YENİ TEKLİF PROJELER

Transkript

1 1. YENİ TEKLİF PROJELER 1.1. Büyükbaş Hayvancılık İÇİNDEKİLER Boz Irk Sığırlarda Besi Performansı, Karkas Özellikleri ve Et Kalitesinin Belirlenmesi Küçükbaş Hayvancılık Eşme Kıvırcığı Geliştirme Projesi Karacabey merinoslarında Laktasyon Dönemi Besleme Koşulları İle Flushing Etkinliği Arasındaki İlişkiler Süt Keçisi Yetiştiriciliği Açısından Tritikale, Buğday, Arpa ve Yulafın Tek Yıllık Mera Bitkisi Olarak Kullanım Etkinliklerinin Karşılaştırılması Dağlıç Koyunlarının Hasmer ve Hasak Tipi Koçlarla Melezlenerek Kuzu Elde Edilmesi Türk Saaneni Keçileri Halk Elinde Islahı Farklı Şartlarda Yarı-Entansif Koşullarda Yetiştirilen Kıl Keçisi Melezlerin Verim Performanslarının Karşılaştırılması Konya Merinoslarında Meme Tipinin Süt Verimi, Somatik Hücre Sayısı ve Kuzularda Büyümeye Etkileri Koyunlarda Presenkronizasyonun Etkinliğinin Araştırılması Halk Elinde Ve Enstitü Şartlarında Anadolu Merinoslarında Sık Kuzulatma Olanaklarının Araştırılması Dağlıç Koyun Irkının Halk Elinde Islahı Teke Yöresinde Kıl Keçisi Islah Projesi Halk Elinde Yetiştirilen Karacadağ Zom Koyununun Döl Verimi, Süt Verimi, Büyüme ve Gelişme ve Dış Yapı Özelliklerinin Belirlenmesi Karacadağ Zom Koyununun Halk Elinde Islahı Kilis Keçisinin Halk Elinde Islahı Evcil Hayvan Genetik Kaynakları Halk Elinde Korunan Yerli Kara Sığırlarda Mikrosatelit Belirteçler Kullanılarak Genetik Çeşitlilik Analizi.. 2. GELİŞME RAPORLARI 2.1. Büyükbaş Hayvancılık Anadolu Alacası Geliştirme Projesi Sığırlarda Dondurulmuş Embriyolardan Embriyo Transferi İle Gebelik Elde Edilmesi

2 Anadolu Esmeri Geliştirme Projesi Erzurum da Meraya Dayalı Üretim Yapan Sığırcılık İşletmelerinde Süt Üretimi ve Canlı Ağırlık Artışını Etkileyen Faktörlerin Analizi Anadolu Mandasının Islahı Vitrifiye Edilmiş Sığır Embriyolarında Direkt Transfer İmkânlarının Araştırılması Cinsiyet Tayini Yapılan Sığır Embriyolarından Elde Edilen Gebelik Oranlarının Araştırılması Vitrifiye Sığır Embriyolarından Elde Edilen Gebelik Oranlarının Araştırılması Farklı Antioksidan ve Kriyoprotektanlar Katılmış Tris Sulandırıcısı İle Boğa Spermalarının Dondurulması ve In Vivo Değerlendirilmesi Küçükbaş Hayvancılık Halk Elinde Ülkesel Küçükbaş Hayvan Islahı Projeleri Karya Koyununun Halk Elinde Islahı Hemşin Koyun Irkının Halk Elinde Islahı Pırlak Koyununun Halk Elinde Islahı Kangal Akkaraman Koyun Irkının Halk Elinde Islahı Ankara Keçisinin Halk Elinde Islahı İvesi Koyun Irkının Halk Elinde Islahı Akkaraman Koyun Irkının Halk Elinde Islahı Anadolu Merinosu Koyun Irkının Halk Elinde Islahı Morkaraman Koyun Irkının Halk Elinde Islahı Karayaka Koyun Irkının Halk Elinde Islahı Karacabey Merinosu Koyunlarının Halk Elinde Islahı Marmara Bölgesi nde Yetiştirilen Bazı Koyun ve Keçi Irklarının Et Kaliteleri Üzerine Karşılaştırmalı Araştırmalar Ankara Keçisi Tekesi Spermasının Farklı Ozmotik Ve Kriyoprotektif Ortamlarda Dondurulması Bioxcell ve Tris Sulandırıcılarıyla Dondurulan Ankara Keçisi Teke Spermalarının İn Vitro Değerlendirilmesi ve Laparoskopik Tohumlamalarından Elde Edilen Dölverimi Marmara Bölgesi Şartlarına Uygun Bandırma Koyun Tipi Geliştirme Çalışmaları Karacabey Merinosu Koçlarda Prion Protein (PrP) Polimorfizminin Saptanması Üzerine Bir Araştırma Saanen, (Saanen x Kıl) G1 ve (Saanen x Kıl )G2 keçilerinde Verim Özellikleri Üzerine Karşılaştırmalı Araştırmalar Sakız Koyun Irkında Çoklu Doğuma neden Olabilecek Major Genlerin Aranması Ülkesel Merinos Geliştirme Projesi

3 İvesi Koyunlarının Süt Veriminin Artırılması Evcil Hayvan Genetik Kaynakları Ankara Keçisi Sakız Koyunu Güney Karaman Koyunu Dağlıç Koyunu Gökçeada Koyunu Herik Koyunu Kıvırcık Koyunu Hemşin Koyunu Karagül Koyunu Norduz Koyunu Honamlı Keçisi Çine Çaparı Koyunu Kilis Sığırı, Kilis Keçisi, Yerli Güney Sarısı Sığırı Boz Sığır Yerli Kara Sığırı Doğu Anadolu Kırmızısı Sığırı Zavot Sığırı Anadolu Mandası Kafkas Arısı Denizli ve Gerze Tavukları İpekböceği Hatları Kıvırcık, Sakız ve Gökçeada Yerli Koyun Irklarımızın Aşım Dönemi Bazı Eşeysel ve Agresif Davranışlarının Belirlenmesi

4 Marmara Hayvancılık Araştırma Enstitüsündeki Boz Irk Sığırlarda Reprodüktif Parametrelerin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi Honamlı Keçisinin Kimi Morfolojik ve Genetik Karakteristikleri Aracılığıyla Tanımlanması Üzerine Bir Araştırma Ex situ ve In situ Olarak Yetiştirilen Kıvırcık Koyun Irkının Morfolojik ve Gelişme Özelliklerinin İki Farklı Yöntemle Karşılaştırılması Kamu (TÜBİTAK) Araştırmaları Gelişme Raporları Türkiye Yerli Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarından Bazılarının In Vitro Korunması ve Ön Moleküler Tanımlanması Balya Silajı Üretim Tekniğinin Geliştirilmesi Modern Biyoteknolojik Yöntemler Kullanılarak Dondurulmuş Koç Sperması ve Cinsiyeti Belirli İnek Embriyosu Üretimi SONUÇ RAPORLARI 3.1. Büyükbaş Hayvancılık Boğa Spermalarının Dondurulmasında Antioksidanların Etkisi Ruminant Beslemede Kullanılan Kaba Yemlerin Sindirilebilirliğinin Artırılması Amacıyla Laktik Asit Bakterilerine Fibrolitik Özellik Kazandırılması: Anaerobik Fungusların Kültür Koleksiyonunun Oluşturulması Küçükbaş Hayvancılık Ankara Keçisi Tekelerinde Uzun Etkili Gnrh Preparatlarının Seksüel Aktivite Üzerine Etkilerinin Araştırılması Ankara İlinde Mera Döneminde Toprak ve Bitkideki Mineral Düzeylerinin Akkaraman Koyunlarının Kan Serumu ve yapağısındaki Bazı İz Element Miktarları Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi Koyun Yetiştirticiliğinde Üre-melas Yem Bloklarının Ek Yem Kaynağı Olarak Kullanımı Evcil Hayvan Genetik Kaynakları Sığır ve Mandada Morfolojik Özelliklerin Ölçümünde Sayısal Görüntü Analiz (Digital Image Analysis) Yönteminin Kullanılabilme Olanakları Kıvırcık, Gökçeada ve Sakız Irklarına Ait Bazı Üreme ÖzelliklerininBelirlenmesi

5 YENİ TEKLİF PROJELER 5

6 T.C. TARIM ve KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI PROJE ÖN TEKLİFİ Araştırma Alan Kodu : Araştırma Öncelik Puanı : Araştırma Programı Kodu: Toplam Proje Puanı : Yeni Proje Numarası : Ek-3 1. PROJE ADI : Bozırk Sığırlarda Besi Performansı, Karkas Özellikleri ve Et Kalitesinin Belirlenmesi Fattening Performance, Carcass Characteristics and Meat Quality of Turkish Grey Cattle 2. YÜRÜTÜCÜ KURULUŞ: Marmara Hayvancılık Araştırma Enstitüsü 3. PROJE LİDERİ Adı-Soyadı : Deniz SOYSAL Kurumu : Marmara Hayvancılık Araştırma Enstitüsü 4. Projenin İlgili Olduğu AFA/Program Araştırma Fırsat Alanı : Büyükbaş Hayvancılık Öncelik Yüksek Orta Düşük X Araştırma Programı : Et Sığırcılığı ve Besicilik X 5. PROJE SÜRESİ : 16 ay 5.1. Başlama Tarihi : Mart Bitiş Tarihi : Haziran PROJENİN ÖZET TANITIMI Bu proje ile ülkemizin yerli sığır ırklarından olan Bozırk sığırların besi performansları, karkas özellikleri ile et kalite özellikleri belirlenecektir. Çalışmanın hayvan materyalini Edirne İli Enez İlçesi Çandır Köyünde bulunan Bozırk sürülerinden satın alınacak 1 yaşlı 12 baş tosun ve 12 baş düve oluşturacaktır. Tosun ve düveler Marmara Hayvancılık Araştırma Enstitüsü (MHAE) sığırcılık ünitesinde 6 ay süreyle besiye alınacaktır. Beside, yoğun yem MHAE yem hazırlama ünitesinde hazırlanacak ve kaba yem olarak buğday samanı kullanılacaktır. Besi süresince 14 günlük aralıklarla tartımlar yapılarak, besinin belirli dönemlerinde ve besi süresi toplamında hayvanların; günlük canlı ağırlık artışları, yem tüketimleri ve yemden yararlanma oranı gibi verim kayıtları tutulacaktır. Yine besinin belirli dönemlerinde (ayda 1 kez) ve besi sonunda hayvanlarda kas ve yağ oluşumunu izlemek amacıyla ultrason cihazı ile ölçümler yapılacaktır. Besi süresi sonunda hayvanların tamamı kesime sevk edilecektir. Kesim ve karkas değerlendirmesi Bursa ETBA mezbahasında yapılacaktır. Alınan et numunelerinde ph ölçümleri kesim yerinde, tekstür, su tutma kapasitesi, et rengi, pişirme kaybı, yağ asitleri kompozisyonu ve kolesterol düzeyi analizleri İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı Karkas ve Et Kalitesi Laboratuarında yapılacaktır. Abstract In this study the fattening performance, carcass characteristics and meat quality of Turkish Grey cattle will be determined. The study will carry out on 12 male and 12 female Turkish Grey Cattle which were gathered from Çandır Village (Enez-Edirne). The cattle will be 6

7 taken into fattening in Marmara Animal Research İnstitute for 6 months. Animals will fed ad libitum with concentrate and dry hay until fattening. Information regarding average daily weight gain, feed intake and feed efficiency ratio during fattening period will be obtained at every 14 days. Ultrasound measurements will be taken (once a month) in order to observe muscle and fat development At the end of fattening all cattle will be slaughtered in a commercial abattoir (ETBA-Bursa). Carcass classification and ph measurements will be taken in abattoir and tenderness, water holding caphacity, meat colour, cooking loss, fatty acid and cholesterol contents of meat sample will be analysed in meat quality laboratory of stanbul University, Veterinary Faculty, Department of Animal Breeding and Husbandry. 7. ANAHTAR KELİMELER:Besi performansı, karkas, ultrason, et kalitesi. Fattening performance, carcass, ultrasound, meat quality. 8. PROJE TEKLİFİ HAKKINDA AYRINTILI BİLGİ: 8.1. Araştırmanın Amacı ve Gerekçesi : Et ve süt verimleri bakımından kültür ırkı sığırlar ile rekabet edemedikleri için yıllardır yoğun bir melezleme baskısıyla karşı karşıya kalan ve sayıları hızla azalan Bozırk sığırlar, günümüzde kendilerine sadece kültür ırklarının yetiştirilemediği, Batı Anadolu ve Trakya nın yüksek rakımlı bölgelerindeki engebeli ve ormanlık alanlarda yaşama alanı bulabilmişlerdir. Yarkın (1954), çoğunluğu Trakya ve Marmara Bölgesi illerinde olmak üzere 1950 li yılların başlarında yaklaşık olarak 1 milyon 1 milyon 200 bin baş Bozırk sığırın varlığını bildirmektedir. Bu gün ise bu sayının 100 bin başın altında olduğu tahmin edilmektedir. Bozırk sığırlar; ani yem değişikliklerine dayanıklı, oldukça gelişmiş bir sindirim sistemine sahiptirler. Düşük kalitedeki yemleri değerlendirebilirler. Her türlü olumsuz doğa ve iklim şartlarının yanında hastalık ve zararlılara karşı da oldukça dayanıklıdırlar. Doğada hiçbir insan müdahalesi olmadan yaşama, beslenme ve üreme yeteneğine sahiptirler. Halk elinde, kışın çok ağır geçtiği bölgeler hariç neredeyse yılın tamamını doğada serbest sürüler halinde yarı vahşi olarak geçirirler. Yetiştiricilerin bu hayvanlar için harcadıkları yem ve ilaç giderleri yok denecek kadar azdır. Ailenin süt, yoğurt ve peynir ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak birkaç ineğin dışında genelde sağılmazlar. Tamamen et üretimine yönelik olarak yetiştirilirler. Yaygın uygulama yaşlanan dişilerin sürüden çıkarılarak kasaplık olarak satılması, erkeklerde ise çoğunlukla iki yaşına yaklaşan hayvanların bir iki aylık kısa bir besi sonucu kurbanlık olarak satılması şeklindedir. Bozırk erkek hayvanlara kurbanlık olarak oldukça yoğun bir talep olmasına karşın kasap reyonlarında genelde yaşlı inek etleri yer almaktadır. Koyu et rengine ve sarı yağ rengine sahip etler tüketiciler tarafından yaşlı hayvanlardan elde edilmiş, sert, lezzetsiz ve düşük aromalı etler olarak değerlendirilmektedir. Dolayısı ile koyu et rengine sahip etler hem zor pazarlanmakta, hem de düşük fiyattan alıcı bulmaktadır. Bu durum, tek gelir kaynağı et satışı olan Bozırk yetiştiricilerin gelirlerini düşürmekte ve onları yetiştiricilikten vazgeçirme ya da et üretimini arttırma amacıyla kültür ırkı sığırlar ile melezleme yapma yoluna sevk etmektedir. Bu da ne yazık ki ırkın yok olma sürecini hızlandırmaktadır. Oysa ırkın artı değerlerinin ön plana çıkarılmasının ardından iyi bir tanıtım ve pazarlama stratejisi ile bu durumu tersine çevirmek mümkün olabilecektir. Dünyada bunu başarıyla uygulayan ülkeler vardır. Örneğin, Japonya Mishima, Kagoshima Siyahı gibi yerli sığır ırklarını ile Hinaidori ve Tosa Jidori yerli tavuk ırklarını özel markalarla pazarlama yoluyla korumaktadır. Tüketiciler bu yöresel sığırların ve tavukların ürünlerini almaya özendirilmektedirler. Aynı şekilde İspanya 1980 li yılların başında, meşelik alanlarda beslenen bir yerli domuz ırkı olan İberya domuzunun sayısının hızla azalmasını, uyguladıkları etkin bir tanıtım ve pazarlama stratejisi ile durdurmuşlardır. Uygulamanın neticesinde İberya domuzunun sayısı hızla arttığı gibi yetiştiriciler bu domuzun etinden diğer domuz ırklarının etine oranla %160 daha fazla kazanç elde etmektedirler (Anonim 2007). Kültür ırkı sığırların ülkemize yoğun bir şekilde girmeye başlamasıyla birlikte zootekni alanındaki araştırmalar neredeyse tamamıyla bu ırklara doğru yönlenmiş, yerli sığır ırklarımız ile ilgili çalışmalar rafa kaldırılmıştır. Irk tescil çalışmalarında yerli sığır ırklarımızı tanımlayıcı 7

8 özellikler ile ilgili yakın tarihli literatürlere sık rastlanılmaması bunu doğrulamaktadır. Bozırk sığır ırkımızda da durum farklı değildir. Irkın morfolojik ve fizyolojik özellikleri ile ilgili veriler 1950 li 1960 lı yıllarda yapılmış çalışmalara dayanmaktadır. Bozırk etinin kalite özellikleri konusunda ise yapılmış her hangi bir çalışma bulunmamaktadır. Bozırk sığırlarda besi performansı ile ilgili en yakın tarihli araştırma 1972 yılında Lalahan Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsü nde yapılmıştır (Kendir ve ark.1972). Ancak uzun yıllardır ırka ait en iri cüsseli ve güçlü boğaların kastre edilip, çeki hayvanı olarak kullanılması ve daha küçük cüsseli erkeklerin üreme şansı bulması neticesinde besi kabiliyeti bakımından populasyonda önemli ölçüde gerileme olduğu düşünülmektedir. Yapılacak bu çalışma ile mevcut durumun görülmesi mümkün olacaktır. Yetiştiriciler kasaplık hayvanlardan elde edilecek et miktarını önceden bilmek isterler. Bunun için kullanılan en yaygın yöntem subjektif değerlendirme yöntemi olan puantajdır. Ancak, hayvan vücudunun belirli bölgelerinin elle yoklanması şeklinde yapılan bu yöntem uzun süreli uygulamalı çalışmalar yapmış deneyimli eksperler tarafından yapılması halinde başarılı olabilmektedir. Son yıllarda geliştirilen Ultrason yöntemi ile vücudun bazı bölgelerinde et, yağ, kemik alanları ve kalınlıkları ölçülerek, hayvan kesildiğinde elde edilecek karkas ağırlığı, randımanı, et, yağ, kemik miktarları ve oranları önceden belirlenebilmektedir (Yardımcı ve Özbeyaz 1999). Objektif kasaplık canlı hayvan değerlendirme yöntemlerinden Ultrason ile karkas değerlendirme yönteminin, ırk üzerinde uygulanabilirliği denenmiş olacaktır. Çalışma sonucunda elde edilen bilgilerden Bozırk a ait ırk tescil formatında eksik olan bilgilerin tamamlanmasında yararlanılacaktır. 8.2.Literatür Özeti Kendir ve ark.(1972), İsviçre Esmeri, Bozırk ve bunların ileri melezlerinin besi performansları ve karkas özelliklerini belirlemeye yönelik olarak Lalahan Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsünde yaptıkları bir çalışmada ortalama 11 aylık yaşta besiye aldıkları 9 baş Bozırk erkek danaya 16 hafta süreyle entansif besi uygulamışlar ve besi sonunda toplam canlı ağırlık artışı, günlük canlı ağırlık artışı, günlük ortalama yem tüketimi, yemden yararlanma ve karkas randımanı bakımından sırasıyla; 90.8 kg, kg/gün, kg/gün, ve %57.3 değerlerini belirlemişlerdir. Şeker ve ark.(2001), Doğu Anadolu Kırmızısı (DAK) erkek danaların farklı besi sürelerinde kesim ve karkas özelliklerini belirlemek amacıyla yaptıkları bir çalışmada aylık yaşlarda 15 dana ile 3 grup oluşturmuşlar ve 180, 225 ve 270 günlük sürelerde besi uygulamışlardır. Ad!ibitum olarak beslenen gruplarda besi başı canlı ağırlıkları sırasıyla ; 122.2, ve kg besi sonu canlı ağırlıkları : 268.5, ve kg, günlük canlı ağırlık artışı ortalamaları ise sırasıyla ; , ve g olarak tespit edilmiştir. Gruplar arasındaki farklılıklar istatistiksel olarak önemli (p<0.01) bulunmuştur. Bu araştırmada, DAK ırkının aylık yaşlardaki erkek danalarında besi süresinin 180 günden 270 güne yükselmesi ile beside günlük ortalama canlı ağırlık artışının azalacağı sonucuna varılmıştır. Özlütürk ve arkadaşları (2004), Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü nde, Şarole, Simental ve Doğu Anadolu Kırmızısı (DAK) babalar ile DAK anaların çiftleştirilmesi sonucunda elde edilen danalarla besi performansı, karkas özellikleri ve et kalitesini belirlemeye yönelik olarak bir araştırma düzenlemişlerdir. Araştırmacılar 3 farklı genotip ve 2 cinsiyet faktörü içeren denemelerinde 9-10 aylık yaşta besiye aldıkları toplam 58 baş danaya 154 günlük kuru yonca ve konsantre yem içeren entansif besi uygulamışlar ve besi sonunda hayvanların tamamını kesime sevk etmişlerdir. Araştırma sonucunda Bozırk gibi Anadolu nun yerli sığır ırklarından olan saf DAK erkek grupta: günlük canlı ağırlık artışı, yemden yararlanma oranı, kesim öncesi canlı ağırlık, sıcak karkas ağırlığı, karkas randımanı, yağ kalınlığı (MLD üstü), MLD alanı, karkas uzunluğu, göğüs derinliği, but uzunluğu ve but genişliği bakımından elde edilen değerler sırasıyla; ± g; 6.83 ± 0.33; ± kg; ± 8.79 kg; % ± 0.89; 7.33 ± 0.97 mm; ± 9.32 cm 2 ; ± 5.39 cm; ± 3.00 cm; ± 1.39 cm; ± 3.17 cm dir. 8

9 Hayvanlarda et veriminin canlı iken tahmin edilmesinde ultrason kullanımı yaygınlaşmaktadır. Çeşitli ülkelerde ultrason kullanarak karkas özelliklerini tahmin etmeğe yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalarda canlı hayvanda kabuk yağı kalınlığı ve kesit alanı ile Musculus Longissimus Dorsi ( MLD ) derinliği ve kesit alanı, ultrasonik olarak ölçülmekte, kesimden sonra alınan gerçek değerlerle karşılaştırılmaktadır. Ultrasonik ölçülere canlı ağırlık değerinin de ilavesiyle geliştirilen matematiksel modeller ile randıman ( % ), kemiksiz et oranı, mermerleşme gibi karkas özellikleri tahmin edilmektedir. Ultrason tekniği ile karkas değerlendirme, domuz ve sığırlarda daha başarılı iken, koyunlarda basarı oranı daha düşüktür. Birçok araştırma bulgusuna göre MLD ve yağ alanı ölçüleri, kas ve yağ derinliği ölçülerinden daha güvenilir sonuçlar vermektedir (Yardımcı ve Özbeyaz 1999). Canlı hayvandan ultrason yöntemiyle ölçülen yağ kalınlığı veya göz kası alanı ile karkas kompozisyonu arasındaki ilişkinin, karkastan elde edilen aynı ölçüler ile karkas kompozisyonu arasındaki ilişkiye benzerlik gösterdiği bildirilmektedir. Ultrason dalgaları yüksek frekanslı ses dalgalarıdır. Vücudun önemli dokuları ve organları farklı akustik yoğunluklara sahiptirler. Böylelikle deri, yağ, kas ve organlar arasında farklı yansımalar meydana gelmektedir. Temel olarak A-modu ve B-modu scanner olmak üzere iki tip ultrason söz konusudur. A-mod scanner ile Linear (doğrusal) yağ kalınlığı ölçümleri; B-mod scanner ile iki boyutlu ölçümler yani göz kası ölçümleri ve yağ alanı ölçümleri yapılabilmektedir. Real-time ultrasonik cihazlar bilgisayarlı tomografi cihazlarıyla karşılaştırıldığında güçlü, taşınabilir ve ucuzdurlar (Kor ve Ertuğrul 2000). Grainer ve ark.(2003), karkaslarda 12. kaburga üstü yağ kalınlığı ve göz kası (MLD) alanının canlı hayvanlar üzerinde ultrason yardımıyla ölçülmesinin güvenilirliğini belirlemek amacıyla 2 yıl süreyle yaptıkları bir araştırmada toplamda 534 baş kastre edilmiş boğa üzerinde ultrasonik ölçümler yapmışlardır. Araştırmacılar bu çalışmada 17,2 cm uzunlukta 3,5 MHz linear probu olan Aloka 500V marka ultrason cihazı kullanarak hayvanların 12.kaburgaları üzerinden yağ kalınlıklarını ve göz kası alanlarını ölçmüşlerdir. Çalışma sonunda yapılan ölçümler değerlendirildiğinde ultrason ile ölçülerek bulunan yağ kalınlığı ve göz kası alanı ile karkas üzerinden ölçülen yağ kalınlığı ve göz kası alanı sırasıyla: 0.89 ve 0.86 bulunmuştur. Göz kası alanı bakımından ultrason değeri ile karkas değeri arasındaki korelasyon ilk yılda ( r = 0.91; n = 282) ikinci yıldan ( r = 0.79; n = 252) daha yüksek bulunurken, 12. kaburga üstü yağ kalınlığı bakımından yıllara göre ultrason ölçüm değerleri ile karkas değerleri arasındaki korelasyon benzer bulunmuştur. Çalışma sonucunda araştırmacılar ultrasonun karkas değerlendirmede güvenilirliğinin ve doğruluğunun yüksek olduğu sonucuna varmışlardır. Son yıllarda kalp ve damar hastalıkları ile hayvansal yağ arasındaki ilişki doğrultusunda tüketicilerin eğilimi dikkate alınarak yağsız et üretimi önem kazanmıştır. Ancak zamanla yağsız et üretimi tercihinin karkas ve et kalitesini olumsuz yönde etkilediği görülmüştür. Gerek üreticiyi gerekse tüketicileri memnun etmek açısından orta yağlı karkas üretimi daha uygundur denilebilir. Ayrıca, orta yağlı karkaslarda fazla kabuk yağının sıyrılarak sucuk, sosis gibi ürünlerde değerlendirilmesi de olasıdır. Öte yandan, karkasın yağlanma durumunun etin lezzeti ve gevrekliği üzerinde olumlu yönde bir etkisinin olduğu da bilinmektedir. Bahsedilen nedenlerden dolayı, ülkemizde sığır besinin son iki ayında enerjice zengin bir rasyon kullanımın karkasta yağlanma düzeyini artıracağı ve mezbahalarımızda koyu renkli karkas oranını azaltacağı önerilebilir (Önenç ve Kaya, 2003). Et ve et ürünlerinde kaliteyi ve dolayısı ile tüketici beğenisini belirleyen en önemli faktörler arasında satın alma aşamasında etin rengi ve hijyenik koşulları; pişirme aşamasında etin pişirme kaybı ve tüketim aşamasında etin kıvamı - gevrekliği (tekstür) yer almaktadır. Koyu et rengine ve sarı yağ rengine sahip etler tüketiciler tarafından yaşlı hayvanlardan elde edilmiş, sert, lezzetsiz ve düşük aromalı etler olarak değerlendirilmektedir (Özdoğan ve ark 2004.). Dolayısı ile koyu et rengine sahip etler hem zor pazarlanmakta, hem de düşük fiyattan alıcı bulmaktadır. Tekstür, etin çiğnenmesi sonucu ağızda bıraktığı yumuşaklık veya sertlik derecesi demektir. Etin tekstürü içermiş olduğu kas, demet ve liflerin büyüklüğüne, sayılarına, bağ dokunun miktarına bağlı olarak değişir (Arslan, 2002). Et tekstürü, tüketim açısından, özellikle 9

10 parça etlerde çok büyük öneme sahiptir. Et tekstürü çiğ ve pişmiş etlerde ayrı ayrı yorumlanabilir ve değerlendirilir. Ancak etler pişirilerek değerlendirildiği için pişmiş et tekstürü önem kazanmaktadır. Pişmiş et tekstürü yani gevrekliliği ölçmek için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Örnek olarak tek ve çok iğneli özel problu pentarometreler ve shear metreler verilebilir. Ancak bunlar içerisinde insanın eti çiğneme ve yeme özelliğine en yakın benzeri olan Warner-Bratzler Shear aleti ile yapılan ölçümdür ( Gökalp ve ark. 1995). Ruiz de Huidobro et al. (2003), kesimden sonraki ilk 6 günde sığır etinin bazı kalite kriterlerinde meydana gelen değişimleri belirlemek amacıyla düzenledikleri bir araştırmada, aylık yaşlarda 9 düve ve 8 boğanın (Avilena-Negra Iberica dişiler ile Limuzin, Şerole veya Esmer İsviçre erkeklerden melezleme ile elde edilmiş) M. longissimus thoracis et lumborum kaslarından aldıkları et örneklerinde 6 gün süreyle analizler yapmışlardır. İlk gün boğa etleri düve etlerine göre daha sert ve elastik olmuştur. Kesimden sonraki 24 saat içerisinde ph daki düşüş her iki grupta da aynı düzeyde olmuş ve ph 5.5 civarında kalmıştır. Sonraki 5 günde ph da herhangi bir değişiklik olmamıştır. Su tutma kapasitesi bakımından düve etlerinde artış gözlenmiştir. Tekstür analizinde aletsel ölçümlerde boğa etlerinin sertlik, elastikiyet ve yutmadan önce çiğneme sayısında azalma görülmüş, duyusal analizlerde ise test ediciler boğa etlerinin sertliği ve elastikiyetinde, düve etlerinin ise sululuk ve çiğneme sayısında azalma tespit etmişlerdir. Sonuç olarak çoğu kalite özelliği bakımından boğa ve düve etleri arasında pek farklılık gözlenmemiştir. Ancak 6.günde düve etleri daha çok beğenilmiştir Materyal ve Metot: Araştırma Marmara Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Sığır Yetiştirme Şubesi nde yürütülecektir. Literatür verileri ve MHAE Bozırk sürüsünde tutulan kayıtlar, Bozırkların aylık dönemde en hızlı canlı ağırlık artışı sağladıklarını göstermektedir. Bu nedenle araştırma kapsamında çalışmanın hayvan materyalini Edirne İli Enez İlçesi Çandır Köyünde bulunan Bozırk sürülerinden satın alınacak 1 yaşlı 12 baş tosun ve 12 baş düve oluşturacaktır. Tosun ve düveler 2 haftalık alıştırma yemlemesinin ardından 6 ay süreyle besiye alınacaktır. Beside yem materyali olarak MHAE yem hazırlama ünitesinde hazırlanacak olan, %16 HP ve 2500 kcal/kg ME içeren, bileşimi buğday, ayçiçeği tohumu küspesi, kepek, mermer tozu, tuz ve mineralvitamin karmasından oluşan yoğun yem ve kaba yem olarak buğday samanı kullanılacaktır. Beslemede kaba yem rumen aktivasyonunu sağlayacak ve asidozis oluşumunu önleyecek şekilde sınırlı düzeyde yoğun yem ise ad libitum olarak verilecektir. Hayvanların önlerinde sürekli olarak tüketebilecekleri temiz su bulundurulacaktır. Besi süresince 14 günlük aralıklarla tartımlar yapılarak, besinin belirli dönemlerinde ve besi süresi toplamında hayvanların günlük canlı ağırlık artışları, yem tüketimleri ve yemden yararlanma oranı gibi verim kayıtları tutulacaktır. Yine besinin belirli dönemlerinde (ayda 1 kez) ve besi sonunda hayvanlarda kas ve yağ oluşumunu izlemek amacıyla ultrason cihazı ile ölçümler yapılacaktır. Ölçümler, yağlanmayı görmek için but üzerinden, M.longissimus dorsi (göz kası) kesit alanı ve kabuk yağı kalınlığını ölçmek için 12. ve 13. kaburgalar üzerinden yatay ve dikey olmak üzere üç noktadan yapılacaktır. Ultrason cihazı olarak SLE-301MF marka cihaz ve 4.0MHz linear prob kullanılacaktır. Besi süresi sonunda hayvanların tamamı kesime sevk edilecektir. Kesim ve karkas değerlendirmesi Bursa ETBA mezbahasında yapılacaktır. Karkasların etlenme durumu SEUROP (S=super, E=mükemmel, U=çok iyi, R=iyi, O=orta, P=kötü) ölçeği ve yağlanma dereceleri 1-5 puan üzerinden (1=yağsız, 2=az yağlı, 3=orta yağlı, 4=yağlı, 5=çok yağlı) EEC, (1991) standartlarına göre fotoğraf şablonlar kullanılarak belirlenecektir. Etlenme için 6, yağlanma için 5 sınıfın her biri 3 alt sınıfa (-, o, +) bölünmüştür. Böylece yağlanma durumu 1 den 15 puana kadar, etlenme durumu 1 den 18 puana kadar derecelendirilecektir. Kesim sonrası karkaslar ayrı ayrı numaralanarak, aşağıdaki özellikler tespit edilecektir: Kesim ve karkas özellikleri: a. Sıcak karkas ağırlığı (hayvanların kesilip yüzülmesinden sonra baş dört ayak ve iç organların ayrılması ile böbrek ve böbrek yağlarının da dahil edilerek alındığı kg cinsinden sıcak gövde ağırlığıdır). 10

11 b. Sıcak karkas randımanı (sıcak karkas ağırlığının kesim öncesi canlı ağırlığa % oranıdır). c. Deri, baş ve dört ayak ağırlıkları. d. Bazı İç organların ağırlıkları ( Kalp, akciğer, karaciğer, böbrekler, iç yağ). Bu işlemler sonunda karkaslar 24 saat +4 o C'de tutulduktan sonra aşağıdaki özellikler tespit edilecektir. e. Soğuk karkas ağırlığı (soğuk hava deposunda +4 o C'de ve 24 saat dinlendirilen karkasın böbrek ve böbrek yağlarının da dahil edildiği kg cinsinden ağırlıktır). f. Soğuk karkas randımanı (soğuk karkas ağırlığının kesim öncesi canlı ağırlığa % oranıdır). g. Soğutma kaybı (sıcak ve soğuk karkas ağırlıkları arasındaki farkın sıcak karkas ağırlığına % oranıdır). h. Karkas ölçüleri: karkas uzunluğu (os pubis ten 1. kaburganın ucuna kadar olan mesafe), göğüs ölçüsü (6. costa nın ucundan 6. omura kadar dış taraftan alınan ölçü), but uzunluğu (os calcaneus dan os pubis in ortasına kadar olan mesafe), but çevresi (os calcaneus ile os pubis in ortasını birleştiren hattın et kesiti ile çakıştığı noktadan başlamak üzere but çevresinden alınan ölçü). i. Böbrek ve leğen yağı ağırlığı. j. Musculus Longissimus dorsi (MLD) kesit alanı (13. thoracal ile 1. lumbal omurlar arasındaki kesitten ölçülecektir) k. Kabuk yağı kalınlığı. (MLD kası üzerindeki yağ kalınlığı ölçülecektir) Et kalitesi özellikleri: Kesimden sonra +4 o C' de ve 24 saat bekletilen karkaslardan et analizleri içi M.longissimus thoracis (MLT)(antrikot) ve M.semitendinosus (nuar) kaslarından et numuneleri alınacaktır. Alınan et numunelerinde ph ölçümleri kesim yapılan mezbahada, Warner-Bratzler tekstür analizi, su tutma kapasitesi, pişirme kaybı, renk, yağ asitleri kompozisyonu ve kolesterol düzeyi analizleri İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı Karkas ve Et Kalitesi Laboratuarında yapılacaktır. Yağ asidi ve kolestrol ölçümü için ayrılan numuneler vakumla paketlenerek analiz zamanına kadar 18 0 C de saklanacaktır. Karkas ph sı ve karkas sıcaklığı ölçümleri: Kesimden hemen sonraki (ph), 1 saat ve 24 saat sonraki kas ph sı ve karkas sıcaklıkları 8. ve 9. kaburgalar arasından M. longissimus thoracis den ölçülecektir. Bu amaçla ısı ayarlı bir et ph metresi kullanılacaktır. Su tutma kapasitesinin (Water-Holding Capacity=WHC) belirlenmesi: Su tutma kapasitesini ölçmek için Pasif Drip Loss metodu (Honikel, K., 1998) izlenecektir. Bu amaçla M. longissimus thoracis ve M.semitendinosus kaslarından 100 er g ağırlığında birer örnek alınacak ve tartılacaktır (Ağ1). Alınan örnek polietilen bir poşet içersine, poşete temas etmeyecek şekilde yerleştirilecek ve 24 saat +4 0 C de bekletildikten sonra tekrar tartılacaktır (Ağ2). Su tutma kapasitesi aşağıdaki formülle hesaplanacaktır: WHC=((Ağ1-Ağ2)/Ağ1)*100 Et ve yağ renginin ölçülmesi: Et ve yağ rengi ölçümü için L*a*b* sistemi ile ölçüm yapan, bilgisayar bağlantılı bir Chromometer kullanılacaktır. Bu sistemde yapılan ölçümlerde üç temel renk parametresi (L*= parlaklık, a*= kırmızı renk indeksi, b*= sarı renk indeksi) rakamsal olarak belirlenmektedir. Parlaklık (L*) için ölçüm aralığı 0 ile 100 arasında değişmekte olup 0 değeri siyahı, 100 değeri ise beyazı karşılamaktadır. Kırmızı renk indeksi (a*) ve sarı renk indeksi (b*) için ise ölçüm aralığı 60 ile +60 arasında değişmektedir. Kırmızı renk indeksinde düşük değerler daha yeşili, yüksek değerler daha kırmızıyı ifade ederken sarı renk indeksinde düşük değerler daha maviyi, yüksek değerler ise daha sarıyı karşılamaktadır (Murray, A.C. 1995). 11

12 Araştırma kapsamında et rengi ölçümü için alınacak numuneler +4 C de 24 saat olgunlaştırılacak ve daha sonra her bir numuneden 2 cm kalınlığında kesit alınacak ve kesit yüzeyi yukarı gelecek şekilde plastik tabaklara yerleştirilecektir. Bu numunelerden kesit alır almaz, 1 saat sonrası, 24 saat sonrası ve 5 gün sonrası olmak üzere toplam 4 er kez renk ölçümü yapılacaktır. Her bir renk ölçümünde alınan numunenin kesit yüzeyinin yağsız bölümünden chromometer aracılığı ile 3 ölçüm yapılacak ve bu ölçümlerden elde edilen değerlerin ortalaması alınacaktır. Plastik tabaklar her bir ölçümden sonra streçle kaplanacak ve +4 C de beyaz ışık altında muhafaza edilecektir. Pişirme kaybının ölçülmesi: Pişirme kaybını ölçmek amacıyla tekstür analizi için ayrılan numunelerden yararlanılacak ve Honikel (1998) tarafından bildirilen yöntem uygulanacaktır. Bu amaçla M. longissimus thoracis ve M.semitendinosus ten yaklaşık 150 şer g örnek alınacak ve ağırlıkları kaydedilecektir. Daha sonra örnekler ısıya dayanıklı polietilen poşetler içersine konulacak, poşetler su geçirmeyecek şekilde vakumla paketlenecek ve 75 0 C deki su banyosunda 1 saat bekletileceklerdir. Bu süre sonunda örnekler su banyosundan çıkarılacak ve akan su altında 30 dakika soğutulacaklardır. Daha sonra kas örnekleri poşetlerinden çıkarılarak kağıt havlu ile kurulanacak ve pişirme sonrası ağırlıkları kaydedilecektir. Pişirme kaybı (%), pişirme öncesi ve sonrası ağırlıklar arasındaki farkın başlangıç ağırlığına oranı olarak hesaplanacaktır. Tekstür analizi: Tekstür analizi için Warner Bratzler shear force cihazından yararlanılacaktır. Bu analizde 75 0 C deki su banyosunda 1 saat pişirilen etler kullanılacaktır. Bu etlerden kas liflerine paralel olacak şekilde 1 x 1 cm kesitinde ve 2,5 cm uzunluğunda 6 şar örnek alınacaktır. Her bir örnek için Warner Bratzler bıçağının kesmesi sırası uygulanan en yüksek kuvvet (kg/cm 2 ) ve kuvvet x zaman grafiği bilgisayara kaydedilecektir. Bir hayvanın bir kasına ait pik kesme kuvveti değeri (peak shear force), 6 örnekten elde edilen ölçümlerin ortalaması alınarak belirlenecektir. Yağ asidi analizi:. Araştırma kapsamında Bozırk sığırlarda M. longissimus thoracis ve M.semitendinosus kaslarının yağ asidi kompozisyonları ortaya çıkarılacaktır. Yağ asidi analizi için İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı nda mevcut Perichrom 2100 marka Gaz kromotografi cihazı kullanılacaktır. Gaz kromotografi cihazı ve kolonun özellikleri: Model : Perichrom 2100 Dedektör : FID aleviyonlaşma dedektörü Kolon Sıcaklığı : C (1.5 0 C / min) Dedektör Sıcaklığı : C Enjektör Sıcaklığı : C Taşıyıcı Gaz : Helyum Kolon Dolgu Maddesi: Silisyum oxid Kolon Uzunluğu : 50 m Analiz: Yağ asitleri, Enser ve ark. (2000) tarafından bildirilen direkt sabunlaştırma metoduyla ekstrakte edilip, metilasyon işlemine tabi tutulacaklardır. Metilasyon için BF 3 (%14) kullanılacaktır. Ekstrakttan 1 μl enjekte edilip mevcut yağ asitleri tespit edilecektir. Kastaki toplam yağ içeriğini hesaplamak için etler kloroform: metanol (2:1) ile ekstrakte edilip, KOH ile saponifiye edildikten sonra asidifiye edilecektir. İlk ayrılan faz spektrofotometrik olarak ölçülecek kolesterol analizinde, diğer iki ayrılan faz ise yağ asiti analizi için kullanılacaktır. Verilerin İstatistiksel Değerlendirilmesi: Elde edilen veriler JUMP (Jump SAS Inc. 2002) istatistik programı ile değerlendirilecektir Beklenen Yararlar /Uygulamaya Aktarma/Ekonomiye Katkı: Çalışma sonucunda Bozırk sığırların et verimi ve et kalitesi bakımından ırkı tanımlayıcı bilgiler elde edilecektir. Elde edilen bu bilgiler, akademik çevrelerin kullanımına sunulmasının yanında, ırk tescil formatında Bozırk ile ilgili eksik bilgilerin tamamlanmasında 12

13 kullanılabilecektir. Çalışma ile aynı zamanda Bozırk populasyonundaki hızlı azalmayı durdurmaya yönelik önemli bir adım atılmış olacaktır. Çünkü uygulanan ex situ ve in situ koruma yöntemleri ırkın tamamen yok olmasını önleyebilmekte fakat sahadaki Bozırk hayvan sayısının azalmasını önleyememektedir. Bunu önlemenin tek yolu ise güç doğa ve iklim şartlarında Bozırk yetiştiriciliği yapan çiftçilerin gelirlerini arttırmaya yönelik çalışmalar yapmaktır. Araştırma sonuçlarının olumlu olması halinde yetiştiricilere besi ile ilgili önerilerde bulunulabilecek, aynı zamanda et kalitesi ön plana çıkarılarak etkin tanıtım ve pazarlama stratejileri geliştirilebilmesine zemin hazırlanmış olacaktır. 9. ÖNERİ SAHİPLERİNİN YETERLİLİĞİ: 9.1. Proje Lideri Adı-Soyadı : Deniz SOYSAL Ortaöğretim : Bursa Ziraat Meslek Lisesi ( ) Lisans : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü ( ) Yüksek Lisans: Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü ( ) Doktora : Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü (2007- devam ediyor) Sonuçlandırdığı Araştırmalar: Yoğun ve Ekolojik Besi Uygulanan Kıvırcık ve Merinos Erkek Kuzularda Besi Performansı, Kesim ve Karkas Özelliklerinin Belirlenmesi. Yardımcı araştırmacı olarak yer aldığı araştırmalar: Yerli Sığır Gen Kaynakları Muhafazası Projesi (TAGEM-95K120250) Marmara Hay.Arş.Enstitüsü Şartlarında Organik Koyun Yetiştiriciliği ve Kuzu Besisi Üzerine Bir Araştırma (TAGEM-HAYSÜD-KB-02-04) Aspir Tohumu Küspesinin Yem Değerinin İn-Situ Yöntemle Saptanması ve Kuzu Besisinde Kullanım Olanakları (TAGEM-GY ) Domates Posası Silajının Kalitesini Artırma ve Kuzu Besisinde Kullanılma Olanakları Üzerine Bir Araştırma (TAGEM-GY ) Karacabey Merinos Koyunlarının Halk Elinde Islahı Çalışmaları Türkiye Yerli Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarından Bazılarının İn vitro Korunması ve Ön Moleküler Tanımlanması-1 (TURKHAYGEN-1) Boz Irk Sığırlarda Reprodüktif Parametrelerin Belirlenmesi ve değerlendirilmesi Sığır ve Mandada Morfolojik Özelliklerin Ölçümünde Sayısal Görüntü Analiz (Digital Image Analysis) Yönteminin Kullanılabilme Olanakları Yayınları: SOYSAL M.İ. M. ÖZDER, S.KÖK. D. SOYSAL Boz Step Sığırının Ekosistemdeki Yeri. Trakya da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu IV Ekim ÖZTABAK, K., N.Y. TOKER, C. ÜN, I. AKIŞ, O.KARADAĞ, D. SOYSAL Leptin gene allele frequencies of Turkish Grey, South Anatolian Red and East Anatolian Red cattle 6th Joint Scientific Symposium of The Veterinary Faculties of T.C. İstanbul and Ludwig Maximilians Universitat München, İstanbul, s:40, 2006 D. SOYSAL, Yoğun ve Ekolojik Besi Uygulanan Merinos ve Kıvırcık Erkek Kuzularda Besi Performansı, Kesim ve Karkas Özelliklerinin Belirlenmesi. U.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. SOYSAL, D., İ. AK Güney Marmara Bölgesi Koşullarında Organik Kuzu Eti Üretim Olanakları. Hasad Hayvancılık Dergisi, 261. sayı, şubat AK, İ., D. SOYSAL Güney Marmara Bölgesinde Ekolojik Kuzu Besi Olanakları. IV. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi Haziran 2007 Uludağ Bursa 9.2. Proje Danışmanı ve Yardımcı Araştırmacı Adı-Soyadı: Prof.Dr. Muhittin ÖZDER Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Tekirdağ. Çalışma alanı: Büyükbaş hayvan yetiştirme, küçükbaş hayvan yetiştirme, hayvan ıslahı, evcil hayvan genetik kaynakları. 13

14 Yayınları: (Son 5 yılda yayımlanan) Uluslararası Hakemli dergilerde yayımlanan makaleleri : (Toplam 8 yayın) Özder, M., Kaymakçı, M., Taşkın, T., Köycü, E., Karaağaç F., Sönmez, R., Growth and Milk Yield Traits of Türkgeldi Sheep. Tr. J. of Veterinary And Animal Sciences Sezenler T. ve M. Özder. Türkgeldi Koyunlarında Erken Yasta Kuzulatmanın Çeşitli Verim Özelliklerine Etkisi. Namık Kemal University Journal of Agricultural Faculty, 4(1), Önal,A.R., Özder, M., Trakya da Üretilen Çiğ Sütlerde Somatic Hücre Sayısı Ve Bazı Süt Bileşenlerinin Tespiti. Namık Kemal University Journal of Agricultural Faculty, 4(2), Sezenler T. Köycü, E., Özder, M., Karadağ, O. Erdoğan,İ., Karacabey Merinosu Koyunlarında Yaş ve Vücut Kondüsyon Puanının Kimi Döl Verim Özelliklerine Etkisi. Namık Kemal University Journal of Agricultural Faculty, 4(3), Uluslararası bilimsel toplantılarda sunulan ve bildiri kitabında basılan bildirileri: (Toplam 13 yayın) Soysal, M. I., Özder, M., Özkan, E., Animal Production and Farm Animal Genetic Sources Utilization in Turkey. Animal Production and Natural Resources Utilization in the Meditteranean Areas. Ionnina, Greece. Soysal, M. I., Özder, M., Genetic Improvement Strategies Used in Turkish Farm Animal Genetic Sources. The Extenso Papers of The Faculties And Departments of Animal Science Second Joint Meeting of The Balkan Countries. BALNIMALCON associated with The 32nd Annual Session of Scientific Communications of The Bucharest Faculty of Animal Science. October Kaymakçi, M., Sönmez, R., Özder, M., Taşkın, T., Köycü E., New Sheep Types For Mediterranean and Balkan Countries. The Extenso Papers of The Faculties And Departments of Animal Science Second Joint Meeting of The Balkan Countries BALNIMALCON-2003 associated with The 32nd Annual Session of Scientific Communications of The Bucharest. Faculty of Animal Science. October Taşkın, T., Kaymakçı, M., Koşum, N., Özder M., The Basic Reproduction Traits in Some Turkish Domestic Sheep Breeds. The Extenso Papers of The Faculties And Departments of Animal Science Second Joint Meeting of The Balkan Countries BALNIMALCON-2003 associated with The 32nd Annual Session of Scientific Communications of The Bucharest. Faculty of Animal Science. October Gürel, A., Soysal, M.I., Özder M., 2003.The Outlines and Importance Turkish Animal Husbandry in Turkish Economy Comparing With E. U. Countries. The Extenso Papers of the Faculties and Departments of Animal Science Second Joint Meeting of The Balkan Countries BALNIMALCON-2003 associated with The 32nd Annual Session of Scientific Communications of The Bucharest. Faculty of Animal Science. October Köycü, E., Vanlı, Y., Özder M., Sheep Husbandry in Thrace Region. The Extenso Papers of the Faculties and Departments of Animal Science Second Joint Meeting of the Balkan Countries BALNIMALCON-2003 associated with The 32nd Annual Session of Scientific Communications of The Bucharest. Faculty of Animal Science. October Özder,M., Köycü,E., Sezenler, T., The Developmental Steps Of The Merinos Sheep Breed Production In Turkey. 3 rdjoint Meeting of the Network of Universities and Research Institutions of Animal Science of the South Eastern European Countries, Thessaloniki February 2007 Özder,M., Önal,A.R., General Structure Of The Dairy Farms That Members Of Cattle Breeders Association In Tekırdag.3 rdjoint Meeting of the Network of Universities and Research Institutions of Animal Science of the South Eastern European Countries, Thessaloniki February

15 Özder, M.,Dogaroglu, O.K., Tuna, Y.T., Önal, A.R., Utilizing Possibility Of Image Process Technology On The Estimation Of Live Weight And Various Body Measurements Of Slaughtery Cattles. 3 rdjoint Meeting of the Network of Universities and Research Institutions of Animal Science of the South Eastern European Countries, Thessaloniki February 2007 Ulusal hakemli dergilerde yayımlanan makaleleri: (Toplam 10 yayın) Ada,M., Ceyhan, A., Sezenler,T., Özder, M., Köycü, E. (2004) Farklı Kondüsyon Puanına Sahip Kıvırcık Koyunlarında Aşım Dönemi Ek Yemlemenin (Flushing) Kuzu Verimi Üzerine Etkileri. Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 19 (1): Köycü, E; Özder, M., Türkgeldi Tipi İkiz Kuzuların Besi Gücü, Kesim ve Karkas Özellikleri. Hayvansal Üretim-Journal-of-Animal-Production; 45(2): Ulusal bilimsel toplantılarda sunulan ve bildiri kitaplarında basılan bildirileri: (Toplam 14 yayın) Kaymakçı, M., Eliçin, Işın, F., A., Taşkın, T., Karaca, O., Tuncel, E., Ertuğrul M., Özder, M., Güney O., Gürsoy, O., Torun, O., Altın, T., Emsen, H., Seymen, S., Geren, H., Odabaşı, A., Sönmez, R., Türkiye de Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliği. Türkiye Ziraat Mühendisliği V.Teknik Kongresi Ocak Ankara. Soysal, M.İ., M Özder, (2004). Süt Sığırcılığında Sağımla İlgili işlemler. Edirne damızlık sığır Yetiştirici Birliği 1. Çiftçi Eğitim semineri. 6-7 Nisan Soysal, M.İ., M Özder, O. Şahin (2004). Türkiye Sığır Yetiştiriciliğinde Uygulanan Genetik Islah. I. Ortak Balkan Ülkeleri Siyah Alaca Sığır Yetiştiricileri Toplantısı. 6-8 Ocak Soysal M.İ. M. Özder, S.Kök. D. Soysal.2005.Boz Step Sığırının Ekosistemdeki Yeri. Trakya da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu IV Ekim ARAŞTIRMA BİRİMİNİN YETERLİLİĞİ: Birimde Mevcut Donanım : Yemler ve Hayvan Besleme Laboratuarı :Wendee Analizleri (Kuru madde analizi, ham yağ analizi, ham selülloz analizi, ham protein analizi, ham kül analizi). hücre duvarı bileşenleri analizleri (NDF-nötral deterjan fiber, ADF-asit deterjan fiber, ADL-asit deterjan lignin), yemlerin sindirilebilirlik analizleri ( İn situ (naylon kese) teknik, gaz üretim tekniği, enzimatik teknik), yemlerin mikrobiyal protein üretimine katkılarının saptanması, rumen NH 3 ve uçucu yağ asitleri tayini. Karma yem hazırlama ünitesi (1,5 ton kapasiteli) SLE-301MF marka portatif ultrason cihazı 30 baş kapasiteli besi ahırı 2 ton kapasiteli 1 kg hassasiyette elektronik baskül Birim Dışında Yararlanılabilecek Donanım : İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı Başkanlığında bulunan et kalite laboratuarı ve donanımları Birimde Yürütülmekte Olan Araştırma-Geliştirme Etkinlikleri: Ruminant Beslemede Kullanılan Bazı Yemlerin Gaz Üretim Tekniği ve Naylon Kese Tekniği İle Saptanan Sindirilebilirlikleri Arasındaki İlişkiler (TAGEM-GY ) Aspir Tohumu Küspesinin Yem Değerinin İn-Situ Yöntemle Saptanması ve Kuzu Besisinde Kullanılma Olanakları (TAGEM-GY ) Zeytin Küspesinin Yem Değerinin İn-Sıtu Yöntemle Saptanması ve Kuzu Besisinde Kullanım Olanakları (TAGEM-GY ) Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarını Koruma Projesi (TAGEM-95K120250) Marmara Bölgesi Şartlarına Uygun Etçi Tip Koyun Geliştirme Çalışmaları (TAGEM- HAYSÜD ) Güney Marmara Şartlarında Organik Koyun Yetiştiriciliği ve Kuzu Besisi Üzerine Bir Araştırma (TAGEM-HAYSÜD-KB-02-04) 15

16 Domates Posası Silajının Kalitesini Artırma ve Kuzu Besisinde Kullanılma Olanakları Üzerine Bir Araştırma (TAGEM-GY ) Sakız Koyunlarında Döl Verimine Etkili Genlerin Saptanması (TAGEM- HAYSÜD Anadolu mandalarının Murrah ırkı mandalarla doğal aşım ve farklı sulandırıcılarla yapılan suni tohumlama, melezleme, seleksiyon yoluyla ıslahı (TAGEM- IYAD ) Sığır ve Mandada Morfolojik Özelliklerin Ölçümünde Sayısal Görüntü Analiz (Digital Image Analysis) Yönteminin Kullanılabilme Olanakları Boz Irk Sığırlarda Reprodüktif Parametrelerin Belirlenmesi ve değerlendirilmesi 11. TALEP EDİLEN BÜTÇE YATIRIM TUTARININ DAĞILIMI 06 SERMAYE GİDERLERİ 1.Yıl MAMUL MAL ALIMLARI MENKUL SERMAYE ÜRETİM GİDERLERİ 06.5-GAYRİMENKUL SERMAYE ÜRETİM GİDERLERİ DİĞER SERMAYE GİDERLERİ TOPLAM YILLARA GÖRE DAĞILIM Ekonomik Gerekçesi Kod Laboratuar Cihaz Alımı Colorimetre, ph metre, vakum paketleme makinası Tutar (TL) Tıbbi Cihaz Alımı Linear ultrason probu Diğer Giderler Canlı hayvan alımı, yem alımı, kesim ücreti, analiz ücretleri Yük Taşıma Giderleri Hayvan taşıma giderleri Yurtiçi Geç.Gör.Yolluk Yurtiçi geçici görev yollukları TOPLAM ÇALIŞMA TAKVİMİ: Yapılacak İş Yapılacağı Yer Yapılacak İşin Zamanı Besi materyalinin satın alınması Edirne/Enez/Çandır Köyü Mart 2010 Besiye başlama Marmara H.A.E. Nisan 2010 Besinin uygulanması ve veri toplama Kesim ve karkas değerlendirmesi, et numunelerinin alınması Et numunelerinde laboratuar analizleri Bulguların değerlendirilmesi ve sonuç raporunun yazılması Marmara H.A.E Nisan 2010 Ekim 2010 Bursa ETBA mezbahası Ekim 2010 İstanbul Ün.Vet.Fak.Zootekni Ekim 2010 Mayıs 2011 A.B.D.Karkas ve Et Lab. Haziran LİTERATÜR LİSTESİ: ANONİM, (2004). Yerli Hayvan Irk ve Hatlarının Tescili Hakkında Tebliğ (No:2004/39) tarih ve sayılı Resmi Gazete. 16

17 ANONYMOUS, (2007). The State of The World s Animal Genetic Resources for Food and Agriculture. İn Brief. FAO. Rome, ARSLAN, A., (2002). Et Muayenesi ve Et Ürünleri Teknolojisi.ISBN Özkan Matbacılık Ankara. EEC, (1991). Council Regulation EEC No 1026/91 of 22 April 1991 amending Regulation (EEC) No 1208/81 determining the Community scale for the classification of carcasses of adult bovine animals. Official Journal, L106: 2-3 ENSER, M., Richardson, R.I., Wood, J.D., Gill, B.P., Sheard, P.R. (2000). Feeding linseed to increase the n- 3 PUFA of pork: fatty acid composition of muscle, adipose tissue, liver and sausages. Meat Sci., 55: GÖKALP, H.Y., Kaya M., Tülek Y., Zorba, Ö. (1995). Et ve Ürünlerinde Kalite Kontrolü ve Laboratuar Uygulama Klavuzu. Atatürk Üniversitesi Yayınları No:751. Erzurum GRAINER, S. P., Rouse, G. H., Wilson, D. E., Cundiff, L. V., Wheeler, T. L. (2003). The relationship between ultrasound measurements and carcass fat thickness and longissimus muscle area in beef cattle. Journal of Animal Science : HONIKEL, K. (1998). Reference methods for the assessment of physical characteristics of meat. Meat Sci., 49: JMP a. A Business Unit Of SAS Copyright, SAS Institute Inc. KENDİR, H.S., Şenel, S., Uludağ, N. (1972). İsviçre Esmeri, Bozırk ve Bunların İleri Melezlerinin Besi Kabiliyetleri ve Karkas Özellikleri Lalahan Hay. Arşt. Enst. Dergisi, sayı: 12, s: Ankara. Kor, A., Ertuğrul, M. (2000). Canlı Hayvanda Karkas Kompozisyonu Tahmin Yöntemleri. Hayvansal Üretim Dergisi, 41: MURRAY, A.C. (1995). The Evaluation of Muscle Quality. In: Quality and Grading of Carcasses of Meat Animals, CRC press, Inc. London, ÖNENÇ, A., Kaya, A. (2003). Sığır Karkaslarında Etlenme ve Yağlanma Durumunun Koyu Renkli Karkas Oluşumuna Etkisinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma. Ege Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 2003, 40(3):73-80, ISSN ÖZDOĞAN, M., Önenç, A., Önenç, S.S., Köknaroğlu, H. (2004): Sığır eti kalitesi üzerine beslemenin etkisi. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, 1-4 Eylül 2004, Süleyman Demirel Üniv. Ziraat Fak. Zootekni Böl., Isparta. Cilt 1. Sözlü Bildiriler ÖZLÜTÜRK, A., Tüzemen N., Yanar M., Esenbuga N., Dursun E., (2004). Fattening performance, carcass traits and meat quality characteristics of calves sired by Charolais, Simmental and Eastern Anatolian Red sires mated to Eastern Anatolian Red dams. Meat Science 67 (2004) RUIZ DE HUIDOBRO, F., Miguel E., Onega E., Blazquez B.(2003). Changes in meat quality characteristics of bovine meat during the first 6 days post mortem. Meat Science 65 (2003) ŞEKER, İ., Bayraktar M., Kul S., Yüce M., Esen F., (2001). Farklı Sürelerde Beslenen Doğu Anadolu Kırmızısı Erkek Danaların Besi, Kesim ve Karkas Özellikleri. Konya Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Hayvancılık Araştırma Dergisi (2001) 11, 2: ISSN: Konya. YARDIMCI, M., Özbeyaz, C., (1999). Canlı Hayvanlarda Karkas Değerlendirmede Ultrason Kullanımı. Lalahan Hay. Arşt. Enst. Dergisi, sayı: 39 (2), s: Ankara. YARKIN, İ., (1954). Türkiyenin Çeşitli Bölgelerinde Yetiştirilen Boz Step Sığır Tipleri Üzerinde Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi 1954 yıllığı fasikül 2 den ayrı basım. Ankara. 14. TEKLİF ONAYI: Adı Soyadı Tarih İmza 14.1.Proje Lideri : Deniz SOYSAL Öneren Kuruluş Müdürü : Nazım AKPOLAT Destekleyen Kuruluşlar : TAGEM İşbirliği Yapılan Kuruluşlar : İstanbul Üni. Veteriner Fak. Zootekni Anabilim Dalı 17

18 TC TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI PROJE TEKLİFİ Araştırma Alan Kodu : Araştırma Öncelik Puanı: Araştırma Programı Kodu : Toplam Proje Puanı : Yeni Proje Numarası : 1. PROJE ADI : EŞME KIVIRCIĞI GELİŞTİRME PROJESİ* (GENETIC IMPROVEMENT PROJECT FOR EŞME KIVIRCIK SHEEP) *NOT: Bu proje TAGEM tarafından koordine edilen Halk Elinde Ülkesel Küçükbaş Hayvan Islahı projesi kapsamında alt proje olarak yer almak üzere sunulmuştur. 2. YÜRÜTÜCÜ KURULUŞ : Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi 3. PROJE LİDERİ Adı Soyadı : Doç.Dr. İbrahim CEMAL Kurumu : Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi 4. Projenin İlgili Olduğu AFA/Program (Projeye en uygun düşen Araştırma Fırsat Alanını, Araştırma Programını ve Önceliklerini yazınız) Öncelik Yüksek Orta Düşük Araştırma Fırsat Alanı: Küçükbaş Hayvancılık Araştırma Programı : Koyunculuk 5. PROJE SÜRESİ : 24 Ay 5.1. Başlama Tarihi : Bitiş Tarihi : PROJENİN ÖZET TANITIMI: Özet: Uşak ili Eşme ilçesi Bati Anadolu koyunculuğu bakımından özel bir konuma sahiptir. Geniş mer a olanakları ve başlık damızlık koyun varlığı temel göstergelerden biridir. Bölgede, ilçenin kurbanlık ve kasaplık kuzu piyasasında anılır konumu yanında geleneksel koyun peyniri anlamında da belirli bir ağırlığı söz konusudur. Yağlı kuyruklu Dağlıç ırkı koyun yetiştirilen yörede piyasa talep değişimine bağlı olarak ağırlıklı olarak Kıvırcık kanı koçlarla yapılan sürekli melezlemeler sonucu son birkaç on yılda sentetik diyebileceğimiz bir genotip şekillenmiştir. Oldukça geniş bir variyasyona rağmen Kıvırcık ırkı karakteristikleri ağırlığını hissettirmektedir. Koyunculuk ürünleri anlamında öne çıkan yörede koyunculukta verimliliğin artırılması başarılı genetik ıslah programlarının hayata aktarılması ile mümkündür. Etkili ıslah programı yapılanması yöreyi bölgede önemli bir damızlık merkezi haline getirebilecektir. Projede mevcut koyun populasyonunda yapılan ön çalışma bilgilerine dayalı seçilmiş işletmelerde 3300 baş koyunu kapsayan bir kayıt sistemi oluşacaktır. Araştırma materyalini oluşturacak koyunlar; bakım yönetim koşulları bakımından ön plana çıkan seçilmiş işletmelerden, form özellikleri, teksel gözlem ve yetiştirici bildirimlerine göre seçilecektir. Proje, seçilmiş işletmelerdeki 6300 başlık materyalde yürütülecektir. Tüm işletmelerden üstün özelliklere sahip 300 baş koyun ve 30 baş koç seçilerek üst sürü oluşumu sağlanacaktır. Üst sürüde yer alan koyunlar olası hastalık ve diğer sorunlara karşı iki farklı köyde 18

19 konumlandırılacak, her köyde baş koyuna sahip 3 er işletme belirlenerek toplam 6 işletmeye 50 baş koyun ve 5 baş koç olmak üzere toplam 300 baş koyun 30 baş koç dağıtılacaktır. Üst sürüyü elinde bulunduran yetiştiriciler kendi sürüleri ile birlikte üst sürü 50 baş koyunu yanında damızlık adayı kuzular ile 5 baş üst sürü koçun bakim işlerini üstleneceklerdir. Bütün sürülerde döl verimi, kuzularda yaşama gücü ve gelişme özellikleri, 6 tümleşik sürüde (üst sürü hayvanları ile kendi hayvanlarını birlikte barındıran işletmeler) kuzularda pazarlama dönemi bel gözü kası ultrasonik ölçümleri ile sağlıklı veri tabanı ve soy kütüğü kaydı için özel çiftleştirme programları yapılacaktır. Üst sürüde doğan soy kütüğü kaydı olan erkek kuzuların %20 si pazarlama döneminde seçilerek ara elit veya taban sürülere koç adayı olarak verilecektir. Taban ve ara elit sürülerdeki en iyi dişiler de üst sürüye aktarılacaktır. İşletilecek seleksiyon programı ile yöresel özgün bir Kıvırcık genotipi şekillendirilebilecektir. Abstract: Eşme district of Uşak province has a considerable potential in terms of sheep breeding in the Western Anatolia. Higher number of sheep population and wide grass resources are important indicators of its potential. There are in this district. The Eşme district with a head of sheep population has a command of not only sacrificies and lamb carcass production but also traditional sheep cheese production in Aegean region. In this area, fat tailed Dağlıç sheep was used by breeders until to last decades. But in last decades, Dağlıç sheep baskrossed mainly with thin-tailed Kivircik rams due to changing market demands. As a result of crossbreeding, a new synthetic sheep form was created by breeders. There is a wide variation in this synthetic sheep form. It is possible to increase productivity in sheep production by the establishing a genetic improvement program suitable for sheep population in Eşme. Eşme will be become an important lamb meat production center in the region. An open nucleus breeding system will be constructed for genetic improvement of Eşme Kıvırcık sheep. Totally 6300 head sheep will be chosen from selected farms. Nucleus flock will be built in two different locations (villages) against diseases and catastrophe risks. Nucleus flock s animals will be establish from best 300 head selected from total population in Project (6300 head). Selected 300 best animals will be distributed to six different breeders (breedrs within milde tier) in two villages. Fifty sheep will be given to a each breeder. The milde tier and base will be comprised 700 and 5300 sheep, respectively. The plans for controlled mating will be done to construct pedigree information. Reproductive performances of ewes, survival and growth performances of lambs will be recorded in all flocks. On the other hand, ultrasonic measurement of eye muscle in lambs at marketing time will be recorded in alite 6 flocks (nucleus) and milde tier flocks. The best 20% of male lambs which born in nucleus flock will be selected at marketing stage and will be given to base flocks as ram candidates. The best famele lambs in base flocks will be transferred to nucleus flock. An original local Kivircik genotype would be shaped with running this selection plan. 7. ANAHTAR KELİMELER: Koyun, Kıvırcık, Döl verimi, Kuzu, Et verimi, Et kalitesi, Ultrason, Islah planı, Eşme 8. PROJE TEKLİFİ HAKKINDA AYRINTILI BİLGİ: 8.1 Araştırmanın Amacı ve Gerekçesi: Bu proje TAGEM tarafından koordine edilen ve 2006 yılında devreye sokulan Halk Elinde Ülkesel Küçükbaş Hayvan Islahı projesi kapsamında alt proje olarak yer almak üzere sunulmuştur. Koyunculuk ürünleri anlamında (kuzu ve peynir satışı) öne çıkan Eşme yöresinde koyunculukta verimliliğin artırılması, üretici taleplerini göz ardı etmeyen ve doğrudan yetiştirici koşullarında yapılandırılmış, yöre koşullarına özgün bir genetik ıslah programı ile mümkündür. 19

20 Etkili ıslah programı yapılanması, yöreyi bölgede önemli bir damızlık merkezi haline getirebilecektir. Bu çerçevede, yetiştiricilerin nitelikli damızlık ihtiyaçları karşılanacağı gibi yetiştirici sorunlarının çözümüne yönelik teknik yaklaşımlar da ortaya konacaktır. Türkiye Kamu Tarım Araştırma Programı kapsamında Belirlenen Araştırma Alan ve Konuları kapsamında Hayvancılık Araştırma alanı altındaki konulardan ilki Hayvan Yetiştiriciliği ve Islahı ( konusudur. Bu ihtiyaç çerçevesinde devreye konacak bu çalışmanın amaçları aşağıda sıralanmıştır; 1. Bu projenin esas amacı yöre koşullarına uygun, rekabet gücü yüksek nitelikli damızlık koyun üretim sürecinin işletecek bir ıslah organizasyonunu şekillendirmek. 2. Batı Anadolu da birçok lokale uyumlu damızlık hayvan sağlayabilecek bir merkez oluşturabilmek. 3. Yörede kasaplık kuzu başta olmak üzere koyunculuk sektörü ile ilgili sorunlar güncel hale gelerek sağlıklı çözümlere yönelme şartlarının oluşması 4. Dünya standartlarına uygun kesim ağırlığına sahip yağsız kuzu eti üretimini sağlayarak erken kuzu kesimlerinin önlenmesi, dolayısıyla yetiştirici gelirlerinin artırılması. 5. Tarım Bakanlığı, Üniversite ve Damızlık Koyun Keçi Yetiştiriciler Birliği (üyelerinin %56.3 gibi büyük bir çoğunluğu ilçede bulunmaktadır) arasındaki eşgüdümü artırmak. 6. Yörede yapılan ön çalışmalar bağlamında ortaya konan öngörülere dayalı dinamik Islah/seleksiyon programının devreye sokulması. 7. Yetiştiricilerin çağdaş üretim, ürün değerlendirme ve pazarlama konusunda kendilerini geliştirebilecekleri bazı fırsatlar ortaya koymak. 8. TAGEM misyonuna uygun gerçekçi araştırma-geliştirme yönelimleri, dolayısıyla sonuçları hayata aktarılabilir, araştırma geliştirme altyapısının ortaya çıkartılması. 8.2 Literatür Özeti: Ülkemizde koyun yetiştiriciliğinde genetik ıslah sorunu güncelliğini korumaktadır. Günümüze kadar yapılan çalışmalarda arzulanan sonuçlara ulaşıldığı söylenemez. Arzulanan başarının elde edilememesinin temel sebeplerinden biri çalışmaların kamu işletmeleri ile sınırlı olması ve yetiştiricilerin bu yapılanmada doğrudan yer almamaları olmuştur. Çalışmalar daha çok melezleme eksenli gerçekleştirilmiştir. Koyun yetiştiricileri bağlamında ele alındığında geleneksel anlayış ve altyapıda çok belirgin değişikliklerden söz etmek zordur. Ancak, kimi üretim ilişkileri ve genotipler anlamında özellikle ülkemizin batı kesiminde belirgin değişimlerin yaşandığı gözlenmektedir. Ege bölgesi, bu bölgelerin başında gelmektedir. Bölgede koyun sayısındaki oransal azalmaya karşın koyun genotiplerinde önemli değişiklikler görülmektedir (Karaca, 1998). Ege bölgesinde yetiştirilen ırklar son 20 yıllık süreçte yapılan melezlemeler sonucunda büyük değişim geçirmiştir. Bu melezleme etkinlikleri sonucu Ödemiş koyun ırkı yok olmuş, yöresel Çine Çaparı koyun ırkı ile bölgenin geçmişte yaygın yetiştirilen ırklarından biri olan Dağlıç yok olma sınırına gelmiştir. Günümüzde Sakız x Kıvırcık melezi veya ağırlıklı olarak Kıvırcık kanı taşıyan koyun genotiplerinin bölgede yoğunlukla yetiştirildiği gözlenmektedir. Türkiye de rekabet gücü olan gerek bitkisel gerekse hayvansal üretim materyalleri oluşturabilme (ıslah programları) başarısı hep tartışıla gelmiştir. Islah programları, yoğun emek, üstün beceri, yüksek organizasyon, uzun zaman ve dolayısıyla yüksek yatırım gerektirir. Ülkemiz koşullarına baktığımızda bu ve benzeri alanlarda başarı şansımızın yüksek olamayacağı kanısı ağır basabilir. Yerel özgün değerler bakımından yüksek potansiyele sahip çok özel yörelerimiz ve gen kaynaklarımız çıkış noktası olarak alınabilirse belirli alanlarda rekabet gücü olabilecek üretim materyallerine yönelik ıslah programları devreye sokulabilir. Tarım Bakanlığı bünyesindeki TAGEM in en temel misyonlarından biri genetik potansiyeli yüksek nitelikli tohum, fide, fidan ve farklı çiftlik hayvanlarında üstün damızlık değerine sahip hayvanların ortaya çıkması süreçlerinde öncü, yönlendirici, koordine edici ve araştırıcı rolleridir. TAGEM in hem yerli gen kaynaklarımızın korunması bakımından çok büyük işlev ve yükümlülükler 20