KIRILGAN BEŞLİ ÜLKELERİNİN HİSSE SENEDİ PİYASALARI ARASINDAKİ EŞBÜTÜNLEŞME ANALİZİ 1

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KIRILGAN BEŞLİ ÜLKELERİNİN HİSSE SENEDİ PİYASALARI ARASINDAKİ EŞBÜTÜNLEŞME ANALİZİ 1"

Transkript

1 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015 It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015 KIRILGAN BEŞLİ ÜLKELERİNİN HİSSE SENEDİ PİYASALARI ARASINDAKİ EŞBÜTÜNLEŞME ANALİZİ 1 Doç. Dr. Veli AKEL Erciyes Üiversitesi, İİBF, (veliakel@erciyes.edu.tr) ÖZET Morga Staley tarafıda hazırlaa 1 Ağustos 2013 tarihli araştırma raporuda Brezilya, Edoezya, Güey Afrika, Hidista ve Türkiye Kırılga Beşli veya BIITS olarak grupladırılmıştır. Böyle bir sııfladırma yapılmasıı temel edeleri ise yüksek eflasyo, zayıflaya büyüme oraları, dış ticaret açıkları ve dolaylı yatırımlara ola yüksek bağımlılıkları edeiyle bu beş ülkei para birimlerii 2013 yılıda ABD Doları karşısıda aşırı değer kaybetmeleridir. Bu çalışmada, Kırılga Beşli ülkeleri hisse seedi piyasa edekslerii Kasım Aralık 2013 döemideki haftalık kapaış verileri kullaılarak Johase eşbütüleşme aalizi ile Grager edesellik testi yapılmıştır. Souç olarak, bu beş ülkei sermaye piyasaları arasıda kısa ve uzu döemli bir eşbütüleşme ve edesellik ilişkisii varlığı tespit edilmiştir. Aahtar Kelimeler: Kırılga Beşli Ekoomileri, BIITS Ülkeleri, Hisse Seedi Piyasa Etegrasyou. AN ANALYSIS OF COINTEGRATION AMONG THE FRAGILE FIVE EQUITY MARKETS ABSTRACT Morga Staley has recetly declared Brazil, Idia, Idoesia, South Africa ad Turkey as the Fragile Five or BIITS o August 1, The mai reasos for this because classificatio is that of high iflatio, weakeig growth, large exteral deficits, ad high depedece idirect foreig ivestmet iflows troubled emergig market currecies of this five coutries were depreciated agaist U.S. Dollar i This study is to examie whether there is stock market itegratio betwee, Brazil, Idia, Idoesia, South Africa ad Turkey. The study employs the Johase ad Grager Causality approach to coitegratio ad recet weekly stock market data spaig from November 2000 to December The results idicate that the meaigful coitegratio ad causality relatios exist i the short ad log ru betwee Fragile Five stock markets. Keywords: Fragile Five Ecoomies, BIITS Coutries, Equity Markets Coitegratio. 1 Bu çalışma, Mayıs 2014 tarihleri arasıda Kayseri de düzelee The 24th Iteratioal Coferece of the Iteratioal Trade ad Fiace Associatio adlı koferasta bildiri olarak suulmuştur. ISSN: E-ISSN:

2 Veli AKEL 1. Giriş Sermaye piyasalarıı birbirleriyle ola etegrasyo derecelerii her geçe gü artıyor olması, bir yada bir ülkedeki fiasal istikrarı sürdürülebilirliğii etkilemeside dolayı kamu otoritelerii ilgiledirmekte, diğer yada portföy çeşitledirmesi yaparak riskii azaltmak isteye uluslararası portföy yatırımcıları açısıda büyük öem taşımaktadır. Sermaye piyasalarıı eşbütüleşme düzeyi, uluslararası portföy çeşitledirmesi ve ülkei fiasal degesi açısıda oldukça öemli souçlara sahiptir. Eğer, iki ülkei sermaye piyasası arasıda eşbütüleşme ilişkisi varsa, bu iki piyasa arasıda yüksek bir korelasyo ilişkisi olduğu ve uzu döemde bir arada hareket etmeleride dolayı ülkeler arasıda portföy çeşitledirmeside beklee faydaı azaldığı söyleebilir. Buda dolayı, uluslararası portföy yatırımları yaparak riskii çeşitledirmek ve getirisii yükseltmek isteye yatırımcılar, portföylerie ekleyeceği ülkei hisse seedi fiyatlarıı diğer ülkelerle düşük bir korelasyoa sahip olmasıı dikkate almalıdırlar. Başka bir ifadeyle, sermaye piyasalarıı birbirie eşbütüleşik (etegre) olduğu piyasalarda oluşacak portföy çeşitledirilmesi, yatırımcılar açısıda herhagi bir kârlılık ortaya çıkarmayacaktır (Kearey & Lucey, 2004). Ayrıca, hisse seedi piyasaları arasıdaki eşbütüleşme ilişkisii düzeyi, piyasalar arasıda arbitraj yapabilme imkâıı düzeyii de belirlemektedir. Hisse seedi piyasaları arasıdaki eşbütüleşme ilişkisii varlığı, bir piyasadaki fiyat hareketlerie bakarak bir başka piyasaı fiyat hareketlerii tahmi edilebileceğii savua etki piyasalar hipotezii ihlali alamıa gelmektedir (Erdiç & Milla, 2009:110). 22 Mayıs 2013 tarihide ABD Merkez Bakası ı (FED) tahvil alımlarıı azaltma siyali vermeside sora özellikle gelişmekte ola ülkeleri hem para hem de sermaye piyasalarıda öemli dalgalamalar görülmüştür. Özellikle bu süreçte, Türkiye i de aralarıda olduğu bazı gelişmekte ola ekoomiler yüksek cari açık, yüksek eflasyo, düşük büyüme hızları gibi bazı yapısal kırılgalıkları edeiyle birbirlerie oldukça bezer performas ortaya koymuşlardır. İşte bu çalışmada, Kırılga Beşli olarak adladırıla ve BIITS olarak kısaltıla Brezilya, Hidista, Edoezya, Türkiye, Güey Afrika hisse seedi piyasaları arasıda kısa ve uzu döemli dege ilişkilerii geçerli olup olmadığı sorusua cevap aramıştır. Çalışmaı buda soraki bölümüde Kırılga Beşli kavramıı ortaya çıkış sürecide bahsedilmiş, daha sora sermaye piyasaları arasıdaki eşbütüleşmeyle ilgili literatüre değiilmiştir. Bir soraki bölümde ise BIITS ülkelerii hisse seedi piyasa edeksleri arasıdaki eşbütüleşme ve edesellik ilişkisii varlığı araştırılmıştır. 2. Kırılga Beşli (Fragile Five) Kavramı Uluslararası bir yatırım bakası ola Goldma Sachs tarafıda yayılaa bir raporda, Wilso ve Purushothama (2003), 2050 yılıda BRIC ülkelerii (Brezilya, Rusya, Hidista ve Çi) milli gelirlerii toplamıı ABD, Japoya, İgiltere, Frasa ve İtalya ı milli gelirleri toplamıda daha büyük olacağı ögörüsüde bulumuşlardı. Bu raporda sora, BRIC terimi gerek iş düyasıda gerekse akademik düyada sıkça araştırıla kouları başıda geldi. Buda sora, ekoomide yei kısaltmalar arayışı devam etmiştir. Nitekim, bir başka yatırım bakası Morga Staley tarafıda hazırlaa 1 Ağustos 2013 tarihli raporda ise Brezilya, Edoezya, Güey Afrika, Hidista ve Türkiye Kırılga Beşli olarak grupladırılmıştır. Bu raporda sora birçok ekoomi sayfasıda Kırılga Beşli ülkelerii baş harflerii simgeleye BIITS kısaltması kullaılmaya başlamıştır. 76

3 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Kırılga Beşli grupladırmasıı temelide bu ülkeleri yüksek cari açık oraları, yüksek eflasyo oraları ve büyüme performaslarıdaki istikrarsızlık gibi edeler bulumaktadır. Ayrıca, BIITS ülkelerii dış fiasma gereksiimlerii gelecek yıllarda artarak devam edeceği ögörülmektedir. Morga Staley aalisti James Lord, bu ülkeleri eflasyo oralarıda ve cari açıklarıda görüle artışı döviz kuru üzeride ciddi bir baskı oluşturduğu ve ilerleye döemlerde döviz kurlarıı yabacı paralar karşısıda değer kaybedeceği ögörüsüde de bulumuştur (Lord, 2013:16-17). 22 Mayıs 2013 tarihide Fed i tahvil alımlarıı azaltma (taperig) siyalii vermeside sora BIITS ülkelerii para birimleri yabacı paralar karşısıda değer kaybetmiş, tahvil faizleride hızlı yükselişler görülürke hisse seedi piyasa edeksleride ciddi değer kayıpları yaşamıştır. Aşağıdaki grafikte, BIITS ülkelerii döemide Reel Efektif Döviz Kuru Edekslerii (REDKE) değişimi görülmektedir. Şekil 1: BIITS Ülkelerii Reel Efektif Döviz Kuru Edeksleri Kayak: Erişim Tarihi: 10 Mart 2014 Şekil 1 de, Fed i tahvil alımlarıda azaltıma gideceği yöüdeki açıklamasıı takibe (taralı ala) BIITS ülkelerii REDKE leride keski düşüşler olduğu ve Güey Afrika dışıdaki diğer ülkeleri para birimlerii 2013 yılı soua kadar değer kaybetmeye devam ettiği görülmektedir. Ayrıca, Fed i bu açıklamasıı ardıda paraları e çok değer kaybede, yüksele piyasa ekoomileri olarak değerledirile bu beş ülke olmuştur. REDKE düştüğüde, iç fiyatlar dış fiyatlara göre daha ucuz hale geleceğide yerel para birimi yabacı para birimleri karşısıda reel olarak değer kaybedecektir. Yerel paraı değer kaybı devam ettikçe yatırımcıları sermaye piyasalarıa ola talebide azalma olacak ve bua bağlı olarak da hisse seedi piyasa edeksleri düşmeye başlayacaktır. 77

4 Veli AKEL 2013 yılıda, BIITS ülkeleri para birimleride yaşaa değer kaybıı yaıda 10 yıllık devlet tahvili faiz oralarıda hızlı bir yükseliş olmuştur (Şekil 2). Şekil 2: BIITS Ülkelerii 10 Yıllık Tahvil Faizleri (%) Kayak: Erişim Tarihi: 10 Mart 2014 Şekil 2 de, Fed i tahvil azaltımıa gideceğii siyalii verdiği tarih, kesikli çizgilerle gösterilmiştir. Bu süreçte, 10 yıllık devlet tahvili faizleri e hızlı arta ülke Türkiye olurke Edoezya ve Brezilya ı tahvil faizleri de öemli orada artış göstermiştir. Hidista ve Güey Afrika ı tahvil faizlerideki artış göreceli olarak daha yumuşak gerçekleşmiştir. BIITS ülkelerii tahvil faizleride yaşaa bu artış bazı ülkeleri borçlama maliyetlerii eredeyse iki katıa çıkmasıa ede olmuştur. Burada, Brezilya ve Türkiye i Fed i tahvil alımıda azaltıma gitme adımıda e çok etkilee ülkelerde olabileceğii ifade etmek mümküdür. Fed i parasal geişlemeyi kademeli olarak azaltarak so vereceği açıklaması üzerie gelişmekte ola piyasalara yöelik yabacı sermaye girişide azalmalar gözlemiş hatta zama zama tersie fo akımlarıa da ede olmuştur. 22 Mayıs - 31 Aralık 2013 arasıdaki döemde haftalık veriler dikkate alıdığıda, yabacı sermaye azalışı hatta sermaye çıkışıı BIITS ülkelerii sermaye piyasaları üzerideki etkisi Tablo 1 de verilmiştir 78

5 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Tablo 1: BIITS Ülkelerii Borsa Performası Ülkeler Hisse Seedi Piyasa Edekslerii Getirisi (22 Mayıs Aralık 2013) Brezilya - %9.6 Hidista %5.8 Edoezya - %17.4 Güey Afrika %12.3 Türkiye - %27.5 Kayak: Yazar tarafıda hesaplamıştır. Tablo 1 e göre, Fed i tahvil azaltımıa gideceği haberide e çok olumsuz etkilee ülkeler sırasıyla %27.5 lik düşüşle Türkiye, %17.4 lük düşüşle Edoezya ve %9.6 lık değer kaybıyla Brezilya dır. Burada bir çekicede bahsetmekte fayda vardır yılıda BIITS ülkelerii fiasal piyasalarıda ortaya çıka dalgalamaları temelide Fed i tahvil alımlarıda azaltıma gidecek olması öemli bir faktör olmakla birlikte olup bitei tek bir faktöre bağlamak çok da doğru bir yaklaşım değildir. Çükü, fiasal piyasalar, arta etegrasyo derecelerie bağlı olarak yurtiçi ve yurtdışı piyasalarda ortaya çıka birçok faktöre duyarlı hale gelmiştir. 3. Literatür Literatürde hisse seedi piyasaları arasıdaki eşbütüleşme ilişkisii iceleye çok sayıda çalışma bulumaktadır. Kasa (1992), hisse seedi piyasa edekslerii kısa vadeli getirileri arasıdaki korelasyo düzeyii bilmei uzu vadeli yatırımcılar açısıda çok uygu olmadığıı ifade etmiştir. Buu yerie, Johase eşbütüleşme modelii, fiasal piyasalar arasıdaki kısa ve uzu döemli ilişkileri birbiride ayırmak ve piyasalar arasıdaki ilişkileri tam olarak yakalayabilmek açısıda oldukça faydalı bir yötem olduğuu öe sürmüştür. Gelişmiş ülke borsaları arasıdaki kısa ve uzu döem diamiklerii iceleye diğer bazı çalışmalar ise Eu & Shim (1989), Koch & Koch (1991), Masih & Masih, (1997), Logi & Solik (2001), Bessler & Yag (2003) tarafıda yapılmıştır. Gelişmekte ola ülke borsaları ile gelişmiş ülke borsaları arasıdaki ilişkileri iceleye bazı öcü çalışmalar arasıda ise Arshaapalli, Doukas & Lag (1995), Choudhry (1997), Maig (2002), Che, Firth & Rui (2002) tarafıda yapıla çalışmalar gösterilebilir. Türkiye i de aralarıda olduğu bazı gelişmekte ola ülkelerle çalışmaı kapsamıı oluştura Brezilya, Hidista, Edoezya ve Güey Afrika ı diğer borsalarla eşbütüleşme ilişkisii araştıra bazı çalışmaları souçları aşağıda özetlemeye çalışılmıştır. Çıtak & Gözbaşı (2007) tarafıda, arasıdaki döemde, BIST ile bazı öde gele gelişmiş ve gelişmekte ola ülke borsaları arasıdaki uzu döemli ilişkiler, temel edeksler ve sektör edeksleri açısıda araştırılmış ve BIST i İgiltere, ABD, Almaya ve Hidista hisse seedi piyasaları ile ikili temelde eşbütüleşme ilişkisi içide olduğuu ortaya koymuşlardır. Korkmaz & Çevik (2008) tarafıda yapıla çalışmada, döemide aylık verilerde 79

6 Veli AKEL hareketle, Türkiye ile 12 gelişmiş ve 22 gelişmekte ola bazı ülkeleri borsaları arasıdaki eşbütüleşme ilişkisii, birim kök testi souçlarıa göre tüm ülkelere ait mekul kıymet borsaları edeks değerlerii birici derecede eşbütüleşik çıkmasıda dolayı Johase eşbütüleşme testi ile araştırmışlardır. Eşbütüleşme testi soucua göre, Türkiye mekul kıymet borsasıı Çek Cumhuriyeti, Mısır, Hidista, İsrail ve Tayva olmak üzere 5 gelişmekte ola ülke borsası ile Avustralya, Kaada, Almaya, Frasa, Yei Zelada, İsviçre ve ABD olmak üzere 7 gelişmiş ülke borsası arasıda uzu döemli bir ilişki tespit etmişlerdir. Erbaykal, Aydı & Kadıoğlu (2008), döemie ait aylık verilerde yararlaarak BIST (Türkiye), Bovespa (Brezilya) & Merval (Arjati) hisse seedi piyasa edeksleri arasıdaki eşbütüleşme ilişkisii araştırmışlar ve bu üç piyasa arasıda uzu döemli dege ilişkisi olduğuu tespit etmişlerdir. Ayrıca, varyas ayrıştırması ve etki-tepki aalizi souçlarıa göre, Bovespa Edeksii BIST ve Merval Edeksleri üzeride alamlı bir etkiye sahipke Bovespa ı bu edekslerde etkilemediğii, Merval Edeksii ise BIST i etkilediğii acak BIST te etkilemediğii belirlemişlerdir döemide aylık verileri kullaarak Türkiye ile Avrupa, Asya ve Amerika kıtasıda seçile 21 ülke hisse seedi piyasası arasıda bir eşbütüleşme ilişkisii varlığı, Karğı (2008) tarafıda araştırılmıştır. Yazar, BIST 100 Edeksi ile sadece Brezilya, Mısır ve Meksika hisse seedi piyasaları arasıda alamlı bir eşbütüleşme ilişkisi tespit edilmeside dolayı Borsa İstabul u çeşitledirme içi uygu bir piyasa olarak değerledirmiştir. Korkmaz, Zama & Çevik (2009), döemi içi aylık edeks değerlerii kullaarak Türkiye ile gelişmiş ve gelişmekte ola ülkeleri hisse seedi piyasaları arasıdaki uzu döemli ilişkileri Johase ve Gregory-Hase yapısal kırılmalı eşbütüleşme testleri ile aaliz etmişlerdir. Çalışmaı soucua göre, Türkiye ile 16 gelişmiş ve 21 gelişmekte ola ülkei hisse seedi piyasalarıı uzu döemde birlikte hareket ettiği yöüde istatistiki olarak alamlı bulgulara ulaşmışlardır. Taş & Tokmakçıoğlu (2010), döemideki 520 haftalık kapaış verilerii kullaarak gelişmekte ola 11 ülke (Türkiye, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Mısır, Macarista, Hidista, Güey Kore ve Meksika) hisse seedi piyasalarıı birlikte hareket edip etmediğii Johase Eşbütüleşme yötemiyle aaliz etmişler ve %5 alamlılık düzeyide iki eşbütüleşme vektörü bulmuşlardır. Çalışmaı souçlarıa göre, birici eşbütüleşme vektörüe göre, Çek Cumhuriyeti ile Hidista borsası BIST i ayı yöde, Arjati, Edoezya ve Macarista borsasıdaki değişimler ise BIST i ters yöde etkilemektedir. İkici eşbütüleşme vektörüe göre de Brezilya borsası, Meksika, İsrail ve Hidista borsasıı ayı yöde etkilerke Güey Kore, Edoezya ve Macarista borsasıı ters yöde etkilemektedir. Hata Düzeltme Modeli (VECM) souçlarıa göre, uzu döemli dege değeride sapmaları Brezilya içi 10 hafta, Çek Cumhuriyeti içi yaklaşık 22 hafta sora tamame ortada kalktığıı diğer ülke borsaları içi uzu döem dege değerie ulaşma hızıı çok yavaş ve kademeli olduğuu belirlemişlerdir. Türkiye ile G-20 ülkeleri hisse seedi piyasaları arasıda bir eşbütüleşme ilişkisi olduğu Vura (2010) tarafıda yapıla çalışma ile ortaya koulmuştur. Boztosu & Çelik (2011) tarafıda yapıla çalışmada, Ocak 2002 ile Aralık 2009 döemi içi Türkiye ile Avusturya, Belçika, Frasa, Almaya, Hollada, Norveç, İspaya, İsveç, İsviçre ve İgiltere hisse seedi piyasaları arasıdaki uzu döemli ilişki Johase-Juselius eşbütüleşme testi ile araştırılmıştır. Çalışmaı souçlarıa göre, Türk hisse seedi piyasalarıı Norveç, Hollada, Belçika, Almaya ve İgiltere borsaları arasıda bir eşbütüleşme ilişkisi varke diğer borsalar arasıda herhagi bir uzu döemli ilişkii geçerli olmadığı soucua ulaşmışlardır. 80

7 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp BRIC ülkeleri arasıdaki eşbütüleşme ilişkisii varlığıı araştırmak üzere so döemde yapıla bazı çalışmalara değimekte de fayda vardır. Akta vd., (2009), Küresel Fiasal Kriz döemii içie alacak şekilde Ocak Şubat 2009 tarihleri arasıda BRICA (Brezilya, Rusya, Hidista, Çi ve Arjati) ülkelerii hem kedi hem de ABD piyasalarıyla ola ilişkilerii gülük veriler kullaarak VAR yötemi, Grager edesellik testi ve Etki Tepki Aalizi ile araştırmışlardır. Yazarlar, kısa döemde, ABD piyasalarıı BRICA hisse seedi piyasaları üzeride alamlı bir etkiye sahip olduğuu tespit etmişlerdir. Rusya ile Brezilya arasıdaki eşbütüleşme ilişkisii güçlü, Çi ile Arjati arasıdaki eşbütüleşme ilişkisii ise zayıf olduğuu bulmuşlardır. Ayrıca, Rusya ı diğer ülkeleri, Brezilya ı da Arjati, Rusya ve Hidista ı, Çi i ise sadece Arjati ve Rusya hisse seedi piyasaları üzeride etkili olduğu yöüde delillere ulaşmışlardır. Ayrıca, Etki Tepki Aalizi souçlarıa göre ülkeleri hepsii beklemeye şoklara karşı hızlı bir şekilde tepki verdiğii ve bu tepkii yaklaşık olarak 5-6 gü içeriside ortada kaybolduğuu belirlemişlerdir. Bezer bir başka çalışmada ise Chittedi (2009), Ocak 1998-Ağustos 2009 döemi arasıda gülük verilerde hareketle BRIC ülkeleri ile ABD, İgiltere ve Japoya gibi gelişmiş ülkeleri hisse seedi piyasaları arasıdaki eşbütüleşme ve edesellik ilişkisii araştırmıştır. BRIC ülkeleri ile gelişmiş ülkeler arasıda uzu döemli bir ilişkii olduğuu, ABD ve Japoya ı Hidista hisse seedi piyasasıı etkilediğii, Brezilya ve Rusya ı da Hidista hisse seedi piyasasıda etkilediğii tespit etmiştir. BRIC ülkeleri (Brezilya, Çi, Hidista, Rusya) ile Türk sermaye piyasaları arasıdaki etegrasyou varlığı, Bozoklu & Saydam (2010) tarafıda parametrik Johase (1988, 1991 ve 1994) ve parametrik olmaya Bieres (1997 ve 2004) testleri yardımıyla araştırılmıştır. Ayı derecede bütüleşik oldukları saptaa değişkelere uygulaa Johase ve Bieres eşbütüleşme aalizii soucua göre, icelee ülkeleri sermaye piyasalarıı etegre oldukları yöüde bulgulara ulaşmışlardır. Gözbaşı (2010), BIST ile Arjati, Brezilya, Meksika, Hidista, Malezya, Macarista ve Mısır hisse seedi piyasaları arasıdaki etkileşimi icelemek amacıyla döemie ait haftalık veri setide faydalaarak ARDL Sıır Testi Yaklaşımı ile Toda-Yamamoto Nedesellik Testii kullamıştır. BIST, Brezilya, Hidista ve Mısır borsaları arasıda hem kısa hem de uzu döemli bir ilişkii geçerli olduğuu BIST i ayrıca kısa döemde, Meksika ve Macarista borsaları ile etkileşim içide buluduğuu tespit etmiştir. Buu dışıda, uzu ve kısa döemli ilişki tespit edilemeye Arjati ve Malezya borsalarıı, BIST ile birlikte pozisyo alıarak uluslararası çeşitledirme yapılabilecek e uygu piyasalar olarak değerledirmiştir. Yukarıda çalışmalar, ulaştığı souçlar açısıda değerledirildiğide aralarıda tam bir fikir birliği olduğuda söz etmek mümkü değildir. Çükü, piyasalar arasıdaki eşbütüleşme ilişkisii tespit etmede kullaıla yötemleri farklılığı, seçile piyasalar, aaliz döemi ve veri setii sıklığı gibi bazı faktörler çalışmada çalışmaya farklılık göstermektedir. 4. Veri Seti ve Ekoometrik Yötem Çalışmada, Kırılga Beşli olarak sııfladırıla Brezilya, Edoezya, Güey Afrika, Hidista ve Türkiye borsaları arasıdaki kısa ve uzu döem ilişkilerii ortaya koymak içi Kasım 2000-Aralık 2013 döemii kapsaya toplam 689 haftalık veri kullaılmıştır. Aalizde daha yüksek frekaslı gülük veriler yerie haftalık verileri tercih edilmesii edei, beş farklı hisse seedi piyasa edeksie ait verileri eşalı olmamasıdır. Ayrıca, bir ülke borsasıda ortaya çıka bir şoku diğer ülkeleri borsalarıa ulaşması birkaç gü veya bir kaç hafta 81

8 Veli AKEL içeriside gerçekleşeceğide dolayı aylık veriler de araştırmaı amacıa tam hizmet etmemektedir. Bu edelerde dolayı gülük ve aylık verileri yerie haftalık verileri kullaılması tercih edilmiştir. Çalışma kapsamıda, hisse seedi piyasa edekslerii temsil etmek üzere Tablo 2 deki edeksler kullaılmıştır. Tablo 2: Çalışmada Kullaıla Hisse Seedi Piyasa Edeksleri Ülke Açıklama Kodu Brezilya Sao Paulo Mekul Kıymetler Borsası Edeksi BVSP Edoezya Jakarta Mekul Kıymetler Borsası Bileşik Edeksi JKSE Hidista S&P Bombay Mekul Kıymetler Borsası Edeksi SNSX Güey Afrika FTSE Johaesburg Hisse Seedi Piyasa Edeksi JSE Türkiye Borsa İstabul 100 Edeksi BIST Bütü edeksler yerel para birimi ciside ifade edilmiştir. Güey Afrika borsası dışıdaki diğer ülkelere ait haftalık kapaış bilgileri, veri sağlayıcısı bir kurum ola Matriks Bilgi Dağıtım Hizmetleri A.Ş. i veri tabaıda, Güey Afrika Borsasıa ait veriler ise Wall Street Joural da temi edilmiştir. Öcelikle, hisse seedi piyasa edekslerii haftalık kapaış fiyatlarıı doğal logaritmaları alıarak logaritmik seriler oluşturulmuştur. Logaritmik serileri durağalığı, Geişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Birim Kök Testi ile icelemiştir. Dickey ve Fuller a göre hata terimii ortalamasıı sıfır, ormal dağılıma, sabit bir varyasa ve otokorelasyo içermeye stokastik bir yapıya sahip olduğu başka bir ifadeyle hata terimii beyaz bir gürültü (white oise) olduğu kabul edilmektedir. Eğer hata terimii beyaz gürültü olmadığı durumlar içi Dickey ve Fuller, birim kökü varlığıı test etmede kullaıla sürece, otokorelasyou ortada kaldırabilmek içi bağımlı değişkee ait gecikme değerlerii dahil ederek ADF testi olarak bilie Geişletilmiş Dickey Fuller testii öermişlerdir. Bu test üç farklı formda yazılabilir (Asteriou, Hall, 2007: 297). k DYt = dyt-1 + / bidyt= i+ ut (1) k DYt = a0+ dyt-1+ / bidyt= i+ ut (2) k DYt = a0+ a2t+ dyt-1+ / bidyt= i+ ut (3) 82

9 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Bu üç regresyo deklemi arasıdaki fark α 0 ile α 2 t determiistik elemalarıı olup olmamasıyla ilgilidir. Başka bir ifadeyle α 0 ve α 2 t, icelee zama seriside tahmi edilebilir bir sistematik tredi (determiistik) olup olmadığıı belirleye katsayılardır. ADF testi, yukarıdaki deklemde d katsayısıı istatistiksel olarak sıfıra eşit olup olmadığıı test eder. ADF testi ile elde edile souçlar, %1, %5 ve %10 alamlılık düzeyide McKio kritik değerleri ile karşılaştırılabilir. Eğer elde edile souçlar McKio kritik değerleride büyükse, boş hipotez reddedilir ve serileri durağa olmadığı tespit edilir. Hisse seedi piyasa edeksleri arasıda uzu döemli dege ilişkisii (eşbütüleşme) olup olmadığıı tespit etmek içi serilerde birim kökü varlığı araştırılmış daha sora optimum gecikme uzuluğuu belirlemesi içi Hall (1991) tarafıda öerilmiş ola Vektör Otoregresif (VAR) aalizi uygulamıştır. Zama serileri arasıdaki eşbütüleşme ilişkisii belirlemek içi Egle ve Grager (1987), Johase (1988), Johase & Juselius (1990) tarafıda geliştirile yötemler vardır. Egle & Grager (1987) tarafıda öerile yöteme göre, durağa olmaya değişkeler arasıda doğrusal regresyo ilişkisi soucuda ortaya çıka hata terimi eğer düzeyde durağasa, bu iki serii eşbütüleşik olduğu soucua ulaşılır. Acak, değişke sayısı ikide fazla olursa, değişkeler arasıda üç veya daha fazla eşbütüleşme vektörü ortaya çıkabileceğide Egle & Grager (1987) yötemi bu ilişkileri ayırmada yetersiz kalmakta, hata yapma riskii artırmaktadır. Durağa olmaya değişkeleri doğrusal kombiasyolarıı uzu döemde durağa olmasıa, zama serileri arasıdaki uzu döemli ilişkii modellemesie ve tahmi edilmesie yöelik bir diğer yaklaşım ise Johase (1988) tarafıda geliştirilmiştir. Johase e göre değişkeler arasıda eşbütüleşme ilişkisii tespit edilmesi, gerçek uzu döemli bir ilişki alamıa gelmekte ve değişkeleri uzu döemde birlikte hareket ettiğii göstermektedir. Johase (1988), eçok olabilirlik tahmi yötemii kullaarak eşbütüleşik vektörleri varlığıı test etmeye yöelik bir eşbütüleşme aalizi geliştirmiştir. Johase yötemie göre eşbütüleşme aalizi yapılabilmesi içi bütü serileri (g 2) ayı düzeyde durağa I(1) olduğuu varsayalım (g, içsel değişke sayısıı göstermektedir). Bu değişkeleri k. derecede bir VAR modeli aşağıdaki gibi olacaktır (Brooks, 2008: 350): yt = b1yt-1+ b1yt bkyt-k+ ut gx1. gxggx1. gxggx1... gxggx1. gx1 (4) Burada, y t durağa olmaya değişkeler vektörüü ve u t hata terimlerii göstermektedir. Johase Testii kullamak içi yukarıdaki VAR modelii hata düzeltme modelie (VECM) döüştürülmesi gerekmektedir. Bu döüşüm yapıldığıda VECM modeli şu şekilde yazılabilir: 83

10 Veli AKEL D P CD CD C D yt = yt-k+ 1 yt-1+ 2 yt k-1 yt-( k- 1) + ut (5) k i / / g dir. j = 1 Burada, P = ( bi) - Ig ve Ci = ( bj) -I Grager tarafıda geliştirile teoreme göre, Π katsayı matrisii idirgemiş rakı (r) içsel değişke sayısıda küçük ise (r<g ise), Π =αβʹ ve βʹy tʹ i I(0) ve her biri r rakı gxr kadar α ve β matrislerii mevcut olacağıı belirtilmiştir. Burada, r eşbütüleşme ilişkisii sayısıı göstermekte (eşbütüleşik rak) ve βʹi her bir sütuu eşbütüleşik vektörü belirtmektedir (Korkmaz & Çevik, 2008: 67). VECM modelide eşitliği sol tarafıda, değişkeleri (g) farkı, sağ tarafıda da bağımlı ve bağımsız değişkeleri farklarıı gecikmeli değerleri ile uzu döemli hata katsayısıı göstere (Γ) değişkeler yer almaktadır. Johase yaklaşımıda eşbütüleşme ilişkisii ortaya koymak içi İz Testi ve Maksimum Öz Değer Testi olmak üzere iki farklı testte yararlaılmakta ve hesaplaa istatistikleri kritik değerlerle karşılaştırılması yapılarak eşbütüleşme ilişkisii buluup bulumadığıa karar verilmektedir. Bu istatistikler aşağıdaki gibi formüle edilmektedir (Brooks, 2008: 351): g miz() r =-T / 1( 1- m t i) (6) i= r+ 1 m (, rr+ 1) =-T 1 ( 1 - m t + ) mak r 1 (7) Yukarıdaki (6) olu iz istatistiği deklemide, λ i, Π matrisii i. e büyük özdeğerii göstermektedir. (7) olu deklemde verile maksimum özdeğer istatistiği ise r kadar eşbütüleşme ilişkisie karşılık r+1 kadar eşbütüleşme ilişkisii varlığıı araştırmaktadır. Bu amaçla çalışmada Johase (1998) ve Johase & Juselius (1990) tarafıda geliştirile eşbütüleşme testi uygulaacaktır. Egle ve Grager (1987) a göre değişkeler arasıda uzu döemli bir ilişki tespit edilirse, değişkeler arasıda e azıda tek yölü bir edesellik olacak ve vektör hata düzeltme modeli (VECM) kullaılabilecektir. Birici mertebede durağa [I(1)] değişkeler kümesi eşbütüleşik ise VAR modelide belirlee hata düzeltme terimii vektör hata düzeltme modelie (VECM) alımaması edesellik testleride spesifikasyo hatasıa ede olabilmektedir. Bu edele VAR yapısıda olası edeselliği yöüü tespit edebilmek içi değişkeleri her birii bağımsız değişke olarak kullaıldığı VECM modelie hata düzeltme terimlerii (ECT) dahil edilmesi faydalı olacaktır. Burada hareketle, Kırılga Beşli ülkelerii sermaye piyasaları arasıdaki kısa döem diamiklerii araştırmak içi Egle & Grager (1987) yötemie göre çok değişkeli hata düzeltme modelleri oluşturulmuştur. 84

11 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Ampirik Bulgular Çalışmada, Kırılga Beşli ülkeleri hisse seedi piyasa edeksleri logaritmik döüşüme uğratılarak aalize dahil edilmiştir. Logaritmik edeks serilerie ait taımlayıcı istatistikler hesaplaarak ve Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3: Hisse Seedi Piyasa Edekslerii Ait Özet İstatistikler LBIST LBVSP LJKSE LJSE LSNSX Ortalama Ortaca EYüksek EDüşük Std.Sapma Çarpıklık Basıklık Jarque-Bera (Olasılık) (0.000) (0.000) (0.000) (0.000) (0.000) Gözlem () Tablo 3 e göre, döemide hisse seedi piyasa edekslerii logaritmik serilerii ormal bir dağılım göstermediği çarpıklık ve basıklık değerleride alaşılmaktadır. Çükü ormal bir dağılım içi çarpıklık değeri 0, basıklık değerii de 3 olması bekleir. Basıklık istatistiği 3 ü geçtiği zama, dağılımı ormal dağılıma göre tepesi sivri olduğu ve böylesi bir dağılımıı aşırı değerler içerebileceği alaşılmaktadır. Edeks serilerii hepsii basıklık değerlerii 3 te küçük olması ice kuyruk özelliği gösterdikleri alamıa gelmektedir. Edeks serilerii çarpıklık değerlerii egatif olması serileri sola çarpık olduğuu göstermektedir. Edeks serilerii ormal dağılıma sahip olup olmadığı Jarque-Bera (JB) test istatistiği ile aaliz edilmiş ve hesaplaa test istatistiklerii 2 serbestlik dereceli χ2 tablosu değerleride büyük ve istatistikî olarak alamlı olmasıda dolayı borsa edeksleri ormal bir dağılıma sahip olduğu sıfır hipotezi reddedilmiş ve hiçbir edeks serisii ormal dağılım göstermediği tespit edilmiştir. Kırılga Beşli ülkelerii hisse seedi piyasa edekslerii logaritmik serileri arasıdaki korelasyo katsayıları Tablo 4 de verilmiştir. 85

12 Veli AKEL Tablo 4: Hisse Seedi Piyasa Edeksleri Arasıdaki Korelasyo Katsayıları LBIST LBIST LBVSP LJKSE LJSE LSNSX LBVSP LJKSE LJSE LSNSX Korelasyo tablosu icelediğide geel olarak aaliz kapsamıda değerledirile Kırılga Beşli ülkelerii sermaye piyasaları arasıda pozitif ayı zamada alamlı ve çok güçlü bir korelasyo ilişkisi olduğu görülmektedir. Öyle ki e düşük korelasyo katsayısı ile Brezilya ve Güey Afrika borsa edeksleri arasıda ike e yüksek korelasyo katsayısı ise ile Brezilya borsası ile Hidista borsası arasıdadır Birim Kök Testi Souçları Daha soraki aşamada ise hisse seedi piyasa edeksleride birim kökü varlığı araştırılmış ve bu amaçla Geelleştirilmiş Dickey Fuller (ADF) Birim Kök Testide faydalaılmıştır. Durağalık aalizi souçları Tablo 5 de gösterilmiştir. Tablo 5: Hisse Seedi Piyasa Edekslerii Birim Kök Testi Souçları Hisse Seedi Piyasa Edeksleri ADF (Düzey) ADF (Birici Fark) H0: Seride birim kök vardır. H0: Serii farkıda birim kök vardır. Sabit Terimli Sabit Terimli ve Tredli Sabit Terimli Sabit Terimli ve Tredli LBIST * * LBVSP * * LJKSE * * LJSE * * LSNSX * * * İlgili katsayılar %1 düzeyide alamlıdır. ADF testi uygulaa serileri düzeyde durağa olmadığı görülmektedir. Edeksleri birici derecede bütüleşik olup olmadıklarıı saptaması içi, durağalık testleri, serileri birici farklarıda tekrarlamış ve edeks serilerii farkları alıdığıda durağa olduğu başka bir ifadeyle serileri ayı derecede bütüleşik oldukları I(1) soucua varılmıştır. Acak değişkeleri ayı derecede bütüleşik olmaları uzu döemde her zama birlikte hareket 86

13 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp ettikleri alamıa gelmemektedir. Durağa olmaya iki ya da daha fazla seri arasıda uzu döemde bir ilişki olup olmadığı eşbütüleşme testi ile belirlemektedir Eşbütüleşme Aalizi Edeks serilerii birici farklarıda durağa oldukları belirledikte sora seriler arasıdaki uzu döem dege ilişkisii varlığı, Johase (1988) ve Johase & Juselius (1990) tarafıda geliştirile eşbütüleşme yötemie göre araştırılmıştır. Eşbütüleşme testi uygulamada öce, modelde kullaıla değişkelerle kısıtsız bir VAR modeli tahmi edilerek modeli gecikme sayısıı belirlemesi gerekmektedir. Zama serisi aalizleride literatür icelediğide, geellikle Schwarz Bilgi Kriterie (SC) ve Haa-Qui (HQ) kriterlerii temel alıdığı gecikme uzuluklarıı kullaıldığı görülmüştür. Tahmi edile VAR modelleride, SC ve HQ göre uygu gecikme uzuluğuu k=2 olduğua karar verilmiştir. Belirlee gecikme uzuluğu ile Johase (1988) ve Johase & Juselius (1990) eşbütüleşme testi souçları Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6 icelediğide, hesaplaa iz testi ve maksimum özdeğer istatistiklerii kritik değerlerle karşılaştırılması soucuda %5 alam düzeyide 1 adet eşbütüleşme vektörüü buluduğuu görülmektedir. Başka bir ifadeyle, hisse seedi piyasa edeksleri arasıda herhagi bir eşbütüleşme vektörü bulumadığıı ifade ede sıfır hipotezi, iz ve maksimum özdeğer testleri tarafıda reddedilmiştir. Ayrıca, hesaplaa test istatistikleri ilgili kritik değerde küçük olduğu içi r 1, r 2, r 3 ve r 4 olduğuu öe süre sıfır hipotezleri reddedilememiştir. Bu souçlara göre, aaliz döemi içeriside kırılga beşli ülkelerii sermaye piyasaları arasıda uzu döemli bir dege ilişkisii geçerli olduğuda söz etmek mümküdür. Tablo 6: Johase Eşbütüleşme Testi Souçları Değişkeler: LBIST, LBVSP, LJKSE, LJSE, LSNSX Gecikme Uzuluğu (k): 2 İz (Trace) İstatistiği Maksimum Özdeğer İstatistiği H 0 H 1 Test İstatistiği Kritik Değer(%5) H 0 H 1 Test İstatistiği Kritik Değer (%5) r=0 r ** r=0 r ** r 1 r r 1 r r 2 r r 2 r r 3 r r 3 r r 4 r= r 4 r= r, eşbütüleşik vektör sayısıı ; * * ise %5 alam düzeyide sıfır hipotezii reddedildiğii göstermektedir Nedesellik Testleri Eşbütüleşme aalizi değişkeler arasıda uzu döemli bir ilişkii olduğuu göstermesie rağme, Grager edeselliğii yöü ile ilgili herhagi bir bilgi vermemektedir. 87

14 Veli AKEL Egle & Grager (1987) a göre değişkeler arasıda eşbütüleşme buluması durumuda, değişkeler arasıda e azıda tek yölü bir edesellik ilişkiside bahsetmek mümküdür. Brezilya, Edoezya, Güey Afrika, Hidista ve Türkiye hisse seedi piyasaları arasıda bir eşbütüleşme ilişkisii varlığı tespit edildikte sora bu piyasalar arasıdaki kısa döemli edesellik ilişkisii geçerliliği, Egle & Grager (1987) tarafıda öerile Vektör Hata Düzeltme Modeli (VECM) ile araştırılmıştır. Bu yöteme göre bağımlı değişkedeki değişimleri, açıklayıcı değişkelerdeki değişmeler ile hata düzeltme katsayısıı gecikmeli bir foksiyou olarak aşağıdaki gibi modellemek mümküdür. / / / / DLBISTt = a1+ a11dlbistt-1+ a12dlbvspt- i+ a13dljkset-i+ a14dljset / + a 15DLSNSX - + } ECM - + f t i 1 t 1 1t -i (8) / / / / DLBVSPt = a2+ a21dlbvspt -1+ a22dlbistt-i+ a23dljkset-i+ a24dljset / + a 25DLSNSX - + } ECM -1 + f t i 2 t 2t -i (9) / / / / DLJKSEt = a3+ a31dljkset-1+ a32dlbistt-i+ a33dlbvspt- i+ a34dljset / + a 35DLSNSX - + } ECM - + f t i 3 t 1 3t -i (10) / / / / DLJSEt = a4+ a41dljset-1+ a42dlbistt-i+ a43dlbvspt- i+ a44dljkset / + a 45DLSNSX - + } ECM - + f t i 4 t 1 4t -i (11) / / / / DLSNSXt = a5+ a51dlsnsxt-1+ a52dlbistt-i+ a53dlbvspt- i+ a54dljkset / + a 55DLJSE - + } ECM - + f t i 5 t 1 5t -i (12) Yukarıdaki, hata düzeltme modelleride her değişke içi optimal gecikme uzuluğu Akaike Bilgi Kriteri e (AIC) göre belirlemektedir. Vektör hata düzeltme modelie göre ortaya çıka edeselliği kayağıı belirleebilmesi içi, açıklayıcı değişkeleri bütü katsayılarıa beraber uygulaa Wald testie ve uzu döem eşbütüleşme ilişkiside elde edile bir döem gecikmeli hata düzeltme terimlerii katsayılarıa uygulaa t testie bakılması gerekmektedir. Uygulaa Wald testi soucuda açıklayıcı değişkeleri katsayılarıı grup olarak F istatistiğie göre istatistiksel olarak alamlı olması durumuda kısa döem edeselliği geçerli olduğu soucuu çıkarmak mümküdür. Ayrıca, hata düzeltme terimlerii katsayılarıı t istatistiğie göre alamlı çıkması durumuda ise uzu döem edesellikte bahsedilmektedir. Öreği Model 8 de α 12 terimii alamlı çıkması, kısa döemde Brezilya 88

15 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Borsası, İstabul Borsasıı Grager edeidir şeklide yorumlamalıdır. Uzu döem bir değişkei diğer değişkelerle ola edesellik ilişkisi, hata düzeltme katsayılarıı (ψ i ) t testi ile alamlılığı test edilerek karar verilmektedir. Başka bir ifadeyle, uzu döem modelide elde edile hata terimii bir gecikmeli değeri, kısa döemde meydaa gele şoklarda sora sistemi uzu döem degesie uyarlama hızıı göstermektedir. Hisse seedi piyasa edeksleri arasıda kısa ve uzu döem edesellik ilişkisii araştırmak amacıyla oluşturula vektör hata düzeltme modellerie ilişki test souçları Tablo 7, Tablo 8, Tablo 9, Tablo 10 ve Tablo 11 de gösterilmiştir. Oluşturula VECM modellerii hepside hata düzeltme terimi katsayılarıı (ψ i ) istatistiki olarak alamlı çıkmış olması, bu modellerde uzu döem edesellik etkisii varlığı yöüde ipuçları vermektedir. Tablo 7: VECM Grager Nedesellik Testi Souçları (BIST) ΔLBIST (0.1479) Taısal testler ΔLBVSP (0.2557) Model (8) Kısa Döem ΔLJKSE (0.2217) ΔLJSE 2.482*** (0.0843) ΔLSNSX 2.781*** (0.0627) Katsayı Olasılık R Düzeltilmiş-R F-statistics (0.001) Breusch-Godfrey LM (0.766) Ramsey Reset (0.254) DW Uzu Döem ECM t * (0.0073) BIST i diğer borsalar ile kısa döem edesellik ilişkisii göstere yukarıdaki souçlara göre, BIST edeksi sadece JSE ile SNSX edekslerii gecikmeli değerleride alamlı olarak etkilemiştir. Başka bir ifadeyle, kısa döemde JSE ve SNSX edeksleri, BIST edeksi üzeride, %10 güveilirlik düzeyide istatistiki olarak alamlı bir etkiye sahiptir. Kurula hata düzeltme modelie ilişki taısal (diagostik) testler modelde spesifikasyo hatasıı olmadığıı göstermektedir. Model 8 i hata düzeltme katsayısı (ECM t-1 ) ise egatif ve alamlı çıkmıştır. Bu katsayıı egatif ve alamlı olması, hisse seedi piyasaları arasıda kısa döemde meydaa gele sapmaları uzu döemde ortada kalktığıı ve edeksleri yeide uzu döemli degesie yakısadığıı göstermektedir. ECM t-1 = olduğua göre, uzu döemli dege değeride sapmaları, her hafta %3.9 uu veya 1/0.039=25.6 hafta sora tamame ortada kalktığı alaşılmaktadır. 89

16 Veli AKEL Tablo 8: VECM Grager Nedesellik Testi Souçları (BVSP) ΔLBVSP 4.649* (0.0099) Taısal testler ΔLBIST (0.6066) Kısa Döem ΔLJKSE (0.1256) Model (9) ΔLJSE (0.6227) Katsayı R Düzeltilmiş-R ΔLSNSX 2.415** (0.0901) Olasılık F-statistics (0.001) Breusch-Godfrey LM (0.727) Ramsey Reset (0.030) DW Uzu Döem ECMt ** (0.0227) BVSP i diğer borsalar ile kısa döem edesellik ilişkisii göstere yukarıdaki hata düzeltme modelii souçlarıa göre (Tablo 8), BVSP edeksi sadece SNSX edeksii gecikmeli değerleride alamlı olarak etkilemiştir. Başka bir ifadeyle, kısa döemde SNSX edeksi, BVSP edeksi üzeride, %10 güveilirlik düzeyide istatistiki olarak alamlı bir etkiye sahiptir. (9) olu hata düzeltme modelii souçları, taısal test istatistikleriyle uyumlu gözükmektedir. Model 9 u hata düzeltme katsayısı (ECM t-1 ) egatif ve alamlıdır. ECM t-1 = olması, uzu döemli dege değeride sapmaları, her hafta %3.5 ii veya 1/0.035=28.6 hafta sora tamame ortada kalktığıı göstermektedir. Tablo 9: VECM Grager Nedesellik Testi Souçları (JKSE) ΔLJKSE * (0.000) Taısal testler ΔLBIST 2.885** (0.0350) Model (10) Kısa Döem ΔLBVSP 2.556*** (0.0543) ΔLJSE (0.1352) ΔLSNSX 7.820* (0.000) Katsayı Olasılık R Düzeltilmiş-R F-statistics (0.000) Breusch-Godfrey LM (0.560) Ramsey Reset (0.087) DW Uzu Döem ECMt *** (0.0599) 90

17 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp JKSE edeksii diğer borsa edeksleri ile ola kısa döem edesellik ilişkisi Tablo 9 da görülmektedir. Bua göre, JKSE edeksi, kedisii gecikmeli değeri ile BIST, BVSP ve SNSX edekslerii farklarıı gecikmeli değerleride alamlı olarak etkilemektedir. Başka bir ifadeyle, kısa döemde BIST edeksi %5, BVSP edeksi, %10, SNSX ise %1 alamlılık düzeyide JKSE üzeride istatistikî olarak alamlı bir etkiye sahiptir. Hata düzeltme modeli, taısal test istatistikleri açısıda uygu ve başarılı bir modeldir. Model 10 u hata düzeltme katsayısı (ECT t-1 ) ise egatif ve alamlıdır. ECT t-1 = olduğua göre, uzu döemli dege değeride sapmaları, her hafta %1.6 sıı veya döem olarak ifade edilecek olursa 1/0.016=62.5 hafta sora sapmaları hepsi ortada kalkmaktadır. Tablo 10: VECM Grager Nedesellik Testi Souçları (JSE) Model (11) Kısa Döem ΔLJSE * (0.0000) Taısal testler ΔLBIST (0.1342) ΔLBVSP * (0.0000) ΔLJKSE 3.315** (0.0369) ΔLSNSX * (0.000) Uzu Döem ECMt ** (0.0130) Katsayı Olasılık R Düzeltilmiş-R F-statistics (0.000) Breusch-Godfrey LM (0.468) Ramsey Reset (0.002) DW JSE edeksii diğer borsa edeksleri ile ola kısa döem edesellik ilişkisi Tablo 10 da gösterilmektedir. Tabloya göre, JSE edeksi, kedisii ve BVSP, JKSE ve SNSX edekslerii gecikmeli değerleride alamlı olarak etkilemektedir. Başka bir ifadeyle, kısa döemde JKSE edeksi %5, BVSP ile SNSX edeksleri ise %1 güveilirlik düzeyide JSE üzeride istatistiki olarak alamlı bir etkiye sahiptir. (11) olu hata düzeltme modelii regresyo souçları, taısal test istatistikleriyle uyumlu gözükmektedir. Model 11 i hata düzeltme katsayısı (ECT t-1 ) ise egatif ve alamlıdır. ECT t-1 = olduğua göre, uzu döemli dege değeride sapmaları her hafta %2.1 i veya döem olarak ifade edilecek olursa 1/0.021=47.6 hafta sora hepsi ortada kalkmaktadır. 91

18 Veli AKEL Tablo 11: VECM Grager Nedesellik Testi Souçları (SNSX) ΔLSNSX 4.089* (0.0068) Taısal testler ΔLBIST 2.170*** (0.0903) Kısa Döem ΔLBVSP 3.744** (0.0110) Model (12) Katsayı R Düzeltilmiş-R ΔLJSE (0.3141) Olasılık F-statistics (0.000) Breusch-Godfrey LM (0.684) Ramsey Reset (0.1223) DW ΔLJKSE 4.274* (0.0053) Uzu Döem ECMt ** (0.0116) SNSX edeksii diğer borsa edeksleri ile ola kısa döem edesellik ilişkisi Tablo 11 de verilmiştir. Tablo 11 de, SNSX edeksii, BIST, BVSP ve JKSE edekslerii gecikmeli değerleride alamlı olarak etkilediği görülmektedir. Başka bir ifadeyle, kısa döemde BIST edeksi %10, BVSP edeksi %5 ve JKSE edeksi de %1 güveilirlik düzeyide SNSX edeksi üzeride istatistiki olarak alamlı bir etkiye sahiptir. 12 olu hata düzeltme modelii regresyo souçları, taısal test istatistikleriyle uyumludur. Model 12 i hata düzeltme katsayısı (ECT t-1 ) ise egatif ve alamlıdır. ECT t-1 = olması, uzu döemli dege değeride sapmaları her hafta %4.9 uu ortada kalktığıı veya SNSX Edeksii 1/0.049 = 20.4 hafta sora dege değerie ulaşacağıı göstermektedir. Yukarıda 5 hata düzeltme modelii souçları geel olarak değerledirildiğide, BIITS ülkelerii hisse seedi piyasa edeksleri arasıdaki edesellik ilişkisii yöüü Şekil 3 de daha açık bir şekilde görmek mümküdür. Şekil 3 e göre, SNSX edeksi, diğer edeksleri hepsiyle kısa döem edesellik ilişki içerisidedir. SNSX edeksii, BIST, BVSP ve JKSE edeksleriyle çift yölü edeselliği varke, sadece JSE edeksie doğru tek yölü bir etkiye sahiptir. Şekil 3 t e görüleceği üzere, BIST edekside JKSE edeksie tek yölü, BVSP edekside JKSE ve JSE edekslerie tek yölü, JKSE edekside JSE ye tek yölü, JSE edekside BIST e tek yölü bir edesellik ilişkisi bulumaktadır. 92

19 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Şekil 3: Hisse Seedi Piyasa Edeksleri Arasıdaki Kısa Döem Nedesellik İlişkileri 6. Souç 22 Mayıs 2013 tarihide Fed i tahvil alımlarıda azaltıma gideceğii açıklamasıda sora Türkiye i de aralarıda olduğu bazı gelişmekte ola ekoomileri cari açık, yüksek eflasyo, düşük büyüme hızları gibi bazı yapısal kırılgalıkları edeiyle bu ülkeleri hem para hem de sermaye piyasalarıda öemli dalgalamalar görülmüştür. Kırılga Beşli olarak adladırıla ve BIITS olarak kısaltıla Brezilya, Hidista, Edoezya, Türkiye, Güey Afrika hisse seedi piyasaları arasıda kısa ve uzu döemli dege ilişkilerii geçerli olup olmadığı sorusu bu çalışmaı kousuu oluşturmuştur. Bu çalışmada, Kırılga Beşli ülkeleri hisse seedi piyasa edekslerii Kasım Aralık 2013 döemideki haftalık kapaış verileri kullaılarak Johase eşbütüleşme aalizi ile Grager edesellik testi yapılmıştır. Johase eşbütüleşme testi souçlarıa göre aaliz döemi içeriside BIITS ülkelerii sermaye piyasaları arasıda uzu döemli bir dege ilişkisii geçerli olduğu tespit edilmiştir. Brezilya, Edoezya, Güey Afrika, Hidista ve Türkiye hisse seedi piyasaları arasıda bir eşbütüleşme ilişkisii varlığı tespit edildikte sora bu piyasalar arasıdaki kısa döemli edesellik ilişkisii geçerliliği, Egle&Grager (1987) tarafıda öerile Vektör Hata Düzeltme Modeli (VECM) ile araştırılmıştır. VECM souçlarıa göre, hisse seedi piyasa edeksleri kapmasıda Hidista ı diğer ülkeleri hepsiyle kısa döem edesellik ilişki içeriside olduğu, Türkiye de Edoezya ya tek yölü, Brezilya da Edoezya ve Güey Afrika ya tek yölü, Edoezya da Güey Afrika ya tek yölü, Güey Afrika da Türkiye ye tek yölü bir Grager edeselliğii geçerli olduğu tespit edilmiştir. Kısaca ifade etmek gerekirse, kırılga beşli ülkeleri arasıda geçerli ola eşbütüleşme ilişkisi edeiyle bu ülkeleri hisse seedi piyasaları arasıda uluslararası portföy çeşitledirmesi ve arbitraj yaparak ekstra kazaç elde etme imkaıı olmadığı soucua ulaşılmıştır. 93

20 Veli AKEL Çalışmada, araştırma yötemi olarak yapısal kırılmalı ekoometrik modeller kullaıldığıda ulaşıla souçları değişebileceği ifade edilebilir. Burada dikkate edilmesi gereke diğer bir araştırma sıırlılığı ise aaliz döemi ile ilgilidir. Aaliz döemi olarak daha kısa veya daha uzu bir döem seçilmesi durumuda bulguları farklılaşabilmesi de mümküdür. Buda dolayı, ileride yapılacak çalışmalarda Kırılga Beşli ülkelerii ekoomik yöde kırılga oldukları temel göstergeleri fiasal piyasalar üzerideki etkisi, daha kısa veya daha uzu döemleri kapsayacak şekilde farklı edesellik ve eşbütüleşme modelleri kullaılarak araştırılabilir. Ayrıca, Fed i tahvil alımıı azaltma programıı açıklamasıda soraki döemde kırılga beşli ülkeleri arasıdaki volatilite yayılma etkisii geçerliliği çok değişkeli Geelleştirilmiş Otoregresif Koşullu Değişe Varyas (GARCH) modelleri ile test edilebilir. Kayakça Akta, B., Madaci, P. E., Kopurlu, B. S., & Erseer, B. (2009). Behaviour of emergig stock markets i the global fiacial meltdow: Evidece from Bric-a. Africa Joural of Busiess Maagemet, 3(7), Arshaapalli B., Doukas J., & Lag L. (1995). Pre- ad post-october 1987 stock market likages betwee U.S. ad Asia markets. Pacific-Basi Fiace Joural, 3, Asteriou D., & Hall S. G. (2007). Applied ecoometrics: A moder approach usig eviews ad microfit. Palgrave Macmilla. Bessler D., & Yag, J. (2003). The structure of iterdepedece i iteratioal stock markets. Joural of Iteratioal Moey ad Fiace, 22, Bozoklu, Ş., & Saydam, İ. M. (2010). BRIC Ülkeleri ve Türkiye Arasıdaki Sermaye Piyasaları Etegrasyouu Parametrik ve Parametrik Olmaya Eşbütüleşme Testleri ile Aalizi. Maliye Dergisi, 159, Boztosu, D., & Çelik, T. (2011). Türkiye borsasıı Avrupa borsaları ile eşbütüleşme aalizi. Süleyma Demirel Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(1), Brooks, C. (2008). Itroductory ecoometrics for fiace. Secod Editio, New York: Cambridge Uiversity Press. Che G., Firth M., & Rui O. (2002). Stock market likages: Evidece from Lati America. Joural of Bakig ad Fiace, 26, Chittedi, K. R. (2009). Global stock markets developmet ad itegratio: With special referece to BRIC coutries, /1/MPRA _paper_18602.pdf Choudhry, T. (1997). Stochastic treds i stock prices: Evidece from Lati America markets. Joural of Macroecoomics, 19, Çıtak, L., & Gözbaşı, O. (2007). İMKB ile bazı öde gele gelişmiş ve gelişmekte ola ülke borsaları arasıdaki bütüleşmei temel edeks ve aa sektör edeksleri temelide aalizi. Dokuz Eylül Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), Egle, R.F., & Grager, C.W.J. (1987). Coitegratio ad error correctio: Represetatio., estimatio ad testig. Ecoometrica, 55,

BÜYÜME VE İHRACAT ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

BÜYÜME VE İHRACAT ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ BÜYÜME VE İHRACAT ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ Yrd. Doç. Dr. Erdal Demirha Afyo Kocatepe Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Özet Bu çalışma Türkiye de 1990 yılıı ilk çeyreğide

Detaylı

BİST ile yükselen piyasalara ait endeksler arasındaki eş bütünleşme ve nedenselliğin test edilmesi; yatırımcılar açısından çeşitlendirme fırsatları

BİST ile yükselen piyasalara ait endeksler arasındaki eş bütünleşme ve nedenselliğin test edilmesi; yatırımcılar açısından çeşitlendirme fırsatları Iteratioal Joural of Huma Scieces ISSN:2458-9489 Volume 14 Issue 4 Year: 2017 Test for coitegratio ad causality betwee ISE ad emergig market ıdices; diversificatio opportuities for ıvestors 1 BİST ile

Detaylı

ISF404 SERMAYE PİYASALARI VE MENKUL KIYMETYÖNETİMİ

ISF404 SERMAYE PİYASALARI VE MENKUL KIYMETYÖNETİMİ 8. HAFTA ISF404 SERMAYE PİYASALARI VE MENKUL KIYMETYÖNETİMİ PORTFÖY YÖNETİMİ II Doç.Dr. Murat YILDIRIM muratyildirim@karabuk.edu.tr Geleeksel Portföy Yaklaşımı, Bu yaklaşıma göre portföy bir bilim değil,

Detaylı

Ki- kare Bağımsızlık Testi

Ki- kare Bağımsızlık Testi PARAMETRİK OLMAYAN İSTATİSTİKSEL TEKNİKLER Prof. Dr. Ali ŞEN Ki- kare Bağımsızlık Testi Daha öceki bölümlerde ölçümler arasıdaki ilişkileri asıl iceleeceğii gördük. Acak sıklıkla ilgileile veriler ölçüm

Detaylı

BÖLÜM 3 YER ÖLÇÜLERİ. Doç.Dr. Suat ŞAHİNLER

BÖLÜM 3 YER ÖLÇÜLERİ. Doç.Dr. Suat ŞAHİNLER BÖLÜM 3 YER ÖLÇÜLERİ İkici bölümde verileri frekas tablolarıı hazırlaması ve grafikleri çizilmesideki esas amaç; gözlemleri doğal olarak ait oldukları populasyo dağılışıı belirlemek ve dağılışı geel özelliklerii

Detaylı

Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 2, 2011 225

Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 2, 2011 225 Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 2, 2011 225 İKTİSADİ BÜYÜMEDE FİNANSAL GELİŞMENİN ETKİSİ: D-8 ÜLKELERİNDE NEDENSELLİK İLİŞKİSİ Murat NİŞANCI (*) İlyas KARABIYIK

Detaylı

NOT: BU DERS NOTLARI TEMEL EKONOMETRİ-GUJARATİ KİTABINDAN DERLENMİŞTİR. HAFTA 1 İST 418 EKONOMETRİ

NOT: BU DERS NOTLARI TEMEL EKONOMETRİ-GUJARATİ KİTABINDAN DERLENMİŞTİR. HAFTA 1 İST 418 EKONOMETRİ NOT: BU DERS NOTLARI TEMEL EKONOMETRİ-GUJARATİ KİTABINDAN DERLENMİŞTİR. KULLANILAN ŞEKİLLERİN VE NOTLARIN TELİF HAKKI KİTABIN YAZARI VE BASIM EVİNE AİTTİR. HAFTA 1 İST 418 EKONOMETRİ Ekoometri: Sözcük

Detaylı

TÜRKİYE DE KAYITDIŞI EKONOMİ VE BÜYÜME İLİŞKİSİ

TÜRKİYE DE KAYITDIŞI EKONOMİ VE BÜYÜME İLİŞKİSİ ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 5, 2007, ss. 7-87. TÜRKİYE DE KAYITDIŞI EKONOMİ VE BÜYÜME İLİŞKİSİ Doç.Dr. Gülsüm AKALIN Marmara Üiversitesi İİBF İktisat Bölümü gulsum@marmara.edu.tr Öğr.Gör.

Detaylı

BİYOİSTATİSTİK İstatistiksel Tahminleme ve Hipotez Testlerine Giriş Dr. Öğr. Üyesi Aslı SUNER KARAKÜLAH

BİYOİSTATİSTİK İstatistiksel Tahminleme ve Hipotez Testlerine Giriş Dr. Öğr. Üyesi Aslı SUNER KARAKÜLAH BİYOİSTATİSTİK İstatistiksel Tahmileme ve Hipotez Testlerie Giriş Dr. Öğr. Üyesi Aslı SUNER KARAKÜLAH Ege Üiversitesi, Tıp Fakültesi, Biyoistatistik ve Tıbbi Bilişim AD. Web: www.biyoistatistik.med.ege.edu.tr

Detaylı

ALTERNATİF SİSTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI

ALTERNATİF SİSTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI ALTERNATİF SİSTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI Bezetimi e öemli faydalarıda birisi, uygulamaya koymada öce alteratifleri karşılaştırmaı mümkü olmasıdır. Alteratifler; Fabrika yerleşim tasarımları Alteratif üretim

Detaylı

SESSION 6E: Kalkınma I 871

SESSION 6E: Kalkınma I 871 SESSION 6E: Kalkıma I 871 Kuzet Eğrisi Bağlamıda Türkiye de Fiasal Gelişme ve Gelir Eşitsizliği İlişkisii Aalizi Aalysig the Relatioships betwee Fiacial Developmet ad Icome Iequality i Turkey as a Parallel

Detaylı

DÖVĠZ KURU DALGALANMALARININ TARIMSAL DIġ TĠCARETE ETKĠSĠ: TÜRKĠYE ÖRNEĞĠ. Doç. Dr. ErĢan SEVER Aksaray Üniviversitesi ĠĠBF Ġktisat Bölümü

DÖVĠZ KURU DALGALANMALARININ TARIMSAL DIġ TĠCARETE ETKĠSĠ: TÜRKĠYE ÖRNEĞĠ. Doç. Dr. ErĢan SEVER Aksaray Üniviversitesi ĠĠBF Ġktisat Bölümü DÖVĠZ KURU DALGALANMALARININ TARIMSAL DIġ TĠCARETE ETKĠSĠ: TÜRKĠYE ÖRNEĞĠ THE EFFECT OF EXCHANGE RATE VOLATILITY ON AGRICULTURAL FOREIGN TRADE: THE CASE OF TURKEY Doç. Dr. ErĢa SEVER Aksaray Üiviversitesi

Detaylı

İstanbul Göztepe Bölgesinin Makine Öğrenmesi Yöntemi ile Rüzgâr Hızının Tahmin Edilmesi

İstanbul Göztepe Bölgesinin Makine Öğrenmesi Yöntemi ile Rüzgâr Hızının Tahmin Edilmesi Makie Tekolojileri Elektroik Dergisi Cilt: 8, No: 4, 011 (75-80) Electroic Joural of Machie Techologies Vol: 8, No: 4, 011 (75-80) TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR www.tekolojikarastirmalar.com e-issn:1304-4141

Detaylı

Türkiye de Turizm ve İhracat Gelirlerinin Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisinin Testi: Eşbütünleşme ve Nedensellik Analizi

Türkiye de Turizm ve İhracat Gelirlerinin Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisinin Testi: Eşbütünleşme ve Nedensellik Analizi Süleyma Demirel Üiversiesi, Fe Bilimleri Esiüsü Dergisi, 6-2 ( 202), 20-2 Türkiye de Turizm ve İhraca Gelirlerii Ekoomik Büyüme Üzerideki Ekisii Tesi: Eşbüüleşme ve Nedesellik Aalizi Esra POLAT, Süleyma

Detaylı

ISF404 SERMAYE PİYASALAR VE MENKUL KIYMETLER YÖNETİMİ

ISF404 SERMAYE PİYASALAR VE MENKUL KIYMETLER YÖNETİMİ 4. HAFTA ISF44 SERMAYE PİYASALAR VE MENKUL KIYMETLER YÖNETİMİ PARANIN ZAMAN DEĞERİ VE GETİRİ ÇEŞİTLERİ Doç. Dr. Murat YILDIRIM muratyildirim@karabuk.edu.tr 2 Paraı Zama Değeri Paraı Zama Değeri Yatırım

Detaylı

ALTERNATİF SİSTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI

ALTERNATİF SİSTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI µ µ içi Güve Aralığı ALTERNATİF İTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMAI Bezetimi e öemli faydalarıda birisi, uygulamaya koymada öce alteratifleri karşılaştırmaı mümkü olmasıdır. Alteratifler; Fabrika yerleşim tasarımları

Detaylı

OKUL ÖNCESİ DÖNEM İŞİTME ENGELLİLERDE MÜZİK EĞİTİMİ İLE ÇOCUKLARIN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE TERAPÖTİK BİR ÇALIŞMA

OKUL ÖNCESİ DÖNEM İŞİTME ENGELLİLERDE MÜZİK EĞİTİMİ İLE ÇOCUKLARIN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE TERAPÖTİK BİR ÇALIŞMA Joural of Research i Educatio ad Teachig OKUL ÖNCESİ DÖNEM İŞİTME ENGELLİLERDE MÜZİK EĞİTİMİ İLE ÇOCUKLARIN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE TERAPÖTİK BİR ÇALIŞMA Yard.Doç.Dr. Tüli Malkoç Marmara Üiversitesi

Detaylı

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 27, Hazira 2016, s. 331-349 İsmail KAVAZ 1 Fatih Cemil ÖZBUĞDAY 2 ENERJİDE DIŞA BAĞIMLILIK VE ENERJİ VERİMLİLİĞİ ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ: TÜRKİYE

Detaylı

Ekonomik Büyüme ve Finansal Gelişme İlişkisi: Türkiye Örneği The Relationship between Financial Development and Economic Growth: The Case of Turkey

Ekonomik Büyüme ve Finansal Gelişme İlişkisi: Türkiye Örneği The Relationship between Financial Development and Economic Growth: The Case of Turkey 814 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2016 Ekoomik Büyüme ve Fiasal Gelişme İlişkisi: Türkiye Öreği The Relatioship betwee Fiacial Developmet ad Ecoomic Growth: The Case of Turkey Ph.D. Cadidate

Detaylı

MEKANİK TESİSATTA EKONOMİK ANALİZ

MEKANİK TESİSATTA EKONOMİK ANALİZ MEKANİK TESİSATTA EKONOMİK ANALİZ Mustafa ÖZDEMİR İ. Cem PARMAKSIZOĞLU ÖZET Düya çapıda rekabeti ö plaa çıktığı bu gükü şartlarda, e gelişmiş ürüü, e kısa sürede, e ucuza üretmek veya ilk yatırım ve işletme

Detaylı

Bileşik faiz hesaplamalarında kullanılan semboller basit faizdeki ile aynıdır. Temel formüller ise şöyledir:

Bileşik faiz hesaplamalarında kullanılan semboller basit faizdeki ile aynıdır. Temel formüller ise şöyledir: 1 BİLEŞİK FAİZ: Basit faiz hesabı kısa vadeli(1 yılda az) kredi işlemleride uygulaa bir metot idi. Ayrıca basit faiz metoduda her döem içi aapara sabit kalmakta olup o döem elde edile faiz tutarı bir soraki

Detaylı

ISL 418 Finansal Vakalar Analizi

ISL 418 Finansal Vakalar Analizi 23.3.218 2. HAFTA ISL 18 Fiasal Vakalar Aalizi Paraı Zama Değeri Doç. Dr. Murat YILDIRIM muratyildirim@karabuk.edu.tr 2 Paraı Zama Değeri Paraı Zama Değeri Yatırım ve fiasma kararlarıda rasyoelliği yakalamak

Detaylı

HİPOTEZ TESTLERİ. İstatistikte hipotez testleri, karar teorisi olarak adlandırılır. Ortaya atılan doğru veya yanlış iddialara hipotez denir.

HİPOTEZ TESTLERİ. İstatistikte hipotez testleri, karar teorisi olarak adlandırılır. Ortaya atılan doğru veya yanlış iddialara hipotez denir. HİPOTEZ TETLERİ İstatistikte hipotez testleri, karar teorisi olarak adladırılır. Ortaya atıla doğru veya yalış iddialara hipotez deir. Öreği para hilesizdir deildiğide bu bir hipotezdir. Ortaya atıla iddiaya

Detaylı

İstatistik ve Olasılık

İstatistik ve Olasılık İstatistik ve Olasılık Ders 3: MERKEZİ EĞİLİM VE DAĞILMA ÖLÇÜLERİ Prof. Dr. İrfa KAYMAZ Taım Araştırma souçlarıı açıklamasıda frekas tablosu ve poligou isteile bilgiyi her zama sağlamayabilir. Verileri

Detaylı

İstatistik ve Olasılık

İstatistik ve Olasılık İstatistik ve Olasılık Ders 3: MERKEZİ EĞİLİM VE DAĞILMA ÖLÇÜLERİ Prof. Dr. İrfa KAYMAZ Taım Araştırma souçlarıı açıklamasıda frekas tablosu ve poligou isteile bilgiyi her zama sağlamayabilir. Verileri

Detaylı

KALİTE VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME İÇİN MÜŞTERİ GERİ BİLDİRİMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

KALİTE VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME İÇİN MÜŞTERİ GERİ BİLDİRİMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Altı Sigma Yalı Koferasları (9- Mayıs 8) KALİTE VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME İÇİN MÜŞTERİ GERİ BİLDİRİMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Serka ATAK Evre DİREN Çiğdem CİHANGİR Murat Caer TESTİK ÖZET Ürü ve hizmet kalitesii

Detaylı

Diziler ve Seriler ÜNİTE. Amaçlar. İçindekiler. Yazar Prof.Dr. Vakıf CAFEROV

Diziler ve Seriler ÜNİTE. Amaçlar. İçindekiler. Yazar Prof.Dr. Vakıf CAFEROV Diziler ve Seriler Yazar Prof.Dr. Vakıf CAFEROV ÜNİTE 7 Amaçlar Bu üiteyi çalıştıkta sora; dizi kavramıı taıyacak, dizileri yakısaklığıı araştırabilecek, sosuz toplamı alamıı bilecek, serileri yakısaklığıı

Detaylı

BASAMAK ATLAYARAK VEYA FARKLI ZIPLAYARAK İLERLEME DURUMLARININ SAYISI

BASAMAK ATLAYARAK VEYA FARKLI ZIPLAYARAK İLERLEME DURUMLARININ SAYISI Projesii Kousu: Bir çekirgei metre, metre veya 3 metre zıplayarak uzuluğu verile bir yolu kaç farklı şekilde gidebileceği ya da bir kişii veya (veya 3) basamak atlayarak basamak sayısı verile bir merdivei

Detaylı

2016 YILI I.DÖNEM AKTÜERLİK SINAVLARI RİSK ANALİZİ VE AKTÜERYAL MODELLEME. aşağıdaki seçeneklerden hangisinde verilmiştir? n exp 1.

2016 YILI I.DÖNEM AKTÜERLİK SINAVLARI RİSK ANALİZİ VE AKTÜERYAL MODELLEME. aşağıdaki seçeneklerden hangisinde verilmiştir? n exp 1. 06 YILI I.DÖNEM AKTÜERLİK SINAVLARI Soru Toplam hasar miktarı S i olasılık ürete foksiyou X x i PS ( t) = E( t ) = exp λi( t ) ise P S(0) aşağıdaki seçeeklerde hagiside verilmiştir? A) 0 B) C) exp λ i

Detaylı

İSTATİSTİK 2. Tahmin Teorisi 07/03/2012 AYŞE S. ÇAĞLI. aysecagli@beykent.edu.tr

İSTATİSTİK 2. Tahmin Teorisi 07/03/2012 AYŞE S. ÇAĞLI. aysecagli@beykent.edu.tr İSTATİSTİK 2 Tahmi Teorisi 07/03/2012 AYŞE S. ÇAĞLI aysecagli@beyket.edu.tr İstatistik yötemler İstatistik yötemler Betimsel istatistik Çıkarımsal istatistik Tahmi Hipotez testleri Nokta tahmii Aralık

Detaylı

MADENCİLİK YATIRIM PROJELERİNİN SOSYAL KARLILIK ANALİZİYLE DEĞERLENDİRİLMESİ

MADENCİLİK YATIRIM PROJELERİNİN SOSYAL KARLILIK ANALİZİYLE DEĞERLENDİRİLMESİ MADENCİLİK, Cilt 42, Sayı 3, Sayfa 25-30, Eylül 2003 Vol. 42, No. 3, pp 25-30, September 2003 MADENCİLİK YATIRIM PROJELERİNİN SOSYAL KARLILIK ANALİZİYLE DEĞERLENDİRİLMESİ Appraisal of Miig Ivestmet Projects

Detaylı

Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi 4. Hafta. Dr. Mevlüt CAMGÖZ

Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi 4. Hafta. Dr. Mevlüt CAMGÖZ Yatırım Aalizi ve Portföy Yöetimi 4. Hafta Dr. Mevlüt CAMGÖZ İçerik Çeşitledirme Riski Kayakları ve Risk Türleri Portföyü Risk ve Getirisi Riskli Varlık Portföyüü Belirlemesi Markowitz Portföy Teorisi

Detaylı

TĐCARĐ MATEMATĐK - 5.2 Bileşik Faiz

TĐCARĐ MATEMATĐK - 5.2 Bileşik Faiz TĐCARĐ MATEMATĐK - 5 Bileşik 57ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER: Örek 57: 0000 YTL yıllık %40 faiz oraıyla yıl bileşik faiz ile bakaya yatırılmıştır Bu paraı yılı souda ulaşacağı değer edir? IYol: PV = 0000 YTL = PV (

Detaylı

İşlenmemiş veri: Sayılabilen yada ölçülebilen niceliklerin gözlemler sonucu elde edildiği hali ile derlendiği bilgiler.

İşlenmemiş veri: Sayılabilen yada ölçülebilen niceliklerin gözlemler sonucu elde edildiği hali ile derlendiği bilgiler. OLASILIK VE İSTATİSTİK DERSLERİ ÖZET NOTLARI İstatistik: verileri toplaması, aalizi, suulması ve yorumlaması ile ilgili ilkeleri ve yötemleri içere ve bu işlemleri souçlarıı probabilite ilkelerie göre

Detaylı

TÜRKİYE DE PARA POLİTİKASININ YAPISI VE PARA KURALI: DÖNEMİ 1

TÜRKİYE DE PARA POLİTİKASININ YAPISI VE PARA KURALI: DÖNEMİ 1 TÜRKİYE DE PARA POLİTİKASININ YAPISI VE PARA KURALI: 1990-2013 DÖNEMİ 1 Yazar/Author: Yrd. Doç. Dr. / Asst. Prof. Dr Nüket Kırcı ÇEVİK 2 Prof. Dr. M. Vedat PAZARLIOĞLU 3 Özet Bu çalışmada, Türkiye öreğide

Detaylı

DOĞRUSAL PROGRAMLAMA İLE PORTFÖY OPTİMİZASYONU VE İMKB VERİLERİNE UYGULANMASI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA

DOĞRUSAL PROGRAMLAMA İLE PORTFÖY OPTİMİZASYONU VE İMKB VERİLERİNE UYGULANMASI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA DOĞRUSAL PROGRAMLAMA İLE PORTFÖY OPTİMİZASYONU VE İMKB VERİLERİNE UYGULANMASI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA Filiz KARDİYEN (*) Özet: Portföy seçim problemi içi klasik bir yaklaşım ola karesel programlama yötemi,

Detaylı

Cebirsel Olarak Çözüme Gitmede Wegsteın Yöntemi

Cebirsel Olarak Çözüme Gitmede Wegsteın Yöntemi 3 Cebirsel Olarak Çözüme Gitmede Wegsteı Yötemi Bu yötem bir izdüşüm tekiğie dayaır ve yalış pozisyo olarak isimledirile matematiksel tekiğe yakıdır. Buradaki düşüce f() çizgisi üzerideki bilie iki oktada

Detaylı

A dan Z ye FOREX. Invest-AZ 2014

A dan Z ye FOREX. Invest-AZ 2014 A da Z ye FOREX Ivest-AZ 2014 Adres Telefo E-mail Url : Büyükdere Caddesi, Özseze ş Merkezi, C Blok No:126 Esetepe, Şişli, stabul : 0212 238 88 88 (Pbx) : bilgi@ivestaz.com.tr : www.ivestaz.com.tr Yap

Detaylı

Veri nedir? p Veri nedir? p Veri kalitesi p Veri önişleme. n Geometrik bir bakış açısı. n Olasılıksal bir bakış açısı

Veri nedir? p Veri nedir? p Veri kalitesi p Veri önişleme. n Geometrik bir bakış açısı. n Olasılıksal bir bakış açısı Veri edir? p Veri edir? Geometrik bir bakış açısı p Bezerlik Olasılıksal bir bakış açısı p Yoğuluk p Veri kalitesi p Veri öişleme Birleştirme Öreklem Veri küçültme p Temel bileşe aalizi (Pricipal Compoet

Detaylı

Bankacılık Sektörü Hisse Senedi Endeksi İle Enflasyon Arasındaki İlişki: Yedi Ülke Örneği

Bankacılık Sektörü Hisse Senedi Endeksi İle Enflasyon Arasındaki İlişki: Yedi Ülke Örneği YÖNETİM VE EKONOMİ Yıl:213 Cil:2 Sayı:2 Celal Bayar Üiversiesi İ.İ.B.F. MANİSA Bakacılık Sekörü Hisse Seedi Edeksi İle Eflasyo Arasıdaki İlişki: Yedi Ülke Öreği Doç. Dr. Aslı YÜKSEL Bahçeşehir Üiversiesi,

Detaylı

DÖNEM I BİYOİSTATİSTİK, HALK SAĞLIĞI VE RUH SAĞLIĞI DERS KURULU Ders Kurulu Başkanı : Yrd.Doç.Dr. İsmail YILDIZ

DÖNEM I BİYOİSTATİSTİK, HALK SAĞLIĞI VE RUH SAĞLIĞI DERS KURULU Ders Kurulu Başkanı : Yrd.Doç.Dr. İsmail YILDIZ DÖNEM I BİYOİSTATİSTİK, HALK SAĞLIĞI VE RUH SAĞLIĞI DERS KURULU Ders Kurulu Başkaı : Yrd.Doç.Dr. İsmail YILDIZ ARAŞTIRMADA PLANLAMA VE ÇÖZÜMLEME (03-09 Ocak 014 Y.ÇELİK) Araştırma Süreci (The research

Detaylı

AÇIK ĐŞLETME BASAMAKLARI TENÖR KONTROLÜNDE JEOĐSTATĐSTĐKSEL TAHMĐN MODELĐ SEÇĐMĐ

AÇIK ĐŞLETME BASAMAKLARI TENÖR KONTROLÜNDE JEOĐSTATĐSTĐKSEL TAHMĐN MODELĐ SEÇĐMĐ Eskişehir Osmagazi Üiversitesi Müh.Mim.Fak.Dergisi C.XXI, S., 2008 Eg&Arch.Fac. Eskişehir Osmagazi Uiversity, Vol..XXI, No:, 2008 Makalei Geliş Tarihi : 2.02.2007 Makalei Kabul Tarihi : 23.03.2007 AÇIK

Detaylı

ISF404 SERMAYE PİYASALAR VE MENKUL KIYMETLER YÖNETİMİ

ISF404 SERMAYE PİYASALAR VE MENKUL KIYMETLER YÖNETİMİ .4.26 5. HAFTA ISF44 SERMAYE PİYASALAR VE MENKUL KIYMETLER YÖNETİMİ Mekul Kıymet Yatırımlarıı Değerlemesi Doç. Dr. Murat YILDIRIM muratyildirim@karabuk.edu.tr 2 Temel Değerleme Modeli Mekul Kıymet Değerlemesi

Detaylı

4/16/2013. Ders 9: Kitle Ortalaması ve Varyansı için Tahmin

4/16/2013. Ders 9: Kitle Ortalaması ve Varyansı için Tahmin 4/16/013 Ders 9: Kitle Ortalaması ve Varyası içi Tahmi Kitle ve Öreklem Öreklem Dağılımı Nokta Tahmii Tahmi Edicileri Özellikleri Kitle ortalaması içi Aralık Tahmii Kitle Stadart Sapması içi Aralık Tahmii

Detaylı

İÇİNDEKİLER. Ön Söz Polinomlar II. ve III. Dereceden Denklemler Parabol II. Dereceden Eşitsizlikler...

İÇİNDEKİLER. Ön Söz Polinomlar II. ve III. Dereceden Denklemler Parabol II. Dereceden Eşitsizlikler... İÇİNDEKİLER Ö Söz... Poliomlar... II. ve III. Derecede Deklemler... Parabol... 9 II. Derecede Eşitsizlikler... 8 Trigoometri... 8 Logaritma... 59 Toplam ve Çarpım Sembolü... 7 Diziler... 79 Özel Taımlı

Detaylı

OKUL ÖNCESİ DÖNEM İŞİTME ENGELLİ ÇOCUKLARDA MÜZİK EĞİTİMİNİN SÖZEL AÇIKLAMA BECERİLERİNE ETKİSİ

OKUL ÖNCESİ DÖNEM İŞİTME ENGELLİ ÇOCUKLARDA MÜZİK EĞİTİMİNİN SÖZEL AÇIKLAMA BECERİLERİNE ETKİSİ OKUL ÖNCESİ DÖNEM İŞİTME ENGELLİ ÇOCUKLARDA MÜZİK EĞİTİMİNİN SÖZEL AÇIKLAMA BECERİLERİNE ETKİSİ Yrd. Doç. Dr. Tüli Malkoç Marmara Üiversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi, Göztepe, tmalkoc@marmara.edu.tr Fuda

Detaylı

Doç. Dr. M. Mete DOĞANAY Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ

Doç. Dr. M. Mete DOĞANAY Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ TAHVİL DEĞERLEMESİ Doç. Dr. M. Mee DOĞANAY Prof. Dr. Ramaza AKTAŞ 1 İçerik Tahvil ve Özellikleri Faiz Oraı ve Tahvil Değeri Arasıdaki İlişki Tahvili Geiri Oraı ve Vadeye Kadar Geirisi Faiz Oraı Riski Verim

Detaylı

Tek Bir Sistem için Çıktı Analizi

Tek Bir Sistem için Çıktı Analizi Tek Bir Sistem içi Çıktı Aalizi Bezetim ile üretile verile icelemesie Çıktı Aalizi deir. Çıktı Aalizi, bir sistemi performasıı tahmi etmek veya iki veya daha fazla alteratif sistem tasarımıı karşılaştırmaktır.

Detaylı

Enflasyon nedir? Eşdeğer hesaplamalarında enflasyon etkisini nasıl hesaba katarız? Mühendislik Ekonomisi. (Chapter 11) Enflasyon Nedir?

Enflasyon nedir? Eşdeğer hesaplamalarında enflasyon etkisini nasıl hesaba katarız? Mühendislik Ekonomisi. (Chapter 11) Enflasyon Nedir? Elasyo ve Nakit Akışlarıa Etkisi (Chapter 11) TOBB ETÜ Örek 2015 Yılıda Çocuğuuzu Üiversiteye Gödermei Maliyeti Ne Kadar Olacak? 2005 yılıda 1 yıllık üiversite masraı $17,800. Elasyo edeiyle üiversite

Detaylı

SOCIAL MENTALITY AND RESEARCHER THINKERS JOURNAL

SOCIAL MENTALITY AND RESEARCHER THINKERS JOURNAL SOCIAL MENTALITY AND RESEARCHER THINKERS JOURNAL Ope Access Refereed E-Joural & Refereed & Idexed ISSN: 2630-63 Social Scieces Idexed www.smartofjoural.com / editorsmartjoural@gmail.com August 208 Article

Detaylı

DÜNYA ÜLKELERİN TURİZM POTANSİYELİNİN ETKİNLİĞİ

DÜNYA ÜLKELERİN TURİZM POTANSİYELİNİN ETKİNLİĞİ DÜNYA ÜLKELERİN TURİZM POTANSİYELİNİN ETKİNLİĞİ Murat Ata Correspodig Author, Doç. Dr. Gazi Üiversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fak., Ekoometri Bölümü, ata@gazi.edu.tr Yalçı Arslatürk Y. Doç.Dr., Gazi

Detaylı

Yatırım Projelerinde Kaynak Dağıtımı Analizi. Analysis of Resource Distribution in Investment Projects

Yatırım Projelerinde Kaynak Dağıtımı Analizi. Analysis of Resource Distribution in Investment Projects Uşak Üiversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (2012) 5/2, 89-101 Yatırım Projeleride Kayak Dağıtımı Aalizi Bahma Alp RENÇBER * Özet Bu çalışmaı amacı, yatırım projeleride kayak dağıtımıı icelemesidir. Yatırım

Detaylı

Hipotez Testleri. Parametrik Testler

Hipotez Testleri. Parametrik Testler Hipotez Testleri Parametrik Testler Hipotez Testide Adımlar Bir araştırma sorusuu belirlemesi Araştırma sorusua dayaa istatistiki hipotezleri oluşturulması (H 0 ve H A ) Hedef populasyoda öreklemi elde

Detaylı

Tahmin Edici Elde Etme Yöntemleri

Tahmin Edici Elde Etme Yöntemleri 6. Ders Tahmi Edici Elde Etme Yötemleri Öceki derslerde ve ödevlerde U(0; ) ; = (0; ) da¼g l m da, da¼g l m üst s r ola parametresi içi tahmi edici olarak : s ra istatisti¼gi ve öreklem ortalamas heme

Detaylı

POLİNOMLARDA İNDİRGENEBİLİRLİK. Derleyen Osman EKİZ Eskişehir Fatih Fen Lisesi 1. GİRİŞ

POLİNOMLARDA İNDİRGENEBİLİRLİK. Derleyen Osman EKİZ Eskişehir Fatih Fen Lisesi 1. GİRİŞ POLİNOMLARDA İNDİRGENEBİLİRLİK Derleye Osma EKİZ Eskişehir Fatih Fe Lisesi. GİRİŞ Poliomları idirgeebilmesi poliomları sıfırlarıı bulmada oldukça öemlidir. Şimdi poliomları idirgeebilmesi ile ilgili bazı

Detaylı

ÖRNEKLEME TEORİSİ VE TAHMİN TEORİSİ

ÖRNEKLEME TEORİSİ VE TAHMİN TEORİSİ İSTATİSTİKSEL TAHMİNLEME VE İSTATİSTİKSEL YORUMLAMA TAHMİNLEME SÜRECİ VE YORUMLAMA SÜRECİ ÖRNEKLEME TEORİSİ VE TAHMİN TEORİSİ ÖRNEKLEME VE ÖRNEKLEME ÖRNEKLEME DAĞILIMLARI VE ÖRNEKLEME DAĞILIMLARI Yorumlama

Detaylı

TAHMİNLEYİCİLERİN ÖZELLİKLERİ Sapmasızlık 3.2. Tutarlılık 3.3. Etkinlik minimum varyans 3.4. Aralık tahmini (güven aralığı)

TAHMİNLEYİCİLERİN ÖZELLİKLERİ Sapmasızlık 3.2. Tutarlılık 3.3. Etkinlik minimum varyans 3.4. Aralık tahmini (güven aralığı) 3 TAHMİNLEYİCİLERİN ÖZELLİKLERİ 3.1. Sapmasızlık 3.. Tutarlılık 3.3. Etkilik miimum varyas 3.4. Aralık tahmii (güve aralığı) İyi bir tahmi edici dağılımı tahmi edilecek populasyo parametresie yakı civarda

Detaylı

EME 3117 SİSTEM SIMÜLASYONU. Girdi Analizi Prosedürü. Dağılıma Uyum Testleri. Dağılıma Uyumun Kontrol Edilmesi. Girdi Analizi-II Ders 9

EME 3117 SİSTEM SIMÜLASYONU. Girdi Analizi Prosedürü. Dağılıma Uyum Testleri. Dağılıma Uyumun Kontrol Edilmesi. Girdi Analizi-II Ders 9 ..7 EME 37 Girdi Aalizi Prosedürü SİSTEM SIMÜLASYONU Modelleecek sistemi (prosesi) dokümate et Veri toplamak içi bir pla geliştir Veri topla Verileri grafiksel ve istatistiksel aalizii yap Girdi Aalizi-II

Detaylı

NİĞDE İLİ RÜZGAR ENERJİSİ POTANSİYELİ WIND ENERGY POTENTIAL OF NIGDE PROVINCE

NİĞDE İLİ RÜZGAR ENERJİSİ POTANSİYELİ WIND ENERGY POTENTIAL OF NIGDE PROVINCE Niğde Üiersitesi Mühedislik Bilimleri Dergisi, Cilt 1, Sayı, (1), 37-47 NİĞDE İLİ RÜZGAR ENERJİSİ POTANSİYELİ Uğur YILDIRIM 1,* Yauz GAZİBEY, Afşi GÜNGÖR 1 1 Makie Mühedisliği Bölümü, Mühedislik Fakültesi,

Detaylı

Yukarıdaki sonucu onaylarım. Prof. Dr. Ülkü MEHMETOĞLU. Enstitü Müdürü

Yukarıdaki sonucu onaylarım. Prof. Dr. Ülkü MEHMETOĞLU. Enstitü Müdürü ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ DURAĞAN OLMAYAN ZAMAN SERİLERİNDE KOİNTEGRASYON VEKTÖRÜNÜN TAHMİNİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA Yudum BALKAYA İSTATİSTİK ANABİLİM DALI ANKARA 006 Her

Detaylı

ÜSTEL VE Kİ-KARE DAĞILIMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN SİMULASYON İLE ÜRETİLEN RANDOM SAYILARLA GÖSTERİLMESİ

ÜSTEL VE Kİ-KARE DAĞILIMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN SİMULASYON İLE ÜRETİLEN RANDOM SAYILARLA GÖSTERİLMESİ C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı, 3 97 ÜSTEL VE Kİ-KARE DAĞILIMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN SİMULASYON İLE ÜRETİLEN RANDOM SAYILARLA GÖSTERİLMESİ Yalçı KARAGÖZ Cumhuriyet Üiversitesi

Detaylı

Günlük Bülten. 31 Ocak 2013. Turizm gelirleri 2012 yılında %1.8 arttı. HSBC Takipteki Şirketler 4Ç 2012 Finansal Tahminleri

Günlük Bülten. 31 Ocak 2013. Turizm gelirleri 2012 yılında %1.8 arttı. HSBC Takipteki Şirketler 4Ç 2012 Finansal Tahminleri 31 Ocak 2013 Perşembe Gülük Bülte İMKB verileri İMKB 100 78,982.9 Piyasa Değeri-TÜM ($m) 315,056.7 Halka Açık Piyasa Değeri-TÜM ($m) 90,359.1 Gülük İşlem Hacmi-TÜM ($m) 2,603.21 Turizm gelirleri 2012 yılıda

Detaylı

ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ İLE KREDİ DERECELENDİRME ANALİZİ ÜZERİNE BİR MODEL ÖNERİSİ

ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ İLE KREDİ DERECELENDİRME ANALİZİ ÜZERİNE BİR MODEL ÖNERİSİ ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ İLE KREDİ DERECELENDİRME ANALİZİ ÜZERİNE BİR MODEL ÖNERİSİ Doç. Dr. Göktuğ Cek AKKAYA Dokuz Eylül Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü cek.akkaya@deu.edu.tr

Detaylı

HARDY-CROSS METODU VE UYGULANMASI

HARDY-CROSS METODU VE UYGULANMASI HRY-ROSS MTOU V UYGUNMSI ğ şebekelerde debi bir oktaya çeşitli yollarda gelebildiği içi, şebekei er agi bir borusua suyu agi yolda geldiğii ilk bakışta söyleyebilmek geellikle mümkü değildir. Çözümleme

Detaylı

5 İKİNCİ MERTEBEDEN LİNEER DİF. DENKLEMLERİN SERİ ÇÖZÜMLERİ

5 İKİNCİ MERTEBEDEN LİNEER DİF. DENKLEMLERİN SERİ ÇÖZÜMLERİ 5 İKİNCİ MERTEBEDEN LİNEER DİF. DENKLEMLERİN SERİ ÇÖZÜMLERİ Bir lieer deklemi geel çözümüü bulmak homoje kısmı temel çözümlerii belirlemesie bağlıdır. Sabit katsayılı diferasiyel deklemleri temel çözümlerii

Detaylı

TUTGA ve C Dereceli Nokta Koordinatlarının Gri Sistem ile Tahmin Edilmesi

TUTGA ve C Dereceli Nokta Koordinatlarının Gri Sistem ile Tahmin Edilmesi TMMOB Harita ve Kadastro Mühedisleri Odası, 5. Türkiye Harita Bilimsel ve Tekik Kurultayı, 5 8 Mart 5, Akara. TUTGA ve C Dereceli Nokta Koordiatlarıı Gri istem ile Tahmi Edilmesi Kürşat Kaya *, Levet Taşcı,

Detaylı

BAKANLAR KURULU SUNUMU

BAKANLAR KURULU SUNUMU BAKANLAR KURULU SUNUMU Murat Çetinkaya Başkan 12 Aralık 2016 Ankara Sunum Planı Küresel Gelişmeler İktisadi Faaliyet Dış Denge Parasal ve Finansal Koşullar Enflasyon 2 Genel Değerlendirme Yılın üçüncü

Detaylı

TÜRKİYE DE BİREYSEL BANKA KREDİLERİ VE ENFLASYON İLİŞKİSİ THE RELATIONSHIP BETWEEN INDIVIDUAL BANK CREDITS AND INFLATION IN TURKEY

TÜRKİYE DE BİREYSEL BANKA KREDİLERİ VE ENFLASYON İLİŞKİSİ THE RELATIONSHIP BETWEEN INDIVIDUAL BANK CREDITS AND INFLATION IN TURKEY TÜRKİYE DE BİREYSEL BANKA KREDİLERİ VE ENFLASYON İLİŞKİSİ Prof. Dr. Özca KARAHAN 1 Badırma Oyedi Eylül Üiversitesi, (okaraha@badirma.edu.tr) Araş. Gör. Yuus Emre GÜRBÜZ Badırma Oyedi Eylül Üiversitesi,

Detaylı

İKİ ÖLÇÜTLÜ PARALEL MAKİNELİ ÇİZELGELEME PROBLEMİ: MAKSİMUM TAMAMLANMA ZAMANI VE MAKSİMUM ERKEN BİTİRME

İKİ ÖLÇÜTLÜ PARALEL MAKİNELİ ÇİZELGELEME PROBLEMİ: MAKSİMUM TAMAMLANMA ZAMANI VE MAKSİMUM ERKEN BİTİRME V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstabul Ticaret Üversitesi, 25-27 Kasım 2005 İKİ ÖLÇÜTLÜ PARALEL MAKİNELİ ÇİZELGELEME PROBLEMİ: MAKSİMUM TAMAMLANMA ZAMANI VE MAKSİMUM ERKEN BİTİRME Tamer EREN

Detaylı

YENĐ BĐR ADAPTĐF FĐLTRELEME YÖNTEMĐ: HĐBRĐD GS-NLMS ALGORĐTMASI

YENĐ BĐR ADAPTĐF FĐLTRELEME YÖNTEMĐ: HĐBRĐD GS-NLMS ALGORĐTMASI Uludağ Üiversitesi ühedislik-imarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı, 008 YENĐ BĐR ADAPĐF FĐLRELEE YÖNEĐ: HĐBRĐD GS-NLS ALGORĐASI Sedat ĐRYAKĐ * eti HAUN ** Osma Hilmi KOÇAL ** Özet: Bu makalede, adaptif

Detaylı

Gayrimenkul Değerleme Esasları Dönem Deneme Sınavı I

Gayrimenkul Değerleme Esasları Dönem Deneme Sınavı I 1) I. Bia türü II. Bia yaşı III. Bia sııfı IV. İşaat evi V. Yıprama oraı Türkiye de bia metrekare ormal işaat maliyet bedelleri yukarıdakilerde hagilerie göre belirleir? A) Yalız II B) Yalız III C) II

Detaylı

ˆp x p p(1 p)/n. Ancak anakütle oranı p bilinmediğinden bu ilişki doğrudan kullanılamaz.

ˆp x p p(1 p)/n. Ancak anakütle oranı p bilinmediğinden bu ilişki doğrudan kullanılamaz. YTÜ-İktisat İstatistik II Aralık Tahmii II 1 ANAKÜTLE ORANININ (p GÜVEN ARALIKLARI (BÜYÜK ÖRNEKLEMLERDE Her birii başarı olasılığı p ola birbiride bağımsız Beroulli deemeside öreklemdeki başarı oraıı ˆp

Detaylı

TOPLAM KOLESTEROL, LDL, HDL VE TRİGLİSERİT SEVİYELERİNİN YAŞA GÖRE DEĞİŞİMİNİN DEĞİŞİK REGRESYON MODELLERİYLE İNCELENMESİ

TOPLAM KOLESTEROL, LDL, HDL VE TRİGLİSERİT SEVİYELERİNİN YAŞA GÖRE DEĞİŞİMİNİN DEĞİŞİK REGRESYON MODELLERİYLE İNCELENMESİ T.C. İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TOPLAM KOLESTEROL, LDL, HDL VE TRİGLİSERİT SEVİYELERİNİN YAŞA GÖRE DEĞİŞİMİNİN DEĞİŞİK REGRESYON MODELLERİYLE İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ EMRE DİRİCAN

Detaylı

Günlük Bülten. 06 Şubat 2013. TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru endeksi Ocak ayında 120.16'ya yükseldi

Günlük Bülten. 06 Şubat 2013. TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru endeksi Ocak ayında 120.16'ya yükseldi 06 Şubat 2013 Çarşamba Gülük Bülte İMKB verileri İMKB 100 80,309.9 Piyasa Değeri-TÜM ($m) 321,722.1 Halka Açık Piyasa Değeri-TÜM ($m) 92,241.7 Gülük İşlem Hacmi-TÜM ($m) 1,673.26 Yurtdışı piyasalar Borsalar

Detaylı

POLİNOMLAR. reel sayılar ve n doğal sayı olmak üzere. n n. + polinomu kısaca ( ) 2 3 n. ifadeleri polinomun terimleri,

POLİNOMLAR. reel sayılar ve n doğal sayı olmak üzere. n n. + polinomu kısaca ( ) 2 3 n. ifadeleri polinomun terimleri, POLİNOMLAR Taım : a0, a, a,..., a, a reel sayılar ve doğal sayı olmak üzere P x = a x + a x +... + a x + a x + a biçimideki ifadelere x e bağlı reel katsayılı poliom (çok terimli) deir. 0 a 0 ax + a x

Detaylı

İSTATİSTİK DERS NOTLARI

İSTATİSTİK DERS NOTLARI Balıkesir Üiversitesi İşaat Mühedisliği Bölümü umutokka@balikesir.edu.tr İSTATİSTİK DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Umut OKKAN idrolik Aabilim Dalı Balıkesir Üiversitesi İşaat Mühedisliği Bölümü Bölüm 5 Örekleme

Detaylı

REGRESYON DENKLEMİNİN HESAPLANMASI Basit Doğrusal Regresyon Basit doğrusal regresyon modeli: .. + n gözlem için matris gösterimi,. olarak verilir.

REGRESYON DENKLEMİNİN HESAPLANMASI Basit Doğrusal Regresyon Basit doğrusal regresyon modeli: .. + n gözlem için matris gösterimi,. olarak verilir. 203-204 Bahar REGRESYON DENKLEMİNİN HESAPLANMASI Basit Doğrusal Regresyo Basit doğrusal regresyo modeli: y i = β 0 + β x i + ε i Modeli matris gösterimi, y i = [ x i ] β 0 β + ε i şeklidedir. x y 2 gözlem

Detaylı

TÜRKİYE İÇİN SERMAYE STOK VERİLERİ GÜNCELLENMESİ VE BÜYÜME ORANIYLA İLİŞKİSİ: 1972-2008 DÖNEMİ

TÜRKİYE İÇİN SERMAYE STOK VERİLERİ GÜNCELLENMESİ VE BÜYÜME ORANIYLA İLİŞKİSİ: 1972-2008 DÖNEMİ TÜRKİYE İÇİN SERMAYE STOK VERİLERİ GÜNCELLENMESİ VE BÜYÜME ORANIYLA İLİŞKİSİ: 1972-2008 DÖNEMİ Updatig Capital Stock Data for Turkey ad Its Relatioship with Growth Rate: The Period of 1972-2008 Dr. Ahmet

Detaylı

YAPIM YÖNETİMİ - EKONOMİSİ 04

YAPIM YÖNETİMİ - EKONOMİSİ 04 İşaat projelerii içi fiasal ve ekoomik aaliz yötemleri İşaat projeleri içi temel maliyet kavramları Yaşam boyu maliyet: Projei kafamızda şekillemeye başladığı ada itibare başlayıp kullaım ömrüü tamamlayaa

Detaylı

ÖĞRENME ETKİLİ HAZIRLIK VE TAŞIMA ZAMANLI PARALEL MAKİNELİ ÇİZELGELEME PROBLEMİ

ÖĞRENME ETKİLİ HAZIRLIK VE TAŞIMA ZAMANLI PARALEL MAKİNELİ ÇİZELGELEME PROBLEMİ Öğreme Etkili Hazırlık ve Taşıma Zamalı Paralel Makieli Çizelgeleme Problemi HAVACILIK VE UZAY TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ TEMMUZ 2006 CİLT 2 SAYI 4 (67-72) ÖĞRENME ETKİLİ HAZIRLIK VE TAŞIMA ZAMANLI PARALEL

Detaylı

(3) Eğer f karmaşık değerli bir fonksiyon ise gerçel kısmı Ref Lebesgue. Ref f. (4) Genel karmaşık değerli bir fonksiyon için. (6.

(3) Eğer f karmaşık değerli bir fonksiyon ise gerçel kısmı Ref Lebesgue. Ref f. (4) Genel karmaşık değerli bir fonksiyon için. (6. Problemler 3 i Çözümleri Problemler 3 i Çözümleri Aşağıdaki özellikleri kaıtlamaızı ve buu yaıda daha fazla soyut kaıt vermeizi isteyeceğiz. h.h. eşitliğii ölçümü sıfır ola bir kümei tümleyei üzeride eşit

Detaylı

MÜZİK EĞİTİMİ ANABİLİM DALI MEZUNLARININ YETENEK SINAVI PUANLARI İLE MEZUNİYET NOTLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

MÜZİK EĞİTİMİ ANABİLİM DALI MEZUNLARININ YETENEK SINAVI PUANLARI İLE MEZUNİYET NOTLARININ KARŞILAŞTIRILMASI MÜZİK EĞİTİMİ ANABİLİM DALI MEZUNLARININ YETENEK SINAVI PUANLARI İLE MEZUNİYET NOTLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Yrd. Doç. Dr. Özgür Eroğlu Balıkesir Üiversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Güzel Saatlar Eğitimi

Detaylı

ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE

ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE ANADOLU ÜNİVERSİTESİ BİLİM VE TEKNOLOJİ DERGİSİ ANADOLU UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE AND TECHNOLOGY Cilt/Vol.:-Sayı/No: : 355-366 (9) ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE TEK DEĞİŞKENLİ KARARLI DAĞILIMLAR,

Detaylı

Mekânsal Karar Problemleri İçin Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Çok Ölçütlü Karar Analizinin Bütünleştirilmesi: TOPSIS Yöntemi

Mekânsal Karar Problemleri İçin Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Çok Ölçütlü Karar Analizinin Bütünleştirilmesi: TOPSIS Yöntemi Mekâsal Karar Problemleri İçi Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Çok Ölçütlü Karar Aalizii Bütüleştirilmesi: TOPSIS Yötemi Derya Öztürk Odokuz Mayıs Üiversitesi Harita Mühedisliği Bölümü, 55139 Samsu. dozturk@omu.edu.tr

Detaylı

TÜRKİYE HİSSE SENEDİ PİYASASININ ORTADOĞU VE KUZEY AFRİKA HİSSE SENEDİ PİYASALARI İLE ENTEGRASYONU

TÜRKİYE HİSSE SENEDİ PİYASASININ ORTADOĞU VE KUZEY AFRİKA HİSSE SENEDİ PİYASALARI İLE ENTEGRASYONU TÜRKİYE HİSSE SENEDİ PİYASASININ ORTADOĞU VE KUZEY AFRİKA HİSSE SENEDİ PİYASALARI İLE ENTEGRASYONU Arş. Gör. Bahadır ERGÜN Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü bahadirergun@oku.edu.tr Öğr.

Detaylı

3. Bölüm Paranın Zaman Değeri. Prof. Dr. Ramazan AktaĢ

3. Bölüm Paranın Zaman Değeri. Prof. Dr. Ramazan AktaĢ 3. Bölüm Paraı Zama Değeri Prof. Dr. Ramaza AktaĢ Amaçlarımız Bu bölümü tamamladıkta sora aşağıdaki bilgi ve becerilere sahip olabileceksiiz: Paraı zama değeri kavramıı alaşılması Faiz türlerii öğremek

Detaylı

SPEARMAN SIRA KORELASYONU KATSAYISINDA TEKRARLANAN DEGERLER VE BİR UYGULAMA

SPEARMAN SIRA KORELASYONU KATSAYISINDA TEKRARLANAN DEGERLER VE BİR UYGULAMA SPEARMAN SIRA KORELASYONU KATSAYISINDA TEKRARLANAN DEGERLER VE BİR UYGULAMA Doç. Dr. SelAhattl GÜRİŞ ( ) Değişkeler arasıdaki ilişkii derecesii ölçülmeside farklı istatiksel yötemlerde yararlaılabilir.

Detaylı

BOX-LJUNG ve NONPARAMETRĐK REGRESYON YÖNTEMLERĐNĐN ETKĐNLĐKLERĐNĐN KARŞILAŞTIRILMASI: ĐMKB-100 ENDEKSĐNE YÖNELĐK BĐR UYGULAMA

BOX-LJUNG ve NONPARAMETRĐK REGRESYON YÖNTEMLERĐNĐN ETKĐNLĐKLERĐNĐN KARŞILAŞTIRILMASI: ĐMKB-100 ENDEKSĐNE YÖNELĐK BĐR UYGULAMA Ekoometri ve Đstatistik Sayı:0 00 - ĐSTANBUL ÜNĐVERSĐTESĐ ĐKTĐSAT FAKÜLTESĐ EKONOMETRĐ VE ĐSTATĐSTĐK DERGĐSĐ BOX-LJUNG ve NONPARAMETRĐK REGRESYON YÖNTEMLERĐNĐN ETKĐNLĐKLERĐNĐN KARŞILAŞTIRILMASI: ĐMKB-00

Detaylı

MACH SAYISININ YAPAY SİNİR AĞLARI İLE HESAPLANMASI

MACH SAYISININ YAPAY SİNİR AĞLARI İLE HESAPLANMASI V. ULUSAL HAVACILIK VE UZAY KONFERANSI UHUK-014-065 8-10 Eylül 014, Erciyes Üiversitesi, Kayseri MACH SAYISININ YAPAY SİNİR AĞLARI İLE HESAPLANMASI İlke TÜRKMEN 1 Erciyes Üiversitesi, Kayseri Seda ARIK

Detaylı

İSTATİSTİKSEL TAHMİNLEME VE HİPOTEZ TESTİ

İSTATİSTİKSEL TAHMİNLEME VE HİPOTEZ TESTİ İSTATİSTİKSEL TAHMİNLEME VE HİPOTEZ TESTİ Bu bölümdeki yötemler, bilimeye POPULASYON PARAMETRE değeri hakkıda; TAHMİN yapmaya yöelik ve, KARAR vermekle ilgili, olmak üzere iki grupta icelemektedir. Parametre

Detaylı

LİNEER OLMAYAN DENKLEMLERİN SAYISAL ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ-2

LİNEER OLMAYAN DENKLEMLERİN SAYISAL ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ-2 LİNEER OLMAYAN DENKLEMLERİN SAYISAL ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ SABİT NOKTA İTERASYONU YÖNTEMİ Bu yötemde çözüme gitmek içi f( olarak verile deklem =g( şeklie getirilir. Bir başlagıç değeri seçilir ve g ( ardışık

Detaylı

Örnek 2.1 YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI III. Markov Süreçleri Ders 7. Koşulsuz Durum Olasılıkları. Örnek 2.1

Örnek 2.1 YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI III. Markov Süreçleri Ders 7. Koşulsuz Durum Olasılıkları. Örnek 2.1 Örek.1 YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI III Markov Süreçleri Ders 7 Yrd. Doç. Dr. Beyazıt Ocakta Web site: ocakta.bau.edu.tr E-mail: bocakta@gmail.com Reault marka otomobil sahilerii bir soraki otomobillerii de Reault

Detaylı

Gelişmekte Olan Piyasa Ekonomileri Döngüsellik Karşıtı Para Politikası Uygulayabilir Mi? Türkiye Deneyimi

Gelişmekte Olan Piyasa Ekonomileri Döngüsellik Karşıtı Para Politikası Uygulayabilir Mi? Türkiye Deneyimi Gelişmekte Ola Piyasa Ekoomileri Dögüsellik Karşıtı Para Politikası Uygulayabilir Mi? Türkiye Deeyimi Dr. Tolga Dağlaroğlu Gazi Üiversitesi İktisat Bölümü Dr. Baki Demirel Gazi Osma Paşa Üiversitesi İktisat

Detaylı

Öğrenci Numarası İmzası: Not Adı ve Soyadı

Öğrenci Numarası İmzası: Not Adı ve Soyadı Öğreci Numarası İmzası: Not Adı ve Soyadı SORU 1. a) Ekoomii taımıı yapıız, amaçlarıı yazıız. Tam istihdam ile ekoomik büyüme arasıdaki ilişkiyi açıklayıız. b) Arz-talep kauu edir? Arz ve talep asıl artar

Detaylı

BİLGİNİN EĞİTİM TEKNOLOJİLERİNDEN YARARLANARAK EĞİTİMDE PAYLAŞIMI

BİLGİNİN EĞİTİM TEKNOLOJİLERİNDEN YARARLANARAK EĞİTİMDE PAYLAŞIMI The Turkish Olie Joural of Educatioal Techology TOJET July 2005 ISSN: 106521 volume Issue Article 16 BİLGİNİN EĞİTİM TEKNOLOJİLERİNDEN YARARLANARAK EĞİTİMDE PAYLAŞIMI Yard. Doç. Dr. Bahadti RÜZGAR Marmara

Detaylı

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN VE MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 7 Sayı: 3 s. 1-21 Ekim 2005

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN VE MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 7 Sayı: 3 s. 1-21 Ekim 2005 DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN VE MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 7 Sayı: 3 s. -2 Ekim 2005 FRAKTAL GÖRÜNTÜ SIKIŞTIRMADA HASH FONKSİYONLARINA DAYANAN YENİ BİR SINIFLANDIRMA YÖNTEMİ (A NEW CLASSIFICATION METHOD

Detaylı

A. Regresyon Katsayılarında Yapısal Kırılma Testleri

A. Regresyon Katsayılarında Yapısal Kırılma Testleri A. Regresyon Katsayılarında Yapısal Kırılma Testleri Durum I: Kırılma Tarihinin Bilinmesi Durumu Kırılmanın bilinen bir tarihte örneğin tarihinde olduğunu önceden bilinmesi durumunda uygulanır. Örneğin,

Detaylı

Piyasa Yorumu. Global Piyasalar:

Piyasa Yorumu. Global Piyasalar: 25 Ocak 2013 Cuma Gülük Bülte İMKB verileri İMKB 100 86,437.9 Piyasa Değeri-TÜM ($m) 341,167.9 Halka Açık Piyasa Değeri-TÜM ($m) 98,376.5 Gülük İşlem Hacmi-TÜM ($m) 2,354.65 Yurtdışı piyasalar Borsalar

Detaylı

Standart Formun Yapısı. Kanonik Form. DP nin Formları SİMPLEX YÖNTEMİ DP nin Düzenleniş Şekilleri. 1) Optimizasyonun anlamını değiştirme

Standart Formun Yapısı. Kanonik Form. DP nin Formları SİMPLEX YÖNTEMİ DP nin Düzenleniş Şekilleri. 1) Optimizasyonun anlamını değiştirme 5.0.06 DP i Düzeleiş Şekilleri DP i Formları SİMPLEX YÖNTEMİ ) Primal (özgü) form ) Kaoik form 3) Stadart form 4) Dual (ikiz) form Ayrı bir kou olarak işleecek Stadart formlar Simplex Yötemi içi daha elverişli

Detaylı

TEMEL KAVRAMLAR GİRİŞ

TEMEL KAVRAMLAR GİRİŞ TEMEL KAVRAMLAR GİRİŞ İstatistik kelimesii kökei Almaca olup devlet alamıa gelmektedir. İstatistik kelimesi gülük hayatta farklı alamlarda kullaılmaktadır. Televizyoda bir futbol müsabakasıı izleye bir

Detaylı