PORTFÖY ANALZNDE BULANIK MANTIK YAKLAIMI VE UYGULAMA ÖRNE

Transkript

1 PORTFÖY ANALZNDE BULANIK MANTIK YAKLAIMI VE UYGULAMA ÖRNE Dlek PELTL Temmuz 2007 DENZL

2 PORTFÖY ANALZNDE BULANIK MANTIK YAKLAIMI VE UYGULAMA ÖRNE Pamukkale Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez letme Anablm Dalı Üretm Yönetm ve Pazarlama Blm Dalı Dlek PELTL Danıman: Yrd. Doç. Dr. rfan ERTURUL Temmuz 2007 DENZL

3

4

5 TEEKKÜR Yüksek lsans öretmm boyunca bana verm olduu emeklerden ve bu çalımanın gerçeklemesnde her türlü öüt ve yardımlarıyla salamı olduu katkılarından dolayı çok deerl danıman hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. rfan ERTURUL a sonsuz teekkürlerm sunarım. Çalıma süresnce her türlü yönlendrmelernden dolayı, Aratırma Görevller Sayın Ayegül TU, Sayın Esra AYTAÇ ve Sayın Nlsen KARAKAOLU na çok teekkür ederm. Ayrıca Sayın Yönetcm Hülya ÖZDEMR e, arkadalarıma ve aleme bana verdkler desteklerden dolayı çok teekkür ederm.

6 ÖZET PORTFÖY ANALZNDE BULANIK MANTIK YAKLAIMI VE UYGULAMA ÖRNE Peltl, Dlek Yüksek Lsans Tez, Üretm Yönetm ve Pazarlama ABD Tez Yönetcs: Yrd. Doç. Dr. rfan ERTURUL Temmuz 2007, 22 Sayfa Sermaye pyasaları, fon fazlası olanlarla yatırım projelern gerçekletrmek steyen ve fon açıı bulunanları br araya getrr. Ayrıca sermaye pyasaları, sanayye ucuz malyetl fon salarken, tasarruf sahplerne de yüksek kazanç salayablmektedr. Tasarruf sahplernn brkmlern sermaye pyasalarında deerlemeye balamaları le brlkte, portföy ve portföy yönetm le lgl konular tartıılmaya balamıtır. Portföy, br yatırımcının sahp olduu menkul kıymetlern lstesdr. Portföy yönetm yatırımcının elndek fonların, mevcut menkul kıymetler arasında mnmum rsk ve maksmum karlılıı salayacak eklde daıtılmasıdır. Portföy analz se portföy rsknn, beklenen getrsnn ve müternn terchlernn belrlenmesdr. Getr hesaplamalarında kararlar gelecee lkn verldnden belrszlk öne çıkmaktadır. Bu gb belrszln hakm olduu durumlarda, etkl br yaklaım olan bulanık mantık yaklaımı ele alınmaktadır. Bu çalımada lk olarak portföy yönetm le lgl teork blgler verlm, portföy seçm modeller üzernde durulmutur. Daha sonra bulanık teor hakkında temel tanımlar verlm ve bulanık matematksel programlama yaklaımları üzernde durulmutur. Son aamada se stanbul Menkul Kıymetler Borsası (MKB) dan alınan verlerle br Bulanık Dorusal Programlama yöntem le portföy seçm model üzernde uygulama yapılmı ve portföy optmzasyonu gerçekletrlmtr. Anahtar Kelmeler: Portföy analz, Beklenen getr, Rsk, Bulanık mantık, Bulanık dorusal programlama, Üyelk fonksyonu, Bulanık portföy analz.

7 ABSTRACT FUZZY LOGIC APPROACH IN PORTFOLIO ANALYSIS AND APPLICATION SAMPLE Peltl, Dlek M. Sc. Thess n Producton Management and Marketng Supervsor: Assst. Prof. Dr. rfan ERTURUL July 2007, 22 Pages Captal markets congregate people who want to actualze nvestment projects wth the ones who have fund surplus and fund defct. In addton, whle provdng low cost products for the ndustry, the captal markets can provde hgh profts to owners of savngs. Along wth the valuaton of savngs n captal markets by the owners of savngs, the matters related to portfolo and portfolo management began to be dscussed. Portfolo s the lst of securtes that an nvestor owns. On the other hand, portfolo management s the dstrbuton of funds that an nvestor owns between exstng securtes n a way to provde mnmum rsk and maxmum proft. Portfolo analyss s the determnaton of portfolo rsk, ts expected proft and preferences of the customer. Snce the decsons are taken consderng future n proft calculatons, uncertanty appears. At such stuatons that bear ths knd of uncertanty, fuzzy lnear programmng, appeals as an effectve approach for the concerned analyses. In ths study, frst, theoretcal nformaton on portfolo management s gven, and probablstc portfolo selecton models are studed. Then, basc defntons on fuzzy logc are made and Fuzzy Lnear Programmng Approaches are brefly explaned. In fnal stage, an applcaton s presented on a fuzzy logc portfolo selecton model wth the data obtaned from Istanbul Stock Exchange (IMKB) and portfolo optmzaton s realzed. Keywords: Portfolo analyss, Expected proft, Rsk, Fuzzy logc, Fuzzy lnear programmng, Membershp functon, Fuzzy portfolo analyss.

8 ÇNDEKLER ÖZET... ABSTRACT... ÇNDEKLER... EKLLER DZN... V TABLOLAR DZN... V GR... BRNC BÖLÜM PORTFÖY ANALZ.. PORTFÖY TANIMI PORTFÖY YÖNETM Portföy Planlaması Portföy Seçm Yatırım Analz Portföy Revzyonu Portföy Deerlendrmes PORTFÖY ÇETLER Tamamı Tahvllerden Oluan Portföyler Tamamı Hsse Senetlernden Oluan Portföyler Hsse Senetler ve Tahvllerden Oluan Portföyler Der Yatırım Araçlarından Oluan Portföyler PORTFÖY ANALZ VE TEMEL TANIMLAR Menkul Kıymet Hsse Sened Tahvller Getr Rsk TEMEL ANALZ Ekonom Analz Endüstr Analz Frma Analz TEKNK ANALZ Pazarın Genel Elmn Tahmn Etmeye Yönelk Yöntemler Tek Tek Hsse Senetler Hareketlern Tahmn Etmeye Yönelk Yöntemler Rassal Yürüyü ve Etkn Pyasalar Kuramı GELENEKSEL PORTFÖY YAKLAIMI (BAST ÇETLENDRME) MODERN PORTFÖY YAKLAIMI Markowtz (Ortalama-Varyans) Model Ortalama-varyans ölçütü Ortalama-varyans ölçütü ve portföy seçm k menkul kıymetten oluan portföyler ve Markowtz çetlendrmes Üç menkul kıymetten oluan portföyler ve Markowtz çetlendrmes...29

9 v N sayıda menkul kıymetten oluan portföyler ve Markowtz çetlendrmes Etkn portföyler ve optmal portföy seçm Sermaye Varlık Fyatlama Model (CAPM) Arbtraj Fyatlama Model PORTFÖY ANALZNDE SADELETRLM MODELLER Sharpe Tekl ndeks Model ve Çetlendrme Portföy getrs ve rsk Etkn portföylern oluturulması Çok ndeksl Modeller Tek ndeksl ve Çok ndeksl Modeln Karılatırılması PORTFÖY PERFORMANSININ ÖLÇÜLMES Sharpe ın Performans Krter Treynor un Performans Krter Jensen n Performans Krter DORUSAL PROGRAMLAMA LE PORTFÖY ANALZ...53 KNC BÖLÜM BULANIK MANTIK VE BULANIK KÜMELER 2.. KLASK MANTIKTAN BULANIK MANTIA Mantıın Br Blm Dalı Olarak Gelm Çok Deerl Mantık BELRSZLK KAVRAMI VE BULANIK MANTIK Belrszlk Kavramı Bulanık Mantık ve Uygulamaları BULANIK KÜME KURAMI Küme Tanımı Klask Küme Klask kümeler çn temel kavramlar Klask kümelerde lemler Bulanık Küme Bulanık kümelere at temel kavramlar Bulanık kümelerde lemler BULANIK SAYILAR Üçgensel Bulanık Sayılar Yamuksal Bulanık Sayılar ÜYELK FONKSYONLARI BULANIK KÜME TEORSNN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI...83

10 v ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BULANIK DORUSAL PROGRAMLAMA 3.. DORUSAL PROGRAMLAMA Dorusal Programlama le lgl Yapılan Çalımalar Dorusal Programlama Problemlernn Formülasyonu Dorusal Programlamanın Temel artları BULANIK DORUSAL PROGRAMLAMA Bulanık Dorusal Programlama le lgl Yapılan Çalımalar Bulanık Dorusal Programlama Problemlernn Formülasyonu Bulanık Dorusal Programlamanın Uygulama Alanları Bulanık Dorusal Programlama le Dorusal Programlama Yöntemnn Karılatırılması Bulanık Ortamda Karar Verme Bulanık karar ve optmal karar Bulanık dorusal programlamada max(mn) lemcs Bulanık Dorusal Programlama Modeller Bulanık Dorusal Programlama Modellernde Çözüm Yaklaımları Zmmermann yaklaımı Werners yaklaımı Verdegay yaklaımı Portföy Analznde Bulanık Dorusal Programlama Yaklaımı DÖRDÜNCÜ BÖLÜM PORTFÖY ANALZ PROBLEMNDE BULANIK MANTIK YAKLAIMININ UYGULAMASI 4.. UYGULAMANIN AMACI UYGULAMANIN KAPSAMI MODELN KURULMASI VE ÇÖZÜMLENMES Verdegay Yaklaımı Werners Yaklaımı Zmmermann Yaklaımı SONUÇ VE ÖNERLER...55 KAYNAKLAR...60 EKLER...67 ÖZGEÇM...22

11 v EKLLER DZN ekl.. ekl.2. ekl.3. ekl.4. ekl.5. ekl.6. ekl.7. ekl.8. ekl.9. ekl.0. ekl.. ekl.2. ekl.3. ekl 2.. ekl 2.2. ekl 2.3. ekl 2.4. ekl 2.5. ekl 2.6. ekl 2.7. ekl 2.8. ekl 2.9. ekl 2.0. ekl 2.. ekl 2.2. Endüstr hayat ers..3 Dow Teors ne göre hsse sened fyat hareketler ayrı formdak pyasa etknlnn brbrler le lkler.9 Çetlendrmeyle rskn azaltılması 2 Meru yatırım alanı...30 E-ortalama doruları 30 E-varyans erler.3 E-ortalama ve e-varyans erler.32 Etkn sınır ve erleblen portföy..34 Optmal portföy seçm..35 Sermaye pyasası dorusu.37 Menkul kıymet pyasa dorusu..4 Menkul kıymet pyasa dorusunda rsk prm..42 Klask br küme.6 x R olan klask br küme k klask kümenn brlem..64 k klask kümenn kesm...64 x R olan bulanık br küme.67 Zayıf kesmes..68 Bulanık kümeler a) normal b) normal altı Bulanık kümeler a) dıbükey b) dıbükey olmayan Br bulanık kümenn tümleyen.7 k bulanık kümenn brlem 72 k bulanık kümenn kesm.72 Üçgensel bulanık sayı 75

12 v ekl 2.3. ekl 2.4. ekl 2.5. ekl 2.6. ekl 2.7. ekl 2.8. ekl 2.9. ekl ekl 3.. ekl 3.2. ekl 3.3. ekl 3.4. ekl 3.5. ekl 3.6. ekl 3.7. ekl 3.8. ekl 4.. ekl 4.2. ekl 4.3. Yamuksal bulanık sayı Üyelk fonksyonunun kısımları 78 Üçgen üyelk fonksyonlarının gösterm..80 Yamuk üyelk fonksyonlarının gösterm Gaussan üyelk fonksyonlarının gösterm...8 Çan ekll üyelk fonksyonlarının gösterm 82 Sgmodal üyelk fonksyonlarının gösterm S üyelk fonksyonlarının gösterm...83 Bulanık karar...05 eklndek bulanık kısıtların üyelk fonksyonu..6 eklndek bulanık kısıtların üyelk fonksyonu.6 c T x b o eklndek bulanık amacın üyelk fonksyonu..2 -c T x -b o eklndek bulanık amacın üyelk fonksyonu 2 (Ax) b eklndek bulanık kısıtlayıcının üyelk fonksyonu.2 Amaç fonksyonunun üyelk fonksyonu.26 Getrnn üyelk fonksyonu.3 Getrnn üyelk fonksyonu 37 Rsk getr arasındak lk..4 Amacın (rskn) üyelk fonksyonu..44

13 v TABLOLAR DZN Tablo 3.. Tablo 3.2. Tablo 4.. Tablo 4.2. Tablo 4.3. Tablo 4.4. Tablo 4.5. Tablo 4.6. Tablo 4.7. BDP le lgl yapılan çalımalar 96 Karar modeller çn yapılan en genel sınıflama..09 Hsse senetlernn smler ve kısaltmaları...40 Bulanık kaynaklı modeln çözüm sonuçları 4 Memnunyet sevyelerndek rsk getr oranı..42 = 0. çn bulanık kaynaklı modeln çözümlenmes = 0.5 çn bulanık kaynaklı modeln çözümlenmes Bulanık amaçlı ve bulanık kaynaklı modeln çözümlenmes..49 Bulanık amaçlı ve bulanık kaynaklı modeln çözümlenmes..54

14 GR Belrszlk ve rsk altında kararların alındıı fnansal pyasalar, ekonomnn vazgeçlmez unsurudur. Yatırım ortamı, belrsz br ortamdır ve yatırımcı çn brçok rsk unsuru çermektedr. Yatırımcı, servetn çetl menkul kıymetler arasında paylatırarak oluturduu portföylerle bu rsk unsurlarını yok etmeye çalıır. Çünkü portföyün br bütün olarak sahp olduu rsk, portföyü oluturan her br menkul kıymetn sahp olduu rskler toplamından daha küçüktür. Blnen fnansal karar verme teknkler geçm dönem verlernden hareketle gelece tahmn lkesne dayanmaktadır. Geçm dönem verler hareketl ortalamalar, üssel düzeltm vb. statstk teknklerle yumuatılarak modeller oluturulmaktadır. Fakat fnansal varlıkların geçm dönem verlernn stkrarsız olmalarının yanı sıra bunların çok sayıda sosyo-ekonomk dekenn etks altında olmaları ve bunların modellere yansıtılamayıları cdd br problem olarak karımıza çıkmaktadır. Bu nedenle zaman serler, trend analz, regresyon analz gb kanttatf teknklern fnansal varlıkların fyat tahmnlernde kullanılamayacaı veya elde edlecek sonuçların güvenlrlnn az olacaı belrtlmektedr. Fnansal karar vermede temel yaklaım, portföy oluturmaktır. Portföy, genel ekonomk koullara ve yatırımcıların arzularına göre dek amaçlarla oluturulablr. Portföy yönetmnn amacı, sahp olunan servetn satın alma gücünün korunması olablece gb servetn artırılması da olablr. Yatırımcının kabul ett br rsk düzeynde en yüksek getry salamak da portföy yönetmnn amacı olablr. Bu amaç, bazen endeksn getr oranı, pazarın getr oranı veya ekonomdek referans getr oranlarının elde edlmes eklnde de belrleneblr. Geleneksel yöntemler kullanılarak hsse senetlernden portföyler oluturulablece gb, modern portföy seçm yöntemyle de portföyü oluturan hsse senetler arasındak lkye dkkat edlerek portföyün rsk azaltılmaya ve beklenen getr artırılmaya çalıılır. Etkn sınır üzernde belrlenen çetl portföy blemlernden yatırımcıya uygun olanının seçmne gdleblr. Hang portföy blemnn seçlece yatırımcının rske karı tutumuna balı olmaktadır. Karar verc, yatırımından en y verm elde edeblmek çn yönetm ve karar verme sürecnde zleyece yolu belrlemek ster. Yatırımının mevcut durumunu

15 2 koruyablmenn yanısıra, geltrme kaygısı da taındıı çn bell prenspler dorultusunda hareket edlr. te belrl br amaç ve kısıtlayıcı koullar altında model oluturmada dorusal ve bulanık dorusal programlamadan yararlanılablr. Bu çalımada da, bulanık matematksel programlamada var olan yaklaımlar yardımıyla belrl br dönemde MKB 50 endeksnde yer alan hsse senetlernden optmal br portföy oluturulmaya çalıılmıtır. Bu amaçla Konno-Yamazak portföy seçm model temel alınmı ve bu modeln beklenen getr kısıtı ve amaç fonksyonu Verdagay, Werners ve Zmmermann ın yaklaımları yardımıyla bulanıklatırılmıtır. Son olarak elde edlen bulanık portföy seçm model yardımıyla lgl döneme at optmal getr ve rsk salayan hsse senetler bulunmutur.

16 3 BRNC BÖLÜM PORTFÖY ANALZ.. PORTFÖY TANIMI Portföy; kelme anlamı olarak cüzdan demektr. Menkul kıymetler açısından portföy, menkul kıymetlerden oluan br topluluu fade etmektedr. Portföy; aırlıklı olarak hsse sened, tahvller ve türevlerden oluan, belrl br k veya grubun elnde olan fnansal ntelktek kıymetler olarak tanımlanablr. Portföy; belrl amaçları gerçekletrmek steyen yatırımcıların sahp olduu, brbrleryle lks olan ve kendne öz ölçüleblr ntelkler olan br varlıktır (Erolu, 2006: 7)..2. PORTFÖY YÖNETM Portföy yönetm, portföyü oluturmak ve oluturulan portföyden hang yatırım aracının ne zaman çıkarılacaına ve yerne hang yatırım aracının alınacaına karar verlen br süreçtr (Türe, 2006: 54). Karar vercnn rsk ve getrye karı gösterd tutum çerçevesnde portföy çne hang varlıkların hang oranlarda grecene ve zamanla deen ekonomk koullara balı olarak hang varlıkların portföyden çıkacaına karar vermektr (Erolu, 2006: 8). Portföy yönetmne kapsam ve ele alınan ayrıntılar yönünden farklı çerkler ve tanımlar yükleneblr. Sharpe (985), en gen çerçevede portföy yönetmn paranın yönetlme sürec olarak tanımlamıtır (Erolu, 2006: 8).

17 4 Sharpe (985), portföy yönetmyle lgl üç fonksyon belrlemtr. Bunlar: Portföy analz: Portföyün rsknn, beklenen getrsnn ve müternn terchlernn belrlenmesdr. Portföy revzyonu: Satın alınacak ve satılacak menkul kıymetlern belrlenmesdr. Performans deerlendrmes: Portföyün fl performansının ve bu performansın nedenlernn belrlenmesdr. Ayrıca Sharpe (985), portföy yönetmnn aktf veya pasf, kontrollü veya kontrolsüz olablecen, açık veya zımm yöntemler kullanılablecen, etkn pyasalar kuramına göre veya ters hareket edeblecen belrtmtr. Ancak son yıllardak elmn görecel olarak daha etkn pyasalar anlayıı çerçevesnde çok daha fazla kontrollü lemlere doru olduunu da eklemtr. Farrell (983) se portföy yönetmnn üç temel faalyetten baret olduunu söylemtr. Bunlar;. Varlık daıtımı: En düük rsk düzeynde en yüksek getrnn elde edlmes çn ana varlık gruplarının brletrlmes. 2. Ana varlık gruplarının aırlıklarının detrlmes: Böylece uzun dönemde getrnn yükseltlmes çn fırsatlar deerlendrleblecektr. 3. Varlık gruplarından breysel menkul kıymet seçm: Bu sayede yne beklenen getrde artı salanablr. Görüldüü gb Farrell (983), portföy yönetmnde getry ön plana çıkarmıtır. Cohen Znbarg ve Zekel (982) se etkn portföy yönetmn br fon havuzunun sadece lk deern koruyacak eklde del aynı zamanda rskne uygun enflasyonun üzernde uygun br getry salayacak eklde dare edlmes sanatı eklnde tanımlamıtır.

18 5 Bu tanımlara yenlern eklemek mümkündür. Ancak bell noktadan sonra bazı temel unsurların tekrar edlmeye balandıı ve bakı açısına göre bu unsurlara verlen aırlıkların det anlaılacaktır. Portföy yönetm genel olarak; Bell tutardak br fonun, fon sahbnn terchlern de dkkate alarak, üstlenlen rske göre en yüksek getry elde edecek belrl varlık gruplarına yatırıldıı zaman çndek gelmelere göre varlıkların portföy çndek aırlıklarının detrld ve performanslarının sürekl olarak deerlendrld dnamk br süreçtr (Erolu, 2006: 9)..2.. Portföy Planlaması Portföy planlaması yapılırken yapılacak olan lemler; yatırımcının durumunun ncelenmes, yatırım uzmanının veya portföy yönetcsnn durumunun saptanması, yatırımcı adına faalyette bulunan portföy yönetcsne yol gösterecek yatırım ölçütlernn saptanmasıdır. Yatırım planlaması yapılırken öncelkle yatırım süresnn ve yatırımcının amaçlarının belrlenmes gerekmektedr (Korkmaz, Ceylan, 993: 4). Ayrıca yatırım sürecnde meydana gelecek fon hareketlernn tahmn edlmes gerekmektedr. Çünkü dek yatırım süreler, dek ntelkte alıver kararlarını gerektrmektedr. Portföy yönetcsnn se geçerlln kanıtlamı tesadüfî yöntemlerden daha y sonuçlar alablecek düzeyde olması gerekmektedr. Portföy yönetcs yatırım ölçütüne karar verrken, yatırımcının hedeflern ve kend beklentlern gözardı etmemeldr (Türe, 2006: 55) Portföy Seçm Yatırımcı çn öneml olan konu hang portföye yatırım yapacaıdır. Yatırımcı, portföyler rsk ve getr temelne göre deerlendrerek portföyü seçer (Dalı, 2004: 34). Bunun seçm çn dek menkul kıymetlere yapılacak yatırım tutarının hesaplanması gerekr. Portföy seçmnde portföyün hang varlıklardan oluacaına karar verlmektedr. Portföyün yüzde kaçının nakt olacaı vb. ekllerdek oransal kararlar da bu aamada verlmektedr (Türe, 2006: 56). Portföy seçmnde k kavram vardır: Etkn portföy ve optmal portföy. Etkn portföy, belrl br rsk sevyesnde en yüksek beklenen getrye sahp veya belrl br

19 6 beklenen getr sevyesnde en düük rske sahp portföydür. Yatırımcılar çn bu portföylern önem büyüktür. Yatırımcılar, etkn portföyler aratırıp bulmaya çalıırlar. Etkn portföyler brletren çzg, etkn sınır olarak adlandırılır. Etkn sınır üzernde yer alan portföylern tamamı optmal portföydür. Yatırımcılar kendler çn en uygun olan portföyü seçerler (Dalı, 2004: ). Optmal portföy, bell br beklenen getr sevyesnde rsk en düük veya bell br rsk altında beklenen getrs en yüksek olan portföydür (Usul ve Bekç, 200: ) Yatırım Analz Yatırım analz le portföye alınacak menkul kıymetlern ncelenmes ve performanslarının ne olablecenn tahmn edlmes amaçlanmaktadır. Ayrıca yatırım analz, bu varlıkların geçm performanslarının deerlendrlmesyle yetnmeyp lerye yönelk matematksel tahmnler de çermektedr. Yatırım analznn aamaları; eknom analz, sektör analz, menkul kıymetler arasından seçm ve tahmn analz olarak sıralanablr. Yatırım analz sırasında genel ekonomk durumun gdatıyla da lglenlmektedr. Ekonomnn çnde bulunduu durum hakkında deerlendrme yapablmek çn gayr saf mll hasıla, k baına düen mll gelr, faz oranları vb. dekenlerden faydalanılmaktadır. Örnen ekonom durgunluk dönemnde se letmeler bu durumdan olumsuz yönde etklenecektr (Ceylan ve Kokmaz, 993: 5) Portföy Revzyonu Portföy revzyonu, satın alınacak ve satılacak menkul kıymetlern belrlenmesdr (Erolu, 2006: 8). Portföy revzyonu aamasında, portföy deerlendrmes yapıldıktan sonra alınması gereken önlemler saptanacaktır. Portföy revzyonunun amacı, belrl br rsk sevyesnde portföyün getrsn maksmum yapmaktır. Portföy revzyonu sürekl analz gerektren br lem olduundan ekonomk, sektör ve menkul kıymet analzlernn sürekl yapılması gerekmektedr. Böylece pyasada çıkan fırsatlar deerlendrlm olacak ve portföyden bazı varlıklar çıkartılıp yerlerne yenler alınmı olacaktır (Türe, 2004: 57).

20 Portföy Deerlendrmes Portföy deerlendrmes; portföyün fl performansının ve bu performansın nedenlernn belrlenmesdr (Erolu, 2006: 8). Sstemn dnamk olmasından dolayı oluturulan portföylern belrl zaman aralıklarında tekrar deerlendrlmes gerekmektedr. Böylece zaman çersnde portföyün deernde olan dem gözlenecek ve portföy yönetcs, yönetm sürecnn baında koyduu amaçların ne derecede gerçeklep gerçeklemedn deerlendrm olacaktır. Portföy deerlendrlmes, k aamada olmaktadır. Bu aamalar, performans ölçütlernn hesaplanması ve performans karılatırmalarının yapılmasıdır. Performans ölçülmes, tek tek varlıkların ölçülmes le olablece gb portföyün br bütün olarak yarattıı sonuçların deerlendrlmes eklnde de olablr. Sonuç olarak her k durumda da varlıkların deerlerndek dem hesaplanmı olacaktır (Türe, 2006: 56-57)..3. PORTFÖY ÇETLER.3.. Tamamı Tahvllerden Oluan Portföyler Tahvl sabt getrl menkul kıymetlerdr. Devletn br yıl, anonm ortakların en az k yıl ya da daha uzun vadeyle ödünç para bulmak amacıyla tbar kıymetler et ve bareler aynı olmak üzere çıkarılan borç senetlerdr. Tahvl, sahplerne alacaklılık hakkı verr. Ama rket yönetmne katılamazlar. Tahvl sahb le rket arasındak hukuk lk, vade le sınırlıdır (Uzunolu, 2002: -2). Bu portföyler, sadece tahvllerden oluur. Anapara güvenne önem veren ve rsk almayı sevmeyen yatırımcılar tarafından terch edlr. Rsk düük olduundan getrs de kısıtlıdır Tamamı Hsse Senetlernden Oluan Portföyler Hsse sened, br anonm rketn sermayesnn brbrne et paylardan br parçasını temsl eden ve kanun ekl artlarına uygun olarak düzenlenen hukuken

21 8 kıymetl evrak hükmünde belgedr. Portföy, tamamen hsse senetlernden oluur. Bu portföy seçmnde stenld zaman alım satım yapablecek hsselern bulunmasına özen gösterlmeldr. Ekonomnn stkrarlı olduu dönemlerde bu tür portföyler terch edleblr Hsse Senetler ve Tahvllerden Oluan Portföyler Bu portföy türü, derlerne oranla daha çok terch edlmektedr. Çünkü bu portföy türünde anapara tahvl ve hsse senetler arasında paylatırılarak dengel br portföy oluturmak amaçlanmıtır. Hsse senetler ve tahvllerden oluan portföylerde ekonomnn çnde bulunduu duruma göre hsse sened ve tahvllern portföy çersndek oranlarında deklkler yapılablmektedr Der Yatırım Araçlarından Oluan Portföyler Portföyler, hsse senetler ve tahvl gb menkul kıymetlern dıında varlıa dayalı menkul kıymetler, fnansman bonoları, repo, hazne bonosu gb yatırım araçlarından da oluablmektedr. Ancak bu portföyler oluturulurken yatırım araçları arasında karılatırma yapılmalı ve yatırım süres boyunca hang yatırım araçlarının getrlernn daha yüksek olduu statstkî teknklerle tahmn edlmeldr (Türe, 2006: 59)..4. PORTFÖY ANALZ VE TEMEL TANIMLAR Portföy analz; bastçe rsk az, getrs yüksek portföylern belrlenmes konusunu kapsayan br rsk getr analzdr. Kısaca, yatırım yapmak çn uygun br portföyün belrlenmes sürecdr (Dalı, 2004: 35). Portföy analz; portföyün rsknn beklenen getrsnn ve müternn terchlernn belrlenmesdr. Portföy analz, temel fnansal varlıklara balı olan blg le elde edlenler le hedefler oluturan portföylern daha y veya daha kötü olduklarını belrlemedek krterlerle hesaplama lem sonucunda portföyün deerlendrlmesdr. Portföy analznn sonuçları, fnansal varlıklarla lgl blgnn mantıksal sonuçlarıdır (Aykaç, 996: ).

22 9.4.. Menkul Kıymet Menkul kıymetler, hraç eden le satın alan arasında alacaklılık ya da ortaklık lks salayan standart tpte, pyasada tedavül edeblen yapıda ve sahbne bell dönemlerde lave satın alma gücü bçmnde gelr getren kıymetl evraklardır. hraç edenn kamu tüzel ks ya da özel hukuk ks olmasının br önem yoktur. Sermaye Pyasası yasası 3. maddes le nelern menkul kıymet sayılacaı belrtlmtr. Bunlar; hsse senetler, tahvl, ntfa sened, kâr ve zarar ortaklık belgeler, hazne bonoları, devlet ve der kamu tüzel klern tahvl ve bonoları, tertp halnde çıkarılan ve k yıl veya daha uzun sürel potekl borç senetlerdr (Kara, 990: 88) Hsse Sened Hsse sened, rketn ktsad varlıkları üzernde mülkyet hakkını temsl eden br menkul kıymettr. Br anonm rketn brbrne et paylardan brn temsl eden, sahbne rkete payı nspetnde ortaklık salayan kıymetl evraktır. Der br tanımla, hsse senetler herhang br tcar veya sanay kurulua veya bankaya, gerekl sermayenn salanması çn dolaıma çıkarılan ve müterler tarafından satın alınan hsselerdr. Hsse senedne yatırım yapan yatırımcılar, rket kârından pay alma, rket yönetmne katılma, oy kullanma, tasfyeden pay alma, rket faalyetlernden blglenme ve rüçhan hakkına (sermaye artırımında öncelkl pay alma hakkı) sahptrler (Çapanolu, 993: 40). Hsse sened; ekonom, sermaye pyasası ve borsa açısından son derece öneml br menkul kıymet türüdür. Genellkle, borsanın gelme düzey hsse sened lemlernn younluk derecesyle ölçülmektedr (Ferteklgl, 2000: 275) Tahvller Anonm ortaklıkların, mevzuata göre özelletrme kapsamına alınanlar dahl ktsad teebbüslernn, mahall dareler le bu darelerle lgl özel mevzuat uyarınca faalyet gösteren kurulu dare ve letmelernn ödünç para bulmak çn tbar kıymetler et ve bareler aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerne tahvl denr. Tahvllern vades k yıldan az olmamak üzere serbestçe belrtlen br ödeme planı dahlnde tfa edlr. Tahvllern ana parası vade btmnde br kere ödenr (Ergeç, 997: 0).

23 Getr Yatırım araçlarının saladıı kazançlara getr denlmektedr. Bu getr temettü kazancı, fyat artı kazancı, faz gelr, kâr payı, gelr payı gb farklı ekllerde ortaya çıkablr (Ertuna, 99: 6) Rsk Genel olarak rsk, beklenen sonucu elde etmede var olan belrszlktr (Scott, 990: 4). Rsk beklenen getrnn gerçekleen getrden sapma olasılııdır (Bakırhan, 989: 4). Rsk le beklenen getr arasında doru lk vardır. Rsk düük yatırımların beklenen getrs de düüktür, rsk yüksek yatırımın beklenen getrs de yüksektr (Scott, 990: 9). Yatırımcının yapmı olduu yatırımdan salayacaı vermn, beklenen vermn altına düme veya üstüne çıkma olasılıı söz konusudur. Bu olasılık, yatırımcı açısından yaptıı yatırımın rskn oluturur. Portföy kuramında yatırımcının rsk kontrol altına alablme veya sınırlayablme olanaının olup olmamasına göre toplam rsk, sstematk veya sstematk olmayan rsk olarak k ana gruba ayrılır. Sstematk veya sstematk olmayan rsk: Sstematk rsk, menkul kıymetlern getrlerndek dalgalanmaların, pyasadak tüm fnansal varlıkların fyatlarını aynı zamanda etkleyen faktörlerden kaynaklanan kısmıdır. Sstematk rsk, portföyün çetlendrmes le gderlemeyen rsk olarak da tanımlanablr. Sstematk rsk; satın alma gücü rsk, faz oranı rsk, pyasa rsk, poltk rsk, kur rskdr. Toplam rskn der br bölümü olan sstematk olmayan rsk, br rket veya sektöre özgü olan rsktr. ç grev, yönetm hataları, kefler, reklam kampanyaları, tüketc terchlerndek demeler, kanun uygulamalar frmaların getrlernde dalgalanmalarına yol açablr. Sstematk olmayan faktörler, der endüstrler ve genel olarak menkul kıymetler pyasasını etkleyen faktörlerden baımsızdır. Sstematk olmayan rsk, çok y çetlendrlm br portföyde ortadan kaldırılablecek br rsk

24 türüdür. Sstematk rskn kontrol edlmes mkansızken, sstematk olmayan rskn kaynaklarında yapılan demelerle ve yönlendrmelerle kontrol edlmes ve yok edlmes mümkündür. Sstematk olmayan rskn kaynakları; fnansal rsk, ve endüstr rsk, yönetm rskdr (Demrta ve Güngör, 2004: 2)..5. TEMEL ANALZ Hsse senetlernn deerlendrlmesnde kullanılan en gen kapsamlı yöntem temel analzdr. Temel analz yapmaktak amaç, hsse senetlernn nceleme dönemnde olması gereken deerlern hesaplamak ve bu deerler aynı dönemdek pyasa deerler le karılatırmak, böylece yatırım yapılacak hsse senetlern belrlemektr (lhan, 99: 2). Bu yöntemde hsse senednn fyatını belrleyen karlılık, lkdte, fnansal yapı, daıtım kanalları, yönetm becers, rekabet, ekonomk tahmnler gb temel olguların ve bunların o hsse senednn fyatını nasıl etklednn analz edlmes le hsse senednn yatırım deernn ya da gerçek deernn belrlenmes söz konusudur. Hsse senedn deerlemeden önce yapılan temel analzde ekonom, sektör ve rket analzler yapılır..5.. Ekonom Analz Hsse sened fyatları, ekonomk koullardan etklenr. Bu nedenle temel analzn lk aamasını ekonom analz oluturur. Ekonomk konjonktürdek canlanma beklents, hsse senedne yatırım çn uygun br ortam ken ekonomk konjonktürdek daralma beklents, hsse sened yatırımlarının elden çıkarılması çn uygun br ortama aret eder (Dalı, 2004: 25). Ekonomk gelme veya daralma, letmenn stok, fnanslama, fyatlandırma ve yatırım poltkasını etkler. Ayrıca, enflasyon oranı, pyasadak faz oranı gb büyüklükler, yatırımcıların yapacakları yatırımdan bekledkler kazanç oranının belrlenmesne tekl ederler. Bu nedenlerle, genel ekonomk durumdak demenn yönünün tahmn edlmes yatırımcı açısından büyük önem taımaktadır. Genel ekeonomk durumla lgl, gayr saf mll hasıla, k baına harcanablr gelr, para arzı, faz oranları, dı tcaret ve ödemeler denges açıkları, kamu kesm harcamaları,

25 2 enflasyon, szlk, sabt yatırım harcamaları, para ve malye poltkaları gb göstergeler ve bunlardak demeler fkr vereblr. Bu göstergelerden bazıları öncü, bazıları eanlı, bazıları da geckmel göstergelerdr. Genel ekonomk durumun yakın gelece hakkında blg sahb olmak steyen yatırımcı çn öncü göstergelern büyük önem vardır. Çünkü öncü göstergelerden bazıları (para arzı, yen kurulan letme sayısı vb.) genel ekonomk faalyetn en yüksek düzeyne ulamasından, bazıları da (dı tcaret açıı, szlk, kamu kesm açıklarının artması vb.) genel ekonomk faalyetn en düük düzeyne ulamasından br süre önce en yüksek ve en düük düzeylerne ulaırlar. Genel ekonomk düzeyn arttıı dönemde yatırımcıların yatırım yapmak çn terch ett br dönemdr. Aks br durum se yatırımcıların elndek yatırım araçlarını satması çn uyarıcı olablr (Bolak, 200: 89-90) Endüstr Analz Genel ekonom üzernde yapılan nceleme, knc aamada letmenn faalyette bulunduu endüstr dalına yöneltlr. Bazı endüstrler, konjonktürel dalgalanmalardan baımsız olarak sürekl gelme çnde, bazıları kararlı br denge çnde bulunurlarken, bazıları da ekonomnn gelme dönemlernde kar, durgunluk dönemlernde se zarar ederler. lglenlen endüstrnn bu kategorlerden hangsne dahl olduunu blmek, ekonomnn genel gdatı hakkındak tahmnlern yapmı olan yatırımcı çn yararlı olacaktır (Bolak, 200: 90). Endüstrlern sınıflandırılması lem tamamlandıktan sonra her br endüstrnn yatırımcılar açısından analzne geçlr. Analz çn lk olarak endüstrnn hayat çzgs ncelenr. Endüstrnn hayat çzgs grten balayarak, düüe kadar endüstrnn çetl gelm aamalarını fade eder. Gr aamasında, yen br fkrn ortaya çıkması sonucu yen br endüstrnn olumasını fade eder. Endüstrnn tutunup tutunmayacaı netlk kazanmadıı çn, oldukça rskl br aamadır. Bu aamada rsk sermayedarları yatırım yapar. Bu aamada baarı salanırsa, yan frmalar pyasada kendlerne yer ednrlerse bu takdrde knc aamaya geçlr.