TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2013 YILI FAALİYET RAPORU

Transkript

1

2 TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2013 YILI FAALİYET RAPORU MAYIS 2014

3

4 SUNUŞ Ülkemizin demir çelik sektöründe ve enerji üretiminde hayati önem taşıyan taşkömürünün tek üreticisi olan Türkiye Taşkömürü Kurumu nun (TTK) 2013 yılı dönemi çalışma sonuçlarına ait üretim, satış, personel, yatırım, mali ve idari bünye ile bilanço değerlerini içeren faaliyet raporunu kurum yetkililerimiz, denetleme kurulları, yetkili üst kuruluşlar ve bu konularda yetişmiş deneyimli bilim adamlarının görüş ve önerilerine ışık tutması, sorunlarımıza bilimsel yaklaşımlarla çözüm getirebilmesi gayesiyle 233 sayılı KHK nın 34 maddesi gereği hazırlanarak görüş ve önerilerinize sunulmuştur.

5 Yönetim Kurulu Üyeleri ile Genel Müdür Yardımcıları Görevde Bulunduğu Süre Adı ve Soyadı Karar organındaki unvanı Temsil Ettiği Bakanlık veya Kuruluş Kuruluştaki Görevi veya Mesleği Başlama Tarihi Ayrılma Tarihi Burhan İNAN Başkan Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdür (Maden Mühendisi) Halen Devam Ediyor. Mustafa ŞİMŞEK Üye Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel MüdürYardımcısı (Maden Mühendisi) Muhammet Safa TOPUZ Üye Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel MüdürYardımcısı (İktisatçı) Halen Devam Ediyor. Mahmut ÖZÇELİK Üye Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdür Müşaviri Nevzat KAVAKLI Üye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Halen Devam Ediyor. Salih ERBAY Üye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Serbest Meslek Halen Devam Ediyor. Arif Hikmet CESUR Üye Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Kurul Başkanı

6 GENEL MÜDÜR YÖNETİM KURULU BAŞKANI BAKANLIĞI KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞUN ADI KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞTAKİ GÖREV ÜNVANI KOD(*) T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU Genel Müdür Yönetim Kurulu Başkanı GÖREVE BAŞLAMA VE BİTİŞ TARİHİ TEMSİL ETTİĞİ BAKANLIK VEYA KURULUŞ HALEN BULUNDUĞU ASLİ GÖREV ÜNVANI ADI VE SOYADI T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Burhan İNAN Genel Müdür Yönetim Kurulu Başkanı - DOĞUM YERİ VE YILI BABA VE ANNE ADI Kamanlar Mustafa Havva ÖĞRENİM DURUMU VE MESLEĞİ(3) : : : : : : : : : Halen Çalışıyor : Hacettepe Ün.Müh. Fakültesi Maden Bölümü TTK Kozlu T.İ.M. Maden Müh.(SSK'na tabi sözl). TTK Kozlu T.İ.M. Maden Müh.(Em.San. tabi sözl). TTK İşletmeler Daire Başkanlığı Şube Müdürü TTK Kozlu T.İ.M. Müessese Müdürü TTK Üzülmez T.İ.M. Başuzman TTK Yönetim Kurulu Üyesi-Başuzman TTK Yönetim Kurulu Üyesi-Müşavir TTK Genel Müdürlük Müşaviri TTK Yönetim Kurulu Üyesi-Müşavir TTK Yönetim Kurulu Başkanı - Genel Müdür

7 GENEL MÜDÜR YARDIMCISI YÖNETİM KURULU ÜYESİ BAKANLIĞI KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞUN ADI KOD(*) T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞTAKİ GÖREV ÜNVANI GÖREVE BAŞLAMA VE BİTİŞ TARİHİ TEMSİL ETTİĞİ BAKANLIK VEYA KURULUŞ HALEN BULUNDUĞU ASLİ GÖREV ÜNVANI ADI VE SOYADI Genel Müdür Yardımcısı Yönetim Kurulu Üyesi Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdür Yardımcısı Yönetim Kurulu Üyesi Mustafa ŞİMŞEK DOĞUM YERİ VE TARİHİ Sarıyakup BABA VE ANNE ADI Kazim Rukiye ÖĞRENİM DURUMU VE MESLEĞİ(3) İ.T.Ü. Maden Fakültesi Maden Mühendisi : Karadon Bölge Müdürlüğü Kilimli Böl.Vardiya Müh : Yedek Subaylık Hizmeti : Karadon Bölge Müdürlüğü Kilimli Böl.Vardiya Müh : Karadon Bölge Müdürlüğü İşgüv.Şb.Md.lüğü Tozla Müc. Başmüh : Karadon TİM Eğitim Başmühendisi : Karadon TİM Müessese Müdürü : TTK Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür Yardımcısı : TTK Genel Müdürlük Müşaviri : TTK Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdürlük Müşaviri : TTK Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür Yardımcısı (Vekalet) : TTK Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür Yardımcısı : TTK Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür Yardımcısı : TTK Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür Yardımcısı : TTK Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdür Vekili : TTK Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür Yardımcısı : TTK Genel Müdür Yardımcısı Halen Devam Ediyor : TTK Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür Yardımcısı

8

9 GENEL MÜDÜR YARDIMCISI YÖNETİM KURULU ÜYESİ BAKANLIĞI KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞUN ADI KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞTAKİ GÖREV ÜNVANI GÖREVE BAŞLAMA VE BİTİŞ TARİHİ TEMSİL ETTİĞİ BAKANLIK VEYA KURULUŞ HALEN BULUNDUĞU ASLİ GÖREV ÜNVANI ADI VE SOYADI KOD(*) T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU Yönetim Kurulu Üyesi T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Genel Müdür Yardımcısı - Yönetim Kurulu Üyesi Mahmut ÖZCELİK DOĞUM YERİ VE YILI BABA VE ANNE ADI Yazır - İsparta Ali Emine ÖĞRENİM DURUMU VE MESLEĞİ(3) İ.T.Ü. MühendislikFak.Maden Bölümü Maden Mühendisi DAHA ÖNCE BULUNDUĞU GÖREVLER : Bağkur : TTK Karadon T.İ.M. Maden Mühendisi (506 Sayılı Kanuna tabi) : TTK Karadon T.İ.M. Maden Mühendisi (399 SKHK'ye tabi) : TTK İşgüvenliği ve Eğitim Daire Başkanlığı - Başmühendis : TTK Satınalma Daire Başkanlığı - Daire Başkanı : TTK Üzülmez T.İ.M - Başuzman : TTK Fen ve Tetkik Kurulu Başkanlığında istihdam - Başuzman : TTK Üzülmez TİM Başuzman (Genel Müdür Yardımcısı - Vekalet) : TTK Genel Müdürlük - Müşaviri (Genel Müdür Yardımcısı - Vekalet) : TTK Genel Müdürlük - Genel Müdür Yardımcısı Halen Çalışıyor : TTK Yönetim Kurulu Üyesi - Genel Müdür Yardımcısı

10 YÖNETİM KURULU ÜYESİ BAKANLIĞI KOD(*) T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞUN ADI KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞTAKİ GÖREV ÜNVANI TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU Yönetim Kurulu Üyesi GÖREVE BAŞLAMA VE BİTİŞ TARİHİ TEMSİL ETTİĞİ BAKANLIK VEYA KURULUŞ Bakanlık HALEN BULUNDUĞU ASLİ GÖREV ÜNVANI ADI VE SOYADI DOĞUM YERİ VE YILI BABA VE ANNE ADI ÖĞRENİM DURUMU VE MESLEĞİ(3) Halen Çalışıyor Halen Çalışıyor Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü - Müşavir Dr. Nevzat KAVAKLI Cebeciler / KARABÜK Niyazi Hanife Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Maden Mühendisliği Anabilimdalı - Doktora Hacettepe Ünv. Fen Mühendisliği Fak.- Doktora Öğrencisi Askerlik Görevi MTA. Orta anadolu 4.Bölüm - Mühendis MTA. M.A.T. Daire Başkanlığı - Mühendis MTA. M.A.T. Daire Başkanlığı - Müh. Şube Müdürü (Vekalet) ETKB. Maden İşleri Genel Müdürlüğü - Mühendis ETKB. Maden İşleri Genel Müdürlüğü - Müh. Şube Müdürü (Vekalet) ETKB. Maden İşleri Genel Müdürlüğü - Daire Başkanı ETKB. Maden İşleri Genel Müdürlüğü - Genel Müdür Yardımcısı TKİ Genel Müdürlüğü Fen ve Tetkik Daire Bşk.lığı - Müşavir TKİ Genel Müdürlüğü - Müşavir TTK Genel Müdürlüğü - Yönetim Kurulu Üyesi (Bakanlık)

11 YÖNETİM KURULU ÜYESİ BAKANLIĞI KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞUN ADI KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞTAKİ GÖREV ÜNVANI GÖREVE BAŞLAMA VE BİTİŞ TARİHİ KOD(*) T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU Yönetim Kurulu Üyesi TEMSİL ETTİĞİ BAKANLIK VEYA KURULUŞ T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı HALEN BULUNDUĞU ASLİ GÖREV ÜNVANI Yönetim Kurulu Üyesi ADI VE SOYADI Salih ERBAY DOĞUM YERİ VE TARİHİ Araklı-Trabzon BABA VE ANNE ADI İbrahim Emine ÖĞRENİM DURUMU VE MESLEĞİ(3) Karadeniz Teknik Üniversitesi -Fizik Mühendisliği

12 YÖNETİM KURULU ÜYESİ BAKANLIĞI KOD(*) T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞUN ADI KİT,BAĞLI ORTAKLIK,İŞTİRAK VEYA KURULUŞTAKİ GÖREV ÜNVANI TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU Yönetim Kurulu Üyesi GÖREVE BAŞLAMA VE BİTİŞ TARİHİ TEMSİL ETTİĞİ BAKANLIK VEYA KURULUŞ HALEN BULUNDUĞU ASLİ GÖREV ÜNVANI ADI VE SOYADI DOĞUM YERİ VE YILI Hazine Müsteşarlığı Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı - Sigorta Denetleme Kurulu Başkanı Arif Hikmet CESUR Amasya BABA VE ANNE ADI Mahmut Sündüs ÖĞRENİM DURUMU VE MESLEĞİ(3) Halen Çalışıyor Halen Çalışıyor Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Maliye Bölümü : Başbakanlık Sigorta Murakabe Kurulu - Kurul Uzman Yrd. : Başbakanlık Hazine Müst.- Sigorta Denetleme Uzman Yrd. : Askerlik : Başbakanlık Hazine Müst.- Sigorta Denetleme Uzman Yrd. : Başbakanlık Hazine Müst.- Sigorta Denetleme Uzmanı : Başbakanlık Hazine Müst.- Krl. Bşk.Yrd. Sigorta.Den.Uzmanı : Başbakanlık Hazine Müst.- Krl. Bşk.V.Sigorta Den.Uzmanı : Başbakanlık Hazine Müst.- Sigorta Denetleme Kurulu Başkanı : TTK. Genel Müdürlüğü - Yönetim Kurulu Üyesi ( Hazine )

13

14 SUNUŞ 2013 YILI YÖNETİM KURULU ÜYELERİ VE ÖZGEÇMİŞLERİ TTK 2013 YILI ORGANİZASYON ŞEMASI Sayfa BÖLÜM 1 GİRİŞ 1.1 Taşkömürü İşletmeciliğinin Tarihçesi Sınırları İdari Yapı Müesseseler Dünyada ve Ülkemizde Taşkömürü Türkiyede Sektörün Görünümü Türkiye Taşkömürü Kurumu Sektör İçindeki Yeri Teşebbüsün Yerli Ve Uluslararası Rakipleri İle Karşılaştırılması Sonuç BÖLÜM 2 TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU 2013 YILI 2.1 Projelere Göre Yatırımlar Yatırım Depasmanları ve Bölüm Tabloları BÖLÜM 3 TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU 2013 YILI 3.1 Taşta ve Kömürde Yapılan İlerlemeler Taşkömürü Üretimi Satışlar Personel Yapısı İş Kazaları İyileştirme Projeleri Kuruma Açılan Davalar ve Bölüm Tabloları BÖLÜM 4 TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU 2013 YILI MALİYET VE GİDERLERİ 4.1 Satış Fiyatları Tüm Giderler Satınalma Ticari Maliyet Finansman Durumu Sermaye ve Nakit Akım Tablosu Personel maliyetleri ve personele ödenen sosyal giderler Bölüm Tabloları 79-88

15 EK AÇIKLAMALAR DİZİNİ A-) TTK 2013 Yılı Konsolide Bilançosu ve İlgili Açıklamaları B-) TTK 2013 Yılı Konsolide Gelir Tablosu ve İlgili Açıklamaları C-) TTK 2013 Yılı Konsolide Bilançosu ve Gelir Tablosu D-) Armutçuk T.İ.M 2013 Yılı Bilançosu ve Gelir Tablosu E-) Amasra T.İ.M 2013 Yılı Bilançosu ve Gelir Tablosu F-) Kozlu T.İ.M 2013 Yılı Bilançosu ve Gelir Tablosu G-) Üzülmez T.İ.M 2013 Yılı Bilançosu ve Gelir Tablosu H-) Karadon T.İ.M 2013 Yılı Bilançosu ve Gelir Tablosu I-) Genel Müdürlük 2013 Yılı Bilançosu ve Gelir Tablosu

16 TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU NUN MİSYONU Devletin genel sanayi ve enerji politikalarına uygun olarak taşkömürü rezervlerinin mümkün olan en ucuz maliyetle ve çevreye en az zararı verecek şekilde değerlendirilerek ekonomiye kazandırılmasıdır. TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU NUN VİZYONU Taşkömürü madenciliğinde ileri ve yeni teknolojilerin kullanılarak üretim ve verimliliğin artırılması, maliyetlerin düşürülmesi başta Demir-Çelik sektörü olmak üzere ülkemiz sanayisinde kullanılan taşkömürü ihtiyacının önemli bir kısmını karşılamaktır. SAYIŞTAY DENETİMİ TTK nın 2013 yılı hesap ve işlemlerinin denetimi bu kitap hazırlanırken henüz tamamlanmamıştır. 1.1 TAŞKÖMÜRÜ İŞLETMECİLİĞİNİN TARİHÇESİ 18. asır sonlarında sanayi dallarının duyduğu ihtiyacı karşılamak amacıyla yurt içinde bulunmayan taşkömürünün ithali yoluna gidilmiştir. Özellikle donanma, devrin teknolojik gelişmesine ayak uydurmaya çalışırken; Tophane, Darphane ve Tersanede taşkömürünün talebini arttırmış Hazinenin ödemelerde çektiği zorluklar yanında ithalin gerektirdiği mali külfetler hızla yükselmiş, nihayetinde karşılanamaz olmuştur. Bu durum karşısında Tersane Ümaresi tarafından ihtiyacın yurtiçinde yapılacak araştırmalar sonucu bulunacak kömür kaynakları ile giderilebileceği düşünülmüş ve faaliyete geçilmiştir. Devletin bütün kademelerine konu ile ilgili yazı ve taşkömürü örnekleri gönderilmek suretiyle bu gibi taşlardan buldukları takdirde İhsan-ı Şahaneye mahzar olacakları bildirilmiştir. 8 Kasım 1829 günü Bahriye erlerinden Uzun Mehmet tarafından Kdz. Ereğlisi Köseağzı Değirmeni Viranderesi boyunda taşkömürü mostrasının bulunması sonucunda devrin Padişahı II. Mahmut tarafından kuruş mükafat ve 600 kuruş aylık ile ödüllendirilmiştir. Bu keşif bu günkü kömür işletmeciliğinin temelini oluşturmaktadır Hazine-i Hassa İdaresi: ( ) Zonguldak Kömür havzasında maden kömürü üretimine 1848 yılında başlanmıştır. Üretimle birlikte havza donanmanın ihtiyacını karşılamak ve Hazine-i Hassa tarafından yönetilmek üzere kuruş Devlet Vergisi mukabilinde Yahudi Galatalı sarrafların kurduğu kömür kampanyasına kiraya verilmiştir. Havzaya John ve George BERKELEY adlı İngiliz Maden Mühendisi kardeşlerin gelmesi sonucunda Kozlu ve Üzülmez Bölgesinde ilk kuyular açılarak sahilde demiryolu döşeme çalışmaları yapılmıştır. 0 1

17 1.1.2 Geçici İngiliz İdaresi: ( ) Kırım Harbinin çıkması üzerine, bu defa, müttefik donanmanın ihtiyacını karşılamak için havza ocakları İngiltere Devletine bırakılmıştır. Hazine-i Hassa tarafından kontrol edilen havzanın yönetimi İngiltere nin elindedir. Bu dönemde dekovil hatları, yeni demiryolları döşenmiş ve maden direkleri ile düzenli olarak tahkim edilen ilk ocaklar açılmıştır Emanet İdare ve İngiliz Kömür Kumpanyası Devri: ( ) Havzanın İdaresi, önce anlaşma ile tekrar Hazine-i Hassa ya devredilmiş ve emanet idare kurulmuş ise de yönetim bir süre sonra yine İngilizlerin eline geçerek İngiliz Kumpanyası ile üretim yapılmıştır Bahriye İdaresi: ( ) 1865 Yılında Padişahın emriyle Havzanın yönetimi Ereğli Livası Kaymakamı ve Madeni Hümayun Nazırı adı ile Mirliva DİLAVER PAŞA ya verilmiş olup, halen Üzülmez Üretim Bölgesinin bir bölümü DİLAVER adını bu isimden almıştır. Havzayı bir harabe halinde bulan yeni idare; hukuki, idari, teknik ve özellikle sosyal bir düzen kurmak için 100 maddelik bir nizamname ile; Ocakların idare tarzı, kömür teslim usulleri, maden direği temin işleri, madenin yalnız işletme hakkının verilmesi, kimseye temellük olunmaması, işçilerin kazalanmaması durumlarını içine alan 8 bölümlük eser hazırlanmıştır yılında, 289 sayılı ve 1910 tarihli Teskere-i Samiye ile haritası çizilmek suretiyle Havzanın sınırları tespit edilmiştir. Tren ve dekovil hatları döşenerek ocaklara numara ve damarlara isim verilmiştir. Kömür üretiminin % 40 oranında ihracına müsaade edilmesi ile kumpanya devri başlamıştır Kumpanyalar Devri: ( ) 1883 den sonra kurulan şirketleri şöyle sıralayabiliriz; Ermeni Karamanya Kumpanyası, Gürcü Kumpanyası, Saracazadeler Maden Kömür Şirketi, Fransız, Ereğli Şirketi Osmaniyesi. Teknik bilgiden yoksun, küçük üreticiye oranla daha ilmi ve işletmecilik ruhu ile hareket edilen bu devrede Havza için faydalı gelişmeler olmuş ise de teknik ve sosyal tesislere, sermayelere oranla gerekli yatırımlar yapılmamış, en iyi damarlardan üretime gidilerek kömür havzası yağmaya uğramıştır. 2

18 1.1.6 Meşrutiyet Devri: ( ) Havzanın Ticaret ve Ziraat Nezaretine Rapdedilmesi ve Maden Müdürlüğü kurularak Hüseyin Fehmi İmer in tayini, Rus Harici Ticaret Bankası Müdürlerinden Laskadiris ve Raskalizof tarafından Maadin Osmanlı Anonim Şirketi kurulması ile Çaydamar ve Karıncadere ocaklarının satın alınması, Kozlu kömür madeninin İtalyan ve Yunan sermayesi ile işletilmesi bu devrin belli başlı gelişmeleridir Dünya Harbi Devresi: ( ) Harbin başlamasıyla beraber Harp kömür merkezi kurularak, idarenin bir Alman albaya verilmesi sonucunda Havza Almanların nüfusu altına girmiştir tona kadar kömür üretimi yapılmıştır. Harbin sonunda Fransız Sermayesini korumak bahanesiyle Havzanın idaresi merkezi İstanbul da bulunan İtilaf Kuvvetleri Kömür Komisyonu na verilmiştir Himayeci Dönem: ( ) Milli Mücadele zaferle sonuçlandıktan sonra, sosyal ve iktisadi kalkınmamızın ön planları tespit edilerek; Kömür üretiminin rasyonelleştirilmesi, Yüksek Maden ve Sanayi Mektebinin Zonguldak ta açılışı, 121 sayılı 15 maddelik Kanun ile Havza-i Fahmiye Amele Kanununun kabulü, Kömürün nakli ve ormanların korunması, Kömür yan maddeleri sanayi, Kömür ihracı. gibi kömür havzasının ekonomik, sosyal ve teknik problemleri ele alınmış ve esasları belirlenmiştir Vasıtalı Müdahaleci Dönem: ( ) Bu dönemde kurulan Havza İktisat Müdürlüğü ile ocakların kontrolünün yanında Devletin Havzaya doğrudan doğruya işletmeci olarak girmesi sonucunda yeni yasalarla; 1926 Yılında Türk Kömür Madenleri TAŞ nin kuruluşu, 1926 Yılında Kozlu Kömür İşleri TAŞ nin kurulması, 1926 Yılında Kireçlik Kömür Madenleri TAŞ nin kurulması, 1926 Yılında İş Bankası nın kurduğu Maden Kömürleri İşleri TAŞ nin Üzülmez de faaliyete başlaması, 1927 Yılında Kilimli Maden İşleri TAŞ nin kurulması, 3

19 1927 Yılında Amasra Kömür İstimar Mıntıkası TAŞ nin Amasra Vilayetinde kömür araması, Maadin Nizamnamesinin 2818 sayılı Maden Kanunu ile değiştirilmesi olarak başlıca değişiklikler yapılmıştır İşletmecilik Dönemi: ( ) 31/03/1937 gün 3146 sayılı Hükümetle Ereğli Şirketi arasında akdedilen 28 Teşrinisani 1936 tarihli Satınalma Mukavelesinin Tasdikine Dair Kanun ve bu Kanunun eki Satınalma Mukavelesinin 1. maddesi hükmüne istinaden maden ocaklarının imtiyazları ile bunların işletilmesine bağlı menkul ve gayri menkuller devlete devir ve temlik ettirilmiştir. 11/06/1937 gün ve 3241 sayılı yasanın 1. maddesi hükmü ile Hükümetle Ereğli Şirketi arasında akdedilip 3146 numaralı Kanunla tasdik edilen mukavele mucibince Hükümete intikal eden madenlerle liman ve demiryollarına ait bilcümle tesisat mübaya değeri üzerinden; Hükümet tarafından işletilmekte olan Kozlu ve Kilimli demiryollarının tamamı 2805 numaralı Kanuna istinaden Etibank tarafından kurulacak bir müesseseye devredilmesi kabul edilmiştir. Ayrıca 30/05/1940 gün ve 3867 sayılı Kanunun 1. maddesi ile Amasra ve Ereğli arasındaki sahada bulunan tüm ocakların devletçe işletilmesine karar verilmiştir. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ve müteakip beş yıllık kalkınma planlarında; Demir-Çelik ve Enerji Sanayisinin koklaşabilir kömür ihtiyacının karşılanmasına yönelik kömür havzasının genişletilmesi ile üretimin arttırılması projelerine yer verilmiştir. Türkiye Maden Kömürlerinin çağın tekniğinden yararlanılarak en iyi bir şekilde işletilmesi ve yönetimin ihtisaslaşmış kadrolarla tek merkezden yürütülmesini sağlamak amacıyla hazırlanıp, 22/05/1957 tarihinde kabul edilen 6974 sayılı kanunla kömür üretim faaliyetleri ile uğraşan Müesseseler Etibank tan ayrılıp, tüzel kişiliğe ve iktisadi bağımsızlığa sahip, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) bünyesinde toplanmıştır TTK nın Kurulması: ( ) Bakanlar Kurulu, 17/06/1982 tarih ve 2680 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanarak 11/04/1983 tarih ve 60 sayılı KHK ile İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlarının yeniden düzenlenmesini kararlaştırmıştır. Bu düzenleme ile, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğü bünyesinde faaliyet gösteren Ereğli Kömür İşletmeleri Müessesesi yerine, Kozlu, Karadon, Armutçuk, Üzülmez, Amasra İşletmelerinden oluşan Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü nün kurulması öngörülmüştür. İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları hakkında 11/04/1983 tarih ve 60 sayılı KHK ve aynı kararnamenin geçici 6. maddesinin birinci fıkrasına ilişkin 21/07/1983 tarih ve 73 sayılı KHK nin değiştirilerek kabulü 19/10/1983 tarih ve 2929 sayılı kanunla kararlaştırılmıştır. Bu yasal düzenleme içinde Bakanlar Kurulu, 10/10/1983 tarih ve 96 sayılı KHK ile 17/06/1982 tarih ve 2680 sayılı kanunun verdiği yetkiye dayanarak Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü kurulmasını kararlaştırmıştır. 96 sayılı KHK 28/10/1983 tarih ve mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kurumumuz Ana Statüsü 11/12/1984 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. 4

20 12/03/2001 tarihinde Yüksek Planlama Kurulu kararı ile onaylanan değişiklik ile de havza sınırları içindeki taşkömürünün yanı sıra diğer madenleri üretme ve ürettirme hakkını alarak faaliyet alanımız genişlemiştir. Kurumumuz 2007 yılında üretim faaliyetlerini Armutçuk, Amasra, Kozlu, Üzülmez ve Karadon Taşkömürü İşletme Müesseseleri ile yürütmüş bulunmaktadır. 1.2 SINIRLAR Zonguldak Taşkömürü Havzasının Osmanlı Devleti Dönemindeki imtiyaz alanı 17/01/1910 tarih ve 289 sayılı TESKERE-İ SAMİYE ce belirlenen alan olup, bu sınırlar daha sonra 07/09/1968 tarih ve 6/10692 sayılı kararnameyle km 2 si denizde, km 2 si karada olmak üzere toplam km 2 lik bir alanı içine alacak şekilde belirlenmiştir. Yer yer taşkömürü varlıklarına rastlanan havzanın yeraltı zenginliği ve bu potansiyelin ülke ekonomisindeki yeri, Osmanlı Devletince belirlenerek bu imtiyaz alanı içinde her ne şekilde olursa olsun devletin izni olmaksızın arazi açmak, bina inşa etmek gibi faaliyetlerin tümünün TESKERE-İ SAMİYE ce yasaklandığı son derece önemli bir görüş olarak tarihte yer almıştır tarihli TESKERE-İ SAMİYE sınırları, 19/06/1986 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlükten kaldırılmıştır. 24/08/1989 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan, Bakanlar Kurulunun 89/14248 sayılı kararı ile Taşkömürü Havzası sınırları yeniden düzenlenerek TESKERE-İ SAMİYE sınırları tekrar kabul edilmiştir. Ancak kabul edilen bu sınırlarımız içinde serbest kalacak bölgenin aramalara açılması ve diğer madenlerin ülke ekonomisine kazandırılması amacıyla imtiyaz sahasında küçülme ihtiyacı doğmuştur. Bu sebeple yapılan çalışmalar neticesinde 14/04/2000 tarih ve 2000/525 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırlarımız küçültülerek; km 2 si denizde, km 2 si karada olmak üzere toplam km 2 olarak yeniden düzenlenmiştir. Zonguldak taşkömürü havzası haritası çizelge (2) de verilmektedir. 5

21 1.3 İDARİ YAPI Bu kısımda, TTK nın oluşum yasaları, faaliyet konuları, karar organı ve örgüt yapısı verilmektedir Yasal Düzenleme Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) na bağlı bir müessese olarak faaliyette bulunan Ereğli Kömürleri İşletme Müessesesi (EKİ) 19/10/1983 tarih ve 2929 sayılı kanunla kaldırılarak yerine Armutçuk, Kozlu, Üzülmez, Karadon ve Amasra Taşkömürü İşletme Müesseselerini bünyesinde toplayan (TTK) Türkiye Taşkömürü Kurumu oluşturulmuştur. TTK nın kuruluşu 96 sayılı KHK de yeniden düzenlenmiş ise de; 8/6/1984 tarih ve 233 sayılı KHK ile 96 sayılı KHK yürürlükten kaldırılmış ve 233 sayılı KHK nin ekli listesinde yer alarak kuruluşu tamamlanmış olup, tescil ve ilanı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinin 28/12/1983 tarih ve 912 sayılı nüshasında yayınlanmıştır. TTK, 233 sayılı KHK gereğince hazırlanan ve Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulu tarafından kabul edilerek 11/12/1984 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Türkiye Taşkömürü Kurumu Ana Statüsü hükümlerine göre faaliyetlerini sürdürmektedir. Yüksek Planlama Kurulunun 12/03/2001 tarihinde onaylayarak değişen Ana Statünün 4.maddesinde, TTK nın kurulmasındaki amacın genel sanayi ve enerji politikasına uygun olarak taşkömürü ile taşkömürü havzasındaki diğer maden rezervlerini en iyi şekilde değer- 6

22 lendirmek Yurt ekonomisine azami katkıda bulunmak olduğu belirtilerek faaliyet konuları şöyle sıralanmıştır. 1) Teşekkülün amacının gerçekleştirilmesi için gereken her türlü arama etüt plan proje ve programlar yapmak, bunları takip etmek, uygulama stratejilerini tespit etmek ve gerçekleştirilmesini sağlamak, 2) Taşkömürü ile taşkömürü havzasındaki diğer madenlerin üretiminin gerçekleştirilmesi için gerekli her türlü yeraltı ve yerüstü sosyal ve sınai tesislerini kurmak işletmek veya işlettirmek, 3) Taşkömüründen kok, briket gibi diğer cins kömürler taşkömürü havzasındaki diğer madenlerden elde edilebilir tüm türevleri üretmek, ürettirmek tüm tali maddeleri yapmak, üretmek, ürettirmek, 4) 11 Haziran 1937 tarihli ve 3241 sayılı Ereğli Şirketinden alınan liman (Zonguldak) demiryolu ve madenlerle Kozlu ve Kilimli demiryollarının işletilmesi ve havzadaki deniz işlerinin tekel altına alınması ve 30 Mayıs 1940 tarih ve 3867 sayılı Ereğli Kömür Havzasındaki ocakların devletçe işlettirilmesi hakkındaki yasalarla Etibank a ve Ereğli Kömürleri İşletmesine verilmiş veya devredilmiş bulunan 6974 sayılı yasa ile TKİ Kurumuna intikal eden Taşkömürü madenlerini sınai tesisleri, liman ve demiryollarını ve konulmuş olan tekeli ve Ereğli Limanı ile Ereğli, Armutçuk demiryolunu işletmek ve işlettirmek, 5) Taşkömürünü ve taşkömürü havzasındaki diğer madenler ile bunlardan elde edilen türevlerinin ithalat ve ihracatını yapmak, 6) İştigal konusuna giren hususlarda gerekli sanayi tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek, işlettirmek ve ürünlerini değerlendirmek, 7) İşletme çalışmalarında çıkan ürün ve artıkları değerlendirmek, 8) İştigal faaliyetleri için gerekli etüt, arama ve araştırma yapmak veya yaptırmak, 9) Konu ile ilgili kara ve deniz dahil her türlü nakliye, tahmil ve tahliye işleri yapmak veya yaptırmak, 10) Amaçları ile ilgili ithalat ve ihracat dahil her türlü ticari faaliyette bulunmak, ayni ve fikri haklar almak ve satmak, 11) Taşkömürü ile taşkömürü havzasındaki diğer madenleri işletmek veya işlettirmek, 12) Faaliyetlerini yürütmek için gerektiğinde istimlâk işlerini yapmak, 13) Bu hizmetlerin görülmesi ve geliştirilmesi için kaynaklar sağlamak ve arttırmak, 14) Gerektiğinde yurtiçinde veya yurtdışında ortaklıklar kurmak veya tasfiye etmek, kurulmuş ve kurulacak ortaklıklara iştirak etmek veya ayrılmak, 15) Müesseseler ve bağlı ortaklıklar arasında koordinasyonu sağlamak, 7

23 16) Müesseseler ve bağlı ortaklıkların bütçeleri ile fiyat, tarife ve yatırımlarının genel ekonomik ve madencilik sanayi ve enerji politikalarına uyumunu sağlamak, 17) Bu amaç ve faaliyet konuları ile ilgili olarak gayrimenkul almak, satmak, kiralamak, kiraya vermek, lehte, aleyhte rehin ipotek intifa, irtifak hakları gayrimenkul mükellefiyeti vs. hakları tesis etmek, 18) İstihdamı geliştirme çalışmaları kapsamında düzenlenen beceri kazandırma programlarının uygulanmasını sağlamak, 19) Kurulmuş ve kurulacak küçük ve orta büyüklükteki özel kuruluşlara idari ve teknik alanlarda rehberlik yapmak. TTK bu amaç ve faaliyetlerini doğrudan doğruya ve müessese, bağlı ortaklık ve diğer birimleri eli ile yerine getirir. TTK nın amacı ve faaliyet konuları Yüksek Planlama Kurulu kararı ile değiştirilebilir Karar Organı Kurumumuzun en yüksek seviyede karar alma politikasını saptama yetki ve sorumluluğunu taşıyan Yönetim Kurulu, 233 sayılı KHK nın 6. maddesine göre 1 Başkan ve 5 üyeden oluşmaktadır Örgüt Yapısı Örgüt yapısı; Yönetim Kurulu, Genel Müdürlük, İdari ve Sosyal İşler, Hukuk Müşavirliği, Teftiş Kurulu, Fen-Tetkik ve Verimlilik, Personel, Muhasebe, Satınalma, Etüt Plan- Proje ve Tesis, İş Güvenliği ve Eğitim, Makine-İkmal, İnşaat-Emlak, İşletmeler, APK, Pazarlama ve Satış Dairesi Başkanlıkları, Maden Makineleri, Demiryolu-Liman, Enerji İşletme Müdürlükleri ile müesseselerimizden oluşmaktadır MÜESSESELER TTK; Zonguldak ve Bartın il sınırları içinde olmak üzere 5 müessesesi ile üretim faaliyetlerini sürdürmekte olup, batıdan başlayarak doğuya doğru, Armutçuk, Karadon, Kozlu, Üzülmez ve Amasra Taşkömürü İşletme Müesseseleridir Armutçuk Taşkömürü İşletme Müessesesi Havzanın en batısında yer alan bu müessesede; yarı koklaşabilir özellikte taşkömürü, Kandilli - Alacaağzı İşletmesinde üretilmektedir. Üretim çalışmaları ise 460 / katlarındaki panolarında büyük damarda sürdürülmektedir. Jeolojik yapısının karmaşıklığı, çalışılan damarların kalın, dik ve yangına elverişli olması, üretim faaliyetlerinin güçlükle yürütülmesine neden olmaktadır. Damar kalınlıkları 3-9 m arasında değişmekte olup, üretilen kömürler Armutçuk Taşkömürü İşletme Müessesesinde Armutçuk lavuarında yıkanmaktadır yılında 305 m taşta ilerleme sağlanmıştır 8

24 1.4.2 Kozlu Taşkömürü İşletme Müessesesi Zonguldak ilinin 8 km batısında ve 12 km 2 lik bir alanda üretim faaliyetlerini sürdürmektedir. Ülkemizin denizaltında taşkömürü üretimi yapan tek müessesesidir. Koklaşabilir özellikte taşkömürü üretimi, İhsaniye -İncirharman ı İşletmesinde yapılmaktadır. Üretim ve hazırlık çalışmaları / kotları arasında kalan panolarda 2,00-2,90 m. arasında değişen kalınlıklardaki 4 ayrı kömür damarında sürdürülmektedir. Üretilen kömürler Zonguldak lavuarında yıkanmakta olup, 2006 yılında müessese bünyesinde ihale ile hizmet alımı kapsamında yüklenici firma tarafından yaptırılan lavuarda ton bedeli karşılığında yıkattırılmaya başlanmıştır yılında hazırlık çalışmaları kapsamında 349,30 m taşta ilerleme yapılmıştır. Ayrıca yatırım programı kapsamında da yüklenici firma tarafından 562 m. ilerleme, yapılmıştır Üzülmez Taşkömürü İşletme Müessesesi Zonguldak İline 7 km uzaklıkta ve 28 km 2 lik bir alanda üretim faaliyetlerini sürdürmektedir. Müessesede 1,40 3,30 m. arasında değişen kalınlıklarda, 4 ayrı kömür damarında bir kısmı önceden hazırlanmış panolardan olmak üzere koklaşabilir özellikteki taşkömürü üretimi Asma - Dilaver İşletmesinde yapılmakta olup, kömür damarları kuzeyde normal güneyde ise dik yatımlıdır. Üretim çalışmaları -7 / -250 kotları arasında kalan panolarda yapılmakta ve üretilen kömürler Zonguldak lavuarında yıkanmakta olup, 2006 yılında müessese bünyesinde ihale ile hizmet alımı kapsamında yüklenici firma tarafından yaptırılan lavuarda ton bedeli karşılığında yıkattırılmaya başlanmıştır Yılında hazırlık çalışmaları kapsamında, 733 m ilerleme yapılmıştır. Ayrıca yatırım programı kapsamında da yüklenici firma tarafından 7 ayda 330 m galeri ile birlikte toplam m galeri sürülmüştür Karadon Taşkömürü İşletme Müessesesi Zonguldak ilinin 15 km doğusunda ve 32 km 2 lik bir alanda üretim faaliyetlerini sürdürmektedir. Koklaşabilir özellikteki taşkömürü üretimi Kilimli ve Gelik İşletmelerinde yapılmaktadır. Üretim çalışmaları; / kotları arasındaki panolarda ve 1,66 3,36 m. arasında değişen kalınlıklardaki 8 ayrı kömür damarında sürdürülmekte olup, üretilen kömürler Çatalağzı Lavuarında yıkanmaktadır. 9

25 Müessese üretimini genelde Gelik antiklinalinin kuzeyinde, kuzeye eğimli damarlarda yapmaktadır Yılında hazırlık çalışmaları kapsamında, m taşta ilerleme yapılmıştır. Ayrıca yatırım programı kapsamında da yüklenici firma tarafından 5 ayda 208 m galeri ilerlemesi yapılmıştır Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi Maden havzasının en doğusunda yer alan bu işletmede; koklaşmaz nitelikteki taşkömürü, Amasra İşletmesinde üretilmekte ve bu üretilen kömürler Amasra Lavuarında yıkanmaktadır. Üretim çalışmaları -145 / -300 kotları arasında kalan panolarda; 2,00 3,50 m arası değişen kalınlıklarda 3 ayrı kömür damarında sürdürülmektedir Yılında hazırlık çalışmaları kapsamında 594,50 m ilerleme yapılmıştır. 10

26 1.5 DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE TAŞKÖMÜRÜ KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluşan az miktarda kükürt ve nitrojen içeren, kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip maden ve kayaçtır. Diğer içerikleri ise kül teşkil eden inorganik bileşikler ve mineral maddelerdir. Bazı kömürler ısıtılınca ergir ve plastik hale gelirler. İşlemler sonucunda katran, likör ve çeşitli gazlar elde edilebilmektedir. Kömürleşme süreci ve yataklanma, nem içeriği, kül ve uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yanı sıra jeolojik, petrografik, fiziksel, kimyasal ve termik özellikler yönünden kömürler çok çeşitlilik gösterirler. Bu durum birçok ülkede kömürlerin birbirine benzer özellikler ve yakın değerler temelinde sınıflandırılmasını zorunlu kılmıştır. Kömür üretimi, kullanımı ve teknolojisinde ileri ülkeler öncelikle kendi kömürlerinin özelliklerine göre bir sınıflama yaptıkları gibi uluslararası genel bir sınıflama için ortak standartlar da geliştirmişlerdir. Değişik tipte kömürlerin kullanım amaçlarına göre uluslararası sınıflandırılmasında; ilk olarak 1957 yılında çeşitli ülkelerden üyelerin oluşturduğu Uluslararası Kömür Kurulunca birçok ülkeden temin edilen numuneler üzerinde yapılan çalışmalar, Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) tarafından da desteklenerek genel bir sınıflama yapılmıştır. Bu sınıflamada; kalorifik değer, uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, koklaşma ve kekleşme özellikleri temel alınarak sert (taşkömürü) ve kahverengi (alt-bitümlü ve linyit) kömürler olarak iki ayrı sınıfa ayrılmıştır: 1- Sert Kömürler (Taşkömürü-Hard Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700 kcal/kg) üzerinde kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uçucu madde içeriği, kalorifik değer ve koklaşma özelliklerine göre alt sınıflara ayrılır. 2- Kahverengi kömürler (Brown Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg. (5700 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Toplam nem içeriği ve kalorifik değere göre alt sınıflara ayrılırlar Kömür üretimi ve ticaretinde IEA/OECD tarafından bu iki kategori kullanılmaktadır. IEA/OECD kömür istatistiklerinde 1978 yılından itibaren kömür pazar analizleri ve tahminlerinde bu iki kategori alt sınıflara bölünmektedir. Taşkömürü: - Koklaşabilir Kömür: Yüksek fırınlarda kullanılabilir kalitede koklaşma özelliğine sahiptir. Metalürjik kömür olarak da adlandırılır. - Diğer bitümlü kömürler ve antrasit: Koklaşabilir kömür olarak sınıflandırılmayan taş kömürdür. Buhar kömürü (steam coal) olarak da adlandırılır. Şlam, mikst ve düşük kalitede diğer ürünler de bu sınıfa dâhildir. 1 IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. Beş yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖİK Raporu ndan alınmıştır. 11

27 Kahverengi kömürler (Brown Coal): - Yarı bitümlü kömür MJ/kg ( kcal/kg) arasında kalorifik değere haiz olan kömürdür. - Linyit 17 MJ/kg (4165 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uluslararası genel kömür sınıflandırması Tablo 1 de, genel sınıflamada yer alan kömürlerin tanıtıcı özellikleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 1. Uluslararası Genel Kömür Sınıflandırması A. TAŞKÖMÜRÜ (HARD COAL) 1. KOKLAŞABİLİR KÖMÜRLER (Yüksek fırınlarda kullanıma uygun kok üretimine izin veren kalitede) B. KAHVERENGİ KÖMÜRLER (BROWN COALS) 1. ALT BİTÜMLÜ KÖMÜRLER ( kcal/kg arasında kalorifik değerde olup topaklaşma özelliği göstermez) 2. KOKLAŞMAYAN KÖMÜRLER a. Bitümlü Kömürler b. Antrasit 2. LİNYİT ( kcal/kg ın altında ısıl değerde olup topaklaşma özelliği göstermez) Kaynak: IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. Beş yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖİK Raporu ndan alınmıştır) Tablo 2. Genel Sınıflandırmada Yer Alan Kömürlerin Tanıtıcı Özellikleri KAHVERENGİ KÖMÜRLER TAŞKÖMÜRÜ LİNYİT ALT BİTÜMLÜ BİTÜMLÜ ANTRASİT Kahverengi Siyah Koyu siyah Parlak siyah Kırılgan, çabuk toz halinde ufalanma Oksidasyonla veya kurutma sonucunda ince parçalar ve toz halinde ufalanma Blok şeklinde kırılma Merceksi kırılma Masif, odunsu veya üniform kilsi doku Masif Bantlı ve kompakt Sert ve dayanıklı Isıl Değer: 4610 kcal/kg ın altında Isıl Değer: kcal/kg arasında Isıl Değer: kcal/kg arasında Isıl Değer: kcal/kg ın üstünde Uçucu madde miktarı ve nem içeriği yüksek Uçucu madde ve nem içerikleri bitümlü kömürlerden daha yüksek Uçucu madde miktarı ve nem içeriği düşük Uçucu madde miktarı ve nem içeriği düşük Düşük karbon içeriği Sabit karbon içeriği bitümlü kömürlerden düşük Sabit karbon içeriği yüksek Sabit karbon içeriği yüksek Kaynak: Mervit RD., Coal Exploration, Mine Planning and Development (DPT 2001, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kömür ÖİK Raporundan alınmıştır) 12

28 1.5.2 DÜNYADA TAŞKÖMÜRÜ Genel Kömür, fosil kaynaklı yakıt olarak, yüzlerce yıldır enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Roma İmparatorluğu döneminde uluslararası kömür ticaretinin yapıldığı bilinmektedir. Kömür sadece 19. Yüzyılda sanayi devrimini ateşlemekle kalmamış, 20. Yüzyılda elektrik çağını başlatmıştır lı yıllara kadar kömür dünyanın birincil enerji kaynağı olarak önemini korumuş, 1960 lı yılların sonuna doğru yerini petrole bırakmış, ancak kömürün elektrik üretimindeki önemi anlaşılınca tekrar dünya enerji gündemindeki önemli konumunu kazanmıştır. Diğer taraftan petrol, doğal gaz gibi diğer fosil yakıtların, nükleer ve yenilenebilir enerji kaynakları gibi diğer alternatif kaynakların önemi de ihmal edilemez. Ancak günümüzde bu alternatif enerji kaynaklarının hiç birisi sorunsuz değildir ve uzun vadeli temin güvencesini sağlamamaktadır. Artan dünya nüfusu ve yaşam standartlarının yükselmesi enerjiye olan talebi de arttırmaktadır. Kömürün dünya genelinde yaygın ve büyük miktarlarda bulunması, artan enerji talebini karşılamak için emniyetli ve ekonomik fosil yakıt olması; kömürün önemini arttırmakta ve uluslararası piyasada büyük miktarlarda ticarete konu olan kaynak konumunu korumaktadır Dünya Taşkömürü Rezervleri Dünya toplam antrasit-bitümlü, alt-bitümlü kömürler ve linyit rezervlerinin 860 milyar ton olduğu ve bu rezerv toplamının 404 milyar tonunun antrasit-bitümlü kömür (taşkömürü) rezervleri olduğu belirtilmektedir (Tablo 3) Kömür rezervlerinin miktar olarak çokluğu yanında en önemli özelliği ise, coğrafi olarak hemen hemen dünyanın bütün bölgelerinde 100 den fazla ülkeye yayılmış ve 50 den fazla ülkede üretiliyor olmasıdır (Şekil 1). Kömür rezervleri birçok ülkede bulunmasına rağmen dünya kömür rezervlerinin % 75 i dört ülkede bulunmaktadır. En fazla rezerve % 27,6 payla ABD sahiptir. Bunu %18,2 payla Rusya, % 13,3 ile Çin, % 8,9 ile Avustralya ve % 7,0 payla Hindistan izlemektedir. Tablo 3 de dünya kömür rezervlerinin dağılımı Tablo 4 te ekonomik olarak işletilebilir dünya kömür rezervlerinin bölgeler itibariyle dağılımı verilmektedir. 13

29 Tablo 3. Dünya Görünür Kömür Rezervinin Ülkelere Göre Dağılımı ve Tükenme Ömürleri (2012) Ülke/Bölge Bitümlü Subbitümlü Ömür R/P Toplam % ve Linyit (yıl) ABD ,6 257 Kanada ,8 98 Meksika ,1 88 Toplam Kuzey Amerika ,5 244 Brezilya ,5 * Kolombiya ,8 76 Venezüella ,1 292 Diğer Güney ve Orta Amerika ,1 * Toplam Güney &Orta Amerika ,5 129 Bulgaristan ,3 72 Çek Cumhuriyeti ,1 20 Almanya ,7 207 Yunanistan ,4 50 Macaristan ,2 179 Kazakistan ,9 289 Polonya ,7 40 Romanya Rusya Federasyonu ,2 443 İspanya ,1 85 Türkiye ,3 33 Ukrayna ,9 384 İngiltere Diğer Avrupa & Avrasya ,6 234 Total Avrupa & Avrasya ,4 238 Güney Afrika Cum ,5 116 Zimbabwe ,1 196 Diğer Afrika ,1 * Ortadoğu ,1 * Toplam Ortadoğu ve Afrika ,8 124 Avustralya ,9 177 Çin ,3 31 Hindistan ,0 100 Endonezya ,6 14 Japonya Yeni Zelanda ,1 115 Kuzey Kore ,1 19 Pakistan ,2 * Güney Kore Tayland ,1 68 Vietnam Orta Asya Pasifik ,4 88 Toplam Asya Pasifik ,9 51 Dünya , of which: OECD Non-OECD Avrupa Birliği ,5 97 Eski Sovyetler Birliği ,5 390 *500 yıldan fazla, %0,05 ten küçük Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2013 Milyon Ton 14

30 Tablo 4. Kömür Rezervlerinin Kalitesine ve Bölgelere Göre Dağılımı (Milyon Ton) Taşkömürü Linyit Toplam Yüzde (%) Ömür (Yıl) Kuzey Amerika ,5 244 Orta ve Güney Amerika ,5 129 Avrupa-Avrasya ,4 238 Ortadoğu-Afrika ,8 124 Asya-Pasifik ,9 51 Dünya Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2013 Şekil 1. Dünya Kömür Rezervlerinin Bölgeler İtibari İle Dağılımı Ülkelerin mevcut rezerv miktarları dikkate alındığında; son yıllarda Dünya kömür üretiminde önemli paya sahip olan Endonezya nın aynı üretim hızıyla devam etmesi halinde 14 yıllık bir ömre sahip olduğu görülmektedir. Endonezya kadar önemli bir kömür üreticisi olmasa da Vietnam için bu süre 4 yıldır. Dünya kömür rezervlerinin %30,9 u Asya-Pasifik te, %28,5 i Kuzey Amerika da, %3,8 i Afrika da, %18,2 si Rusya da bulunmaktadır. Dünya petrol rezervlerinin %54,4 ü Ortadoğu da, %17,3 ü Orta-Güney Amerika da, %9,5 i Afrika da bulunmaktadır. Rezerv miktarının çokluğu, kömürün uzun vadeli yeterliliğini beraberinde getirmektedir. Mevcut üretim seviyeleri ile dünya görünür kömür rezervlerinin ortalama 109 yıllık bir 15

31 sürede tüketileceği tahmin edilmektedir. Buna karşılık görünür petrol ve doğal gaz rezervlerinin tükenme ömürlerinin mevcut üretim seviyeleri ile sırasıyla 45 ve 60 yıl süreceği tahmin edilmektedir. Bölgeler itibari ile fosil yakıtların tükenme ömürleri Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5. Fosil Yakıtların Tükenme Ömürleri (yıl) Bölge Petrol Doğal Gaz Kömür Kuzey Amerika 38,7 12,0 231,0 Orta ve Güney Amerika 93,9 45,9 148,0 Avrupa&Asya 21,7 60,5 257,0 Ortadoğu 81,9 -- Afrika 35,8 70,5 127,0 Asya&Pasifik 14,8 32,8 57,0 TOPLAM DÜNYA 46,2 58,6 118,0 Avrupa 8,8 14,0 44,0 OECD 13,5 14,7 56,0 Eski Sovyet Ülkeleri 25,6 77,2 474,0 Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, Dünya Kömür Üretimi Dünya kömür üretiminin türlere göre dağılımına bakıldığında taşkömürü üretiminin yıllar itibariyle artan talebe bağlı olarak sürekli arttığı linyit üretiminde ise küçük miktarda azalma olduğu görülmektedir.1990 yılında 3,49 milyar ton olan taşkömürü üretimi %94 artışla 2012 yılında 6,9 milyar ton olmuştur. Tablo 6 da Dünya kömür üretiminin türlere ve yıllara göre değişimi verilmiştir. Tablo 6. Dünya Kömür Üretiminin Yıllara Göre Değişimi (Bin Ton) Taşkömürü Koklaşabilir Termal Toplam Linyit * *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information,

32 Ülkeler bazında incelendiğinde 2012 yılında Çin 3,54 milyar ton üretimiyle dünya taşkömürü üretiminin %51,2 sini tek başına gerçekleştirmiştir. Diğer önemli taşkömürü üreticilerinden; ABD %12,4 ünü, Hindistan %8 ini, Avustralya %5,1 ini, Endonezya %6,3 ünü, Güney Afrika Cumhuriyeti %3,7 sini, Rusya %4 ünü gerçekleştirmiştir. Bu 7 ülke Dünya taşkömürü üretiminin %90,7 sini gerçekleştirmektedir. Tablo 7 de önemli taşkömürü üreticisi ülkelerin yıllara göre taşkömürü üretimleri koklaşabilir ve termal (buhar kömürü) olarak verilmiştir. Tablo 7. Ülkelerin Taşkömürü üretimleri (Milyon ton) * Ülkeler Koklaşabilir Termal Toplam Koklaşabilir Termal Toplam Koklaşabilir Termal Toplam Avustralya 162,9 189,4 352,3 146,7 184,5 331,2 146,9 200,3 347,2 A.B.D 68,6 856,5 925,1 81,7 850,7 932,4 81,3 782,0 863,3 Hindistan 41,4 491,3 532,7 44,3 495,6 539,9 47,2 504,3 551,5 G.Afr. Cum ,7 252,7-251,1 251,1-258,5 258,5 Endonezya - 322,8 322,8-357,5 357,5-440,0 440,0 Çin 459, , ,2 509, , ,8 510, , ,0 Rusya 66, ,6 65,4 179,9 245,3 74, ,1 Diğer 112,3 465,2 577,5 122,4 498,0 620,4 860,4 517,2 640,6 Dünya *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, , , ,9 970, , ,6 983, , ,2 Demir- Çelik Sanayisinde kullanılan, Dünya koklaşabilir özellikteki taşkömürü üretimi 2012 yılında 983,8 milyon tondur. Bunun 510,4 milyon tonunu %51,8 ile Çin tek başına gerçekleştirmiştir. Avustralya %14,9 Rusya %7,6 ABD %8,2 Hindistan %4,8 payları ile dünya koklaşabilir kömür üretimlerindeki önemli ülkelerdir. Bu 5 ülke koklaşabilir üretimin 87,3 ini üretmektedir. Genel taşkömürü üretimindeki payı düşük olmasına rağmen Kanada da önemli bir koklaşabilir kömür üreticisidir. Dünya koklaşabilir üretimini gerçekleştiren ülkeler ve yıllara göre üretim miktarındaki değişimler Tablo 8 de verilmiştir. 17

33 Tablo 8. Koklaşabilir Üretimde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton) Ülkeler * Avustralya 64,6 103,7 142,6 140,1 130,6 162,9 146,7 146,9 Kanada 27,6 28,1 28,1 28,3 22,9 28,2 29,5 31,1 Çek Cumhuriyeti 14,8 8,1 7,6 7,5 5,9 6 5,2 5,0 Almanya 44,5 18,8 13,7 10,5 9,0 7,1 7,3 6,3 Polonya 28,7 17,2 13,6 12,0 8,5 11,7 11,4 11,7 A.B.D 93,2 54,2 47,3 57,3 46,5 68,6 81,7 81,3 Hindistan 36,0 22,0 25,5 25,3 32,1 41,4 44,3 47,2 Endonezya 2,0 2,5 2,9 2,9 2,9 2,2 2,8 2,8 Çin 85,6 123,7 379,1 384,9 412,3 459,5 509,5 510,4 Kazakistan 29,9 10,6 12,4 14,0 12,7 11,9 12,4 12,9 Rusya 85,4 51,0 57,4 54,4 55,9 66,9 65,4 74,6 Ukrayna 62,2 27,8 21,5 19,7 18,2 17,7 19,8 17,8 Diğer 25,2 10,3 9,0 45,7 15,0 27,7 33,9 35,8 Dünya 539,3 480,3 787,5 793,7 793,7 911,8 969,9 983,8 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2013 Termik santrallerde, elektrik üretiminde, sanayi sektöründe ısıl amaçlı ve konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan termal taşkömüründe de Çin 3.038,6 milyon ton üretimiyle 2012 yılında dünya üretiminin % 51,1 ini gerçekleştirmiştir. Çin i %13,1 payla ABD, %8,5 ile Hindistan, %4,3 ile Güney Afrika Cumhuriyeti, %7,4 ile Endonezya, %3,4 ile Avustralya ve %3,4 payla Rusya izlemiştir. Bu yedi ülke dünya üretiminin %91,2 sini üretmiştir. Termal kömürde önemli üretici ülkeler ve üretim değerleri Tablo 9 da verilmiştir. Tablo 9 Termal Taşkömürü Üretiminde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton) Ülkeler * Avustralya 93,9 135,6 185,2 204,6 189,4 184,5 200,3 Polonya 118,9 86,1 72,3 69,4 65,1 65,0 68,1 A.B.D 760,3 839,6 949,8 872,1 856,5 850,7 782,0 G.Afr. Cum. 165,4 220,9 250,6 245,6 252,7 251,1 258,5 Kolombiya 20,6 37,6 72,9 72,3 70,5 81,8 85,5 Hindistan 175,0 289,3 463,2 493,9 491,3 495,6 504,3 Endonezya 6,5 58,6 205,6 233,8 322,8 357,5 440,0 Kuzey Kore 33,1 22,5 25,0 28,5 32,0 39,1 39,2 Vietnam 4,6 11,6 38,8 42,1 44,8 44,5 42,1 Çin 965, , , , , , ,6 Kazakistan 98,0 64,1 92,1 83,4 91,7 95,7 107,6 Rusya 152,0 101,5 168,0 172,6 178,7 179,9 201,5 Ukrayna 81,2 33,7 39,6 36,5 40,0 49,9 53,9 Diğer 317,1 118,6 87,0 81,1 121,1 122,0 120,8 Dünya 2.898, , , , , , ,4 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information,

34 Elektrik üretiminde ve ısınma amaçlı kullanılan linyitte Almanya 185,4 milyon tonluk üretimiyle 1. sırayı almıştır. Ülkemiz de önemli linyit üreticisi ülkelerden biri olup, 2012 yılında 66,0 milyon ton üretim gerçekleştirmiştir. Tablo 10 da Dünya linyit üretimi ve önemli linyit üreticisi ülkelerin üretim miktarları verilmiştir. Tablo 10. Önemli Linyit Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton) * Avustralya 45,9 67,2 65,6 72,4 64,0 72,1 71,0 73,5 Çek Cum. 78,9 50,3 49,7 47,5 45,4 43,8 46,6 43,5 Almanya 357,4 167,6 180,4 175,3 169,8 169,4 176,5 185,4 Yunanistan 51,8 63,8 66,3 65,7 64,7 56,5 58,7 61,8 Polonya 67,5 59,4 57,5 59,6 57,1 56,5 68,8 64,3 Türkiye 79,9 77,6 71,2 68,6 65,7 69,7 72,6 66,0 ABD 79,9 77,6 71,2 68,6 65,7 71,0 73,6 71,6 Rusya 134,3 87,7 71,1 82,5 68,1 76,1 76,4 77,9 Diğer 285,2 255,1 320,3 324,3 312,5 245,9 272,8 26,0 Dünya 1.181,3 906,8 953,6 964,7 913,2 861,0 911,0 904,0 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, Dünya Taşkömürü Tüketimi Taşkömürü olarak bakıldığında, 1990 yılında 3,47 milyar ton, 2000 yılında 3,71 milyar ton ve 2010 yılında 6,29 milyar ton olan dünya toplam taşkömürü tüketiminin 2012 yılında 6,79 milyar ton seviyesine çıktığı görülmektedir. Tablo 11 Taşkömürü tüketiminde Önemli Ülkeler ve Tüketim Miktarları (Milyon ton) * Buhar Kokla- Kokla- Koklaşabilir Toplam Buhar Toplam Buhar şabilir şabilir Toplam Çin 2.698,6 502, , ,1 541, , ,5 579, ,9 ABD 862,2 19,2 881,5 826,1 19,4 845,5 730,7 19,0 749,7 Hindistan 565,0 74,3 639,3 588,4 79,8 668,2 625,9 83,8 709,7 Japonya 127,7 57,7 185,4 120,3 53,8 174,1 131,6 52,2 183,8 Kore 92,8 27,2 120,0 98,3 32,6 130,9 95,7 31,6 127,3 Rusya 97,8 49,7 147,5 93,6 53,7 147,3 116,9 56,3 173,2 Polonya 72,5 12,3 84,8 71,6 11,9 83,5 64,1 11,6 75,7 Kazakistan 61,1 11,6 72,7 65,6 12,1 77,7 76,3 12,6 88,9 Almanya 43,4 15,1 58,5 41,5 16,5 58,0 40,9 15,3 56,2 Kanada 34,3 3,7 38,0 27,6 5,6 33,2-4,7 4,7 Türkiye 38,1 7,5 45,6 40,2 8,0 48,2 41,2 8,7 49,9 Diğer 717,7 100,4 818,1 743,4 101,7 845,1 803,8 101,0 904,8 Dünya 5.411,3 880, , ,7 936, , ,6 976, ,8 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information,

35 2012 Dünya koklaşabilir taşkömürü tüketiminin % 0,89 u ülkemizde gerçekleşmektedir. Çin 579,4 milyon ton koklaşabilir kömür tüketimiyle (%59) en önemli tüketici pozisyonundadır. Hindistan (%8,5), Japonya (%5,3) ve Rusya (%5,7) payları ile önemli koklaşabilir kömür tüketicisi ülkelerdir. Çin ve Hindistan tüketim eğilimleri yılara göre sürekli artarak devam etmektedir (Tablo 11). Dünya termal kömür tüketiminin %76 sını Çin, ABD ve Hindistan gerçekleştirmiştir. Avustralya, Güney Kore ve Japonya hariç termal kömür tüketimini artıran ülkelerin gelişmekte olan ülkeler olduğu görülmektedir (Tablo 11). Dünya linyit tüketiminde Almanya ön plana çıkmakta olup 1990 yılındaki tüketimi %30 iken 2000 yılındaki tüketimi %18,35 e düşmüş ancak 2012 yılında %2 lik artışla bu oran %20,41 olmuştur. Ülkemiz önemli linyit üreticisi olmakla birlikte aynı zamanda önemli linyit tüketicisidir. Tablo 12 de Önemli Linyit tüketicisi ülkeler verilmiştir. Tablo 12 Ülkelerin Linyit Tüketimleri (Milyon ton) Ülkeler * Avustralya 45,9 67,2 72,0 72,1 71,0 73,5 Kanada 30,2 40,4 39,0 10,1 9,6 9,4 Çek Cum. 71,7 50,3 44,5 43,7 44,1 42,6 Almanya 364,0 169,9 169,8 169,5 176,7 185,2 Yunanistan 52,0 64,5 64,4 57,7 60,0 63,7 Polonya 67,3 59,4 57,0 56,6 62,7 64,1 Türkiye 46,1 64,4 75,6 69,2 73,9 66,0 ABD 79,0 74,2 64,5 68,3 74,8 72,2 Hindistan 14,9 24,8 34,6 37,7 41,9 43,5 Endonezya 4,4 13,7 30, Romanya 36,8 29,3 31,5 30,8 37,1 33,7 Sırbistan 45,8 37,1 38,3 37,5 42,1 38,6 Rusya 134,0 88,2 67,7 76,3 77,6 77,8 Diğer 205,9 141,5 132,1 125,6 142,3 136,8 Dünya 1.198,7 925,6 909,2 855,1 913,8 907,1 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, yılından itibaren kömür tüketimine bakıldığında Taşkömürü tüketiminde artış olduğu linyit tüketiminde ise az da olsa bir düşüş yaşandığı görülmektedir. Tablo 13 da yılları dünya kömür tüketimi verilmiştir. Tablo 13. Dünya Kömür Tüketiminin Çeşitlere Göre Dağılımı (Milyon ton) * Taşkömürü(Koklaşabilir) 555,2 475,2 741,7 761,3 880,7 936,2 976,2 Taşkömürü(Buhar) 2.916, , , , , , ,6 Toplam 3.471, , , , , , ,8 Linyit 1.198,7 925,6 963,9 909,2 855,1 913,8 907,1 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information,