1- Arazi ve laboratuarda incelenmesi

Transkript

1 EROZYONUN ÖLÇÜLMESİ VE TAHMİNİ YÖNTEMLERİ Erozyon sorunu ile ilgili yapılacak çalışmalarda öncelikle bilinmesi gerekenler erozyonun türü, şiddeti ve miktarı olmalıdır. Bu amaçla erozyon ile ilgili çalışan uzmanlar öncelikle erozyonun şiddeti ve miktarı hakkında bilgi edinmek isterler. Böylece mücadele için seçilecek en uygun ve ekonomik yöntem daha kolay belirlenecektir. DERS BAŞLIKLARI TOPRAK KORUMA TARİHSEL SÜRECİ TOPRAK OLUŞUMU EROZYON VE EROZYON ÇEŞİTLERİ SU EROZYONU RÜZGAR EROZYONU KİTLE EROZYONU EROZYONUN TAHMİNİ VE ÖLÇÜLMESİ ARAZİ SINIFLANDIRMA EROZYONA KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER ORMAN LANLARINDA ÖNLEMLER TARIM ALANLARINDA ÖNLEMLER MERA ALANLARINDA ÖNLEMLER Erozyon ölçüm yöntemleri iki ana bölümde incelenebilir. 1- Arazi ve laboratuarda incelenmesi 2- Miktar ve şiddetinin tahmin edilmesi Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 1

2 UNIVERSAL TOPRAK KAYBI DENKLEMİ (RUSLE) WİSCHMEİER (1976) tarafından geliştirilen alansal sediment verimi ve erozyon miktarı tahmini denklemi (USLE) A= TOPRAK KAYBI TOLERANSI olarak kabul edilebilir. Bu amaçla toprak kaybı tolerans sınırı olarak ton/ha/yıl toprak kaybının verimi etkilemediği kabul edilmektedir. A= R. K. L. S. C. P ARAZİ AMENAJMANI TOPRAK EROZYONU Topraklar hangi kullanım biçiminde olursa olsun temel amaç toprağın korunarak kullanımının sağlanması olmalıdır. Topraklar kullanıldığı sürece toprak erozyonunu durdurulması imkansızdır. Ancak erozyonun kabul edilebilir bir sınırda tutulması mümkündür. Toprak erozyonunun en önemli iki nedeni olarak 1- yanlış arazi kullanımı ve 2- bitki örtüsünün yok edilmesi Burada arazi, toprak, doğal kaynak, yanlış kullanım, planlama kavramlarının doğru anlaşılması gerekmektedir. ARAZİ ve TOPRAK Yanlış arazi kullanma terimi, arazinin potansiyeli dışında kullanılmasıdır. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 2

3 Arazi, topraktan daha geniş bir kavram olup, çeşitli arazi kullanım şekilleri üzerinde potansiyel etkisi olan fiziksel çevre, yöresel iklim, rölyef, topoğrafya, toprak, hidroloji ve bitki örtüsü gibi unsurların tamamının bileşiminden oluşan bir sistemdir. Diğer bir deyişle arazi; içerisinde pek çok alt bileşenin belli kurallar içerisinde yer aldığı oldukça geniş bir ekosistemdir. Bu tanımlamadan da görüleceği üzere, toprak adı verilen varlık, arazinin bir bileşenini oluşturmaktadır. Toprakların (arazilerin) sınıflandırılması gerekir. Böylece hangi bölgenin hangi kullanım altında olacağı belirlenmelidir. Erozyon kontrol çalışmaları ve diğer toprak koruma çalışmalarında başarıya ulaşmak amacıyla önemli bir adım olarak, erozyon tehlikesini ve zararlarını, aynı zamanda diğer sınırlayıcı etmenleri dikkate alarak toprakların sınıflandırılması düşünülmüştür. YANLIŞ ARAZİ KULLANIMI ZAMANLA EKOSİSTEMİN BOZULMASINA VE ÜRETİMDE AZALMAYA NEDEN OLMAKTADIR. Üretim azalmakta ve doğal kaynaklar zarar görmekte En tehlikeli sonuç ise fakirlik olarak ortaya çıkmaktadır. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 3

4 Haiti-Dominik Cumhuriyeti Sınırı Sürdürülebilir ARAZİ Yönetimi Ormancılık Tarım ve Üretim Biyo-jeo çeşitlilik Kültürel miras Araştırma ve eğitim İklim değişikliği Su ve hava kalitesi Planlama sistemi Toprak kirliliği Kırsal kalkınma Ekosistem Özellikleri Sosyo-ekonomik Gerekler Sürdürülebilir ARAZİ Yönetimi Hidrolojik Özellikler Kullanıcılar Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 4

5 ARAZİ KABİLİYET SINIFLAMASI Çeşitli tarımsal ürün verme yeteneğinde olan arazi parçalarından en yüksek ve sürekli yararlanmayı sağlamak amacı ile arazinin kendi bünyesindeki özelliklerine, potansiyeline ve çevre koşullarına dayanarak sınıflandırılmasına denir. Arazi sınıflandırmasında temel faktör EĞİM dir. Arazi sınıflandırması yapılırken asıl olarak kısıtlar üzerinde durulmuştur. Arazi Yetenek Sınıfları - Erozyon İlişkisi Arazi Sınıflaması ve Önerilen Kullanım Biçimi Sınıfı Kullanım Biçimi I. Tarımsal üretimde (en iyi) II. III. IV. Tarımsal üretimde (iyi-orta) Tarımsal üretimde (orta) Tarımsal üretimde (yetersiz) V. Özel Sınıf (kullanımına daha sonra karar verilecekler) Eğim > % 20 Eğim % Eğim % 0-10 Eğim % 0-2 Toplam: 77,8 Mil.Ha. VI. VII. VIII. Orman, Çayır, mera, maki, fundalık Orman, Çayır, mera, maki, fundalık Şehir, sanayi, turizm, diğer Arazinin kullanılmasını kısıtlayan faktör neyse, ona uygun sınıf seçilmeye çalışılmıştır. Aşırı eğim, Sığ toprak, Tuzluluk, Drenaj bozukluğu Taban suyu vb. Arazi sınıflandırması yapılırken güncel arazi kullanımına dikkat edilmeksizin toprak ve çevre koşullarının durumu dikkate alınmalıdır. Aktif kullanım değil, arazinin var olan potansiyeli önemlidir. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 5

6 ARAZİ SINIFLANDIRMASINDA TEMEL İLKELER 1-Toprağın erodibilite özellikleri belirlenmelidir. 2- Toprağın verimliliği korunmalıdır. 3-Kullanımı kısıtlayan taşlılık, sığlık, su ve hava iletimi gibi özellikler dikkate alınmalıdır. 4- İklim özellikleri erozyonla olan ilişkileri dikkate alınmalıdır. Türkiye deki Arazi Dağılımı Arazi Türü Tarıma Elverişli TOPLAM Otlak ve Orman Olmaya Elverişli TOPLAM Tarımsal Kullanıma Elverişsiz Sınıf Alan (ha) Oran (%) I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. 5,000,000 6,700,000 7,500,000 7,200,000 6,4 8,7 9,7 9,3 26,500,000 34,1 166,000 10,200,000 36,200,000 0,2 13,2 46,7 46,700,000 60,1 3,400,000 4,4 Su Yüzeyleri 1,100,000 1,4 Türkiye de Yanlış Arazi Kullanımı Tarım alanı 28% Endüstri arazisi 1% Diğer Kullanım 7% Aşırı otlatma 34% Ormansızlaşma 30% GENEL TOPLAM 77,800, Türkiye de yanlış arazi kullanımı, ekonomik, ekolojik ve insani birçok sorun doğal afetlerin miktar, oluşum sıklığı ve verdikleri zarar bakımından dikkate alınmasını gerektirmektedir. ORMAN MÜHENDİSLERİ KONUNUN NERESİNDEDİR? Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 6

7 Yanlış arazi kullanımı doğal kaynakların tahrip olmasında temel faktördür. Türkiye Arazilerin Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı ve Arazi Kullanım Biçimleri Bu nedenle planlayıcılar kaynağın özelliklerine ve halkın isteklerine uygun bir kullanım şeklini geliştirmelidirler. Tarihsel gelişim incelendiğinde yanlış arazi kullanımı en çok orman ve mera arazilerimizi etkilemiştir. Bilimsel verilerin tarım arazisi olabilecek niteliklere sahip değildir diye sınıflandırdığı 6,4 milyon hektar arazide halen tarım yapılmaktadır. Söz konusu bu araziler, genellikle dik ve çok dik eğimli, toprakları yeterince derin olmayan ve potansiyel erozyon tehlikesi çok yüksek olan arazilerdir. Bu araziler eski orman, çayır ve mera alanlarıdır. Bu alanlardaki ağaçlar kesilerek, çayır ve meralar sökülerek ve çoğunlukla da yasa dışı yollar izlenerek elde edilmiştir. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 7

8 Ormanda otlatmanın, bitki örtüsü ve toprak üzerine olumsuz etkileri Orman varlığımız, ağır sosyo-ekonomik sorunları bulunan köylümüz ve bazı çıkar çevreleri tarafından tarla açmak, turizm ve sanayi yatırımları yapmak veya yerleşim yeri oluşturmak amacıyla yok edilmektedir. Tüm sorunların yanında Türkiye orman varlığının %50 si bozuk niteliktedir. Hatalı Tarım İşletmeciliği; Eğime Paralel Toprak İşleme - Erozyon İlişkisi Dikim ormanlarında yeterli organik madde birikiminin ve kapalılığın oluşmaması nedeniyle orta şiddette erozyonun devam ettiği belirlenmiştir. Yüksek eğime sahip alanlarda, şiddetli yüzey erozyonu devam etmekte ve organik madde birikmemektedir. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 8

9 Çeşitli tarımsal ürün verme potansiyeline sahip arazi parçalarından en yüksek ve sürekli bir yararlanmayı sağlamak amacıyla arazinin kendi bünyesinde ki niteliklerine, potansiyeline ve çevre koşullarına dayanarak sınıflandırılmasına Arazi sınıflaması veya Arazi kabiliyet sınıflaması denir. Burada arazi hangi kullanım altında olursa olsun arazinin ve toprakların fiziksel ve diğer özellikleri dikkate alınarak sınıflama yapılır. 1) Üst toprak tekstürü 2) Alt toprak ve ana materyalin permeabilitesi 3) Toprak derinliği 4) Verimlilik 5) ph 6) Karbonatlar 7) Arazi eğimi ve erozyon durumu Arazi sınıflamasında kullanılan toprak haritasındaki ifadeler B-2 4-Üst Toprak tekstürü 3-Alt toprak permeabilitesi 3-Ana materyal permeabilitesi 1-Toprak derinliği B-Eğim 2-Erozyon Arazi sınıflamada 4 kategori oluşmuştur; 1- Arazi kabiliyet bölümleri 2- Arazi kabiliyet sınıfları 3- Arazi kabiliyet alt sınıfları 4- Arazi kabiliyet üniteleri Arazi sınıflandırma sistemine göre araziler 8 sınıfa ayrılmaktadır. İlk 4 sınıf tarıma uygun arazi sınıflarını, Son 4 sınıf ise tarıma uygun olmayan arazi sınıflarını oluşturmaktadır. Sorunda burada başlamaktadır. Hangi sınıfı hangi kullanım biçimine uygun olduğu bilimsel olarak ortaya konabilmektedir. Ancak birçok faktöre bağlı olarak yanlış arazi kullanımı sonucu erozyon, sel ve taşkın olayları yaşanmaktadır. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 9

10 Arazi kabiliyet bölümleri Tarım toprakları kendi potansiyellerine ve yaygın yetiştirilen ürünlere göre kısıtlamalar dikkate alınmakta ve tarım toprakları genel bir grup içinde birleştirilmektedir. Bunun dışında kalan alanlar ise tarıma uygun olmayan ve sürekli bitki örtüsü altında kalması gereken alanlar olarak ayrılır (orman, mera, yerleşim, endüstri, turizm) Böylece arazi yetenek bölümleri iki grupta değerlendirilir; 1- tarıma uygun arazi 2- tarım dışı, sürekli vejetasyon altında kullanılacak araziler Arazi kabiliyet sınıfları Arazi yetenek bölümleri kendi içinde 4 ayrı alt sınıf içerir, böylece araziler 8 ayrı sınıfta değerlendirilmiş olur. Arazinin kullanılması ile ilgili olarak özel işlem, önlem ve özen bakımından bu arazi kabiliyet sınıfları genel bir ayrım ifade eder. Bu sınıfların ayrılmasında, arazinin kullanılmasından doğan ve sürekli olan kısıtlamalar ve tehlikeler dikkate alınır. Bu sınıflandırmada I-IV sınıf araziler tarıma uygun, V.-VIII. sınıf araziler tarım dışı ve orman, mera ve yaban hayvanlarına ayrılmıştır. I. Sınıf araziden VIII. sınıf araziye gidildikçe kullanım sınırlanmakta ve erozyon tehlikesi artmaktadır. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 10

11 Arazi kabiliyet alt sınıfları Arazi kabiliyet sınıfları kullanımdaki kısıtlamaların derecesini verirken alt sınıflar kısıtlamanın cinsini belirtmektedir. Örneğin erozyon, taşlılık, tuzluluk, drenaj bozukluğu birkaç kullanımı kısıtlayan nedendir. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 11

12 Arazi kabiliyet üniteleri Bu sınıflandırma küçük ölçekli ve detaylı çalışma yapılan özel alanlar için kullanılmaktadır. Bu çalışma özellikle ormancılık açısından fidanlıklarda uygulanmalıdır. Tarımsal amaçlı olarak küçük ölçekli çiftlik arazileri için uygulanabilir. Arazi kabiliyet üniteleri, toprak haritalarından farklı olarak, toprak özellikleri veya karakteristikleri ile arazinin kullanma durumu ile ilişkili olarak kısıtlayıcı nitelikleri ile birlikte vermektedir. Hangi toprak özelliğinin o ürün için kısıt olduğunu açıkça ortaya koyar. N.10.t.2 ÇM VI. e.s.w EROZYONA KARŞI TOPRAĞIN KORUNMASI İÇİN YAPILMASI GEREKENLER Köy hizmetleri genel müdürlüğünce hazırlanan arazi varlığı toprak haritalarında kullanılan kodlama sistemi N: büyük toprak grubu 10: toprak özelliklerinin kombinasyonu T: diğer toprak özellikleri 2: erozyon şiddeti ÇM: arazi kullanımı (Orman, Çayır, Mera vb. VI: arazi yetenek sınıfı e-s-w: arazi yetenek alt sınıfları (taşlılık, tuzluluk, eğim 1- Toprak erozyonu oluşmaması için uygulanacak kültürel arazi kullanma veya amenajman yöntemleri 2- Erozyonu durdurmak veya yavaşlatmak için uygulanacak TEKNİK önlemler 3- İdari ve sosyo-ekonomik önlemler NELER YAPILMALIDIR Hangi toprakta hangi faaliyetin yapılacağını, nerede tarım, nerede sanayi, ulaşım, turizm, kentleşme v.b. etkinliği yapılacağını, bağlayıcı biçimde belirleyecek Ülkesel Arazi Kullanım Planı yapılmalıdır. Yorgun düşürülmüş toprağın üretim gücünü geliştirmek için, devlet katkısıyla her türlü ıslah çalışması gerçekleştirilmelidir. Erozyonla mücadelede bir ulusal seferberlik anlayışı ile devletin temel ödevi sayılmalı, devletin öncülüğü, halkın katılımcığı ile birlikte sürdürülmelidir. Toprağın verimliliğini ve doğru kullanımını sağlamak için, halkın katılımcılığı ve devletin teşviki ve yardımıyla arazi toplulaştırılması var olan hızı aşan bir anlayışla, hızla gerçekleştirilmelidir. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 12

13 Bu güne kadar ormanların fonksiyonları ve ormancılılık politikaları ÇOK YÖNLÜ KULLANIM İLKESİ BENİMSENMELİDİR. Bu öngörü ile Türkiye arazi kullanım planlayıcıları konuya gereken önemi vermeli yanlış arazi kullanımı ve ormansızlaşmanın önüne geçecek yasal, idari ve kültürel önlemleri almalıdırlar. Öncelikle toprak kaynaklarımızı tanımlayacak ciddi envanter yapılmalı, bu kaynaklarımızın üretim potansiyeli ortaya çıkarılmalıdır. Ekolojik havza ölçeğinde toprak haritaları hazırlanmalıdır. Her çiftçi (köylü değil) kullanıma uygunluk kapasitelerini/ yeteneğini bilmelidir. Tuzluluk, alkalilik, drenaj, taşlılık gibi sorunları ıslah edilen toprak, tarla içi geliştirme yöntemleri uygulanarak verimli kılınmalıdır. Toprak ve su kaynaklarını koruma, kullanma ve geliştirme hizmetleri birleştirilmeli, su toplama havzası veya havzanın ekolojik bütünlüğü temelinde örgütlenmiş, halkın katılımını öngören bir yapılanma modeli kurulmalıdır. Tarım amaçlı kullanımda, toprağı doğru kullananlar teşvik edilmeli, toprağa zarar verenlere yaptırım uygulanmalıdır. Toprağa ve bitki örtüsüne zarar veren tarım dışı sanayi, ticaret, enerji, ulaşım, turizm ve kent yatırımlarına, caydırıcı yaptırımlar geçerli kılınmalıdır. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 13