Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: İçindekiler. İçindekiler. Özet. 04 Giriş. 06 Döllülüğün tespiti. 12 Kabuk altı yumurtaların incelenmesi

Transkript

1 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: İçindekiler İçindekiler 04 Giriş 06 Döllülüğün tespiti 12 Kabuk altı yumurtaların incelenmesi 16 Yumurta ve civciv ağırlığının takibi 18 Sıcaklıkların takibi 19 Çıkım aralığının takibi 21 Kuluçkadaki rutin kalite kontrolleri, kayıtlar ve analiz sonuçları 28 Sonuçların yorumlanması 31 Beslemenin döllülük üzerine etkileri, embriyo ölümleri ve kuluçka randımanı 33 Ekler 33 Ek 1: Yumurta toplamaya ilişkin bazı kurallar 34 Ek 2: Yumurta seçimine ilişkin bazı kurallar 35 Ek 3: Yumurta dezenfeksiyonuna ilişkin bazı kurallar 36 Ek 4: Fumigasyona ilişkin bazı kurallar 37 Ek 5: Yumurta depolamaya ilişkin bazı kurallar 38 Ek 6: Yoğuşma noktası/terleme tablosu 39 Ek 7: Kuluçkada tutulacak kayıtlara ilişkin bazı öneriler Özet Bu dökümanda, iyi bir kuluçka randımanı ve civciv kalitesini temin edebilmek amacıyla, arzulanan biyolojik hedeflere nasıl ulaşılabileceği, ölçülebileceği ve düzenli kalite kontrol programlarının uygulanabileceği açıklanmaya çalışılmıştır. Bir kuluçkada, döllülük (döllülüğün tespitine ilişkin farklı yöntemler tanımlanacaktır) ve embriyonik ölümlerin seyrine ilişkin kayıtların sürekli olarak tutulup izlenmesi gerekmektedir. Lamba muayenesi yapılıp boş görünen yumurtaların miktarı yüksek çıktığı durumlarda, sürüde döllülüğü iyileştirici uygulamalar yapılıyorsa, döllülüğün doğru bir biçimde tespiti önem taşır. Kuluçkada gerçekleşen ölümlerin, embriyonik gelişimin dönemlerine dağılımı, anormallikler ve pozisyon hataları, inkübasyon koşullarının uygunluğu konusunda bilgi verilecektir. Bu özellikler için farklı sürü yaşlarına göre detaylı ve basitleştirilmiş olmak üzere hedef yumurta kırım sonuçları tablolar halinde verilmiştir. Bu döküman aynı zamanda taze yumurtaya oranlandığında, sırasıyla yaklaşık %12 ve %67 değerlerine sahip olan; transfere kadar yumurtada meydana gelen ağırlık kayıpları ile çıkım anındaki civciv ağırlığının taze yumurta ağırlığına oranını da kapsamaktadır. Yumurta kabuk sıcaklıklarının izlenmesi; yumurtaların başlangıçta kabuk ısılarının çok yavaş yükselmesi (erken embriyo ölümlerinde artışa neden olur) veya son devrelerde yumurtaların aşırı ısınması (geç dönem ölümler ve ıskartayı arttırır), ileride açıklanacağı üzere çok önemlidir. Yumurta kabuk sıcaklıklarındaki değişimlerin incelenmesi aynı zamanda inkübasyon sıcaklık programlarının değiştirilmesi ile ilgili son derece yararlı bilgiler sağlamaktadır. İnkübasyona ait bu tür biyolojik verilerin düzenli olarak takip edilmesi, inkübasyon koşullarının uygun olmadığı durumlarda kuluçka randımanını arttırabilmek için ne gibi değişiklikler yapılması gerektiği konusunda hayati bilgiler sağlamaktadır. Temmuz

2 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Giriş Giriş İyi bir kuluçka randımanı ve kaliteli civciv elde edebilmek için, yumurtayı yumurtlandığı andan itibaren son derece dikkatle sevk-idare etmek gerekir.yumurta toplanması sırasındaki çevre koşulları, yumurta dezenfeksiyonu, taşıma, ön depolama, depolama, ön ısıtma veya inkübasyon süreci gibi faktörlerin tamamı son derece önem arzeder. Usulüne uygun yapılmayan uygulamalar kuluçka randımanında düşüşe, embriyo ölümlerinde değişikliklere ve aynı zamanda da çıkım sonrası performansa olumsuz olarak yansıyacaktır. Bu bültende açıklanan değerlendirme yöntemleri, kuluçka işleyişinin denetiminde kullanılacak kuluçka randımanlarının ve normal embriyo ölüm oranları ile pratikte elde edilenlerin karşılaştırılması için rutin bir kalite kontrol programı gibi de değerlendirilebilir. Diğer bilgiler ise kuluçkada yaşanacak problemlerin analizinde yararlı olacaktır. Kuluçkahanelerde Rutin Kalite Kontrolü Tüm döllü yumurtalardan civciv elde edilemez. İyi bir kuluçka randımanına sahip bir sürüde bile kabul edilebilir oranlarda embriyo ölümleri gerçekleşir. Tüm organ sistemlerinin oluştuğu inkübasyonun ilk birkaç gününde genellikle ölüm biraz yüksek seyreder. Orta dönemde ise oluşmuş bu sistemde hızlı bir büyüme gerçekleşir ve çok az sayıda embriyonik ölümle kendini gösterir. İnkübasyonun son birkaç günü ise, embriyonun ciğerlerine hava alabilmek için hava boşluğuna yöneldiği, kan akışını farklı bir yere yönlendirdiği, yumurta sarısını karın boşluğuna çektiği ve son olarak çıkışı gerçekleştirdiği bir dönem olduğundan, yine ölümler yüksek seyreder. Şekil 1 iyi bir çıkıma sahip bir sürüdeki normal ölümlerin dönemlere göre dağılımını göstermektedir. Şekil 1: İnkübasyon süresince beklenen normal embriyo ölüm olasılıkları. (Kuurman et al. (2003). Poultry Science, 82: ) 0.25 Embriyo Ölüm Olasılığı İnkübasyon günü 04 Temmuz 2010

3 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Giriş Döllülük, kuluçka randımanı, sürü yaşına bağlı olarak toplam çıkım zamanı ve ağırlık kaybı gibi özelliklere ait verileri bir araya getirmek, her kuluçka için rutin kalite kontrolunun önemli bir kısmını oluşturur. Kuluçka çalışanları gerekli verileri toplama konusunda eğitimli olmalıdır. Dölsüzlüğü ve kontaminasyonu nasıl belirleyeceklerini ve embriyonun gelişimin hangi aşamasında öldüğünü bilmelidirler. Aynı zamanda pozisyon bozuklukları ve yapısal bozuklukları da ayırt edebilmelidirler. Güvenilir veriye sahip olmak, kuluçkanın performansını standartlarla karşılaştırabilmeyi ve ortaya çıkan problemlerin incelenmesinde, problemin çerçevelerini belirleyebilmeyi mümkün kılar. Normal ölüm oranlarının dışına çıkan dönemlerin tespiti ile genellikle sorunun nereden kaynaklandığı tespit edilebilir. Örneğin: İnkübasyonun ilk haftasında meydana gelen kayıplar inkübasyon öncesi sorunları işaret eder (çiftlik, nakliye veya depolama gibi). İnkübasyonun ikinci haftasında meydana gelen kayıplar, her ne kadar uygunsuz kuluçka koşulları da etkili olsa daha çok kontaminasyon veya beslenme bozukluklarına bağlı olarak gelişir. İnkübasyonun son haftasında meydana gelen kayıplar ise genellikle uygunsuz inkübasyon koşullarından kaynaklanır. Kuluçka Performansının İzlenmesi Rutin kuluçka kalite kontrolünde, kuluçka problemlerinin nedenlerinin araştırılmasını da içeren bir inceleme için kullanılabilecek yöntem ve vasıflar şunları içermelidir: Döllülüğün tespiti - İnkübe edilmemiş taze yumurta kırımı - Kısmen İnkübe edilmiş yumurtaların kırımı - Lamba muayenesinde boş görünenlerin kırımı Kabuk altı yumurtaların incelenmesi - Gelişimin aşamaları ve yapısal bozuklukların tespiti - Normal çıkım pozisyonunun tespiti ve pozisyon hataları - Kontaminasyonların tespiti İnkübasyon süresince ağırlık kaybının izlenmesi güne kadar ağırlık kaybı - Civcive dönüşüm oranı (Civciv ağırlığının yumurta ağırlığına oranı) Sıcaklıkların izlenmesi - Yumurtaların maruz kaldığı sıcaklıkların izlenmesi - İnkübasyon süresince yumurta kabuk sıcaklıklarının izlenmesi Çıkım aralığının izlenmesi Temmuz

4 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Döllülüğün Tespiti Döllülüğün Tespiti Taze yumurta kırımı Döllenmeyi takiben yumurta, yumurta kanalı boyunca yaklaşık bir gün boyunca hareket eder. Bu süre boyunca blosdoderm içerisindeki hücrelerin sayısı 60,000 e kadar ulaşır. Bu hücreler yumurta sarısı kesesinin hemen altında toplanırlar ve bu durum dölsüz blasdodisk ile döllü blasdodermin taze yumurta kırımı ile birbirinden ayrılabilmesini mümkün kılar. Dölsüz blasdodisk küçük, yoğun ve yaklaşık 2 mm çapında beyaz bir nokta olarak görünür (Şekil 2). Bu beyaz nokta genellikle düzensiz bir şekle sahiptir ve asla tam bir daire şeklinde değildir. Etrafı yaklaşık 4 mm çapında kabaca daire şeklinde, içi sarı kürecikler olarak adlandırılan baloncuklarla dolu bir halka ile çevrilidir (Şekil 3). Şekil 2: Çıplak gözle taze dölsüz Yumurtanın görünümü Şekil 3: Mikroskopla büyütülmüş taze dölsüz yumurtanın görüntüsü Döllü blastoderm ise dölsüz blastodiskin küçük yoğun beyaz noktasına karşın daha geniş (4-5 mm) ve daima düzgün bir daire şeklindedir (Şekil 4). Genellikle formu beyaz renkli, ortası açık, bir yüzük ya da simit şeklindedir (Şekil 5). Bazı yumurtalarda orta kısımda beyaz koyu bir nokta bulunabilir. Zaman zaman yumurtalar embriyonik gelişimin çok erken safhalarına kadar gelişmiş blastodiskle yumurtlanabilir. Bu durumda blasdodisk koyu beyaz mükemmel yuvarlaklıkta bir daire şeklindedir. Şekil 4: Çıplak gözle taze döllü Yumurtanın görünümü Şekil 5: Taze döllü yumurtanın mikroskopla büyütülmüş görüntüsünde yüzük şeklindeki oluşum 06 Temmuz 2010

5 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Döllülüğün Tespiti Görünüşler arasında farklılıkların olması doğaldır ve küçük farklılıklar çok önemsenmemelidir. Döllülüğün yüksek olduğu sürülerden alınacak taze döllü yumurtalar ve dölsüz yemeklik yumurtalarla pratiğin geliştirilmesi önemlidir. Yumurtalar hava boşluğunun olduğu küt uçtan açıldıktan sonra ortaya çıkan zar nazik bir şekilde yumurta akının üstünden kaldırılmalıdır. Şayet dölsüzlüğün işareti olan beyaz küçük yoğun bir nokta veya döllülüğü gösteren simite benzer yapıda geniş beyaz oluşum açıkça görülemiyorsa, yumurta içeriği ele yavaşça dökülmeli ve tarife uyan kısımlar görülene kadar yavaşça elde çevrilmelidir. (Şekil 6). Her sürüden en az 100 yumurta örneklenmiş olmalıdır. Teknik, sürünün döllülüğüne ilişkin çok kısa süre içerisinde fikir sağladığından oldukça kullanışlıdır ve sevk - idare ile ilgili kararlar alınmasına yardımcı olur. Ancak kuluçkalık yumurtaların imhası anlamına gelmektedir. Tasnif dışı yumurtaların kullanılması bir alternatif olarak düşünülebilir ancak bu durum da da döllülüğün olduğundan az tahmin edilmesi riski vardır. Şekil 6: Yumurta içeriğini elinize boşalttıktan sonra sarıyı elinizde çevirerek inceleme olanağınız vardır. Taze yumurtaların incelenmesi aynı zamanda bazı anormalliklerin de tespit edilebilmesine imkan tanır. Örneğin yumurtadaki lekelenmeler (mottling) vitellin zarının dağılması nedeniyle oluşur ve sürünün stres altında olduğunu işaret eder. Strese neden olan etkenler; muameleler (kan alınması vb), çiftleşme rutinindeki değişimler ve aşırı çiftleşme gibi faktörleri de içerirler. Nikarbazin veya mikotoksinleri barındıran yem de benzer şekilde yoğun lekelenmelere yol açacaktır. Lekelenmiş yumurtalar erken dönem embriyo ölümlerinde ve bakteriyel kontaminasyonlarda artışa neden olabilecektir. Şekil 7 belirgin bir lekelenmenin yumurtayı nasıl etkilediğini göstermektedir. Şekil 7: Belirgin bir biçimde lekelenmiş taze yumurta İnce sulu ak (örneğin IB veya uzun süreli depolamadan kaynaklanıyor olabilir) benzer şekilde kuluçka randımanını olumsuz etkileyecektir. Pamuk tohumu küspesi bulaşmış yemlerle beslenen hayvanlarda yumurta sarısı daha ince ve lastiksi olacak bu da kuluçka randımanını azaltacaktır. Taze yumurta kırımına ilişkin örnek bir form Ek 7 (Form 1) de verilmiştir. Temmuz

6 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Döllülüğün Tespiti Kısmen inkübe Edilmiş Yumurtaların Kırımı Kısmen inkübe edilmiş yumurtalara yapılacak döllülük testi de bir miktar kuluçkalık yumurtanın imha edilmesine yol açsa da taze yumurta kırımına göre daha kolay ve daha doğru bir şekilde uygulanabilir. Her ne kadar genellikle pratikte bir tepsideki yumurtaların tamamı kırılsa da sürü başına en az 100 yumurtanın örneklenmesi gerektiği unutulmamalıdır. Analiz için yumurtalar 3-5 gün süreyle inkübe edilmelidirler. Her bir yumurta küt uçtan dikkatlice açılmalı ve yumurta içeriğine bir zarar verilmemesine dikkat edilmelidir. Sonrasında ise blastoderm veya dölsüz blastodisk yumurtanın üst kısmında kolaylıkla görülebilir. Şayet membran gelişimi bariz değil ise yumurta dölsüz demektir, dolayısıyla membrana İlişkin işaretleri aramakla çok fazla vakit harcamaya gerek yoktur. Gerçek bir dölsüz yumurta kendine özgü küçük yoğun beyaz bir nokta olarak taze yumurtadakine benzer bir yapıda görülecektir. İnkübasyonun birinci ve ikinci gününde ölen embriyolarda yumurta sarısı üzerinde gelişen ekstra embriyonik membran görülecektir. Bu taze yumurtayla karşılaştırıldığında çok daha büyük krem renginde ve disk şeklinde bir görüntüyle karekterizedir. Bir günlük inkübasyondan sonra oluşan ekstra embriyonik membran yaklaşık 1 cm çapa ulaşacaktır. (Şekil 8), ikinci günde ise membran neredeyse sarının üstünü tamamen kaplayacaktır (Şekil 9). Şekil 8: Kuluçka makinesinde bir gün İnkübe edilmiş yumurta Şekil 9: Kuluçka makinesinde iki gün İnkübe edilmiş yumurta Üçüncü günden sonra yaşayan embriyoda dolaşım sistemi iyi bir şekilde gelişecektir (Bkz. Şekil 10). Şekil 10: Kan halkası evresinde embriyo 08 Temmuz 2010

7 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Döllülüğün Tespiti İnkübasyonun 3 ve 4. günlerinde kabuk kaldırılıp yumurta zarı incelendiğinde renginin beyazlaştığı görülür. Bu durum aktaki suyun embriyo altı sıvı olarak sarıya geçmesi sırasında zarın kurumasından kaynaklanır. Embriyo altı sıvı sütümsü görünüşlüdür ve sarının üst kısmına yerleşmiştir. Embriyonik gelişimin daha erken safhaları ve taze yumurtaya göre yumurta sarısına daha akışkan ve soluk renkli bir görünüş kazandırır. 5. günden itibaren embriyonun karakteristik görüntüsünü veren siyah renkli göz gelişir (Şekil 11). Siyah Göz terimi embriyonik gelişimin günleri arasındaki gözle görülür tüy oluşumu başlamadan önceki devreyi tanımlamak için kullanılır. Şekil 11: Siyah Göz safhasındaki embriyo. Kanat ve bacakların erken dönem gelişimleri bu dönemde gerçekleşir. Kısmen inkübe edilmiş yumurta kırımına ilişkin örnek bir form Ek 7 (Form 1) de verilmiştir. Normal Embriyo Gelişimi Embriyonik gelişim, yumurta halen tavuğun içerisindeyken başlar ve dölsüz bir yumurtadan inkübasyon öncesine kadar sürer. Dölsüz bir germinal disk farklı şekillerdeki küçük yoğun beyaz nokta dışında bir gelişim göstermeyecektir (Şekil 2 ve 3). Döllü bir blastoderm ise yüzük ya da simit şeklinde kendini gösterektir (Şekil 4 ve 5). Aradaki fark büyütme olmaksızın çıplak gözle farkedilebilecektir. Birinci günden sonra büyüyen membran krem rengi ve yaklaşık 1cm çapında bir oluşuma dönüşecektir (Şekil 8). İkinci günden sonra krem renkli membran yumurta sarısının çoğunu kaplayacaktır (Şekil 9). Üçüncü gün itibariyle iyi gelişmiş dolaşım sistemi oluşacaktır (Şekil 10). Temmuz

8 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Döllülüğün Tespiti Lamba Muayenesinde Boş Görünenlerin Kırımı Yumurtalar parlak ışık altında Lamba Muayenesi olarak adlandırılan işleme tabi tutulduğunda gözle görülür bir embriyonik gelişim göstermeyen yumurtaların diğerlerinden daha parlak olarak görünmesiyle ayrılanlara boş görünen yumurtalar (Clears) adı verilir (Şekil 12). Bu terim yaygın olarak ancak yanlış bir şekilde dölsüzlüğün tanımlanmasında kullanılır. Şekil12: Lambayla Muayene Sehpası. Parlak ve açık renkli görülen yumurtalar, dölsüz veya inkübasyonun başlarında ölmüş embriyolardır. Lamba muayenesinde kullanılan ekipmanın kalitesine ve yumurtadaki pigmentasyona bağlı olarak 4-5. günlerde dahi boş yumurtalar ayrılabilir. Kahverengi kabuk rengine sahip broiler damızlık yumurtalarında, özellikle tekli yüklemeye sahip kuluçkalarda, ilk 10 gün makine tamamen kapalı olarak kullanıldığından lamba muayenesi genellikle 10. günde uygulanmaktadır. Şekil 13: Lamba muayenesi ile boş yumurtaların tespiti: soldaki yumurtada gelişme yok, sağdakinde ise kan halkası devresinde embriyo ölümü gerçekleşmiş. Kan Halkası 10 Temmuz 2010

9 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Döllülüğün Tespiti İnkübasyonun 10. gününde yapılacak lamba muayenesi ile Kan Halkası evresinde ölmüş olan embriyolar, yumurtanın açılmasına dahi gerek kalmadan kolaylıkla tespit edilip sayılabilirler. (Şekil 13). Ancak genellikle tüm yumurtaların hızlı bir biçimde açılıp dölsüz veya erken dönem ölümü şeklinde tespit edilmesi çok daha güvenilir veri sağlayacaktır. Yumurtalar halen sıcakken yapılacak kırım işlemi daha doğru sonuç verecektir. Şekil 14: günlerde lamba muayenesi yapılan yumurtalarda Kan Halkası evresi yumurta açıldığında kolaylıkla görülebilir. 10. günde lamba muayenesi sonrası açılmış yumurtalarda (Şekil 14), embriyo ilk iki günlük gelişim sırasında ölmüş dahi olsa, krem rengi extra embriyonik membran, neredeyse bozulmamış bir halde bulunacaktır günler arasında yapılacak lamba muayenesinde extra embriyonik membran kolaylıkla kontaminasyondan ayrılabilecek, böylece daha uzun süre inkübe edilen yumurtalarla karşılaştırıldığında, bakteriyel üremeden kaynaklanan bozulmalardan etkilenmeyecektir. Yumurtalar genellikle transfer sırasında 18. günde lamba muayenesine tabi tutulurlar. Bu zamana kadar yumurta içeriğinde bozulmalar meydana gelebilir. Bu durum, genellikle embriyo ölümünü takiben ortamda bulunun yüksek sıcaklık nedeniyle bakteriyel kontaminasyonun gelişmesinden kaynaklanır. Bu ise erken dönem ölümler ile dölsüz yumurtaların birbirinden ayrılmasını zorlaştırır. 10. günde yapılacak lamba muayenesi ile ayrılan boş yumurtalarda bu ayrımı yapmak daha kolay ve daha güvenilir olacaktır. Ek 7, Form 2 de inkübasyonun erken döneminde uygulanacak lamba muayenesinde kullanılmaya uygun bir kırım formu yer almaktadır. Form 3 ve 4 ise transfer esnasında yapılacak kırımda kullanılacak formlardır. Temmuz

10 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Kabuk Altı Yumurtaların İncelenmesi Kabuk Altı Yumurtaların İncelenmesi Gelişimin Evreleri Ve Yapısal Bozuklukların Tespiti Kabuk altı yumurtalar toplanmadan önce A kalite civcivlerin sepetten alınıp toplu bir şekilde tartılarak ortalama civciv ağırlığı ve civcive dönüşüm oranının (civciv ağırlığının, başlangıç yumurta ağırlığına oranı) tespit edilmesi amacıyla tartılması iyi bir uygulamadır. Bu konuya ilişkin açıklamalara sayfa 17 de geniş olarak yer verilmiştir. Sepetteki ölü civciv ve ıskarta civciv sayılarının da kayıt altına alınması gerekmektedir. Çıkmamış yumurtalar daha sonra yapılacak kırım için viyollerde toplanmalıdır. Kuluçka sorunlarının araştırılması amacıyla her bir kuluçka makinesinden yaklaşık 1000 yumurtadan kabuk altı olarak geriye kalan yumurtalar sistemli bir şekilde kırım için ayrılmalıdır. Daha önce lamba muayenesi ile yumurtaların alınıp alınmadığının, alındı ise yerlerinin boş bırakılıp bırakılmadığının bilinmesi son derece önemlidir. Muhtemelen geçmişte kabuk altı yumurtaların analizine çok fazla güvenilmiştir. Ancak bazı yumurtaların yüksek sıcaklıkla birlikte bakteriyel kontaminasyon nedeniyle bozulması dölsüz yumurtalarla erken dönem ölümlerin ayırt edilmesini zorlaştırmaktadır (Şekil15). Oysa ki lamba muayenesi inkübasyonun daha erken dönemlerinde yapıldığı taktirde (Bkz. önceki bölümler) yumurtaların dölsüz veya erken dönem olarak doğru biçimde sınıflandırılması mümkün olacaktır. Şekil 15: Kontaminasyon ve bozulma nedeniyle kabuk altı yumurtalarda dölsüz ve erken dönem ölümlerinin ayrılması zordur. Kabuk altı yumurtalarda yapılacak kırımda ancak Kan Halkası evresini geçmiş embriyolar için doğru bir değerlendirme yapmak mümkündür. Her bir evre için detaylı değerlendirme listesi Tablo 1 ve 2 de verilmiştir (sayfa 22-23). Embriyo ölümü sonrası yumurta içeriğinin bozulması kabuk altı yumurtalarda Kan Halkası evresinde görülebilir kan olmaması anlamına gelmektedir. 21. günün sonunda geriye kalan tek gösterge yumurtanın ortasında amniyotik sıvının dolmasından kaynaklanan açık alandır (Şekil16). Şekil 16: Kabuk altı yumurtalar incelendiğinde Kan Halkası safhasında ölen embriyolarda genellikle artık gözle görülür bir kan olmaz. Bunun yanında kan halkasının belirtisi olarak, krem renkli ekstra-embriyonik membran ve amniyotik keseden arta kalanlar yumurta sarısının üst tarafında açık bir alan olarak görülecektir. 12 Temmuz 2010

11 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Kabuk Altı Yumurtaların İncelenmesi Amniyotik kese bir maşa yardımıyla yumurtanın içerisinden çıkartıldığında embriyodan geriye kalanlara ulaşılabilir. (Şekil 17). Şekil 17: Kan Halkası safhasında ölmüş bir yumurtada yapılacak kabuk altı kırımı sırasında, amniyotik kese ve genellikle bozulmuş yapıdaki embriyo bir maşa yardımı ile sarıdan ayrılabilir. Tüylenme aşamasındaki embriyolar kabuk altı yumurtalarda kolaylıkla teşhis edilebilir (Şekil 18). Şekil 18: Tüylenme aşamasındaki embriyolar kabuk altı yumurtalarda kolaylıkla belirlenebilir. Resimdeki embriyo inkübasyonun 16. gününde ölmüştür. Sıklıkla, kanın bozulmasından kaynaklanan koyu kırmızımsı kahverengi renktedir. Şayet şüpheli bir durum sözkonusu ise en iyi yöntem erken dönem ölümler ile dölsüzleri kabuk altı kırımlarıyla ayırmaya çalışmamaktır. Ancak erken dönem ölümler ve dölsüzlerin toplam miktarının hedefte olduğu kontrol edilmelidir. Daha güvenilir bir analiz için sonrasında inkübe edilmemiş, kısmen inkübe edilmiş veya erken dönemde lamba muayenesinde boş olarak belirlenmiş yumurtalarda bir analiz yapılabilir. Kabuk altı yumurtalar analiz edilirken yapısal bozukluğu olan embriyolar da (malformasyonlar) kayıt altına alınmalıdır (dışarıda beyin, ekstra uzuvlar, dışarıda sindirim sistemi vb.). Aynı zamanda çıkıma yakın embriyolarda embriyo pozisyonu da kaydedilmelidir. Kabuk altı yumurtalarda yapılacak kırıma ilişkin tutulacak kayıtları gösterir form örnekleri Ek 7 de verilmiştir (Form 5 ve 6). Formlarda pozisyon hataları (malpozisyonlar) ve gelecek bölümde açıklanacak olan kontaminasyonlara ilişkin detaylı bilgiler yer almaktadır (Aynı zamanda Bkz. Sayfa 22-23, Tablo 1 ve 2) Temmuz

12 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Kabuk Altı Yumurtaların İncelenmesi Normal Çıkım Pozisyonu ve Pozisyon Hatalarının Tespiti Az miktardaki embriyo son dönemdeki hatalı pozisyonu nedeniyle çıkışı gerçekleştiremeyebilir. Tüm pozisyon hataları ölümcül olmasa da yumurta kırımını gerçekleştiren kişi tarafından kayıt altına alınmalıdır. Böylece görülme sıklıklarında meydana gelecek değişimler uygun olmayan sevk-idare uygulamarından kaynaklanan pozisyon hatalarının anlaşılmasını sağlayacaktır. Normal Çıkış Pozisyonu embriyonun omurgasının yumurtanın uzun eksenine parelel olarak durduğu ve gaganın sağ kanadın altına uzandığı pozisyondur. Gaganın uç kısmı doğruca yumurtanın küt ucundaki hava boşluğuna yönelmiştir. Gaga sağ kanadın altına yerleştiğinde kanat kabuk zarını embriyonun yüzünden uzakta tutar. Böylece gagaya daha fazla hareket özgürlüğü sağlanır. Buna ilaveten kanat kabuk zarını gererek gaganın zarda delik açmasını kolaylaştırır. Bu yolla embriyo hava boşluğuna ulaşarak ciğerlerini çalıştırmaya başlar. Embriyonun kafası sağ tarafa yöneldiğinde çıkma şansı yüksektir. Gerçekleşen kuluçka randımanı kafanın sağ kanadın altında veya üstünde oluşundan veya küt uç yada sivri uca yönelmesinden etkilenecektir. Tanımlanmış 6 tane pozisyon hatası vardır (Yumurtanın üzerinden bakıldığı durumda): Pozisyon Hatası 1 - Baş kalçaların arasında. Bu pozisyon 18. gündeki embriyolar için normaldir. Baş 19. günde normal çıkış pozisyonunu almak üzere hava boşluğuna doğru yönelecektir. Kabuk altı yumurtalarda bu pozisyon muhtemelen 18. günde ölmüş embriyolarda görülecek veya halen canlı ise o embriyo için çıkışın geciktiğini gösterecektir. Pozisyon Hatası 2 - Baş yumurtanın sivri ucunda. Bu pozisyon 18 gün ve üzeri embriyolar için yumurta açıldığında dizlerin, göbeğin ve yumurta sarı kesesinin görülebilmesi nedeniyle kolayca tanımlanabilir (Şekil19). Bu pozisyon sıklıkla ters dizilen yumurtalarda ve yaygın olarak da normal dizilenlere kıyasla daha yatay dizilen yumurtalarda görülür. Bu pozisyon doğru dizildiği halde (özellikle yuvarlak şekilli yumurtalarda) çok yüksek inkübasyon sıcaklığı ile birlikte yetersiz çevirme açısı olduğunda da şekillenebilir. Bu pozisyonun görülme sıklığı ters dizilen yumurtaların sayısı ile yakından alakalıdır. İdeal olarak tüm pozisyon bozukluklarının %10 unu geçmemelidir. Ters dizilmiş yumurtaların bir zarar oluşturmaksızın doğru yöne çevrilmesi 8. güne kadar mümkün olur. Daha sonra yapılacak müdaheleler embriyonun kendini sabitlediği koryoallantois içerisindeki kan damarlarına zarar vereceğinden risk taşımaktadır. Ters duran embriyoların normal çıkımın %80 ine kadar civciv çıkabilmektedir. 14 Temmuz 2010

13 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Kabuk Altı Yumurtaların İncelenmesi Pozisyon Hatası 3 - Baş sola dönük. Bu pozisyon hatası küt uç yukarı dizilmiş yumurtalarda yatay yerleştirilmiş yumurtalara nazaran daha sık gerçekleşir. Pek çok durumda gaga sol kanadın altındadır. Kafa sola yöneldiğinde civciv çıkma şansı yaklaşık %20 lere geriler. Pozisyon Hatası 4 - Gaga hava boşluğundan uzakta. Bu pozisyonun görülme sıklığı yatay yerleştirilmiş yumurtalarda normal yerleştirilmişlerden 5 kat daha fazladır ve neredeyse tamamen ölümcüldür. Ancak belirlenmesi güç bir pozisyon hatasıdır. Pozisyon Hatası 5 - Ayak başın üzerinde. Ayaklardan bir yada ikisinin kafa ile kabuk arasına sıkışması olarak tarif edilebilecek yaygın görülen pozisyonlardan birisidir (Şekil 20). Bu pozisyonda kabuğun delinebilmesi için yapılması gereken kafa hareketi engellenmektedir. Embriyonun ayağı aynı zamanda yumurtadan çıkmak için kabuğun kesilmesi sırasında alınacak pozisyonu da etkilemektedir. Dolayısıyla bu pozisyon hatası kabuğun delinmesine engel olamasa dahi embriyonun kabuktan çıkabilmek için yapacağı son dönüş ve çıkışa engel olabilecektir. Bu pozisyon genellikle en yaygın ikinci pozisyon olup toplam pozisyon hatalarının yaklaşık %20 sini oluşturmaktadır. Şekil 19: Baş sivri uçta Şekil 20: Ayak başın üzerinde pozisyonu yaygın olarak karşılaşılan, ayağın kafanın hareketi ve embriyonun dönmesini engelleyen dolayısıyla çıkımı olumsuz etkileyen bir pozisyon bozukluğudur. Pozisyon Hatası 6 - Gaga sağ kanadın üstünde. Toplam pozisyon hatalarının genellikle %50 sini oluşturan bu pozisyon en yaygın pozisyon hatasıdır. Pek çok embriyo bu pozisyonda olmasına karşın normal bir şekilde çıkacaktır ve sıklıkla doğal pozisyonun bir alternatifi olduğu düşünülür. Ancak son dönemlerde yapılan araştırmalar, bu pozisyonda çok fazla sayıda embriyo tespit edildiği taktirde embriyoların sıcak stresine maruz kalmış olabilecekleri düşünülmesi gerektiğini göstermektedir. Bunun yanında Linoleik asit eksikliği de bu konu ile ilişkilendirilebilir. Aynı embriyoda zaman zaman birden fazla pozisyon hatası görülebilir. Temmuz

14 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Kabuk Altı Yumurtaların İncelenmesi Kontaminasyonun Kayıt Altına Alınması Embriyonun kontaminasyondan dolayı mı öldüğü, yoksa öldükten sonra mı kontaminasyonun oluştuğu, tartışılan bir konudur. Bununla beraber açılan her yumurtada bakteriyel kontaminasyonun varlığı aranmalıdır (örn. Yeşil renkli içerik, siyah kokulu veya açarken patlayan yumurtalar gibi). Ancak renk tek kriter olarak ele alınmamalıdır. Zira kahverengiye çalan renk değişimi oksijen alışverişinden de kaynaklanabilmektedir. Yoğun bir şekilde kontamine olan yumurtalar genellikle açarken patlarlar. Diğerlerinde ise embriyonun belirlenmesi oldukça zordur. Kontamine yumurtalarda embriyonun hangi dönemde öldüğünü tespit etmek çok önemli değildir. Burada asıl amaç kontamine yumurtaların toplam oranını hesaplamak ve normal değerlerle karşılaştırmaktır. Bu şekilde yumurta muamelesi ve yumurta sanitasyonunun etkinliği ve işleyişi konusunda bir değerlendirme yapmak mümkün olacaktır. Şayet embriyo siyah göz safhasına kadar ki evrede ölmüş ise Erken Çürük, tüylenmenin başlangıcından sonraki dönemde ölmüşse Geç Çürük veya basitçe Kontamine olarak adlandırılır. Aspergillus kontaminasyonun özel bir durumudur ve bazı alanlarda ciddi bir problem haline gelebilir. Yumurta açıldığında zar üzerinde mantar üremesi gözlenirse, potansiyel bir aspergillus kontaminasyonu olarak kaydedilmeli, bunları solumama ve sporları etrafa saçmamaya dikkat edilmelidir. Yumurta ve Civciv Ağırlıklarının İzlenmesi 18. Güne Kadar Ağırlık Kaybı Ortalama bir tavuk yumurtasında gelişimini sürdürmekte olan embriyo ile inkübatör içi arasında oksijen ve karbondioksit değişimini sağlayan 10,000 kadar por bulunmaktadır. Bununla birlikte su da aynı yolu kullanarak dışarı çıkar. Dolayısıyla embriyonun su kaybına uğramaması için toplam su kaybı miktarı kontrol altında tutulmalıdır. Bunu yapmanın en kolay yolu inkübasyon süresince ağırlık kaybının izlenmesidir. Meydana gelen her türlü ağırlık kaybı su kaybından kaynaklanmaktadır. Tüm kanatlı türlerinde yapılan gözlemler sonucunda inkübasyonun başlamasından yumurta kabuğunun delinmesine kadar geçen sürede (evcil ırklarda yaklaşık transfer zamanına denk gelir) gerçekleşen nem kaybı taze yumurtanın yaklaşık %12 sidir. Ağırlık kaybını kontrol etmenin tek yolu ise makinelerin nem ayarlarını değiştirmektir. Ağırlık kaybı inkübasyonun başlangıcından kabuğun delindiği ana kadar %12 olarak gerçekleştiğinde civciv kalitesi ve kuluçka randımanı optimum düzeyde olacaktır. Kuluçkalar normalde taze yumurta ağırlıklarını bilmezler, ancak yagın olarak yumurtaları yüklemeden hemen önce tartarlar. Şayet yumurtalar kısa bir süreliğine iyi şartlarda depolanmış ise (6 güne kadar) doğru ağırlık kaybı yaklaşık %11,5 olacaktır. Optimal ağırlık kaybı yüzdesi depolama sırasında yumurtanın kaybettiği ağırlık oranına göre değişecektir. 16 Temmuz 2010

15 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: İnkübasyon Süresince Ağırlık Kaybının İzlenmesi Yumurtaların ağırlık kaybı bir tepsinin tüm yumurtalarının tartılması ile hesaplanmalıdır (Şekil 21). Güvenilir elektronik teraziler görece ucuzdur ve kuluçka makinelerinin içindeki farklı yerlerde yapılacak ölçümlerle yumurtaların ideal nem oranlarına maruz kalıp kalmadıkları anlaşılabilir. Bu yöntem ile kullanılan nem programının doğruluğu ve makinelerin nemlendirici sistemlerinin doğru çalışıp çalışmadığı kontrol edilebilir ki kuluçka sevk ve idaresi için gerekli bir yöntemdir. Şekil 21: Ağırlık kayıplarının izlenmesi kuluçka sevk ve idaresi için gerekli bir yöntemdir. Civcive dönüşüm oranının İzlenmesi Civciv ağırlıklarının izlenmesi ve bunun yumurta ağırlıklarıyla ilişkisinin kurulması (Civcive dönüşüm oranı) da kuluçkalar için diğer gerekli bir araçtır. En doğrusu bu oranın halihazırda tespit edilen yumurta ağırlıklarının hesaplandığı tepsilerden çıkan civcivlerde hesaplanmasıdır. Teknik, bir sepetin tamamındaki A sınıfı civcivlerin sayılıp toplu bir şekilde tartılmasını böylece ortalama civciv ağırlığı ve civcive dönüşüm oranının hesaplanmasını kapsar. Civcive dönüşüm oranı; ortalama civciv ağırlığının taze yumurta ağırlığına bölünüp 100 ile çarpılmasıyla hesaplanır. En iyi kalitede civciv elde etmek için taze yumurta ağırlığına göre %67, kısa süre depolanmış yumurta ağırlığına göre ise %67,5 civcive dönüşüm oranını temin etmek gerekmektedir. Şayet transfere kadar ki ağırlık kaybı normal, ancak civcive dönüşüm oranı %66 nın altında ise inkübasyon süresi çok uzun demektir. Bu durumda ya yumurtalar daha geç basılmalı ya da civcivler erken çıkartılmalıdır. Her %1 lik sapma, basım zamanında yaklaşık 3 saatlik bir kaymayı gerektirmektedir. Şekil 22: Civcive dönüşüm oranının izlenmesi (civciv ağırlığının yumurta ağırlığına oranının yüzdesi) ağırlık kaybı, inkübatör nemi ve çıkım zamanı ile ilgili önemli bilgiler sağlar Şayet civcivler uzun bir yola gidecekler ve sıcak koşullarda taşınacaklarsa (Örneğin uluslararası bir sevkiyat sözkonusu ise) hedeflenen değer inkübatör neminin biraz yükseltilmesi veya civcivlerin daha erken hasad edilmesi ile %69-70 e yükseltilmelidir. Yumurta ağırlık kayıplarının ve civciv oranlarının kaydedilmesine ilişkin örnek bir form Ek 7 de (Form 7) verilmiştir. Temmuz

16 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Sıcaklıkların İzlenmesi Sıcaklıkların İzlenmesi Yumurtanın Maruz Kaldığı Sıcaklıkların İzlenmesi TinyTag gibi küçük boyutlu pilli veri günlükleyicilerinin (Data Logger) inkübasyon öncesinde yumurta sevk ve idare koşullarının araştırılması için kullanımı, kontrolü kolaylaştıracaktır. Bir veri günlükleyicisi gece boyunca follukta bırakıldıktan sonra yumurta ile birlikte toplanıp ta ki inkübasyon sonuna kadar yumurta ile birlikte tutularak maruz kalınan sıcaklıklar tespit edilebilir. Çiftlikte yumurtalar toplamayı takip eden 4 saat içerisinde 24 C (75.2 F) in altına indirilmeli ve muhtemel depolama süresine en uygun sıcaklıkta muhafaza edilmelidir. 24 C (75.2 F) broyler damızlıklarının yumurtaları için Fizyolojik Sıfır olarak bilinmektedir. Depolama süresince embriyonik gelişimin durdurulduğundan emin olmak için yumurtalar bu sıcaklığın altında depolanmalıdır. Yumurta sevk-idaresi sırasında sıkça karşılaşılan problemler şunlardır: Folluklarda yumurtalar çok uzun süre toplanmadan kaldığı taktirde, bir sonraki tavuk yumurtlamak için geldiğinde follukta kalan yumurtaların tekrar ısınması. Otomatik folluklu kümeslerde soğutma yapılmadan yumurtaların depolandığı durumlarda yumurtaların seyrek toplanması. Karton viyoller yumurtaların hızlı bir şekilde soğumasına mani olacaktır. Dolayısıyla plastik viyoller kullanınız. Yumurtaların derhal soğuk depoya aktarılması yerine paketleme sonrasında gün sonuna kadar kümeste tutulması. Özellikle sıcak havalarda yumurta deposunun kapısının açık bırakılması. Yumurta deposunda sıcaklık kontrolünün düzgün bir şekilde yapılamaması, kötü izolasyon ya da yetersiz soğutma kapasitesi nedeniyle sıcaklıklarda gün içerisinde dalgalanmalar yaşanması, embriyoları zayıflatacak bu da dayanıksız ve zayıf civcivlere neden olacaktır. Yumurta arabalarının yumurta toplama aracından indirildikten sonra depoya konana kadar dışarıda bekletilmesi. Yumurta toplama arabasının sıcaklık kontrollü olmaması. Çiftlik ve kuluçkanın depoda farklı sıcaklıklar uygulaması. Fizyolojik sıfıra yakın ve inip çıkan sıcaklık şartlarına sahip bir alanda gereğinden uzun ön ısıtma. Yukarıda sayılanların her biri erken dönem ve kan halkası evrelerindeki ölümleri arttıracaktır. Veri günlükleyicilerinin kullanımı problemin nerede olduğunun tespitinde yardımcı olacaktır. Sıcaklık veri günlükleyicileri inkübasyon şartlarının değerlendirilmesinde ve makine içerisindeki sıcak ve soğuk alanların belirlenip düzeltilmesinde de kullanılabilir. 18 Temmuz 2010

17 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Sıcaklıkların İzlenmesi Yumurta Kabuk Sıcaklıklarının Ölçülmesi Embriyolar soğuğa karşı oldukça dayanıklıklı oldukları halde kısa süreli sıcak stresi yapısal bozukluklara, pozisyon hatalarına ya da ölüme yol açabilir. Bir inkübatörü, önceden programlanmış sıcaklıklarda kendi halinde çalıştırmak yerine, yumurta kabuk sıcaklıklarını embriyoların aşırı ısınmasının önüne geçmek amacıyla izleyip, programa müdahil olmak çok daha akılcıdır. Bu ölçümler oldukça ucuz olan ve inkübatör sıcaklık aralıklarında çalışan Braun Thermoscan gibi infrared termometreler ile yapılabilir. Dikkat edilmesi gereken husus hava boşluğunun değil, yumurtanın ekvatoral kısmının sıcaklığının ölçülmesidir. Tüm kuluçka makinalarında sıcak ve soğuk alanlar vardır. Önemli olan sıcak alanlara denk gelen embriyoların günler arasında sıcak stresinden dolayı zarar görmemelerini sağlamaktır. İdeal yumurta kabuk sıcaklığı 37.8 C (100 F) dir. Ancak inkübasyonun sonuna doğru yumurta kabuk sıcaklıkları 38.3ºC (101 F) derecelere yükselebilir ve genellikle bunun önemli bir etkisi görülmez. Oysa ki 39.4ºC (103 F) ve üzerine ulaşan kabuk sıcaklıklarına ulaşıldığında kuluçka randımanı ve civciv kalitesi üzereinde zararlı etkiler görülür. Çıkım Aralığının İzlenmesi Çıkım Aralığı terimi civcivlerin tamamının yumurtadan çıkması için geçen zaman olarak tanımlanabilir. Bu terim aynı zamanda Çıkım Dağılımı olarak da bilinmektedir ve civcivlerin çıkım makinelerinden alınma zamanı ile değerlendirilir. Çıkım dağılımı inkübatör içerisindeki sıcaklık farklılıklarından önemli ölçüde etkilenir. Ross ırkları için çıkımın toplam dağılımı (%1 den %99 a kadar çıkış için geçen süre) yaklaşık 30 saattir. İdeal olarak çıkıma 30 saat kala civcivlerin %1 inden fazlası çıkmamış olmalıdır. Şayet civciv hasadı gecikecek olursa sahada büyüme ve üniformite olumsuz etkilenecektir. Bu nedenle önemli olan çıkım aralığının izlenmesi ve buna bağlı olarak yumurta yükleme zamanı veya civciv hasad zamanının ayarlanmasıdır. İnkübatör içindeki sıcaklık farklılıklarından doğabilecek etkilerin önüne geçebilmek amacıyla çıkım aralığını belirlemede kullanılacak tepsilerin inkübatörün farklı bölümlerinden alınmış olmasına dikkat edilmelidir. Örneğin inkübatörün önünden, arkasından ve sağından, solundan olmak üzere üst orta ve alt kısımlarından alınacak tepsiler kullanılabilir. Çıkımdan 30 saat önce çıkım makinelerinizi kontrol ediniz. Bu kontrolde sepetlerde 1 veya 2 den fazla civciv olmamalıdır. Civciv hasadı sırasında bazı civcivlerin (%5 kadar) enseleri (Şekil 23) ve yakın zamanda çıkan civcivlere ait yumurta kabuklarının halen nemli olması gerekir. Şekil23: Çıkan civcivlerin yaklaşık %5 inin ensesi nemli olmalıdır. Temmuz

18 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Çıkım Aralığının İzlenmesi Kuluçka yöneticisinin çıkımın çok erken veya çok geç olup olmadığına karar verebilmesi için kullanılabilecek farklı gözlemler de vardır. Örneğin tüm yumurta kabuklarının içi çok kuru ve sıkıldığında kolayca küçük parçalara ayrılıp dağılıyorsa (Şekil 24), kabuklar üzerinde çok miktarda mekonyum bulaşığı varsa (Şekil 25) ya da tüm civcivler kuru, kanat ucu tüyleri kınından dışarı doğru çıkmış ve açılmış görünümde ise muhtemelen çıkım çok erken gerçekleşmiştir. Şekil 24: Sağ taraftaki kurumuş yumurta zarı civcivlerin çok erken çıktığını göstermektedir Şekil 25: Gecikmiş hasad sonrası mekonyum bulaşığı Civcivlerin çıkım aralığını izlediğimiz sepetlerden üniform bir zamanlamayla çıkması ve hasad sırasında kabukların yeterince temiz olması inkübasyonun iyi koşullarda yapıldığını ve civcivlerin doğru zamanda hasad edildiğini gösterir. 20 Temmuz 2010

19 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Kuluçkada Rutin Kalite Kontrol Kuluçkada Rutin Kalite Kontrol, Kayıt Tutma ve Sonuçların Analizi Rutin kalite kontrol uygulaması oldukça zaman alan bir işlemdir. Bu nedenle hangi kayıtların tutulup hangi analizlerin yapılacağı her bir kuluçka için Kalite Kontrol Ekibi tarafından detaylarıyla belirlenmeli, aynı zamanda da kullanılacak verilerin nasıl toplanacağına da karar verilmelidir. Bu bültenin amacı üzerinde tartışılabilecek fikirler sunmaktır. Embriyo ölümlerini devrelere göre sınıflandırmak amacıyla kullanılabilecek bazı öneriler Tablo 1 ve 2 de bir araya getirilmiştir. Tablo 3 ve 4 kuluçka kayıplarına ait en iyi %25 in hedef değerlerini göstermektedir. Kayıt formları ile ilgili bazı fikirler Ek 7 de verilmiş olmasına karşın, ihtiyaçlar doğrultusunda yeniden düzenlenmelidir. Çalışma hedeflerinin belirlenmesi amacıyla sonuçların elektronik ortama aktarılması ve eğilimlerin analiz edilmesi şiddetle tavsiye edilmektedir. Gelişimin farklı aşamalarındaki embriyoların görünümü açıkça belgelenmesine karşın inkübasyonun 4. gününde ölmüş bir embriyonun 17 gün daha inkübatörün sıcak şartlarında kalması bozulmalara yol açmakta, bu da gün tespitini zorlaştırmaktadır. Bu nedenle yumurtaların günlerde lamba muayenesinden geçirilip mümkün olduğunca erken bir dönemde incelenmesi önerilmektedir. Daha sonrasında ise transferde alınan ölü embriyolar ve kabuk altı yumurtaların incelenmesi önerilmektedir. Rutin bir kalite kontrol sisteminin sahip olması gereken minimum gereksinimlere İlişkin öneriler aşağıda sıralanmıştır. Her hafta, her sürüden en az 3 tepsi yumurta izlenmelidir; ideal olarak sayı tüm çıkımı temsil edecek kadar olmalıdır. Bu üç tepsinin boş ağırlıkları tartılıp kaydedilmelidir. Tepsilere yumurtalar yüklendikten sonra tekrar tartılarak Tepsi+yumurtaların ağırlığı kaydedilmelidir. Transfer zamanı bu tepsiler tekrar tartılmalıdır. Sonrasında lamba muayenesi ile boş yumurtalar ve kırıklar; dölsüz, erken ve orta dönem ölümleri ile kontaminasyonları sınıflandırıp envanterini çıkartmak amacıyla ayrılmalıdır. Civcivlerin hasad edilmesi sırasında bu tepsilerden gelen civcivler sayılıp, civciv ağırlığı ve civciv ağırlığının ilk yumurta ağırlığına oranı olan civcive dönüşüm oranı hesaplanmalıdır. Kabuk altı yumurtaların incelenmesi ile oluşturulan değerlerle kayıtlar tamamlanacaktır. Tüm kayıtlar sürü yaşı, gelişim ve çıkım makinesi numarası ve nerede basıldığına ilişkin verileri de içerecek şekilde tutulmalıdır. Farklı kategorilere düşen yumurtaların yüzdeleri hesaplanmalı ve önceki veriler ışığında oluşturulmuş hedef değerlerle karşılaştırılmalıdır. Hedefden önemli ölçüde sapan tüm durumlar araştırılmalıdır. Sorun yaratabilecek bazı muhtemel sebeplere yönelik bilgiler sonraki Sonuçların Yorumlanması başlıklı bölümde verilmiştir. Kuluçka problemlerine ilişkin daha detaylı bilgilere internetten ücretsiz olarak ulaşabileceğiniz H.R. Wilson tarafından kaleme alınmış ve Florida Üniversitesi tarafından yayınlanmış Hatchability Problem Analysis isimli eserden ulaşılabilir.. Temmuz

20 Kuluçka Pratiği ve Değerlendirilmesi: Kuluçkada Rutin Kalite Kontrol Tablo 1: Sorun analizi ya da araştırma amaçlı kullanılmak üzere düzenlenmiş ve yumurta kırımı ile embriyo ölümlerinin devrelerinin detaylı bir şekilde sınıflandırıldığı sistem Gelişim evreleri (Gün) Sınıf Dölsüz 24s Erken Dönem 48s Erken Dönem Kan Halkası Siyah Göz Tüylenme Dönmüş İç Delme Dış Delme Erken Çürük Geç Çürük Gözlemler Gelişime İlişkin bir belirti yoktur Krem renkli ekstra-embriyonik membran yaklaşık 1 cm çapında alan kaplar. Krem renkli ekstra-embriyonik membran yaklaşık 3 cm çapında alan kaplar. Gözle görünür bir kan halkası oluşur ve embriyo altı sıvı şekillenmeye başlar. Embriyonun gözünde siyah pigmentasyon belirgindir. Aynı zamanda kanat ve bacaklar da seçilmeye başlar. Tüyler oluşur. Her ne kadar ilk tüyler 11. günden itibaren görülse de tüm vücutta görülmesi 13. günü bulur. Embriyo kafanın kalçaların arasında olduğu pozisyondan çıkım pozisyonuna döner. Sarıdan geriye kalanlar halen vücudun dışındadır. Embriyonun kafası iç zarı delerek hava boşluğuna geçer. Embriyonun gagası yumurta kabuğunu deler. Yumurtada çürümüş koku salınımı ile birlikte içeriğinde ciddi bir renk bozulması. Açıkça görülebilen embriyoda çürümüş koku salınımı ile birlikte ciddi bir renk bozulması. 22 Temmuz 2010