KALDOR BÜYÜME YASASININ AMPİRİK ANALİZİ: TÜRKİYE VE AB ÜLKELERİ ÖRNEĞİ ( )

Transkript

1 KALDOR BÜYÜME YASASININ AMPİRİK ANALİZİ: TÜRKİYE VE AB ÜLKELERİ ÖRNEĞİ ( ) ÖZET Mura ÇETİN Kaldor un büyüme yasası, sanayi sekörünün ekonomik büyümenin mooru olduğunu kabul eder. Bu çalışmanın amacı, periyoduna ilişkin yıllık verileri kullanarak Türkiye ve AB ülkelerinde bu yasanın geçerliliğini es emekir. Çalışmada sanayi sekörü büyümesi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki, OLS ve Granger nedensellik esleri ile araşırılmakadır. OLS sonuçları, 15 ülkenin 11 inde sanayi büyümesinin ekonomik büyüme üzerinde poziif ve anlamlı bir eki yapığını oraya koymakadır. Bu sonuçlar, Türkiye ve 10 AB ülkesinde Kaldor büyüme yasasının geçerli olduğunu kanılamakadır. Diğer arafan; Granger nedensellik esleri sonuçlarına göre, Danimarka ve Romanya da çif yönlü nedensellik, Avusurya da sanayi büyümesinden ekonomik büyümeye doğru, Almanya ve Belçika da ise ekonomik büyümeden sanayi büyümesine doğru işleyen ek yönlü bir nedensellik espi edilmişir. Sonuçlar; Danimarka, Romanya ve Avusurya ekonomilerinde Kaldor büyüme yasasını desekleyici bulgular sunmakadır. Anahar kelimeler: Kaldor büyüme yasası, OLS, Granger nedensellik EMPRICIAL ANALYSIS OF KALDOR S GROWTH LAW: THE CASE OF TURKEY AND EUROPEAN UNION COUNTRIES ( ) Yrd. Doç. Dr., Bozok Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi, İkisa Bölümü. Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009) 355

2 ABSTRACT The Kaldor s growh law posulaes ha indusrial secor is he engine of economic growh. The objecive of his paper is o es he validiy of he law in Turkey, using annual daa for he period In his sudy, he relaionship beween indusrial growh and economic growh has been invesigaed by he economeric echniques of OLS and Granger causaliy ess. The resuls of OLS analysis indicae ha indusrial growh has a posiive and significan effec on economic growh in 11 ou of 15 counries. The resuls indicae ha Kaldor s growh law is valid in Turkey and 10 European Counries. On he oher hand, according o he resuls of Granger causaliy ess i has been seen bidirecional causaliy in Denmark and Romania, unidirecional causaliy running from indusrial growh o economic growh in Ausria, and unidirecional causaliy running from economic growh o indusrial growh in Germany and Belgium. The resuls provide furher evidence o suppor he Kaldor s growh law in Denmark, Romania and Ausria. Key words: Kaldor s growh law, OLS, Granger causaliy. 1. GİRİŞ Ekonomisler uzun bir süreden beri, ekonomik büyümenin nedenleri ve bunun ardında yaan mekanizmaları arışmakadır. Özellikle son yirmi yıl içerisinde Romer (1986, 1990) ve Lucas (1988) an sonra yeni büyüme veya içsel büyüme modelleri dalgasıyla birlike bu konuya ilgi yeniden armaya başlamışır. Genel olarak söylemek gerekirse, Neo-klasik büyüme modelleriyle karşılaşırıldığında bu yeni yaklaşımın özelliklerinden birisi de ölçeğe göre aran geiriler olgusunu ön plana çıkarmasıdır. Keynes den oldukça ekilenmiş olan Kalecki, Pasinei, Robinson ve Kaldor ekonomik büyüme analizinde Pos-keynesyen geleneği emsil emişir. Bunlar içerisinde Nicholas Kaldor, ekonomik 356 Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009)

3 büyümede ölçeğe göre aran geirilere sahip sanayi sekörünün rolüne değinen önemli bir ikisaçıdır. İçsel büyüme eorisi ve bu eorinin arz yönlü konuları üzerinde yoğunlaşmak yerine Kaldor un perspekifi, uzun dönemde ekonomik büyümeyi açıklamada alebin dışsal unsurlarının (özellikle de ihracaın) önemine vurgu yapmakadır. Kaldor un büyüme lieraürüne yapığı en önemli kakılar arasında oraya koymuş olduğu üç emel büyüme yasası büyük yankı uyandırmışır. Kaldor un birinci ekonomik büyüme yasası, sanayinin özellikle de imala sanayinin ekonomik büyümenin sürükleyicisi olduğunu kabul eder. Bu çalışma, Kaldor un ekonomik büyüme ile ilgili görüşlerinden yararlanmakadır. Burada, Kaldor un söz konusu büyüme yasası periyodu için zaman serileri analizi çerçevesinde Türkiye ve AB ülkeleri örneğinde ampirik olarak es edilmekedir. Bu çalışmayı diğer ampirik çalışmalardan ayıran emel özellik, hem OLS (EKK) hem de Granger nedensellik eslerini birlike uygulamasıdır. Ayrıca, Türkiye ekonomisini AB ülkeleri ile karşılaşırmalı olarak değerlendirme fırsaı sunmakadır. Çalışmadan elde edilecek bulgular, Türkiye ve AB ülkelerinde poliika yapıcılarına ve uygulanan sanayi odaklı poliikalara yön vermesi açısından özellikle önem aşımakadır. Çalışmanın bundan sonraki bölümleri, şu şekilde oluşmakadır. İkinci bölümde, Kaldor un büyüme yasası ile bağlanılı eorik ve ampirik lieraür arışılmakadır. Üçüncü bölüm, ilgili yasanın döneminde Türkiye ve AB ülkelerinde geçerliliğini OLS ve Granger nedensellik analizleri çerçevesinde es emeke ve bazı ampirik deliller sunmakadır. Bu bölümde, elde edilen ampirik bulgular diğer çalışmaların sonuçlarıyla karşılaşırmalı olarak ele alınmakadır. Çalışma, genel bir değerlendirme ile sona ermekedir. Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009) 357

4 II. KALDOR YASASI VE EKONOMİK BÜYÜME: LİTERATÜR TARAMASI Ekonomik büyüme eorisinin amacı, büyüme oranını belirleyecek ekonomik değişkenlerin durumunu araşırmak ve neden bazı oplumlar diğerlerine göre daha hızlı büyüme sergiler sorusunun alında yaan gerçekleri espi emekir. Solow (1956) un çalışmasına dayanan Neo-klasik okul ekonomik büyümenin, emel girdilerin nielik ve niceliği ile onların ekin kullanımına bağlı olduğunu söyler. Bu nedenle, ekonomik büyümenin açıklanmasında arz fakörlerine özel bir ilgi afeder. Basi versiyonunda üreim; işgücü, sermaye ve dışsal fakör olarak düşünülen eknolojik gelişmenin bir fonksiyonu olarak düşünülür. Pos-keynesyen yazarlar, Neo-klasik ekonomik büyüme olgusunu kabul emezler. Onlara göre, Neo-klasik üreim fonksiyonu doğru değildir. Sermayenin homojoen bir üreim fonksiyonu olduğunu, am rekabe piyasasının varlığını ve Solow modelinin alında yaan dağılım eorisini reddederler. Neo-klasik olguyu ehdi eden Pos-keynesyenler sermaye birikimi, fiya oluşumu, gelir dağılımı ve eknolojik gelişmeyi ekonomik büyümenin dinamikleri olarak görür. Aynı zamanda, ekonomik dinamikler içerisinde kar oranına önemli bir rol afeder (Pons-Novell ve Viladecans-Marsal, 1998:444). Pos-keynesyenler içerisinde Kaldor un özel bir yeri vardır. Kaldor, ekonomik sisemin farklı davranışlar sergilemesinde ekonominin alep yönünün anahar konumunda olduğunu kabul eder. Bu yoğunlaşma, arz fakörlerinin rolüne dikkai çeken Neo-klasik geleneken farklılık arz eiği gibi, verimlilik değerlendirmesinde büyük öneme sahip eknolojik gelişmeyi içsel bir olgu olarak kabul eder. Talepeki genişleme, üreim kapasie kullanımı arırılarak ve yaırımlar deseklenerek geleceğe dönük ekonomik büyümeyi eikler. Teknolojik gelişmelerin sonucu olarak alepe meydana gelen genişleme, beraberinde ölçek ekonomilerini geirir. Kaldor, bu büyüme olgusunu Verdoorn (1946) un çalışmasına dayalı olarak kullanır ve ekonomik büyümeyi eknolojik gelişme ile ilişkili dinamik 358 Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009)

5 ölçek ekonomileri ve uzmanlaşmadan doğan yaparak öğrenme süreci ile açıklar (Pons-Novell ve Viladecans-Marsal, 1998: ). Kaldor (1966) a göre, savaş sonrası dönemde gelişmiş ekonomilerin ekonomik büyümesinde en önemli gerçek, ekonominin genel performansı ve sanayi büyümesi arasındaki ilişkidir. Kaldor un birinci yasasının emelini oluşuran bu gözlem, sanayi büyümesi ile GSYİH büyümesi arasında yakın bir ilişkinin varlığını ima emekedir. İmala sanayi (genel olarak sanayi) ekonomik büyümenin moorudur şeklinde özelenebilen Kaldor un bu birinci yasası, bizza kendisi arafından es edilmişir. Kaldor (1966), ve periyoduna ilişkin olarak 12 OECD ülkesinin yaay kesi regresyon analizini gerçekleşirmiş ve ekonomik büyüme ile sanayi büyümesi arasında isaisiki olarak anlamlı bir ilişki espi emişir. Kaldor un ikinci büyüme yasası, sanayi üreim arışı ile işgücü verimlilik arışı arsındaki isaisiksel ilişkinin varlığını ifade eder. Ki burada, birincisinden ikincisine nedenselliğin olduğu kabul edilir. Bu ilişki ilk kez, Verdoorn arafından ampirik olarak espi edilmesine rağmen Kaldor un 1966 yılındaki çalışmasına kadar ikisa biliminde gereken ilgiyi görememişir. Kaldor un ikinci büyüme yasası (Verdoorn yasası olarak da bilinmekedir), sanayi seköründe saik ve dinamik aran geirilerin varlığına ilişkin bir kanı geirmekedir ve Kaldor (1970), Dixon ve Thirlwall (1975) gibi Kaldorian modellerde anahar konumunda olmuşur. Kaldor un üçüncü yasası ise, ekonominin oplam verimlilik arışının imala sanayi üreim arışıyla poziif, imala sanayi dışı sekörlerdeki isihdam ile negaif bir ilişki içinde olduğunu savunur. Yirminci yüzyıl ekonomik büyüme çalışmaları incelendiğinde, İngilere de pek çok ikisaçının endüsriyel genişlemenin İngiliz ekonomisinin büyümesinde sürükleyici güç olduğunu kabul eiği görülmekedir. Kaldor un çalışmaları, bu olguyu doğrular nielikedir. İlerleyen yıllarda Kaldor un birinci büyüme yasası ikisaçılar arasında Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009) 359

6 popüler olmuşur. Bu durum, sanayi sekörünün ekonominin genel üreim ve verimlilik arışının emel kaynağı olarak dikkae alındığını gösermesi açısından anlamlıdır. Kaldor un büyüme yasalarını ampirik açıdan ele alan ilk çalışmalar arasında; Parikh (1978), Soneman (1979), Thirlwall (1983), Whieman (1987), Bairam (1991), Drakopoulos ve Theodossiou (1991), Aeşoğlu (1993) ve Berna (1996) göserilebilir. Bu çalışmalar, sanayileşmiş ve gelişmeke olan ülkelerde sanayi üreiminin büyüme oranı ile ekonomik büyüme oranı arasında isaisiki olarak anlamlı bir ilişki espi emişir. Böyle bir bulgu, Kaldor yasasını doğrulamakadır. Diğer arafan Pons-Novell ve Viladecans-Marsal (1998), döneminde Avrupa bölgelerine ilişkin yaay kesi veriler kullanarak Kaldor yasalarını es emişir. Klasik OLS regresyon analizlerinin yapıldığı çalışma sonucunda Kaldor un ikinci ve üçüncü yasalarının lehine bulgular elde edilmiş, birinci büyüme yasası doğrulanmamışır. Bu çalışmalar genel olarak değerlendirildiğinde, her iki değişken arasında regresyon yapılarak Kaldor yasasının geçerli olup olmadığı sonucuna varılmışır. Şaye sanayi üreimi büyüme oranının kasayısı isaisiki olarak anlamlı ve poziif olduğu espi edilirse bu durumda sanayi büyümesinin ekonomik performansı kısmen ya da amamen belirlediği, aksi akirde belirlemediği sonucuna varılmakadır. Bu çalışmalarda sanayi üreimi ve ekonomik büyüme arasında sadece isaisiki bir korelasyonun varlığı oraya konulduğu gibi, iki değişken arasında herhangi bir nedensellik ilişkisi ele alınmamışır. Oysa ki, Kaldor hipoezinin geçerliliği sadece sanayi ve ekonomik büyüme arasındaki anlamlı bir korelasyonun varlığını değil, aynı zamanda sanayi sekörünün büyümesinden ekonomik performansa doğru işleyen bir nedenselliği de gerekli kılmakadır. 360 Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009)

7 Son yıllardaki bazı çalışmalar, bu meodoloji açığını dikkae almışır. Bu çalışmalardan birinde Yamak (2000), döneminde Türkiye de Kaldor yasasının geçerliliğini es emişir. Yıllık GSMH ve sanayi üreim verilerini dikkae alan bu çalışmada koinegrasyon ve haa düzelme modelleri kullanılmışır. Çalışmanın emel bulgusu, Kaldor büyüme yasasını desekleyici nielikedir. Bir diğer çalışmada, Terzi ve Olulular (2004) Türkiye de 1987:2-2001:3 dönemine ilişkin üçer aylık Reel GSMH ve Sanayi Üreim İndeksi değişkenlerini kullanmışır Çalışmada klasik Granger nedensellik, Engle-Granger koinegrasyon ve haa düzelme modelleri analiz edilmişir. Çalışmadan çıkarılabilecek emel sonuç, söz konusu dönemde iki değişken arasında anlamlı bir isaisiki ilişkinin var olduğudur. Burada, sanayileşme ile ekonomik büyüme arasında poziif ve çif yönlü bir nedensellik olması nedeniyle Kaldor yasasının lehine bulgulara ulaşılmışır. Son olarak Arısoy (2008), Türkiye de dönemine ilişkin reel sanayi üreimi ile Reel GSMH verilerini kullanarak Kaldor yasalarının ümünü klasik koinegrasyon eknikleri ve ARDL modeli yardımıyla es emişir. Engle-Granger ve JMN koinegrasyon esleri sonucunda değişkenler arasında koinegrasyon ilişkisi espi edilmişir. Ayrıca, ARDL esinde de aynı bulgulara raslanılmışır. III. VERİ SETİ, EKONOMETRİK METODOLOJİ VE BULGULAR A. VERİ SETİ Bu çalışmada sanayi sekörü ile ekonomik büyüme arasında ampirik bir ilişkinin olup olmadığı, zaman serileri analizi çerçevesinde es edilmeye çalışılmışır. Sanayi sekörü büyüme ölçüü olarak Sanayi Üreim İndeksi (2000=100), ekonomik büyüme ölçüü olarak Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009) 361

8 GSYİH indeksi (2000=100) kullanılmışır. İlgili veriler, yıllık olarak periyodunu kapsamaka olup, IMF-IFS web siesinden emin edilmişir. Değişkenler, büyüme hızı alındıkan sonra modele dahil edilmişir. Çalışmada kullanılan değişkenler, Tablo 1 de ayrınılı olarak sunulmakadır. Tablo 1. Değişkenlerin Tanımlanması Değişkenler Açıklaması RGSYİH Reel Gayri Safi Yur İçi Hasıla Büyüme Hızı (%) RSU Reel Sanayi Üreimi Büyüme Hızı (%) RGSYİH Birinci Farkı Alınmış RGSYİH RSÜ Birinci Farkı Alınmış RSÜ Sanayi sekörü ve ekonomik büyüme arasındaki uzun dönemli ilişkiler, klasik OLS ve Granger nedensellik esleri bağlamında incelenmişir. Değişkenlerin durağanlık analizi yapıldıkan sonra söz konusu analizlere geçilmişir. Burada Dickey-Fuller (1981) arafından gelişirilen ADF esleri kullanılmışır. Analizlerde, Eviews 5.1 pake programından yararlanılmışır. B. EKONOMETRİK METODOLOJİ VE BULGULAR 1. ADF Durağanlık Tesi Zaman serileri analizinde değişkenler arasındaki uzun dönemli ilişkilere geçilmeden önce birim kök eslerinin ayrı bir önemi vardır. Çünkü, pek çok ekonomerik yönemin uygulanabilmesi için durağanlık şarının sağlanması gerekmekedir. Çalışmada kullanılan serilerin serpilme diyagramları incelendiğinde, Dickey-Fuller (1981) in sabili ve rendsiz modelinin kullanılmasının daha uygun olacağı sonucuna varılmışır. Model aşağıdaki gibidir: 362 Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009)

9 Y Y p Y 0 1 i i (1) i 1 Modelde Y durağanlık analizine abi uulacak değişkeni (RGSYİH ya da RSU), birinci derece fark işlemcisini, ise haa erimini ifade emekedir. ADF esi, kasayısının isaisiki olarak sıfıra eşi olup olmadığını es emekedir. Hipoezler H 0 : γ=0, H a : γ<0 şeklinde kurulmakadır. Burada, ADF isaisik değerinin MacKinnon kriik değerlerinden mulak anlamda büyük olup olmadığına bakılır. Şaye ADF isaisik değeri MacKinnon kriik değerlerinden mulak anlamda büyükse, bu durumda serilerin durağan olduğu sonucuna varılmakadır. ADF esinde kullanılan gecikme uzunluğu Akaike Bilgi Krieri (AIC) ne göre belirlenmişir. Tablo 2 de analize dahil edilen üm ülkelerin birim kök esi sonuçları görülmekedir. Tablo 2 incelendiğinde Danimarka, İrlanda ve Romanya da RGSYİH değişkeninin, İrlanda da RSÜ değişkeninin birinci farkı alındığında durağan hale geldiği, diğer ülkelerde ise her iki zaman serisinin de düzeyde durağan oldukları görülmekedir. Serilerin durağanlık seviyeleri espi edildiken sonra, bu seviyeleri üzerinden OLS ve Granger nedensellik analizlerini yapmak mümkün olmakadır. Tablo 2. ADF Birim Kök Tes Sonuçları ( ) Ülkeler RGSYİH RGSYİH Sonuç RSÜ RSÜ Sonuç Almanya -3,984 (0)* - I(0) -3,306 (0)** - I(0) Avusurya -4,780 (0)* - I(0) -3,318 (0)** - I(0) Belçika -4,844 (0)* - I(0) -4,819 (0)* - I(0) Danimark -2,707 (0) -8,497* I(1) -6,112 (0)* - I(0) a Finlandiy -3,080 (1)** - I(0) -3,579 (0)** - I(0) a Fransa -3,694 (0)** - I(0) -6,165 (1)* - I(0) Hollanda -3,741 (0)* - I(0) -4,860 (0)* - I(0) İngilere -3,366 (1)** - I(0) -3,867 (0)* - I(0) İrlanda -2,367 (0) -6,761 (0)* I(1) -2,783 (0) -6,584 (0)* I(1) İspanya -3,501 (0)** - I(0) -4,288 (0)* - I(0) İsveç -3,175 (0)** - I(0) -6,148 (0)* - I(0) Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009) 363

10 İalya -4,300 (0)* - I(0) -4,190 (0)* - I(0) Porekiz -4,784 (5)* - I(0) -3,549 (1)** - I(0) Romanya -2,074 (0) -4,476 (0)* I(1) -3,370 (0)** - I(0) Türkiye -6,057 (0)* - I(0) -4,944 (0)* - I(0) No: Değişkenlere ai ilk değerler es isaisiğini, paranez içindeki değerler ise AIC ye göre belirlenmiş gecikme uzunluğunu vermekedir. * ve **, sırasıyla %1 ve %5 düzeyinde anlamlılığı ifade emekedir. 2. OLS Analizi Sanayi sekörü ve ekonomik büyüme arasındaki uzun dönemli ilişkiler, OLS modeli ile ahmin edilmeye çalışılmışır. Çalışmada, aşağıdaki doğrusal regresyon denklemleri kullanılmışır: RGSYIH RSÜ RSÜ e (2) RGSYIH u (3) (2) no lu denkleme göre, sanayi sekörü ne kadar hızlı büyürse ekonomide o kadar hızlı büyüyecekir. Söz konusu ilişkinin işlerliği, 1 >0 kısılaması ile sağlanmakadır (Kaldor, 1966). Bunun yanı sıra (3) no lu denklem de analiz edilebilir. Böylece, ekonomik büyümenin sanayi sekörü üzerindeki ekisi oraya konulmuş olur dönemi için uygulanan OLS analizinde elde edilen sonuçlar Tablo 3 ve 4 e öze olarak sunulmuşur. Burada OLS regresyon modellerinde ookorelasyon, heerokedasisiy ve normal dağılım durumları için sırasıyla; Beusch-Godfrey LM esi, ARCH LM esi ve Jarque-Bera esine bakılmışır. 2 no lu regresyon modelinin ahmin sonuçları, Tablo 3 e sunulmuşur. Türkiye ile birlike oplam 15 ülke analize dahil edilmişir. Ancak, Finlandiya da kalınılar serisi normal dağılım sergilemediğinden sonuçlar abloya akarılmamışır. RSÜ kasayısı Fransa da negaif, İrlanda ve Romanya da poziif olmakla birlike isaisiki olarak anlamlı değildir. Diğer üm ülkelerde kasayı, hem poziif hem de isaisiki olarak anlamlıdır. Bu, söz konusu ülkelerde iki değişken arasında poziif ve anlamlı bir ilişkinin varlığını ifade 364 Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009)

11 emekedir. Modelin açıklayıcılık gücünün en yüksek olduğu ülke İngilere olup bu ülkeyi Türkiye ve Belçika izlemekedir. İsveç ise modelin açıklayıcılık gücünün en düşük olduğu ülke durumundadır. Sonuçlara göre; Türkiye ekonomisinde RSÜ değişkenindeki 1 puanlık bir arış, RGSYİH değişkeninde 0,571 puanlık bir arış yaramakadır. Buna göre sanayi sekörü büyümesinin ekonomik büyüme üzerinde en fazla eki yapığı ülke Türkiye dir. Bu ülkeyi İngilere ve Belçika izlemekedir. Tablo 3, Fransa, İrlanda ve Romanya dışında kalan 11 ülkede sanayi sekörü büyümesinin, ekonomik büyüme üzerinde ekili olduğuna dair ampirik kanılar sunmakadır. Tablo 3. RGSYIH 0 1RSÜ e Modelinin OLS Tahmin Sonuçları Ülkeler α 1 2 R B-G ( LM) ARCH (LM) Almanya 0,322 (0,081) 3,955* 0,384 2,117** 1,617** 4,294** Avusurya 0,204 (0,063) 3,227* 0,294 0,598** 0,014** 1,005** Belçika 0,409 (0,077) 5,252* 0,524 0,480** 2,465** 5,484** Danimarka 0,322 (0,103) 3,125* 0,289 0,346** 0,007** 2,054** Fransa -0,013 (0,066) -0,205 0,001 1,154** 0,009** 1,860** Hollanda 0,365 (0,098) 3,699* 0,353 1,596** 0,009** 0,559** İngilere 0,456 (0,073) 6,184* 0,744 1,196** 2,415** 1,263** İrlanda 0,158 (0,083) 1,901 0,130 2,087** 0,215** 0,899** İspanya 0,324 (0,100) 3,221* 0,293 0,524** 1,202** 1,040** İsveç 0,169 (0,069) 2,435** 0,191 1,652** 0,014** 0,094** İalya 0,278 (0,058) 4,736* 0,472 0,162** 1,786** 0,962** Porekiz 0,291 (0,108) 2,683** 0,223 1,437** 0,022** 4,169** Romanya 0,069 (0,095) 0,730 0,021 0,102** 0,012** 0,172** Türkiye 0,571 (0,092) 6,166* 0,603 0,204** 0,000** 5,022** No: Paranez içindeki değerler sandar haaları ifade emekedir. * ve **, sırasıyla %1 ve %5 düzeyinde anlamlılığı ifade emekedir. J-B Diğer arafan RGSYİH değişkeninin, RSÜ değişkeni üzerindeki ekisini Tablo 4 yardımıyla değerlendirmek mümkündür. Fransa, Türkiye ve İsveç e ilişkin regresyon denklemlerinde haa erimlerinin normal dağılım sergilememesi nedeniyle, regresyon sonuçları ablo ya akarılmamışır. Tablo sonuçlarına göre; İrlanda ekonomisinde iki değişken arasında isaisiki olarak anlamlı bir ilişki söz konusu Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009) 365

12 değildir. İrlanda dışında kalan 11 ülkede değişkenler arasında poziif ve isaisiki olarak anlamlı bir ilişki mevcuur. Regresyon modelleri dikkae alındığında, RGSYİH nin RSÜ üzerinde en yüksek ekiye sahip olduğu ülkeler sırasıyla; İalya, Avusurya ve İngilere dir. Porekiz ise bu eki açısından en düşük düzeyde olan ülke durumundadır. Genel olarak söylemek gerekirse; Tablo 4 e göre, İrlanda dışındaki üm ülkelerde ekonomik büyümenin sanayi sekörü büyümesinde ekili olduğuna dair ampirik kanılar söz konusudur. Tablo 4. RSÜ 0 1RGSYIH u Modelinin OLS Tahmin Sonuçları Ülkeler ß 1 2 R B-G (LM) ARCH (LM) J-B Almanya 1,195 (0,302) 3,955* 0,384 2,094** 0,792** 3,180** Avusurya 1,437 (0,445) 3,227* 0,294 1,965** 1,966** 1,450** Belçika 1,281 (0,243) 5,252* 0,524 0,440** 2,176** 0,313** Danimarka 0,898 (0,287) 3,125* 0,289 0,044** 1,543** 0,794** Finlandiya 1,119 (0,213) 5,231* 0,522 1,139** 3,072** 3,012** Hollanda 0,967 (0,261) 3,699* 0,353 0,039** 0,219** 1,681** İngilere 1,389 (0,224) 6,184* 0,689 1,365** 0,737** 1,465** İrlanda 0,667 (0,464) 1,436 0,144 2,952** 0,116** 0,714** İspanya 0,904 (0,280) 3,221* 0,293 0,484** 0,859** 2,379** İalya 1,696 (0,358) 4,736* 0,472 1,137** 0,318** 0,137** Porekiz 0,767 (0,285) 2,683** 0,223 0,386** 0,050** 1,047** Romanya 0,915 (0,245) 3,733* 0,780 0,734** 1,457** 1,508** No: Paranez içindeki değerler sandar haaları ifade emekedir. * ve **, sırasıyla %1 ve %5 düzeyinde anlamlılığı ifade emekedir. 3. Granger Nedensellik Tesleri Granger (1969) arafından gelişirilen sandar Granger nedensellik esi, iki değişkenin arasında bir nedensellik ilişkinin olup olmadığını, şaye varsa bu ilişkinin yönünü belirlemek için kullanılan genel bir yaklaşımdır. Granger nedensellik esi, modelde yer alan bağımsız değişkenlerin grup halinde sıfıra eşi olup olmadığını es emekedir. Bu ilişki es edilirken modelde yer alan değişkenlerin grup halinde F-esine bakılarak karar verilmekedir. Granger nedensellik esinin uygulanabilmesi için serilerin durağan olması 366 Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009)

13 gerekmekedir. Nedensellik eslerinde kullanılan denklemler, Granger (1969) denklemlerinden yararlanılarak aşağıdaki gibi oluşurulmuşur: k k RGSYIH 0 1i RGSYIH i 2 j RSÜ j e1 i 1 j 1 (4) k k RSÜ 0 1 i RSÜ i 2 j RGSYIH j e2 i 1 j 1 (5) Burada Granger nedensellik eslerinde RGSYİH dan RSÜ ye doğru olan nedenselliğin belirlenmesi için H 0 : α 0 = α 1 =,...,=α i =0 hipoezi ile, RSÜ den RGSYİH ya doğru olan nedenselliğin belirlenmesi için de H 0 : β 0 = β 1 =,...,=β i =0 hipoezi es edilmekedir. Wald F esine göre H 0 hipoezleri birlike reddedilirse değişkenler arasında çif yönlü, hipoezlerden birinin reddedilmesi durumunda ise ek yönlü bir nedenselliğin olduğu sonucuna varılmakadır. Karar verilirken, hesaplanan F değeri ile F ablo değeri karşılaşırılmaka yada F prob değerine bakılmakadır. Hesaplanan F değeri, F ablo değerinden küçükse yada F prob değeri anlamlılık düzeyinden büyükse H 0 hipoezi reddedilmekedir. Granger nedensellik eslerinde uygun gecikme uzunluğunun belirlenmesi önemlidir. Burada VAR analizi dikkae alınarak uygun gecikme uzunluğu espi edilmişir. VAR analizi çerçevesinde genel olarak Akaike Bilgi Krieri (AIC) dikkae alınmış olmakla birlike; ookorelasyon, değişen varyans ve normal dağılım problemlerinin çıkması durumunda bu sorunların söz konusu olmadığı gecikme uzunluğu dikkae alınmışır. Çalışmada Granger nedensellik eslerinin uygulanmasından elde edilen sonuçlar Tablo 5 e sunulmuşur. Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngilere, İrlanda, İspanya, İsveç, İalya, Porekiz ve Türkiye ekonomilerinde RSÜ, RGSYİH nın granger nedeni değildir ve RGSYİH, RSÜ nün granger nedeni değildir şeklindeki hipoezlerin reddedilemediği, dolayısıyla bu ülkelerde sanayi sekörü büyümesi ile ekonomik büyüme arasında her hangi bir nedensellik ilişkisinin olmadığı görülmekedir. Almanya ve Belçika da RGSYİH, RSÜ nün Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009) 367

14 granger nedeni değildir şeklindeki hipoezin reddedildiği dolayısıyla, ekonomik büyümenin sanayi sekörü büyümesinin nedeni olduğu söylenebilir. Avusurya da RSÜ, RGSYİH nın granger nedeni değildir hipoezinin reddedilmesi nedeniyle bu ülkede sanayi sekörü büyümesinin ekonomik büyümenin granger nedeni olduğu söylenebilir. Son olarak, Danimarka ve Romanya ekonomilerinde iki yönlü bir nedenselliğin olduğu görülmekedir. Bu sonuçlar, söz konusu ülkelerde sanayi sekörü büyümesi ve ekonomik büyüme arasında Granger nedensellik ilişkinin varlığına dair ampirik kanılar olarak yorumlanabilir. Çalışmanın sonuçlarını diğer ampirik çalışmalar ile karşılaşırmak mümkündür. Parikh (1978), Soneman (1979), Thirlwall (1983), Whieman (1987), Bairam (1991), Drakopoulos ve Theodossiou (1991), Aeşoğlu (1993), Berna (1996) gelişmeke olan ve sanayileşmiş ülkelerde sanayi sekörü büyüme oranı ile ekonomik büyüme oranı arasında isaisiki olarak anlamlı bir ilişki espi emişir. Pons-Novell ve Viladecans-Marsal (1998) ise klasik OLS regresyon analizlerini kullandığı çalışmasında Kaldor büyüme yasasını doğrulayan kanılara ulaşamamışır. Oysaki, hem OLS hem de Granger nedensellik analizlerinin gerçekleşirildiği, Türkiye ile birlike 14 AB ülkesinin incelendiği bu çalışmada 3 ülkede Granger nedenselliği bağlamında, 11 ülkede de klasik OLS analizi bağlamında, Kaldor yasasını doğrulayıcı ampirik kanılara ulaşılmışır. 368 Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009)

15 Tablo 5. Granger Nedensellik Tesi Sonuçları Ülkeler Denklemler Lag F Tesi Nedensellik Almanya RGSYİH=f(RSÜ) 2 1,839 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 4,353** RGSYİH RSÜ Avusurya RGSYİH=f(RSÜ) 5 4,685** RSÜ RGSYİH RSÜ=f(RGSYİH) 1,134 Yok Belçika RGSYİH=f(RSÜ) 2 1,778 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 3,566** RGSYİH RSÜ Danimarka RGSYİH=f(RSÜ) 6 5,282** RSÜ RGSYİH RSÜ=f(RGSYİH) 11,269* RGSYİH RSÜ Finlandiya RGSYİH=f(RSÜ) 1 1,567 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 0,448 Yok Fransa RGSYİH=f(RSÜ) 4 1,861 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 2,211 Yok Hollanda RGSYİH=f(RSÜ) 1 1,179 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 1,319 Yok İngilere RGSYİH=f(RSÜ) 2 0,375 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 1,325 Yok İrlanda RGSYİH=f(RSÜ) 1 1,628 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 0,627 Yok İspanya RGSYİH=f(RSÜ) 4 1,970 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 0,931 Yok İsveç RGSYİH=f(RSÜ) 1 1,126 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 0,881 Yok İalya RGSYİH=f(RSÜ) 2 1,143 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 0,672 Yok Porekiz RGSYİH=f(RSÜ) 1 0,528 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 1,248 Yok Romanya RGSYİH=f(RSÜ) 2 4,404** RSÜ RGSYİH RSÜ=f(RGSYİH) 2,844*** RGSYİH RSÜ Türkiye RGSYİH=f(RSÜ) 5 0,953 Yok RSÜ=f(RGSYİH) 0,330 Yok No: *, ** ve *** sırasıyla %1, %5 ve %10 düzeyinde anlamlılığı göserir. Türkiye nin analize abi uulduğu çalışmalardan birisi, Yamak (2000) arafından dönemine ilişkin olarak gerçekleşirilmişir. Koinegrasyon ve haa düzelme modellerinin kullanıldığı bu çalışmanın sonuçları, Kaldor büyüme yasasını desekleyici nielikedir. Terzi ve Olulular (2004) ise Türkiye de dönemine ilişkin üçer aylık verileri kullanmışır. Klasik Granger nedensellik, Engle-Granger koinegrasyon ve haa düzelme Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009) 369

16 modelleri çerçevesinde elde edilen emel sonuç, ilgili dönemde iki değişken arasında anlamlı bir isaisiki ilişkinin var olduğudur. Çalışma, sanayi sekörü büyümesi ile ekonomik büyüme arasında poziif ve çif yönlü nedenselliğe dair kanı sunmakadır dönemine ilişkin reel sanayi üreimi ile Reel GSMH verilerin kullanıldığı Arısoy (1998) un çalışmasında Kaldor yasası Egle-Granger ve JMN koinegrasyon eknikleri ve ARDL modeli yardımıyla analiz edilmişir. Koinegrasyon eslerinde seriler arasında koinegrasyon ilişkisinin yani uzun dönemli denge ilişkisinin bulunduğunu oraya koymakadır dönemine ilişkin yıllık verilerin kullanıldığı ve 15 ülkenin analiz edildiği bu çalışmada klasik OLS analizi neicesinde Türkiye ekonomisinde iki değişken arasında poziif ve isaisiki olarak anlamlı bir ilişki espi edilmişir. Bu durum, Kaldor hipoezi lehine bir ampirik kanı olarak değerlendirilebilir. Diğer arafan, Granger nedensellik esleri neicesinde Türkiye de sanayi sekörü büyümesi ile ekonomik büyüme arasında her hangi bir nedensellik ilişkisine raslanmamışır. IV. SONUÇ Bu çalışmada, sanayi sekörü ekonomik büyümenin sürükleyici gücüdür şeklinde ifade edilen Kaldor un birinci büyüme yasası, uzun dönem denge ilişkileri çerçevesinde ampirik olarak es edilmişir. Bu amaçla, çalışmada OLS ve Granger nedensellik analizleri kullanılmışır. Bu iki analizin sağlıklı sonuçlar vermesi, ilgili zaman serilerinin durağan olmasını gerekirdiğinden öncelikle değişkenler birim kök esine abi uulmuşur. Gerçekleşirilen ADF esleri, çalışmada kullanılan RGSYİH değişkeninin 12 ülkede, RSÜ değişkeninin de 14 ülkede düzeyde durağan olduğunu diğer birkaç ülkede ise birinci farklarında durağan 370 Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009)

17 hale geldiğini oraya koymakadır. Serilerin durağan olduğu düzeyler dikkae alınarak emel analizlere geçilmişir. OLS analizi sonuçları; 15 ülkenin 11 inde sanayi sekörü büyümesinin ekonomik büyüme üzerindeki ekisinin poziif ve isaisiki olarak anlamlı olduğunu, 10 ülkede ise ekonomik büyümenin sanayi büyümesi üzerinde poziif ve isaisiki olarak anlamlı bir eki yapığını oraya koymakadır. Bu sonuçlar, Türkiye ekonomisi için de geçerli olup, Kaldor hipoezi lehine bir delil olarak kabul edilebilir. Bu anlamda çalışmanın bulguları, bu konuda gerçekleşirilen ilk çalışmaların yanı sıra Yamak (2000), Terzi ve Olulular (2004) ve Arısoy (2008) un bulguları ile de örüşmekedir. Çalışmanın Granger nedensellik esleri sonuçlarına göre, Danimarka ve Romanya ekonomilerinde sanayi sekörü büyümesi ile ekonomik büyüme arasında çif yönlü bir nedensellik belirlenmişir. Avusurya da sanayi sekörü büyümesinden ekonomik büyümeye doğru, Almanya ve Belçika da ekonomik büyümeden sanayi büyümesine doğru işleyen ek yönlü bir nedensellik espi edilmişir. Sonuç olarak; çalışmadan elde edilen bulgular araşırmaya kaılan ülkelerin büyük bir kısmında, sanayi sekörü büyümesi ile ekonomik büyüme arasında ampirik bir ilişkinin varlığını deseklemeke ve ekonomik büyümede sanayi sekörünün önemini ampirik açıdan kanılar nielikedir. Sanayi sekörü sadece üreim ve hasıla ekisi yaramaz, aynı zamanda isihdam, yaırım, ihraca ve kama değer ekisi yaraarak ülke ekonomisinin büyüme ve kalkınmasına önemli kakı sağlar. Çalışmanın ampirik bulguları çerçevesinde, Türkiye ekonomisinde sanayi sekörüne daha fazla önem verilmelidir. Ayrıca, daha ekin sanayi poliikalarının uygulanması gerekiği vurgulanabilir. Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009) 371

18 KAYNAKÇA ARISOY, İ., Türkiye de Sanayi Sekörü-İkisadi Büyüme İlişkisinin Kaldor Hipoezi Çerçevesinde Tes Edilmesi, Türkiye Ekonomi Kurumu, Tarışma Meni, 2008 ATEŞOĞLU, H. S., Manufacuring and Economic Growh in he Unied Saes, Applied Economics, 25, 1993, ss BAIRAM, E., Economic Growh and Kaldor s Law: The case of Turkey, Applied Economics, 23, 1991, ss BERNAT, G. A., Does Manufacuring Maer?: A Spaial Economeric View of Kaldor s Laws, Journal of Regional Science, 36, 1996, ss DICKEY, D. A. ve FULLER, W. A., Likelihood Raio Saisics for an Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Economerica, 49, 1981, ss DIXON, R. ve THIRLWALL, A.P., A Model of Regional Growh Rae Differences on Kaldorian Lines, Oxford Economic Papers, 27, 1975, ss DRAKOPOULOS, S. A. ve THEODOSSIOU, I., Kaldorian Approach o Greek Economic Growh, Applied Economics, 23, 1991, ss KALDOR, N., Causes of he Slow Rae of Growh of he Unied Kingdom, Cambridge Universiy Press, Cambridge, KALDOR, N., The Case for Regional Policies, Scoish Journal of Poliical Economy, 17, 1970, ss LUCAS, R., On he Mechanics of Economic Developmen, Journal of Moneary Economics, 22, 1988, ss Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009)

19 PARIKH, A., Diferences in Growh Raes and Kaldor s Laws, Economica, 45, 1978, ss PONS-NOVELL, J. ve VILADECANS-MARSAL, E., Kaldor s Laws and Spaial Dependence: Evidence for he European Regions, Regional Sudies, 33(5), 1998, ss ROMER, P., Increasing Reurns and Long-Run Growh, Journal of Poliical Economy, 94, 1986, ss ROMER, P., Endogenous Technological Change, Journal of Poliical Economy, 98, 1990, ss STONEMAN, P., Kaldor s law and Briish Economic Growh: , Applied Economics, 11, 1979, ss TERZİ, H. ve OLTULULAR, S., Türkiye de Sanayileşme ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensel İlişkisi, Doğuş Üniversiesi Dergisi, 5 (2), 2004, ss THIRWALL, A. P., A Plain Man s Guide o Kaldor s Growh Laws, J. Pos Keynesian Econ. 5, 1983, ss WHITEMAN, J. L., Produciviy and Growh in Ausralian Manufacuring Indusry, J. Pos Keynesian Econ., 9, 1987, ss YAMAK, N., Coinegraion, Causaliy and Kaldor's Hypohesis: Evidence from Turkey, , Gazi Üniversiesi İİBF Dergisi, 2(1), Afyon Kocaepe Üniversiesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009) 373