükşehir statüsü ile bir metropol görünümündedir. Anadolu nun ilk yerleşim alanlarından birisi olan ilimiz değişik dönemlere ait eserleri günümüze kadar taşımıştır. İlk uygarlıkların doğduğu Mezopotamya ve Akdeniz arasında bulunuşu, güneyden ve Akdeniz den doğuya, kuzeye ve batıya giden yolların kavşağında oluşu, tarihî İpek Yolu nun buradan geçmesi uygarlık tarihine ve bugüne yön vermiş olup, ayrıca her dönemde kültür ve ticaret merkezi olma özelliğini korumuştur. Selçuklular, Memluklular ve Osmanlılar dönemlerinde çok sayıda cami, medrese, han ve hamam yapılmış olan kent aynı zamanda üretim, ticaret ve el sanatları yönünden de ilerlemiştir. Günümüzde dahi bu han ve hamamlar işlevliğini korumakta, ticaretin ve özellikle de eşine rastlanmayan zengin el sanatlarının yaşatıldığı yerler olarak faaliyetini sürdürmektedir. Birinci Dünya Savaşı ndan sonra İngilizler ve Fransızlar tarafından işgal edilen Gaziantep ve yöresi, akıllara durgunluk veren savunması ve eşsiz kahramanlığı ile bütün dünyada hayranlık uyandırmıştır. T.B.M.M. Antep e bu başarısından dolayı 8 Şubat 1921 tarihinde Gazi lik unvanı vermiştir. Coğrafî yönden GAP ın giriş kapısı, sanayisi ve ticarî hacmi ile GAP ın merkezi olan Gaziantep, ekonomik yönden çevresindeki birçok ili etkisi altında tutmaktadır. Dörtte biri tarıma elverişli ovalardan oluşan ve bir bölümü Fırat Nehrinin sularıyla sulanan Gaziantep; Antepfıstığı, zeytin, pamuk, üzüm, kırmızıbiber keten gibi ekonomik değeri yüksek sanayi bitkileri ve mercimek, buğday ve arpa gibi hububat ürünleriyle zengin bir tarım yöresidir. Ayrıca; Gaziantep Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin tüm ürünlerinin işlendiği, iç ve dış pazara sunulduğu bir sanayi ve ticaret merkezidir. Tüm dünya mutfakları arasında ayrıcalıklı bir yere sahip olan, seneler boyunca geleneklerinin ve yöresel özel damak lezzetinin zenginliğini koruyan Gaziantep Mutfağı, Gaziantep Turizmi nde önemli bir yere sahiptir. Tarihî Gaziantep camileri, Antep kentinin siluetine sağladıkları görsel katkı ve fonksiyonlarına bağlı olarak yerine getirdikleri sosyal katkının yanı sıra kent içindeki konumları ve yapım tarihleri ile bağlantılı olarak kentin gelişiminin izlenmesine olanak sağlayan belgesel nitelikleriyle de kentin vazgeçilmez mimarî değerleridirler. Hemen hemen hepsinin yapımında kesme taş kullanılan tarihî Gaziantep camileri, plan ve süsleme bakımından birbirinden farklıdır. Gaziantep Kalesi, Belkıs (Zeugma); Rumkale, Tilbaşar Kalesi, Karkamış Harabeleri; Sakçagözü Antik Kenti; İslahiye ilçesi civarındaki Tilmen Höyüğü; Zincirli Höyük ve Esenbek Harabeleri, tarihî hanları, camileri ile Debbağhane Köprüsü, Gaziantep te gezilip görülecek tarihî yerlerin başında gelir. Gaziantepli okurlarımız başta olmak üzere bütün gönül dostlarımıza selam ile A Ghazi (Veteran) Province: Antep Gaziantep is the largest city of the Southestern Anatolian Region and the sixth largest city of Turkey. With its population, financial potential and the status of being a metropolitan, it is like a metropolis. There built lots of mosques, madrasahs, inns (hostelry), public baths (hammam) in the era of the Seljukians, Mamelukes and Ottomans. The city has also improved in production, trade and handicrafts. These buildings still exist today and they also maintain their function as the places where tha trade and the unique and rich handicrafts are seen. Gaziantep cuisine, which has protected its traditions and special local taste for years and has a privileged place among all the cuisines in the world, also has a special place in Gaziantep Tourism. Our best regards for our readers from Gaziantep and to the all. somuncubaba 1

4 künye içindekiler Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı nın Yayın Organıdır. TASAVVUFTA RİYAZET UYGULAMASI Kadir ÖZKÖSE Kurucusu A. Şemsettin ATEŞ Yapım 22 Tasavvuf tecrübî, uygulamaya dayalı ve denetimi gerektiren bir disiplindir. Riyâzetten gâye kuru kuruya birtakım katı ve sert uygulamaların gerçekleşmesi değildir... Yaygın Süreli - ISSN: Yıl: 20 Sayı: 159 Ocak 2014 Basım Tarihi: 01 Ocak 2014 Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı Adına İmtiyaz Sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni Sebahaddin ATEŞ Sorumlu Yazı İşleri Müdürü M. Hulusi ERDEMİR Yayın Editörleri Yrd. Doç. Dr. Mehmet TAŞTEMİR Musa TEKTAŞ Yönetim Yeri-Basım-Yayım-Pazarlama VİSAN İktisadi İşletmesi Zaviye Mahallesi Hacı Hulûsi Efendi Caddesi No: , Darende / MALATYA Tel: (0422) Faks: (0422) bilgi@somuncubaba.net /SomuncuBabaDergisi Genel Sanat Yönetmeni Serkan ÖZTÜRK Sanat Yönetmeni Cihat ÖZÖNAL Dağıtım Kültür Dergi Dağıtım Baskı ve Üretim Ege Basım Matbaa ve Reklam Sanatları Ltd. Şti. Esatpaşa Mahallesi Ziyapaşa Caddesi No: 4 Ataşehir/iSTANBUL Tel: Somuncu Baba Dergisi nin içeriğinde bulunan yazılar ile ilgili çıkabilecek olan hatalı bilgilerden dolayı dergi herhangi bir sorumluluk kabul etmemektedir. Yazıların sorumluluğu yazarlarına ilanların sorumluluğu ise reklam verenlere aittir. Dergimizde bulunan yazıların, fotoğrafların ve görsellerin kullanılması ve kopyalanması yasaktır. Somuncu Baba Dergisi nin bütün telif hakları VİSAN İktisadi İşletmesi ne aittir. İLMİHALİN HİKMET BOYUTU 10 Ali AKPINAR Biz bu yazı serimizde, ilmihâl kitaplarımızda işlenen ve Müslümanlar olarak hepimizi ilgilendiren temel konuları hikmet boyutuyla ele... ALDATICI VEFÂSIZ DÜNYA 26 Musa TEKTAŞ Bu fânî âlem kimseye vefa göstermemiştir, sen de vefâsız dünyaya aldanma sakın. Şimdiye kadar hiç kimseye vefâlı Resul KESENCELİ SULTAN III. OSMAN VE İSTANBUL DA TABİİ AFETLER Sultan III. Osman, fakirlere, düşkünlere çok acıyıp, onlara karşı daima cömert ve şefkatli davranırdı. Tebdil-i kıyafetle İstanbul da... Yayın Kurulu Prof. Dr. Nihat ÖZTOPRAK Prof. Dr. Ali YILMAZ Prof. Dr. Sebahat DENİZ Prof. Dr. Bilal KEMİKLİ Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN Prof. Dr. Ali AKPINAR Danışma Kurulu Prof. Dr. Mehmet AKKUŞ Prof. Dr. Sinan YALÇIN Prof. Dr. Mehmet SOYSALDI Prof. Dr. Ahmet ŞİMŞİRGİL Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE Prof. Dr. Mahmut YEŞİL ÇOCUK YETİŞTİRMEDE DÖRT BOYUTLU YAKLAŞIM SİSTEMİ Mehmet KÖROĞLU Anne babalar, çocuklarını fedakârca geleceğe hazırlama gayreti içindedirler. Ancak bu SOSYAL BAKIM HİZMETLERİNDE HOŞGÖRÜ Ali SEYYAR Ortaçağda özellikle kimsesiz bakıma muhtaç hasta, yaşlı ve engelliler İslâm coğrafyasında bimaristanlarda Kurum Abone : 140 Yurtdışı 1 Yıllık Abone : 72 EURO Posta Çeki (Darende Postanesi) : Ziraat Bankası : TR Vakıf Bank: TR Bankasya: TR Akbank: TR Teb : TR Gönderilerin abone adına yatırılmasından sonra lütfen arayınız. ABONE İLETİŞİM HATTI (0422) Hasret ve Ayrılık Acısı 6 Dost Dost unu Anar Böyle!... 9 Antep Şahinleşen Kaderdir! 14 El-Mütekebbir 18 Agâh Ol! 21 Kamu Malı ve Vakıf Malından Yararlanma 32 Pirin Huzurunda 40 En Güzel Kıssadan İbretlik Dersler 46 Gül Diyarının Siyah İncisi Bilâl e 51 Antep Savunmasından Olağanüstü Sahneler 52 Adı Aşk 57 Kendi Hayatını Yaşayamamak 58 Çocuk Yetiştirmede Dört Boyutlu Yaklaşım Sistemi 62 Kadim Bir Hüznü Yudumlamak 66 Şiir ve Şehir 68 Değerler Eğitimi ve Karakterli Gençlik 70 Hayatın Akışı 73 Gururlanma İnsanoğlu 74 Gaziantep Velîleri 76 Sahabenin Varlıkla İmtihanı 78 Çocuğum Üniversite Bitirdi Ama Neden Konuşamıyor? 80 Tuna Güzellemesi 83 Siyatik 84 Şifalı Bitkiler Biberiye 86 Gönülden İkramlar Sebzeli Etli Fırın Pilavı 87

5 Âsârına dil bağlamadan etmedi zâhir Ol dürr-i yetîmin demini der yem-i sohbet Her varı fedâ eylemeden kılmadı bâhir Feyz-i nazarın tâlibine her dem-i sohbet Her bir edebin mektebidir gir taleb eyle Ger âkıl isen âdem eder âdemi sohbet Ashâb-ı Nebî işlediler bu işi akdem Bilsen ne şerefdir şeref-i akdem-i sohbet Ma nâda ne var cânı fedâ etme denir mi Bir demdeki cân bahş ede câm-ı Cem-i sohbet Mâliş-geh-i esrârına tut gûş-ı yakîni Bin türlü ayıkdan yeğ olur sersem-i sohbet Peymânesi Kevser yeridir ravza-i Cennet Ol niyyet ile girsen olup mahrem-i sohbet Bîgânelik etme oturup bezm-i safâda Allâh dan utan sen de olup hem-dem-i sohbet Dîvân-ı Hulûsî-i Dârendevî Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (k.s) Bir dem ne olur gayrıyı terk et de ana uy Cân mülk-i Süleymân a ola hâtem-i sohbet Bir yokluk ile girsen erer varlığı Hakk ın Her şey yok olup zâhir olur a zam-ı sohbet Cân zevkine yet nefsi bırak tâlib-i Hakk ol Her derdine dermânın ola merhem-i sohbet Yâ Rabb n ola Hulûsî-i bî-çâre vü âvâre zelîli Hâk-i der-i dergâhın ede ekrem-i sohbet

6 HULÛSİ KALB DEN / Hüseyin ALPSOY Hasret ve Ayrılık Acısı Âşık asıl vatanından ayrı gurbete düştüğü günden beri sevgiliye kavuşamamanın ızdırabını çekmektedir. Ancak bu mümkün değildir. Bir önceki beyitte ifade edildiği gibi âşıkların kaderine belâ çekmek düşmüştür. Âşıklar ayrılık derdinden dolayı kanlı göz yaşı dökmektedir. Tasavvufun gâyelerinden biride, insanın Elest bezmi nde Rabbiyle beraber olduğu vuslat iklîmine dönme husûsundaki arzu, arayış, temâyül ve istîdâdını zikirle tekâmül ettirerek şuuraltından şuur üstüne çıkarmaktır. Mutasavvıflar dünyaya gelişi asıl olan bütünden kopuş olarak ele almışlar ve asıl ait olmak istedikleri yere gitmek istemişlerdir. Bu nedenle meselenin özünü kavrayanlar için ölüm perde arkasından bir müjdeli haber olmuştur. Onlar için ölüm insanın vatan-ı aslîsine dönüştür. Mevlânâ Hazretlerinin vefat yıl dönümünün Şeb-i Arus (Düğün Gecesi) ismiyle anılması bize büyük zatların ölümü nasıl anlamlandırdıkları hakkında fikir vermektedir. Hulûsi Efendi (k.s.) gazelin ilk beytinden son beytine kadar aslî vatanından ayrı düşen aşığın durumunu anlatmaktadır. Ele alacağımız gazelin hikâyesi, tıpkı Mesnevî nin girişinde Mevlânâ nın anlattığı ney in hikâyesi gibidir. Ve bütün beyitlerin özünde vatan-ı aslîsinden ayrı düşmüş aşığın inlemeleri duyulmaktadır. Ey yârânlar kılın duâ düşdüm ben yârımdan cüdâ Kavuşdursun bizi Hudâ vâ hasretâ vâ firkatâ (Eyvah hasrete, eyvah ayrılığa ki, ey yârânlar dua edin yârimden ayrı düştüm; Hüdâ bizi kavuştursun.) Âşık sevgilisinden ayrı düştüğü için bütün ömrünü âh ile feryād ile geçirmektedir. Allah, elest meclisinde verdikleri sözün sadâkatini ölçmek için, onları cennetten çıkartıp imtihan yeri olan dünyaya göndermiştir. Böylece âşıklar ayrılık belâsına tutulmuşlar ve tâ ezelden ayrılığın derdine dûçâr olmuşlardır. Bütün ahlar ve feryatlar işte bu ayrılık elemindendir. Girişte de ifade ettiğimiz gibi gerçek aşkı Allah aşkı olarak bilen kişi ise bütün ömrünü bu ayrılık ateşinde yanarak geçimektedir. Kavuşma ise ancak mahşere kalmıştır. Hulûsi Efendi (k.s.) dostlarından bu kavuşma için dua beklemektedir. Çıkdım vatandan gurbete düşdüm belâ-yı mihnete Dayanılmaz bu hasrete vâ hasretâ vâ firkatâ (Eyvah hasrete, eyvah ayrılığa ki, vatanımdan çıkıp mihnet belâsıyla dolu gurbete düştüm. Bu hasrete dayanılmaz.) Gurbette Çile Çekmek Dünya dert ve mihnet yeridir. Ücret ve rahat ise âhirette ve cennettedir. Âşıklar ise gerçek vatanlarından çıkarılmış gurbette çile çekmektedirler. Ve belâ cevabıyla sırtlarına kulluk gibi ağır bir yük almışlardır. Belâ yükünü çekmeye Allah ın kendilerine, Elestü bi Rabbiküm diye sormasıyla başlanmıştır. Ve âşıklar Belâ diyerek aşkın belâsına düşmüşler ve bu belâ onların alın yazısı olmuştur. Görüldüğü gibi şâirler bu ifâdeye, tevriye sanatıyla bambaşka bir anlam kazandırmışlardır. Belâ kelimesini hem evet, hem de belâ, sıkıntı anlamında kullanmışlardır. Vasl ile gülmedi yüzüm hasretle kan ağlar gözüm Derd ile mahvoldu özüm vâ hasretâ vâ firkatâ (Yazık hasrete, yazık ayrılaığa ki, kavuşma ile yüzüm gülmedi, hasretten gözlerim kan ağlar, özüm dert çekmekten mahvoldu.) Âşık asıl vatanından ayrı gurbete düştüğü günden beri sevgiliye kavuşamamanın ızdırabını çekmektedir. Ancak bu mümkün değildir. Bir önceki beyitte ifade edildiği gibi âşıkların kaderine belâ çekmek düşmüştür. Âşıklar ayrılık derdinden dolayı kanlı göz yaşı dökmektedir. Bu ifade ağlamanın sürekliliğini ve fazlalığını ifade etmektedir. Düşdüm sivânın dâmına eremedim encâmına Dostun visâl-i kâmına vâ hasretâ vâ firkatâ (Yazık hasrete, yazık ayrılığa ki, gayrın tuzağına düştüm, dosta kavuşma arzusunun nihayetine eremedim.) Nefsin Tezkiyesi İçin Sivâ kelimesi sözlüklerde, ayrı-gayrı anlamına gelmektedir. Ancak burada söylenmek istenen anlam mâsivâdır. Mâsiva ise en öz manasıyla, Allah dan gayrı herşey dir. Ehlullâh mâsivâyı, kul ile Allah ın arasına giren herşey olarak kabul etmişlerdir. Hulusi Efendi Hazretleri bu beyitte böyle bir tuzağa düşüldüğünü 6 OCAK 2014 somuncubaba 7

7 Dost Dost unu Anar Böyle!... Gönül hoş bak ikbâlime; İçim, dışım yanar böyle!.. Yer, gök ağlar ahvâlime; Gün eğilmiş, kanar böyle!.. Cehlim artar öz doldukça; Dil incelir hâl oldukça!.. Bu garip kul, yol aldıkça, Eyyûb gibi yunar böyle!.. ifade etmiştir. Ancak büyük zâtların tevâzu ve mahviyet eksenli bu ifadelerini yanlış anlamamakla birlikte, nihâyetinde herkesin insan olduğu gerçeği de unutulmamalıdır. Ancak büyük zatların bu türlü ifâdeleri nefsin tezkiyesi şeklinde yorumlanmaktadır. Bir hadiste, Nefsini tanıyan Rabbini tanır. buyrulmuştur. Eğer nefsin fenâlığı ve kötülüğü baştan bilinip kabul edilirse insan yanlışa düşmekten kendini kurtarabilir. Özle Hulûsî yârını terk eyleyip ağyârını Bulmaz isen dil-dârını vâ hasretâ vâ fırkatâ (Hulûsi! Yârini özleyip ağyârı terkederek, o gönlü hükmü altında tutan sevgiliyi bulamaz ise, hasrete de ayrılığa da yazıklar olsun.) Son beyitin yazık ifadesi şarta bağlanmıştır. Hulûsi Efendi (k.s.) yukarıdaki özlem ve hasretini ifade ettikten ve sevgiliye kavuşma arzusunu dile getirdikten sonra, Eğer bunlara rağmen sevgiliye kavuşamazsan hasret ve ayrılığa yazıklar olsun. demektedir. Şiirin tamamında girişte de ifade ettiğimiz gibi yoğun bir vatan hasreti ve özlemi hissedilmetedir. İsterseniz yazımızı Hulûsi Efendi den asırlar önce yaşamış ve bu ayrılığı kamışlıktan koparılmış ney in hikâyesine benzetmiş olan Mevlânâ Celâlettin Rûmî nin sözleriyle bitirelim. Bişnev in ney çün hikâyet mîküned Ez cüdâyîhâ şikâyet mîküned (Dinle, bu ney neler hikâyet eder, ayrılıklardan nasıl şikâyet eder.) Kez neyistân tâ merâ bübrîdeend Ez nefîrem merdü zennâlîdeend (Beni kamışlıktan kestiklerinden beri feryâdımdan erkek ve kadın müteessir olmakta ve inlemektedir.) Sîne hâhem şerha şerha ez firâk Tâ bigûyem şerh-i derd-i iştiyâk (İştiyâk derdini şerhedebilmem için, ayrılık acılarıyle şerha şerhâ olmuş bir kalb isterim.) Herkesî kû dûr mand ez asl-ı hiş Bâz cûyed rûzgâr-ı vasl-ı hîş (Aslından vatanından uzaklaşmış olan kimse, orada geçirmiş olduğu zamanı tekrar arar.) Her nefese sensin tanık; Seni bildim ahde sâdık!.. Yüzüm var mı Dost a layık? Nefsim nefsi kınar böyle!.. Rabbimdendir her irşâdım; Bir aşk dokur istidâdım!.. Arş ı yakar bu feryâdım; Hasret nasıl diner böyle?. Gel secdeye koy başını; Bir ömre dök gözyaşını!.. At bu hicret telaşını; Mevlâ m kulu sınar böyle!.. Garip canım O nsuz değil; Tut vademiz sonsuz değil!.. Her nefesim olsun kefil; Dost Dost unu anar böyle!.. Rıfat ARAZ 8 OCAK 2014 somuncubaba 9

8 İLİM VE HAYAT / Ali AKPINAR* İlmihalin Hikmet Boyutu Biz bu yazı serimizde, ilmihâl kitaplarımızda işlenen ve Müslümanlar olarak hepimizi ilgilendiren temel konuları hikmet boyutuyla ele alıp sunmaya gayret edeceğiz. Amacımız daha şuurlu, daha bilinçli ibadetlerin adamı olmaktır. İlmihâl, kişinin içerisinde bulunduğu halin ilmi demektir. Kişinin içerisinde bulunduğu hâlin ilmini bilmek farz-ı ayındır. Yani her Müslüman hangi konumda bulunuyorsa, içerisinde bulunduğu konumla ilgili dinî bilgileri bilmelidir. Sözgelimi ticarî hayatla meşgul olan bir kimse, ticaretle ilgili dinin hükümlerini, alış verişte neyin helal, neyin haram olduğunu bilmek zorundadır. Tıpkı ticaretin yapıldığı yer yahut yerlerde yasalara uygun olarak nasıl yapılacağını bilmesi, yasal bir zaruretse; konu ile ilgili dinî hükümlerini de aynı şekilde bilmesi dinî bir zorunluluktur. Bunun için İslâm ın ilk emri Oku olarak gelmiştir. Buna göre mü min, önce neye nasıl inanacağını okuyup öğrenmeli, sonra inanmalıdır. Önce hangi ibadeti, ne şekilde ve niçin yapacağını bilmeli ve ona göre ibadetini yapmalıdır. Diğer konularda da durum böyledir. Her Müslüman, iman ve ibadet konusunda müşterek bir takım sorumlulukları yerine getirmekle yükümlü olduğu için bu konularla ilgili bilgileri de bilmesi her Müslümana farzdır. Nitekim bir hadiste, İlim öğrenmek kadın erkek her Müslümana farzdır. buyurularak bu konuya işaret edilmiştir. Buna göre zekât, hac, kurban gibi maddî alanlarla ilgili dinin hükümlerini öncelikle zengin Müslümanların bilmesi farzdır. Ancak, bu ibadetlerden faydalanma söz konusu olduğunda fakir Müslümanların da bu konularla ilgili kendilerini ilgilendiren hükümleri bilmeleri farzdır. İlk dönemlerde İslâmî ilimler birbirinin içerisinde idi. Ayrışma sonraları olmuştur. Şöyle ki, hadis, fıkıh, tefsir, zühd gibi ilimler birbirleriyle iç içe idi. Zira bu ilimlerin her Müslümanı ilgilendiren tarafları vardı. Daha sonra insanların seviyeleri, dine ilgileri, meşgale alanları farklılaşınca, bu ilimlerin sınırları genişleyince ilimler arasında ayrışma oldu. Ancak sonuç böyle de olsa bu dinî ilimlerin birini merkeze alıp diğerlerini dışlama, diğerlerinden bütünüyle kopma anlamına gelmemelidir. Ne var ki çoğu zaman ilimler ayrışmış, onlarla ilgilenen ilim adamları da kendi alanlarının dışındaki ilimlerden uzak kalmaya başlamışlardır. Sözgelimi ilmihâl kitaplarımızın çoğu, ele aldıkları konuların fıkhî hükümlerini tüm ayrıntılarıyla açıklarken, o hükümlerin hikmetini, ruhunu mesela tasavvuf ilmine bırakmışlardır. Yine açıkladıkları hükümlerin temel dayanakları olan ayet ve hadisleri genellikle tefsir ve hadis kitaplarına bırakmışlardır. Tabi ki bunları kısmen de olsa birlikte zikreden ilmihâl kitaplarımız da vardır. Hikmet Hâl İle Yaşanır Bir yaklaşıma göre de hükümlerin hikmetleri, ruhu sözle anlatılmaz, hal ile yaşanır yaklaşımıyla bunlar zikredilmemiştir. Oysa sözle anlatılmayan bu yönler, zamanla yaşanılmaz hale gelmiş; artık insanlar ilmihâl kitaplarından öğrendikleri bilgilerle ibadetlerin şeklî yönlerini yerine getirirken, onların ruhî yönlerini ihmal eder olmuşlardır. Hâlbuki ruh ve beden, mana ve madde gibi, ruh ve şekil de bir bütünün birbirini tamamlayan parçalarıdır. Biri olmazsa diğeri eksik kalacaktır. Bu yüzden ibadetler işlenirken, onların manevî yönleri, hikmet boyutu üzerinde de durulmalı, bu konuda İslâm büyüklerinin hayatından yaşanmış/yaşanabilen canlı örnekler anlatılmalıdır. İşte bu tespitlerden yola çıkarak biz bu yazı serimizde, ilmihâl kitaplarımızda işlenen ve Müslümanlar olarak hepimizi ilgilendiren temel konuları hikmet boyutuyla ele alıp sunmaya gayret edeceğiz. Amacımız daha şuurlu, daha bilinçli ibadetlerin adamı olmaktır. Hikmet Boyutuyla Taharet/Abdest-Gusül-Teyemmüm Fıkıh kitaplarımız hikmeti, Bir mesele hakkında şerî hükmün dünya ve ahirette amaçlanan hedefi, hikmeti, maddî ve manevî, ferdî ve ictimaî kazanımı. 1 diye tanımlarlar. Dinî ilimlere ait çoğu kitabımız, iman konusuyla söze başlar. Elbette iman önemlidir ve her şeyden öncedir. Çünkü imandır, amellere değer kazandıran ve onları ibadet boyutuna çıkaran. İmansız yapılan sözgelimi namaz, münafıkça 10 OCAK 2014 somuncubaba 11

9 hareketten öteye geçmez. İmansız tutulan oruç, açlık grevinden başka bir şey değildir. İmansız yapılan yardım, insancıl bir verişten ibarettir. İmansız yapılan savaş, sonucunda şehidlik ve gazilik kazanımı olmayan bir mücadeledir. Onun için iman önemli ve öncedir. Şunu da belirtmeliyiz ki, İslâm ın bizden istediği bilinçli bir imandır. Zira mü minlerin bilinç seviyesi arttıkça iman gücü de artacaktır. Bilinç seviyesi düşük olan iman, her zaman yok olmaya mahkûm cılız bir imandır. Bu yüzden pek çok ayet, Kâinat kitabının ve Kur ân ın ayetlerine dikkat çeker, bu ayetleri okuyup üzerinde düşünmenin imanı artıracağına, kuvvetlendireceğine vurgu yapar. İnananlar ancak, o kimselerdir ki Allah anıldığı zaman kalpleri titrer, O nun ayetleri okunduğu zaman bu onların imanlarını artırır. Ve Rablerine güvenirler; namaz kılarlar; kendilerine verdiğimiz rızıktan yerli yerince sarf ederler. 2 De ki; Kur an a ister inanın, işten inanmayın, O ndan önceki bilginlere o okunduğu zaman, yüzleri üzerine secdeye varırlar ve Rabbimiz münezzehtir. Rabbimizin sözü şüphesiz yerine gelecektir, derler. Ağlayarak yüz üstü yere kapanırlar; bu, onların gönüllerindeki sammiyeti/huşu u artırır. 3 Gönül Huzuru İçin Manevî Temizlik Gönül dünyasının şirk-küfür-nifak kirlerinden arındırılması demek olan iman yani kalp temizliğinden hemen sonra ilmihâl kitaplarımız, taharet konusuyla söze başlar. İslâm ın temeli olan namaz ibadetinin öncelikli ilk iki şartı hadesten taharet ve necasetten taharettir. Bunlardan ilki, büyük küçük abdestsizlik halinden temizlenmek; ikincisi ise beden, elbise ve namaz kılınacak yerdeki fizikî kirlerden temizlenmek demektir. Aslında abdestsiz olan bir kimsenin üzerinde görünür herhangi bir pislik yoktur, ancak o kimse hükmen temiz sayılmadığından gusül yahut abdest ile mükelleftir. Zaten biz dünyaya geldiğimizde yunup yıkandık, dünyadan giderken de benzer şekilde yıkanıp defnedileceğiz. Temiz geldik, temiz gidelim diye. Ama asıl olan maddî ve zahirî temizlikleri yerine getirdiğimiz gibi manevî temizlikleri de gerçekleştirebilmektir. Çok daha önemlisi hiç kirlenmemektir, ne var ki insan olmanın gereği insan hem maddî kirler, hem manevî kirlerle kirlenebilir. Hükmî kirleri abdest ve gusülde su, su bulunamadığı zamanlarda toprakla gidermek mümkündür. Manevî günah kirleri ise dua, istiğfar, iman tazeleme ile giderilecektir. Onun için abdest organları yıkanırken bu organlara zahiren abdest aldırıldığı gibi, sözgelimi tevhid sözüyle kalbe abdest aldırılacak, eûzü besmele ve diğer dualarla ile beyne abdest aldırılacaktır. Bunun için Huzur a çıkacağımızın bilincinde abdest almalıyız. Abdestin herhangi bir temizlik ameliyesi olmadığını düşünmeliyiz. Huzur a kabul edilmeden önce abdest almanın, mescide gitmek için yürümenin, ezana icabet etmenin, kâmet etmenin manen Huzur a hazırlık aşamaları olduğunu unutmamalıyız. Abdest yahut gusül abdesti alırken insan bedenini tümüyle yahut abdest organlarını temizlediği gibi, bu organlarıyla yaptığı manevî kirlerden de tevbe-istiğfar ile arınmaya niyet edecek, zihnen bu arınmayı yapacaktır. Onun için İslâm büyüklerinden biri abdestini şöyle tanımlar: Benim abdestimin bir görünen tarafı vardır, bir de görünmeyen tarafı. Zahiren ben, abdest organlarımı, dinin emrettiği ve belirlediği şekilde, suyla iyice yıkar ve temizlerim. Ama onları yıkarken, onlarla işlediğim günah ve hatalarımı düşünür onlardan da arınmaya çalışırım. Mümkün mertebe abdestimi bozmamaya çalıştığım, abdestimi bozduktan sonra hemen abdest almaya çalıştığım gibi; günah işlememeye ve günah işledikten hemen sonra tevbe istiğfara sığınırım. Şöyle ki, ellerimi yıkarken ellerimle işlediğim günahlarımı hatırlar ve onlardan tevbe ederim. Yüzümü yıkarken gözüm, ağzım ve yüzümle işlediğim günahlarımı hatırlar, onlardan arınmaya, tekrar günahlarla o organlarımı kirletmemeye gayret ederim. Başımı mesh ederken yakışıksız düşüncelerim için Yüce Rabbimden af dilerim. Kulaklarımı mesh ederken, işittiğim uygunsuz söz ve seslerden dolayı, ayaklarımı yıkarken yanlış yerlere attığım adımlardan dolayı Rabbimden bağışlanmamı dilerim. Organlarımı bu bilinçle yıkar, dualarımı bu bilinçle okurum. Manen ve maddeten tertemiz eylediğimi düşündüğün organlarımı tekrar kirletmemeye gayret ederim. Büyüklerimizin abdest ortamlarını seçerken, kıbleye yönelme, abdest alırken konuşmama, abdest alana selam vermeme gibi âdaba riayet etmeleri de bu anlatılanları sağlamak için değil midir? Nitekim abdestten sonra okunan şu Peygamber duası ne kadar kapsamlı ve anlamlıdır: Allahümmecalnî mine t-tevvabîn vecalnî mine l-mütetahhirîn/ Allah ım beni manevî ve maddî kirlerden arınanlardan eyle! Öyleyse abdest alırken, ne yaptığımızın bilincinde olalım, abdestle manen ve madden arınalım. Hep temiz olalım ve hep temiz kalalım. Abdestli iken yeniden abdest almak, nûr üzerine nûr ise, abdest bilinci bizim maddî ve manevî pırıltılarımızı artırsın. Zira biz, kıyamet günü abdest organları nurlular olarak çağrılacağız ve Peygamberimizle o halde buluşacağız inşallah! Dipnot * Prof. Dr. Ali AKPINAR 1. Bilmen, Hukukı İslâmiyye, I, /Enfâl, /İsrâ, OCAK 2014 somuncubaba 13

10 ŞEHİR GÜZELLEMESİ / Meryem Aybike SİNAN Antep Şahinleşen Kaderdir! Gaziantep tarihtir dikkatlice okunası. Geçmişte dericilik, bakırcılık, yemenicilik, kilimcilik, el işlemeciliği ve kuyumculuk zanaatları şehrin ekonomisine büyük katkı sağlamış ve hala bunlardan bazıları teknolojik alt yapıya kavuşarak bugün de şehre katkı sağlayan değerler olarak öne çıkmaktadır. Bir zeytin bereketiyle kendini bulan şehirdir Gaziantep... Anadolu nun güney beyi olan bu kadim kentte zaman hem geçmiş hem gelecektir aslında. Uçsuz bucaksız engin ve sarışın düzlüklerin arasından uzanıp gelen bir yeşil türküdür Antep. Bereket bereket çoğalan fıstık lezzetidir baklava baklava açılan. Ayntab adını aldığı günden beri tarihini hep güzelliklerle ve başarılarla ören nadide bir şehirdir Antep. Ömer Bin Hattab ın İslâmiyet i bir dantel güzelliğinde iliştirdiği şehir o günden beridir bir Türk-i İslâm şehridir her dem gidilesi. Alparslan ın Selçuklusu, Selahaddin in Eyyubi si ve Memluk un Ayntab ı, Osmanlı nın Anteb i ve Cumhuriyet Türkiye sinin Gaziantep i olmuştur. Tarihte Antep savunmasıyla cümle âleme başını dik tutan şehir Antep. Şahin Bey ve silah arkadaşları Fransızlara karşı bayrak açmış ve şehrin kaderini tayin eden bir mücadelenin kahramanı olmuşlardır. Antep alınmaz denmiş ve gazilik yemini etmişlerdir. Gaziantep o gün bugündür hep başı dik durmaktadır. Şehrin Sanat Değerleri Gaziantep tarihtir dikkatlice okunası. Geçmişte dericilik, bakırcılık, yemenicilik, kilimcilik, el işlemeciliği ve kuyumculuk zanaatları şehrin ekonomisine büyük katkı sağlamış ve hala bunlardan bazıları teknolojik alt yapıya kavuşarak bugün de şehre katkı sağlayan değerler olarak öne çıkmaktadır. Şehre özgü kilimlerin her birinin deseni gâh baklava deseni, habbap ayağı, kuş kanadı, zincir göbek, dirsek göbek, pençe göbek, çarkı felek, parmak göbek ve gâh atom göbek isimleriyle insanı hayret iklimlerinde seyr-ü sefere çıkarmaktadır. 14 OCAK 2014 somuncubaba 15

11 Antep işi örtüler, danteller şehrin sosyal ha- Gaziantep bir evliyalar ve enbiyalar toprağı- yatında önemli bir gelir kaynağıdır. dır. Adım başı kaşınıza çıkan bu evliya ve en- Antep mutfağı ülkenin başta gelen mutfaklarından birisidir. Üç yüze yakın yemek çeşidiyle bir mutfak zenginidir Antep. Kebap ve et yemekleriyle, ülke sınırlarını aşan bir şöhreti vardır. Antep baklavası uluslararası bir üne sahip olan farklı bir lezzettir. Antepli kadın evinin bütün ihtiyaçlarını hazırlayıp kışa öyle girer. Böylece evde, kuruluklar, salçalar, reçeller, nişasta, bulgurlar, turşular ve şire hazırlama çabaları tamamlandığında evin erkeği de çarşıdan ve pazardan alınacak peynir, yağ, odun, kömür, lambalık gaz, zeytinyağı, pekmez, bal, tahin, tahin pekmezi, nohut, kuru fasulye, mercimek, maş, lolaz, bakla, patates, şeker, tuz, baharat, çay, kahve, ıhlamur, ceviz, Antep fıstığı, badem, çam fıstığı, üzüm, incir gibi diğer malzemeleri kilerine yığar. Gaziantep kültürün ve sanatın harman olduğu bir bolluklar ülkesidir bereket durağında. Gaziantep bin yıllık tarihi ve kültürel geçmişi ilmek ilmek dokuyan bin bir desenli bir barak halısıdır renkleri bizden olan. Bir yol türküsüdür gelene geçene Şarkıların konuşan ezgisi, türkülerin çalan sazı, âşıkların bitmeyen nazı, mevsimlerin eski- Antep Bir Eski Eserler Müzesidir Görülesi Hemen hemen hepsinin yapımında kesme taş kullanılan tarihî Gaziantep camileri, plan ve süsleme bakımından birbirinden farklıdır. Ancak camilerin plan oluşumlarında ve minarelerinde Arap mimarisinin etkisi görülmektedir. Genellikle dikdörtgen planlı olan ve son cemaat yeri bulunan iki nefli yapılar grubunda, duvarlarda kademeler yapan nişler kullanılmış ve bu nişlerin içine pencereler yerleştirilmiş, üstleri çapraz tonozlarla örtülmüş bu camiler Antep e tarihin eski günlerini hatırlatan bir nefes verir gibidir. Antep bir uzanırken her dem geçmişi yâd etmektedir. Bu tip yapıların en eski örneği Ahmet Çelebi Camii dir. Hacı Nasır Camii nin burmalı minaresi, Handaniye, Eyüpoğlu ve Esenbek camilerinin portal süslemeleri önemlidir. Ömeriye Camii, Ali Nacar Camii, Şeyh Fethullah Camii ve Külliyesi, İhsan Bey Camii minarelerinde Antep dua dua semaya uzanmaktadır. Handaniye Camii minaresinin şerefesi altında XVI. yy. İznik çinileri bulunmaktadır. Boyacı Camii ise minberindeki ahşap işçiliğinin, Gaziantep in en eski örneği olması bakımından biya türbelerinde maneviyat fısıltı fısıltı sizleri kendine çekmektedir. Yuşa Peygamber Türbesi, Pirsefa Hazretleri ve Türbesi, Dülükbaba Türbesi, Hacı Baba Türbesi, Nesimi Hazretleri Türbesi, Şeyh Fethullah Türbesi gibi erenler bağında hala o günlerin ezgisisini duyar gibi olursunuz. Gaziantep doğal güzellikleriyle de kendini ispatlamış bir şehirdir. Özellikle yaylalar rengârenk çiçekleriyle, doğal bitki örtüsüyle görülmeye değer güzellikler arasındadır. Sofdağı Yaylası ve Hızır Tepesi bin bir çeşit gözeliği koynunda saklayan ve her daim geleni geçeni buyur eden bir huzur diyarıdır ziyaretçilerini bekleyen. Antep bedesten kültürünün bilinip tanındığı, alışveriş kültürünün en üst seviyede yaşandığı bir kenttir. Kemikli Bedesten şehirde hala esnafın ve müşterinin sıcak sohbetlerinin eksilmediği bir alış veriş merkezi olarak varlığını sürdürmektedir. Gaziantep barak türkülerinin yanık havasıdır. Antep sesini söze katmış, ruhunu güzelliklere karmış, mana terkisine gönül doldurmuş bir güzellikler abidesidir. Gaziantep güney sınırlarımızın Şahin Beyidir. Antep halaydır, ezgidir, şarkıdır, davul ve zurnanın güzelliklere susamış sarhoşluğudur. meyen yazıdır. güvercin güzelliğinde göklere bu camilerden önemlidir. Antep Şahinleşen kaderdir! 16 OCAK 2014 somuncubaba 17

12 GÜZEL İSİMLER / Ramazan ALTINTAŞ* Büyüklüğün kemalinde olan yegâne melik, zatının ve sıfatlarının mahiyeti bilinemeyecek kadar yüce olan: El-Mütekebbir El-Mütekebbir Allah ın güzel isimlerinden biridir. İnsanlar hakkında kınanan tekebbür, O nun için teferrüt ve tahsis ifade eder. Bu mânâda ululuk, Kibriyâ, büyüklük ve yücelik sadece Cenâb-ı Hakk a mahsustur. Büyüklük ve yücelikte yegânelik O na aittir. Allahu Teâlâ nın Mütekebbir ismi, büyük ve cüsseli, ulu ve yüce olmak mânâsına gelen kiber kökünden türemiş bir sıfat olup büyüklüğün kemâlinde olan yegâne melik, zatının ve sıfatlarının mahiyeti bilinemeyecek kadar yüce olan demektir. 1 Kur an-ı Kerim de bu anlamda şöyle geçer: Yeryüzünün büyükleri olasınız diye mi? 2 Şu âyette de Kibriya sözcüğü, büyük mânâsına gelir: Hepsi onu görür görmez çok büyüttüler. 3 Yüce Allah, büyüklüğü tek ve nihâyetsiz olandır. Nitekim Kur an-ı Kerim de bir âyette de el-azîz ve el-cebbâr gibi azamet mânâsı ifade eden isimleri arasında O nun el-mütekebbir ismi geçmektedir: Güçlü, buyruğunu her şeye geçiren ulu (mütekebbir) olan Allah tır. 4 Dolayısıyla bu güzel isim, her şeyde ve her işte Allah ın üstünlük ve yüceliğini gösterir. Dengi Olmayan El-Mütekebbir, yaratılmışların sıfatlarından yüce olan, benzeri ve ortağı olmayandır. Yüce Allah, zatında bir olduğu gibi sıfatlarında da birdir. O, zâtına uygun bir şekilde kemâl sıfatlara sahiptir. O nun zâtı hakkında vacip olan yetkin sıfatlarını bilip öylece inanmak ve yüce zâtını noksan sıfatlardan soyutlamak tevhîd inancının bir gereğidir. Bunu Kelâm âlimleri özlü bir beyit şeklinde şöyle ifade etmişlerdir: Küllü mâ hatara bibâlik Fallahü sivâ zâlik Hatırına gelen her şey Allah ondan başka bir şey İslâm da ulûhiyet düşüncesi, bir çeşit sıfat düşüncesidir. Allah ın isim ve sıfatlarında tevhîd, bu sıfatların yaratıkların sıfatlarına mâhiyet bakımından hiçbir zaman benzemediğini kabul etmektir. Allah ın bazı sıfatlarıyla insanların sıfatları arasında isim benzerlikleri bulunabilir. Mesela, Allah da işitir, insan da; Allah da görür, insan da; Allah da konuşur, insanda; Allah ın da ilmi vardır insanların da Ancak arada çok temel farklılıklar bulunur. Allah ın sıfatları zâtîdir, ezelîdir, yani sonradan kazanılmış değildir; ebedîdir, eksilme ya da yok olmaya mâruz kalmaz. O nun sıfatları mutlak anlamda hiçbir yaratığın sıfatlarına benzemez. Oysa insanın sıfatları da kendisi gibi zorunlu değildir. İnsan âlet ve vâsıtalara muhtaçtır, ama Allah bilmek, işitmek, görmek gibi sıfatları için herhangi bir âlete ve vâsıtaya ihtiyaç duymaz. İşte bu temel farklılıkları bilerek Allah ın sıfatlarını tasdîk etmek, her türlü yüceliği O na nispet edip, her türlü noksanlıktan O nu tenzîh etmek Allah ı sıfatlarında birlemenin gereğidir. Allah ın denginin olmaması, zâtı için söz konusu olduğu gibi sıfatları için de söz konusudur. El-Mütekebbir, her türlü ayıp ve noksanlıklardan münezzeh ve kemâl sıfatlarıyla muttasıf olandır. Allah ın ne olmadığını anlatan selbî sıfatlar, Allah ın kendisinden soyutladığı ölüm, uyku, cehâlet, unutmak, acz, gaflet ve yorgunluk gibi tüm noksan sıfatlardır. İnsana düşen görev, Allah ın kendisinden nefyettiği bu sıfatları, O ndan nefyetmektir. Bu sebeple şanı ulu olan Allah ı tüm zıtlardan, ortaklıklardan, eş ve çocuğu olmaktan ve her türlü yaratılmışlık özelliklerinden soyutlamak, tevhîdin özüdür. El-Mütekebbir, kullarına zulmetmekten yüce olandır. O, hiçbir kimseye zulmetmez. İnsanlar, kendi kendilerine zulmederler. Kur an-ı Kerim de zulmün öznesi olarak insan zikredilir: Allah onlara zulmetmedi, fakat onlar kendilerine zulmediyorlardı. 5 Ortaklık Kabul Etmeyen Ulu Varlık El-Mütekebbir, rubûbiyyetinde ortaklık kabul etmeyen ulu varlık demektir. Bu bağlamda rubûbiyyette tevhîd; Allah ı yaratan, eğiten, sahip olan, öldüren, dirilten, yaşatan, rızık veren, duaları kabul eden, helâl ve haram koyan, evreni sevk ve idare eden, fayda ve zarar verme gücüne sahip olan yegâne varlık olarak kabul etmeyi gerektirir. Şu âyetlerde rubûbiyyette tevhîd açıkça vurgulanır: Mûsâ: O göklerin, yerin ve her ikisi arasında bulunan her şeyin Rabbidir. Eğer gerçekten inanırsanız bu böyledir. 6 Dilleriniz yalana alışageldiğinden dolayı, Allah a karşı yalan uydurmak için, şu helaldir, şu haramdır demeyin. Şüphesiz Allah a karşı yalan uyduranlar, kurtuluşa eremezler OCAK 2014 somuncubaba 19

13 Yahudiler, Üzeyir Allah ın oğludur. dediler. Hıristiyanlar ise, İsa Mesih Allah ın oğludur. dediler. Bu onların ağızlarıyla söyledikleri (gerçeği yansıtmayan) sözleridir. Onların bu sözleri daha önce inkâr etmiş kimselerin söylediklerine benziyor. Allah onları kahretsin. Nasıl da haktan çevriliyorlar? 8 (Yahudiler) Allah ı bırakıp, hahamlarını; (Hıristiyanlar ise) rahiplerini ve Meryem oğlu Mesih i rab edindiler. Oysa bunlar da, ancak bir olan Allah a ibadet etmekle emrolunmuşlardır. Ondan başka hiçbir ilâh yoktur. O, onların ortak koştukları her şeyden uzaktır. 9 Başkasına Kulluk Yapılmasını Asla Kabul Etmeyen El-Mütekebbir, ulûhiyyetinde bir olan, kendisiyle birlikte bir başkasına kulluk yapılmasını asla kabul etmeyendir. Gerçek anlamda ilâh; gönüllerin sevgi, ümit, korku, güven, tevekkül, yardım, dua, kurban, adak gibi inanç ve ibadet türlerinde kendisine bağlandığı, yöneldiği ve derin saygı duyduğu her şeyden daha çok sevilen ve kulluğun sadece kendisine özgü kılındığı bir varlıktır. Bütün bu özellikleri taşıyan sadece ve sadece tek olan Allah tır. Buna ulûhiyyette tevhîd denilir. İslâm da tevhîd inancı, Allah tan başka bütün ilâhların izâfî olduğunu vurgular. Şu âyette bu husus gâyet açık bir şekilde anlatılır: De ki, Ey insanlar! Size Rabbinizden gerçek (Kur an) gelmiştir. Artık kim doğru yola girerse ancak kendisi için girer. Kim de saparsa ancak kendi aleyhine sapar. Ben sizden sorumlu değilim. 10 Görüldüğü gibi bu anlamda tevhîd, ulûhiyyeti sadece Allah a tahsis etmeyi öngörür. Tabiatın akıllara hayranlık veren olağanüstü nitelikte yaratılışı ve işleyişi onun ve yaratıcısının bir ve tek olduğunun objektif kanıtını teşkil eder. Yaratıcı ile rûhî-mânevî irtibat içinde bulunan mü minin gönlü de ulûhiyyetten herhangi bir ortaklığı benimseyip imanının kıblesi olarak tanıması mümkün değildir. Netice olarak el-mütekebbir Allah ın güzel isimlerinden biridir. İnsanlar hakkında kınanan tekebbür, O nun için teferrüt ve tahsis ifade eder. Bu mânâda ululuk, Kibriyâ, büyüklük ve yücelik sadece Cenâb-ı Hakk a mahsustur. Büyüklük ve yücelikte yegânelik O na aittir. Yaratıklardan hiçbiri mütekebbirliğe layık değildir. Allah tan başka kim mütekebbir olmayı şahsına nispet ederse, O na ortak koşmuş olur. Dipnot * Prof. Dr. Ramazan ALTINTAŞ 1. Bkz. İsfehânî, El-Müfreâat, s /Yûnus, /Yûsuf, /Haşr, /Nahl, /Şuarâ, /Nahl, /Tevbe, /Tevbe, /Yûnus, 18. Agâh Ol! Bu dünyaya aldanma, bil ki o gizli düşman Sahibini dağlayan, zekâtsız mala benzer. Önü zevkli olsa da, sonu bin pişmanlıktır Meşru olamayan zevkler, zehirli bala benzer. Âdetâ topa tutar, aldatır birçok kanal Ona göre fark etmez, istersen her gün bunal Gerçek değil bu âlem, sanaldan daha sanal Ne aslı, astarı var, asılsız fala benzer. Öyle ki ehli fâsık, küfür kabın taşırmış Haram, helâl demeden, her şeyleri aşırmış Rehbersiz, pusulasız, o yönünü şaşırmış İmansızlık öyle ki, çıkmaz bir yola benzer. Dalga vurdu mu bir gün, o başından atacak? Her canlıyı elbette, kara toprak yutacak Ehli küfrün hayatı, ha battı ha batacak Alabora hâlinde, binilen sala benzer. Kötülük yapanları, sakın hayırla anma Ferâsetli, ağâh ol, n olur ağyâre kanma! Makam/mal, şöhret/mevki, beni kurtarır sanma Denize düşenlerin, tuttuğu dala benzer Hanifi KARA 20 OCAK 2014 somuncubaba 21

14 SÛFİ PERSPEKTİF / Kadir ÖZKÖSE* Tasavvufta Riyazet Uygulaması Tasavvuf tecrübî, uygulamaya dayalı ve denetimi gerektiren bir disiplindir. Riyâzetten gâye kuru kuruya birtakım katı ve sert uygulamaların gerçekleşmesi değildir. Gâye dönüşüm, gelişim ve değişimdir. Mâneviyat yolculuğunda önemli mesâfelerin katedilmesidir. Riyazet, Sene İçinde Belli Bir Zaman Diliminde mi Yapılır? Süresi Belli midir? Öncelikle riyâzetin tanımını vermemiz daha yerinde olur. Riyâzet, antrenman, yoğun gayret, çaba, sıkı denetim ve perhiz gibi anlamlara gelmektedir. Tasavvufî eğitime talip olan kişinin nefsini terbiye sürecinde hevâ ve heveslerini kontrol altında tutma, kötülüklerden ve günahlardan uzaklaşma, iyi hasletleri ve mânevî nitelikleri edinebilme uğruna nefsini zorlaması, iradesini kontrol altında tutması, kararlılık bilinci oluşturması, doğru ve hak bildiği yoldan ödün vermemesidir. Biz tarîkatları nefsânî ve rûhânî tarîkatlar diye ikiye ayırmaktayız. Ruhânî tarîkatlarda riyâzet yönteminden çok ilim, irfan, ahlak ve edep donanımı ön plana çıkmaktadır. Riyâzetin tarîkat usulü tarzında benimsendiği tasavvuf ekolleri nefsânî tarîkatlardır. Bu tanım çerçevesi içerisinde tarîkata yeni giren mürîdin mânevî hastalıklardan, bayağı duygulardan, nefsânî tutkulardan, kişisel zaaflarından kurtulabilmesi için bir hazırlık eğitimine tabi tutulur. Tabi olunan bu hazırlık eğitiminde halvet, çile, erbaîn, riyâzet ve mücâhede gibi temel nefis eğitimini öngören usullere başvurulur. Bu tür usuller hizmet içi eğitim tarzındadır. Kişinin nefsini kontrol etmesi hayatı boyunca devam edecek bir uygulamadır. Ancak riyâzet gibi belli usullerle gerçekleştirilecek daha özel uygulamalar tasavvufî terbiyenin özellikle başlangıcında yerine getirilmesi gereken uygulamalardır. Riyazette Mürşid Gerekli midir? Mürşitsiz de Riyazet Yapılabilir mi? Tasavvuf tecrübî, uygulamaya dayalı ve denetimi gerektiren bir disiplindir. Riyâzetten gâye kuru kuruya birtakım katı ve sert uygulamaların gerçekleşmesi değildir. Gâye dönüşüm, gelişim ve değişimdir. Mâneviyat yolculuğunda önemli mesâfelerin katedilmesidir. Yûnus Emre nin diliyle söyleyecek olursak yollar yamandır, delilsiz çıkılmaz. İçe yolculuğun adı olan tasavvufta mürîdin mutlaka bir mürşid-i kâmil kontrolünde eğitim alması, derslerini mürşid-i kâmilin gözetiminde gerçekleştirmesi, zikir ve virdlerini mürşid-i kâmilin öngördüğü usul ve miktarda yapması gerekmektedir. Tasavvuf yolunun inceliklerini henüz kavrayamamış kişinin kendi kaderine bırakılması ya da Hüdâyı nâbit gibi kontrolsüz ve bakımsız yapıda kendi haline terk edilmesi düşünülemez. Mürşid-i kâmil riyâzete soktuğu mürîdini sürekli takip eder, gelişmeleri gözlemler, eksiklikleri giderir, yeni aşamalardan haberdâr eder, mürîdin ilgi dağılmasına, yanlış tutum sergilemesine, ayağının kaymasına ve yerinde saymamasına dikkat eder. O nedenle mürşidsiz riyâzet olmaz. Kadınlar ve Çocuklar da Riyazet Yapabilirler mi? Erkeklerin nefsi var da kadınların yok mu? Erkeklerin maneviyat yolculuğuna çıkması hakkı da kadınların sırlar dünyasından istifadesi söz konusu olamaz mı? Her şeyden önce dinin mükellefleri ergen ve aklî dengesi yerinde olan 22 OCAK 2014 somuncubaba 23

15 haberdâr olmaya, sonsuzluk muştusunu edinmeye ve Allah ile yârenlik kurmaya dâvet eden vuslat merkezleridir. Günümüzde Riyazet Yapmak Mümkün Müdür? Uygun Ortam Oluşturmak İçin Neler Tavsiye Edilmektedir Ruhun kıvamı ve kalbin uyanışı geçmişte yaşayanların derdi değildi sadece. Riyâzet, mücâhede, nefis terbiyesi, nefsin tezkiyesi, ahlâkî erdemlerin kazanılması ve değerler eğitimi bilhassa bugünün insanı için olmazsa olmaz niteliğinde bir önem arz etmektedir. Tekkelerin kapatılması ve dergâh atmosferinin yasaklanması ile tedirgin olan zamanın dervişleri Abdülhakîm Arvasî ye nereden bütün mü minlerdir. Tasavvufta cinsiyet ayrımı gözetilmez. Tasavvufî terbiyenin olmazsa olmazı olarak görülen riyâzet uygulamalarında kadınların da halvet ve çile gibi sıkı denetime tabi tutuldukları görülmektedir. Ancak mahremiyet duygusunun yaralanmaması, kadınlara yönelik İslâmî ilkelere riâyet edilmesi şarttır. Riyâzet uygulamaları şeyh ve mürîd arasında gerçekleşirken kadının riyâzet eğitimi kadın halîfelere tevdî edilmektedir. Çocukların mükellefiyeti söz konusu olmadığına göre tasavvufî uygulamalarda çocuklara yönelik herhangi bir riyâzetten bahsetmemiz mümkün değildir. Ancak çocukların o havayı teneffüs etmeleri, tekke kültürünü edinmeleri, mânevî neşvelere koyulmaları arzusuyla tasavvufî ruhla yetiştirilmesi teşvik edilmektedir. Riyazetin Nefis Terbiyesinde Fonksiyonu Nedir? Riyâzetin gâyesi nefsin tezkiye edilmesidir. Riyâzetle nefsin bitmek bilmeyen arzuları, bir türlü sonu gelmeyen tûl-i emelleri, sahibini acılardan acılara dûçâr kılan ihtirasları kontrol altına alınır. Tasavvufta nefsin öldürülmesi değil ıslah edilmesi öngörüldüğü için uygulanan riyâzetler kişinin hayatına, bedenine, organına veya ömrüne halel getirecek cinsten olmamalıdır. Hint fakirlerinin ve Hıristiyan mistiklerin manastır hayatına benzer bir uygulama tasavvufta yoktur. Riyâzet toplumdan kaçış değil topluma daha faydalı birey olmak için kısa süreli gerçekleştirilen yoğunlaştırılmış bir ahlak eğitimidir. Nefis Terbiyesinde Riyazetin Alternatifi Var mıdır? Ya da Riyazetin Fonksiyonunu Eda Edecek Başka Bir Yol Var mıdır? Bütün tarîkatlarda riyâzet başvurulan bir yöntemdir ama tek usul değildir. Meselâ rûhânî tarîkatlarda benimsenen rabıta, zikir, vird, sohbet, hizmet, seyâhat, tefekkür, tezekkür, muhabbet, fenâ ve tesbîhât gibi usuller tasavvufî eğitimin temel öğeleridir. Aslında ne riyâzet ne de sıraladığımız diğer yöntemler tasavvufta gâyedir. Tasavvufta gâye vuslattır, rızâyı Bârî dir ve dîn-i mübînin içselleştirilmesi, tevhîdin yaşanmasıdır. Allah bes bâkî heves diyebilmektir. Allah a kulluğumuzu içten ve dâimî kılabilmektir. Benimsenen riyâzet yöntemleri bu gâyeye mâtuf olursa anlam ifade etmektedir. Az yemek, az konuşmak ve az uyumak gibi usuller kalbin dinamizmi, ruhun iştiyâkı ve nefsin terbiyesi içindir. Halvethâneler, çilehâneler, kalenderhâneler, dergâhlar, semahâneler bu neşvenin buram buram tüttüğü mânevî atmosferlerdir. O atmosfere dâhil olanları ötelerden demleneceklerine, nasıl yetişeceklerine, riyâzet ve mücâhede eğitimlerini bundan sonra nasıl gerçekleştireceklerine dair sorular yöneltirler. Arvâsî, gök kubbenin dergâh, yeryüzünün post olduğunu belirterek tasavvufî eğitimin mekânlara hasredilemeyeceğini beyân kılar. Muhatap insan, gâye kulluk, yöntem sünnet-i seniyye ve yol Hz. Muhammed (s.a.v.) in yolu ise tasavvufî eğitimde zaman ve mekân mefhûmu işlemez. Dolayısıyla günümüzde seçkin mâneviyat önderlerinin tavsiyeleri doğrultusunda gerçekleştirilen sohbetler, muhabbetler, sıkı tasavvufî uygulamalar, mücâhede gayretleri ve riyâzet usulleri ile dilimizi zikirden, zihnimizi tefekkürden, kalbimizi haşyetten, bedenimizi kulluktan vâbeste kılmamak üzere sünnet-i seniyye çizgisinde tasavvufî eğitim alınabilir. Zira bulanlar arayanlardır. İşin taliplilerine kapılar kapatılamaz. Riyazet Aslında Bize Nefis Terbiyesinin Bedenden Geçtiğini Gösteriyor. Ruh Beden Münasebeti Açısından Riyazetin Delil Fonksiyonu da Var Diyebilir miyiz? İnsan olarak ruh ve bedenden müteşekkil bir varlığız. Ne ruh uğruna bedenden ne de bedenî hazlar uğruna ruh donanımından mahrum kalabiliriz. Ancak bedende motor güç, aslî unsur ve yönlendirici merkez ruh olmalıdır. Eğer ruhumuzu güçlendirmezsek, ruhumuzun sesine kulak vermezsek ve ruhânî yetilerle donanmazsak bu kez bedenin idâresini nefsin tekeline bırakmış oluruz. Kişinin bedenine yönelik görevleri emânet olarak verilen bedenin korunmasıdır. Bedeni korumanın ötesinde bedensel tutkulara kurban olmak bizleri süflî duygulara maruz bırakacaktır. O nedenle oruca devam, uykuyu azaltmak, lisânımızı kontrol etmek, dilimize sahip çıkmak suretiyle bedensel arzular sınırlanırsa ruhsal dünyamız enginleşecek, ruh kuşumuz kanatlanacak ve ruh dünyamız aydınlanacaktır. Beden ruhun binitidir. Ruh süvârîsinin beden atını beslemesi sadece yolculuğunun selâmeti içindir. Fakat aşırı besi de beden atının çatlamasına sebebiyet verebilir. Beden atı ne kadar güçlü, sağlıklı ve tımar edilmiş olursa ruh süvârîsinin seyr u seferi de o kadar sağlıklı ve uzun soluklu olabilir. Dolayısıyla ruh ile beden birbirinin alternatifi değil birbirine zemin hazırlayan güçlerdir. O nedenle riyâzet eğitimi toplumdan kopmayı değil topluma faydalı bireyler yetiştirmeyi hedeflemektedir. Dipnot * Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE 24 OCAK 2014 somuncubaba 25

16 EDEBİYAT / Musa TEKTAŞ Aldatıcı Vefâsız Dünya Bu fânî âlem kimseye vefa göstermemiştir, sen de vefâsız dünyaya aldanma sakın. Şimdiye kadar hiç kimseye vefâlı davranmadı. Zamâne insanlarında sadâkat kalmadı, herkes dünyevî hesaplar yapıyor. Doğru olan dünyevî hesap yapmak değil, imtihan dünyasının görünen yüzüne aldanmamaktır. Dünya ve içindeki her şey gelip geçicidir, her şeyin bir sonu vardır, dünyalık olan hiçbir şey mükemmel değildir. Bir yönüyle eksiktir. Her türlü eksiklikten ve kusurdan münezzeh tek mükemmel varlık, Baki olan Yüce Allah tır. Dünya hayatının geçiciliği ve aldatıcılığı Kur an-ı Kerim de şöyle bir benzetmeyle ifade edilir: Gökten yağmur iner ve onun sayesinde yeryüzündeki bitkiler boy verip birbirine karışır. Nihayet yeryüzü ziynetini takınıp rengârenk süslenir. Sahipleri tam da onun üzerinde kudret sahibi olduklarını sandıkları zaman ansızın bir afet/rüzgâr geliverir ve onları sanki dün yerinde hiç yokmuş gibi kökünden yolunmuş bir hâle getirir. 1 Rabbimizin tayin ettiği gün gelince Aldatıcı metadan başka bir şey olmayan. 2 dünya da kuruyup kaybolan bu bitkiler misali yok olup gidecektir. İnsan bu hakikatin farkında olduğu sürece üstünlük, şan, şöhret, asalet, mal mülk, güzellik, makam mevki, zenginlik vb. geçici dünya menfaatlerine aldanmayacaktır. Sakın dünya hayatı sizi aldatmasın. 3 buyuran Allahu Teâlâ nın da kullarından beklentisi, geçici bir eğlenceden ibaret olan dünya hayatına aldanmadan ebedî kalınacak gerçek yurt olan âhirete hazırlanmalarıdır. Hulûsi Efendi Hazretleri nin şahsî arşivinde bulunan, yukarıdaki ayeti kerime mealleriyle örtüşen şu beyitler bu hakikati çok güzel açıklamaktadır: Ey Hulûsî bî-vefâdır bu dünyâ aldanma sen Şimdi mahbûb-i zamândır hiç sadâkat kalmadı (Ey Hulûsi, bu fânî âlem kimseye vefa göstermemiştir, sen de vefâsız dünyaya aldanma sakın. Şimdiye kadar hiç kimseye vefâlı davranmadı. Zamâne insanlarında sadâkat kalmadı, herkes dünyevî hesaplar yapıyor. Doğru olan dünyevî hesap yapmak değil, imtihan dünyasının görünen yüzüne aldanmamaktır.) 26 OCAK 2014 somuncubaba 27

17 Nefsim İçin Taşı Taş Üstüne Koymamaya Söz Verdim Konuyla ilgili iki hatırayı şöyle nakledebiliriz: 1970 li yıllarda eski toprak evdeyken bir gün ev tıklım tıklım ziyaretçilerle doludur. Hulûsi Efendi Hazretleri bir odada misafirlerle sohbet etmektedir. Çocuklarından birisi de uyuyacak yer olmadığından sohbet edilen odanın kapısında uyuya kalır. Efendi Hazretleri odadan çıkmak için kapıyı açınca çocuk içeriye düşer. Hulûsi Efendi Hazretleri olayı Hacı Valide ye anlatır ve çok üzüldüğünü söyler. Bu olayın üzerine Hacı Valide evi büyütmeye karar verir ve Hazret e söyler. Hulûsi Efendi Hazretleri: Ben Allah a nefsim için taşı taş üstüne koymamaya söz verdim. der. Hacı Valide yine de kararından vazgeçmez. Birikmiş paralarından oğlu Kemal Efendi ye para vererek malzeme aldırır ve ustaları çağırtır. Sabah erkenden ustalar gelir ve eski evi sökmeye başlarlar. Efendi Hazretleri Bu ses ne diye sorduğunda Hacı Valide ustaların geldiğini söyler. Hulûsi Efendi pek bir şey söylemez. Temel kazılır Efendi Hazretleri gelir ve kurban kesilerek eve başlanır. Yine konuyla alakalı olarak Ahmet Şemsettin Ateş Ağabey anlatıyor: Bir gün evde ailece oturduğumuz bir zamanda Efendi Hazretleri ağabeyim Kemal Efendi yi (o zaman Kemal Ağabey hayattaydı), beni ve Hamideddin Efendi yi yanına çağırdı ve şöyle buyurdu: Evlatlarım derviş insanın dünyalık bir şeyi olmaz. Kitaplarımdan başka sizlere bırakacak bir mirasım yok. Kütüphanemin anahtarından üç tane yaptırdım. İşte sizlere irfan hazinelerinin anahtarlarını bırakıyorum. Kitapları okuyup sahip çıkın. Ölüm her an için hazırdır. dedi o anda bizler çok duygulandık, gözyaşlarımızı tutamadık. Dünyevî meşguliyetin insanın kalbinde yer tutmaması gerektiğini, bu tür boş şeylerden kalbini temizlemesi, gönlünü ilâhî aşk ile yakması gerektiğini öğütleyen Hulûsi Efendi Hazretleri Dîvân ında şöyle buyurur: Şugl-ı dünyâdan arıt içini hîç çekme elem Nâr-ı aşk ile tutuşup sînesi çâk olagör 4 Hz. Ebû Bekir Efendimiz de dünyalıkla oyalanmayı kerih görmekte ve tavsiyelerine şu şekilde yer vermektedir: İnsan, fânî ile meşgul olduğu zaman bâkîden mahcup ve perdelenmiş olur. Nefs ve dünya, Hak ile tâlip olan arasında bir perde olduğu için Hak dostları bunların ikisinden de yüz çevirmişlerdir. Dünyanın âriyet olduğunu, âriyet olan bir şeyin, başkasının mülkü olduğunu bildikleri için, başkalarının mülkünde tasarrufta bulunmaya kalkışmaktan geri durmuşlardır. 5 Hulûsi Efendi Hazretleri bazı kimselerin Allah sevgisini, bazı kimselerin de dünya sevgisini tercih ettiğine işareten şöyle buyurur: Kimi Allâh sevgisi dolmuş derûnundan taşar Kimine en sevgili âlemde bir dünyâsı var 6 İmam Rabbânî ye göre dünya gerçeği şöyledir: Ey oğul! Bu dünya bir imtihan ve sıkıntı yeridir. Zahiri her tür süslerle tezyin edilmiş ve bezenmiştir. Dünya yüzü renk renk beneklerle ve çizgilerle makyajlanmış, saç örgüleriyle ve sahte yanaklarla zoraki güzelleştirilmiş çirkin bir kadına benzer. İlk bakışta hoş gözükür, güzel, taze, körpe ve parıltılı bir şekilde olduğu sanılır. Gerçekte ise üzerine güzel koku silinmiş bir lâşe, kurtların ve sineklerin üşüştüğü bir çöplüğe benzer. Susuz insanın su zannettiği bir serap ve şeker görüntüsünde bir zehirdir. 7 Dünyayı Terkedebilmek Gerçekten de günümüzde pek çok insan dünyanın fânî zevklerine aldanmakta ve hiç ölmeyecek gibi dünya için çalışmaktadır. Âhireti unutarak sadece bu dünya için yaşamakta ve onun için kaygılanmaktadırlar. Bu tür kaygılardan insan olma hasebi ile kurtulmak çok zor bir durumdur. Bu durumda İmam Rabbânî dünyayı en azından hükmen terk etmeyi tavsiye eder: Öyleyse âhireti isteyen kişiye düşen dünyayı terk etmektir. Günümüzde dünyayı hakiki manada terk etmek zor olduğundan onu hükmen terk etmek bir zorunluluktur. Dünyayı hükmen terk etmek dinî işlerde şeriat-ı garranın hükmünün gereğine bağlanmak, yeme içme ve barınma işlerinde şer î sınırlara riayet etmek, bu konularda haddi aşmamak ve zekâta tabi olan malların ve hayvanların farz kılınan zekâtlarını vermekten ibarettir. Şer î hükümlerle donanmak mümkün olursa dünyanın zararlarından kurtulmak da mümkün olur. İşte o zaman dünya-âhiret birlikteliği sağlanmış olur. 8 İmam Rabbânî ye göre dünya hayatına aldanan Müslümanlar elde ettikleri dünyalık hususunda dinin emirlerini yerine getirmeyenlerdir. Bu sınıfı İmam Rabbânî şöyle tarif eder: Bir insan hükmen de olsa dünyayı (şer i ölçülerle kullanarak) terk edemiyorsa, bu tür insanlar konumuzun dışındadır. Onun bu şeklî imanı âhirette kendisine fayda sağlamayacaktır. 9 İmam Rabbânî hazretleri dünyadan kaçınmanın çok zor olduğunu, onun şerrinden kurtulan Müslümanların ise son derece az olduğunu şöyle anlatır: Dünyanın bunca gösterişi debdebesi hizmetçileri, avanesi lezzetli yemekleri ve süslü elbiselerine rağmen bu doğru söze kulak verip dinleyen ne bahtiyar insandır. Kulağını feryadıma kapatmış duymuyor! Anlatıyorum ağlıyorum ama kabul etmiyor! 10 Dünya Hokkabaz Misâli Hulûsi Efendi Hazretleri bir beytinde türlü türlü aldatıcı yüzünü gösteren dünyaya dört elle sarılanların onu elde edemeyeceğini sonunda kaybeden olacağını şöyle beyan ediyor: Dört elinle sarılsan yine sardıramazsın Dünyâ dedikleri bu aceb hokka-bâz ile OCAK 2014 somuncubaba 29

18 İmam Rabbânî Hazretleri Kur an da ve hadislerde yerilen dünyayı şöyle tarif eder: Ey Oğul! Dünya nedir bilir misin? Kadınlar, oğullar, mallar, şan, şöhret, liderlik, eğlence ve oyun gibi seni Hak Sübhanehû dan uzaklaştıran ve O na ulaşmanı engelleyen her şey dünyadır. 12 Aslında bu nimetler zaten insan için yaratılmıştır. Mesele bunları kullanmak değil, onları kullanırken esas hedefi kaybetmemek, dünya nimetlerinin Allahu Teâlâ ya vuslata engel olmasına izin vermemektir. 13 Dünyaya razı olarak Allah tan yüz çevirenler aslında mânevî olarak aklî dengelerini kaybetmiş kimselerdir. Onlar ebedî olanı fânîye, güzel olanı çirkine değişmiş, ellerindeki ebediyet sermayesini israf etmiş kimselerdir: Ona âşık olan sefih ve çarpılmış addedilir. Ona tutulan deli ve aldatılmıştır. Her kim onun zahirine meftun olursa onun yüzüne ebedi hüsrân damgası vurulur. 14 İmam Rabbânî ye göre dini ve dünyayı bir arada götürebilmek için kişinin dünyanın aldatıcılığını baştan bilmesi gerekir. Yoksa dünya insanı hemen aldatacak ve ona âhireti unutturacaktır. Akıllı kimse odur ki, böyle kuru bir metaa aldanmaz ve bunun gibi bozuk bir şeye ilgi duymaz. Bu nedenle fakihler demişlerdir ki, Bir kimse malını akıllı kimselere vasiyet etse malı zahit kimselere verilir. Zira onlar dünyadan yüz çevirmektedirler. Bu da onların akıllarının ve zekâlarının üstünlüğüne işaret eder. 15 İmam Rabbânî Hazretlerinin dünya karşısındaki bu sözleri dünyanın fânî güzelliklerine kanan kimseler içindir. Yoksa Hazret mektuplarında pek çok kişinin dünyevî sıkıntısının giderilmesi için aracı olmuş, dünyevî imkânların dine hizmette kullanılmasına vesile olmuştur. Şeriatı ayağa kaldırmak için harcanan dünyalığın Allah katında sonsuz bir ecri olacağını bizzat şöyle ifade eder: Şu var ki eğer binlerce altın şeriatı ve dini yüceltmek maksadıyla harcanırsa onun da fazîleti çok yüksektir. Hatta bu niyetle bir kuruş bile harcamak başka niyetlerle harcanan binlerce altına denktir. 16 Dünyanın Yükünü Çekmek Hulûsi Efendi Hazretleri Dîvân daki bir beytinde dünya yükünü çekenleri şöyle tarif eder: Olur hârdan da ebter yârın anda Çeken bu dûn dünyânın vebâlin 17 (Bugün dünya hayatında dünyanın yükünü çeken, yarın âhiret âleminde yük çekmekten yorulmuş, merkepten daha kötü olur.) Atâullah İskenderî de Hikem-i Atâiyye sinde mâneviyat sırlarına vâkıf olanların, durumunu ifade ederek, şöyle der: Hak yolunda yürüyenin himmet ve gayreti, kendisine gösterilen manevî nurlar yanında duraksadığında, hemen hakîkatin gizli sesi onu: Asıl aradığın, ilerdedir! diye uyarır. Dünyanın zâhiri ona güzellik yüzünü gösterse, gerçek yüzü ona şöyle haykırır: Biz bir fitne (imtihan vesilesi)yiz, sakın küfre sapma! Bir makâmda sâlikin etse tevakkuf himmeti Hâtif-i hak: Durma, git. Matlûbun önde! der ona Zâhirî dünyânın eylerse eğer arz-ı cemâl Bâtını: Biz fitneyiz, aldanma aslâ! der sana Fânî dünyanın tatlı, büyüleyici ve baştan çıkarıcı dış görünüşü bizi kendine çekmeye, cazibesine kaptırmaya başlayacağı anda, herkesin kolayca fark edemediği gerçek yüzü bizi uyararak sessiz çığlıklar halinde şöyle haykırır: Ne kadar gönül çelici fanî dünyalık varsa hepsi olarak biz zorlu bir imtihan vesilesiyiz. Gelin elbisesi giydirilmiş makyajlı birer cadıyız. Sakın, çekiciliğimize kapılıp da, âhiret yolundan geri kalma. Dünyayı bir sergi bil, ibretle gez, dersini al geç. Bir pazar yeridir, alışverişini yap git. Bir tarladır, âhiret hesabına ek, biç, ürününü kaldır çık. Sakın sınavı kaybetme. Tantanalı dış yüzümüze değil, kof olan iç yüzümüze dikkat et! Kalpte din cephesi galip olanların niyetleri hayra yönelmeye hazırken, gönlü dünyaya meyledip dünyalığı galip olanlar Allah a hulûs-i kalble teslim olamazlar. İmtihan mahalli olan dünya hayatında fırsatları değerlendirmeyi, ömrü bereketli kılmayı, basit arzulara, bitmek bilmeyen tûl-i emellere kapılmamaya özen gösterirler. Yaptıkları halvet, riyâzet, mücâhede, seyr u sülûk, ibâdet, tâat, zikir, tefekkür ve Kur an ile iştigâl sonucu ilâhî tecellîlere mazhar olacaklarının bilincindedirler. Mânevî hâllerle giriftâr olup sonsuzluğa kanat çırpmak isterler. Yaşadığı mânevî heyecanın tatlığına da kapılmayıp vakte hâkim olmaya, zamana yön vermeye ve zamanın eskitemediği bir değer olmaya özen gösterirler. 18 Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Hazretlerinin hususi arşivinden çıkan şu anlamlı rubaiyle sözü bağlayalım: Kimseye bâkî değil mülk-i devlet sîm ü zer Bir harâb gönlü ta mîr etmektir hüner Çarh-ı âlem bir değirmen durmayıp dâim döner Cism-i âdem bir fenerdir âkibet bir gün söner 19 (Bu dünyadaki makam, zenginlik, altın ve gümüş hiç kimseye baki kalıcı değildir. Elbette bir gün yok olacaktır. İnsan olmanın, hünerli bir er olmanın en mühim özelliği bir yıkık gönlü tamir edip, onarmak, yüzünün tebessüm etmesini sağlamaktır. Hoş eylemektir. Bu dünya değirmen misali durmadan daima döner. Yaratılmış olan insan bir fener misali vâdesi tamam olunca, yağı bitince mutlaka söner.) Dipnot 1. 10/Yûnus, 24; ayrıca bkz. 18/Kehf, 45; 57/Hadîd, /Âl-i İmrân, /Fâtır, 5 4. Osman Hulûsi Ateş, Divan-ı Hulûsi-i Darendevi, s Hucvîrî, Keşfu l-mahcûb, s Ateş, Divan, s İmam-ı Rabbani, Mekûbat, 73. Mektup 8. İmam-ı Rabbani, Mekûbat, 72. mektup 9. İmam-ı Rabbani, Mekûbat, 72. Mektup 10. İmam-ı Rabbani, Mekûbat, 72. Mektup 11. Ateş, Divan, s İmam-ı Rabbani, Mekûbat, 73. Mektup 13. Süleyman Derin, Din ve Dünya Dengesi, Altınoluk Dergisi, Sayı: 266, Nisan 2008, s İmam-ı Rabbani, Mekûbat, 73. Mektup 15. İmam-ı Rabbani, Mekûbat, 50. Mektup 16. İmam-ı Rabbani, Mekûbat, 48. Mektup 17. Ateş, Divan, s Kadir Özköse, Dervişin Günlüğü, Ensar Yayınları, Konya, 2009, s H. Hulusi Ateş Efendi Özel Arşivi, 845. Belge 30 OCAK 2014 somuncubaba 31

19 FIKIH / Abdullah KAHRAMAN* Kamu Malı ve Vakıf Malından Yararlanma İslâm hukukçuları sahiplerine göre malları ve mal üzerinde kurulan mülkiyeti özel mülkiyet ve kamu mülkiyeti olmak üzere iki kısma ayırmışlardır. Vakıf ve devlet mülkiyetini de bunlar arasında değerlendirmişlerdir. Özel mülkiyet özel mallar üzerinde, kamu mülkiyeti ise kamu malları üzerinde geçerlidir. Kâinâtı yaratıp nimetlerle donatan Yüce Allah, insanı da orada yaşayacak rûhî ve fiziksel özelliklerde yaratmıştır. İnsanoğlu dünya hayatını devam ettirebilmesi için bir takım şeylere ihtiyaç duymaktadır. İhtiyaç duyduğu bu şeyleri de çoğu kere kazanıp elde etmek mecbûriyetindedir. Onun hayat yolculuğunda en çok ihtiyaç duyduğu şeylerden biri maldır. Bu sebeple insan doğuştan mala eğilimlidir. Mal sahibi olmak, mal biriktirmek ve onun üzerinde tasarrufta bulunmak insana ait bir özelliktir. Onu bu duyguya sahip olarak yaratan Yüce Allah, mala normal ve ihtiyaç oranında meyilli olmasını yasaklamaz. Aksine malı helal yoldan kazanması için teşvikte bulunur. Yüce Allah ın Kur an da Sevgili Peygamberimizin de hadislerinde yaptığı ikazlar, mala aşırı düşkünlük, onu hedef haline getirme, haram yoldan kazanma, ihtiyaç anında harcamaktan kaçınma, ihtiyacı olandan esirgeme noktasındadır. Bunun dışında helal yollardan mal kazanmanın dine aykırı bir tarafı yoktur. İslâm hukukçuları sahiplerine göre malları ve mal üzerinde kurulan mülkiyeti özel mülkiyet ve kamu mülkiyeti olmak üzere iki kısma ayırmışlardır. Vakıf ve devlet mülkiyetini de bunlar arasında değerlendirmişlerdir. Özel mülkiyet özel mallar üzerinde, kamu mülkiyeti ise kamu malları üzerinde geçerlidir. Özel Mülkiyet Malın kendisinde veya menfaatinde toplumun (kamunun) ortaklığı yoksa bu mal özel mülktür. Çünkü bu mal kişilerin tek başına veya ortaklaşa yetki ve sorumluluğundadır. Kur an ın indiği Arap toplumu özel mülkiyeti biliyordu. Kur an da özel mülkiyeti tanıdı. Özel ve kamu mülkiyeti alanında denge kurdu. Mülk edinme yolları meşru olanlarla sınırlandırıldı. Kur an, özel mülkiyete atıfta bulunmuş 1, kazanmayı meşru görmüş 2, haksız tecâvüzü cezalandırmış 3, mîrâs, ticaret ve borçlanma üzerinde durmuştur. Hz. Peygamber (s.a.v.) de özel mülkiyete dair çeşitli düzenlemeler yapmıştır. Malın korunması, İslâm ın korumayı hedeflediği beş genel esastan biri kabul edilmiştir. İslâm hukuku da geliştirdiği temel prensiplerle bu konunun hukukî zemînini oluşturmuştur. Meselâ Başkasının mülkünde izinsiz tasarrufta bulunulamaz., Hukukî bir sebep olmadan kimsenin malı alınamaz. 4 denilmiştir. İslâm hukukçularına göre özel mülkiyetin bazı özellikleri şöyledir: Sahibine, kullanma, yararlanma ve tasarruf gibi en geniş yetkiyi verir ve sahibine özgüdür. Özel mülkiyet mutlak olmayıp dinin ve hukukun bazı sınırlamalarıyla karşı karşıyadır. Zamanla sınırlı değildir. Kişi hukukî yollarla elden çıkarmadıkça onun üzerindeki mülkiyet hakkı sona ermez. Vakıf Mülkiyeti Vakıf, bir mülkün bazen kendisinin bazen de mülk ve menfaatinin hayır cihetine tahsis edilmesidir. Vakfedilen mal Allah ın (kamunun) mülkü hükmünde olur. Dolayısıyla o mala ihânet etmek kamu hakkına ihânet anlamına gelir. Müslümanlar değişik amaçlarla vakıflar kurmuşlardır. Herkesin yararına vakfedilen mescit, kütüphane, köprü gibi vakıf mallarından herkes yararlanabilir. Fakat sadece fakirler, öğrenciler, kadınlar yararına yapılan vakıflardan, başkası yararlanamaz. Bunları vakfı yapanın şartnamesi belirler. Kira getirmek üzere vakfedilmiş olan gayrimenkuller de usulüne uygun olarak kiraya verilebilir ve kirası vakıf senedinde belirlenen yerlere harcanır. Vakıfta devamlılık esas olduğu için vakıf malının satılması prensip olarak câiz değildir. Ancak âdil ve müttekî bir hâkimin kararı ve konuyla ilgili yeterli bilgisi bulunan bir 32 OCAK 2014 somuncubaba 33

20 elde etme konusunda devlet gerekli düzenlemelerde bulunabilir. İslâm fıkhının kendine özgü ve orijinal sayılabilecek bir mülkiyet anlayışı vardır. İslâm hukukunda hem özel hem de kamu mülkiyeti benimsenmiş, birinin diğerini ilga etmesi düşünülmemiştir. Ancak mülkiyet düzeninin esasını özel mülkiyet oluşturmuştur. Mülkiyetle Allah arasında ilgi kurulup bir bütün olarak mülkün Allah a nisbet edilmesi, bir taraftan mülkiyetin kaynağını belirlerken, öte yandan tasarruf yetkisinin sınırını tayin açısından önem arzetmektedir. Bunun ahlâkî/vicdânî boyutu yanında fıkıh literatüründe geniş yansımaları da vardır. devlet malı)ndan alırsa mutlaka onu boynunda taşır olduğu hâlde kıyamet günü gelecektir. Eğer bu haksızlıkla aldığı şey deve ise böğürecek, sığırsa möleyecek, koyunsa meleyecek! buyurdu. Sonra Rasûlallah ellerini kaldırdı, o kadar ki, koltuk altındaki beyazlık gözüktü. Allah ım tebliğ ettim mi? dedi ve bu sözünü üç kere tekrar etti. 8 Hz. Peygamber (s.a.v.) in, kamu malı çalmış ve zimmetine geçirmiş kimselerin cenaze namazlarına bile katılmadığını görüyoruz. Üstelik çaldıkları da o kadar kıymetli şeyler değildi. 9 Buna göre şehitlik ve gâzîlik çok büyük makam olmakla birlikte kamu malını çalmanın günahına keffâret olamamaktadır. Kamu malına ait bazı hukukî özellikler şunlardır: Kamu malını ihlal etmenin bazı yolları: müftünün fetvasıyla vakfa daha yararlı olacağı düşünülen bir iş için vakıf malı satılabilir. Devlet Mülkiyeti Buna beytü l-mâl denir. Beytülmâlin sahip olduğu mallar dört gruba ayrılır: Mâlî mâmelek: Para, kıymetli evrak ve diğer menkul mallar. Arâziler: Özellikle büyük fetihlerden sonra alınan arâzilerin gâzîler arasında pay edilmeyenleri devlet hazinesine kalmaktadır. Bunlara, beytü l-mal arâzisi ve Osmanlı döneminde mîrî arâzi denilmiştir. Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminden itibaren devlete ait arâziler olagelmiştir. Devlete ait sanayi tesisleri ve ticari işletmeler: Kamu İktisadi Teşekkülleri (KİT) denilen bu işletmeler devletin mülküdür. Devlet bunlar üzerinden zaman zaman özelleştirmeler yapmaktadır. Hizmet malları: Kamu hizmetlerinin gerektiği gibi yürütülebilmesi için devlet zaman zaman bazı hizmet araç ve mekânlarına ihtiyaç duymaktadır. Hapishâneler, hükûmet konakları, devlete ait otel ve misafirhâneler, karakol, hastahâne, postahâne gibi kamu malları bu türdendir. Kamu Mülkiyeti Aslı devletin, ancak yararlanması kamu yararına tahsis edilmiş mallar üzerinde kurulan mülkiyettir. Bu mülkiyet hakkına işaret eden bazı âyetler vardır. 5 Hz. Peygamber (s.a.v.) in: İnsanlar su, ot ve ateşte ortaktır. 6 meâlindeki hadisi de kamu malının ve kamu mülkiyetinin meşruiyetine delildir. Mâhiyeti ve kendine özgü hukûkî rejimi ile diğer mülkiyet çeşitlerinden ayrılan bu mülkiyet grubuna, yollar, akarsular, meydanlar, çarşı-pazar, hanlar, kervansaraylar, baltalık ormanlar girmektedir. Bu gibi malların mülkiyeti devlete, yararlanma hakkı kamuya/ halka aittir. Bu şekildeki kamu mülkiyetinden başkalarına zarar vermemek kaydıyla herkesin eşit derecede yararlanma hakkı vardır. 7 Kamu malından herkes, özel izne tabi olmadan, tahrip, israf ve zarar vermeden eşit ve ücretsiz olarak yararlanabilir. Ancak ormandan odun, kırlardan mantar ve denizlerden balık Kamu malları başkasına devredilemez, bu mallar haczedilemez, bunlarda zaman aşımı geçerli olmaz, bu mallara ait davalarda sulh ve ibrâ câiz olmaz, bu mallarda teberru (karşılıksız bağışlama) hükümleri geçerli olmaz. Kamu Mallarından Yararlanma ve Kamu Malına İhânet İslâm a göre insanın hem özel malı hem de kamu malı kendisine bir emânettir. Mü minin kendi malına karşı emânet düşüncesi kamu malı söz konusu olunca zirve yapmalıdır. Yani kendi malına ihânet etmesi ile kamu malına ihânet etmesi arasında günah ve sorumluluk bakımından çok büyük fark vardır. İslâm kişinin kendi malını israf etmesini, saçıp savurmasını yasakladığı gibi kamu malını çalmayı, zimmete geçirmeyi, israf etmeyi de yasaklamıştır. Hz. Peygamber (s.a.v.) sahâbeden birisini zekât toplamakla görevlendirmişti. O zekâtı getirip şöyle dedi: Şunlar size ait, bunlar da bana hediye olarak verildi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v.) minbere çıkmış bir hutbe îrâd etmiş ve şöyle demişti: Benim -zekât toplamak için- gönderdiğim bir memura ne oluyor ki, Şunlar sizin, şunlar da bana hediye edildi diyebiliyor. Dikkat edin, bu kişi evinde otursaydı, kendisine hediye verilir miydi? Muhammed i kudret elinde tutan Allah a yemin ederim ki, sizden her kim bu (bu Kamu arâzilerini işgal etmek, üzerine bina yapmak: Hz. Peygamber (s.a.v.) in bu konuda şöyle bir ikaz ve irşadı vardır: Kim bir karış miktarı bir yere (başkasının arâzisine) haksız olarak sahip olursa, o yerin yedi katı boynuna geçirilir. 10 Kaçak elektrik ve su kullanmak. Vergi kaçırmak ve vergi vermemek. Bir ülkenin vatandaşı olmak bir takım haklardan yararlanma imkânı verir. Aynı zamanda bu kimseye yerine getirmekle yükümlü olduğu bir takım görevler de yükler. Haklardan yararlanıp görevlerden kaçınmak her şeyden önce mü minin şahsiyetine, imanına ve insafına uymaz. Kamu malını çalanların günahı sadece kendilerine değil onlara göz yumanlara da sirâyet etmektedir. Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Kim aşıranı gizlerse, o da ondandır. 11 Dipnot * Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN 1. 24/Nûr, 61; 36/Yâsîn, /Bakara, 267; 4/Nisâ, /Bakara, 188; 4/Nisâ, 10, 29; 5/Mâide, Mecelle, md /Şuarâ, 155; 55/Kamer, Ebû Dâvûdd, Büyû, Mecelle, md Buhârî, Hiyel, 15; Cuma, Muvatta, Cihâd, Buhârî, Mezâlim, Ebu Dâvûd, Cihâd, OCAK 2014 somuncubaba 35