ISBN

Transkript

1 KAYSERİ VII. HAVACILIK SEMPOZYUMU 5-6 Mayıs 008 DÜZENLEYEN KURULUŞLARŞ ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SİVİL HAVACILIK YÜKSEKOKULU MYTECHNIC AIRCRAFT MRO SERVICES EDİTÖRLERİ Yrd. Doç. Dr. İlke TÜRKMEN Öğr. Gör. Dr. Mehmet ERLER Öğr. Gör. Mehmet Ali SOYTÜRK Arş. Gör. Nurcan SARIKAYA BAŞTÜRK Tel: Fax: shsemp@erciyes.edu.tr Web: KAYSERİ TÜRKİYE

2 ISBN ii

3 DESTEKLEYEN KURULUŞLAR mytechnic Aircraft MRO Services TÜBİTAK TMMOB Makina Mühendisleri Odası Kayseri Şubesi SEMPOZYUMA KATILAN KURUMLAR Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Makina Müh. Bölümü Aksaray Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Müh. Bölümü Anadolu Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Anadolu Üniversitesi, Sivil Havacılık Yüksekokulu Çukurova Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Makina Müh. Bölümü Erciyes Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Elektrik-Elektronik Müh. Bölümü Erciyes Üniversitesi, Sivil Havacılık Yüksekokulu Erciyes Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Müh. Bölümü Erciyes Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Mekatronik Mühendisliği Bölümü Erciyes Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Bilgisayar Müh. Bölümü Erciyes Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Harita Müh. Bölümü Erciyes Üniversitesi, FBE Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı Erciyes Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Biyomedikal Müh. Bölümü Erciyes Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Bölümü Ege Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Müh. Bölümü Hava Harp Okulu, Havacılık Mühendisliği Bölümü İstanbul Teknik Üniversitesi, Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi, Uçak Müh. Bölümü İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Kimya Bölümü Karabük Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Tasarım ve Konstrüksiyon Anabilim Dalı Kayseri. Ana Tamir Bakım Merkezi Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale Meslek Yüksekokulu Elektronik Haberleşme Bölümü KOSGEB Kayseri İşletme Geliştirme Müdürlüğü Muğla Üniversitesi, Dalaman Meslek YO, Sivil Hava Ulaştırma İşletmeciliği Programı Mustafa Kemal Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Makina Müh. Bölümü mytechnic Aircraft MRO Services Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Mak. Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Havacılık ve Uzay Müh. Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Kimya Mühendisliği Bölümü THY Teknik A.Ş. TUSAŞ Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş TÜBİTAK, Avrupa Birliği Çerçeve Programları Ulusal Koordinasyon Ofisi Yıldız Teknik Üniversitesi, Makine Fakültesi, Makine Müh. Bölümü Teşekkür ederiz iii

4 ONUR KURULU Prof. Dr. Cengiz UTAŞ ( EÜ Rektörü) Yavuz ÇİZMECİ (mytechnic Yön. Kur. Bşk.) DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Mustafa Kemal APALAK (EÜ) Yusuf BOLAYIRLI (mytechnic) YÜRÜTME KURULU Prof. Dr. Mustafa İLBAŞ (EÜ) Yrd. Doç. Dr. İlke TÜRKMEN (EÜ) Yrd. Doç. Dr. İlker YILMAZ (EÜ) Öğr. Gör. Dr. Mehmet ERLER (EÜ) Öğr. Gör. M. Serdar GENÇ (EÜ) Öğr. Gör. Haluk DEMİRTAŞ (EÜ) Öğr. Gör. M. Ali SOYTÜRK (EÜ) Özcan UZUNOĞLU (mytechnic) Arzu ERTEKİN (mytechnic) DANIŞMA ve BİLİM KURULU A. Rüstem ASLAN (İTÜ) Ahmet Kaplan (TÜRKSAT) Akile TANATMIŞ (AÜ) Ali KODAL (İTÜ) Aydın MISIRLIOĞLU (İTÜ) Ayşe KAHVECİOĞLU (AÜ) Ayşegül AKDOĞAN (YTÜ) Aytekin BAĞIŞ (EÜ) Bekir ÇOKSEVİM (EÜ) Beşir ŞAHİN (ÇÜ) Cahit ÇIRAY (ODTÜ) Cebrail UÇAR (THY) Coşkun ÖZKAN (EÜ) Çingiz HACIYEV (İTÜ) Dilek TURAN (AÜ) Ender GEREDE (AÜ) Erhan SOLAKOĞLU (TAI) Eyyüp GERÇEKÇİOĞLU (EÜ) Fazıl CANBULUT (EÜ) Fehmi NAİR (EÜ) Fırat O. EDİS (İTÜ) Hakan OKTAL (AÜ) Halil ERGÜL (THY) Halit Kaplan (TÜBİTAK) Hatice KÜÇÜKÖNAL (AÜ) Hayri ACAR (İTÜ) Hidayet BUĞDAYCI (AÜ) Hikmet KARAKOÇ (AÜ) Hüseyin YAPICI (EÜ) İbrahim KESKİNER (TAI) İbrahim ÖZKOL (İTÜ) İbrahim UZMAY (EÜ) İsa TAŞKIRAN (KOÜ) İsmail DEMİR (THY) İsmail H. TUNCER (ODTÜ) Kadir AYDIN (ÇÜ) Kemal YILLIKÇI (THY) Kerim GÜNEY (EÜ) M. Adil YÜKSELEN (İTÜ) M. Baki KARAMIŞ (EÜ) M. Emin YÜKSEL (EÜ) M. Fevzi ÜNAL (İTÜ) M. Sinan AKMANDOR (ODTÜ) Mehmet ÇEÇEN (mytechnic) Mehmet ÇUHACI (EGM) Mehmet Ş. KAVSAOĞLU (İTÜ) Metin O. KAYA (İTÜ) Mikdat KADIOĞLU (İTÜ) Mustafa CAVCAR (AÜ) Mustafa İLBAŞ (EÜ) M. Kemal APALAK (EÜ) Nafiz ALEMDAROĞLU (ODTÜ) Nafiz KAHRAMAN (EÜ) Necmi TAŞPINAR (EÜ) Nuri TEMUR (EGM) Oğuz BORAT (FÜ) Oktay ERDAĞ (SHGM) Ozan TEKİNALP (ODTÜ) Ömer TANRIKULU (ASELSAN) Ö. Galip SARAÇOĞLU (EÜ) Özcan UZUNOĞLU (mytechnic) Öznur USANMAZ (AÜ) Rahmi AYKAN (THY) Recai KILIÇ (EÜ) Suat CANBAZOĞLU (İÜ) Şahin YILDIRIM (EÜ) Şengül DANIŞMAN (EÜ) Şeref DEMİRCİ (THY) Şükrü SU (EÜ) Tahir KARASU (OÜ) Tahir YAVUZ (Başkent Ü) Tamer SINMAZÇELİK (KOÜ) Taner ALTINOK (KHO) Temel KOTİL (THY) Tevfik KIRMACI (UTED, MNG) Tuncay DOĞANER (TÖSHİD) Umur YÜCEOĞLU (ODTÜ) Ünver KAYNAK (TOBB-ETÜ) Veysel ÖZCEYHAN (EÜ) Yalçın GÖĞÜŞ (ODTÜ) Yunus BORHAN (İTÜ) Zahit MECİTOĞLU (İTÜ) Z. Gül APALAK (EÜ) Teşekkür ederiz iv

5 OTURUM BAŞKANLARI Prof. Dr. Ayşegül AKDOĞAN EKER Prof. Dr. M. Şerif KAVSAOĞLU Prof. Dr. Mustafa İLBAŞ Prof. Dr. T. Hikmet KARAKOÇ Doç. Dr. Cem SİNANOĞLU Doç. Dr. Nurhan KARABOĞA Yrd. Doç. Dr. Ayşegül GÜVEN Yrd. Doç. Dr. Aytekin BAĞIŞ Yrd. Doç. Dr. Eyyüp GERÇEKÇİOĞLU Yrd. Doç. Dr. İlker YILMAZ Yrd. Doç. Dr. Şengül DANIŞMAN Öğr. Gör. Dr. Mehmet ERLER Öğr. Gör. Dr. M. Tülin YILDIRIM SEKRETERYA Arş. Gör. Nurcan SARIKAYA BAŞTÜRK GÖREV ALAN PERSONELİMİZ Öğr. Gör. Dr. M. Tülin YILDIRIM Öğr. Gör. Murat EKİCİ Öğr. Gör. Veysel ERTURUN Öğr. Gör. Hamdi ERCAN Arş. Gör. Murat ONAY Arş. Gör. Selim TANGÖZ Uzm. Mahmut TÜRKMEN Teknisyen Göksel BEHRET Teknisyen Mehmet KONAR Teknisyen Mehtap TAŞÇI Teknisyen Tamer ÇALIŞKAN SEMPOZYUMDA GÖREV ALAN ÖĞRENCİLERİMİZ Ahmet Cumhur ÖZCAN Emre AKMEŞE Eray SONER Ertuğrul KARATAY Murat ÖMEROĞLU Rıfat AYASUN Yunus YİĞİT Yusuf GÜNGÖR Zeki KARAASLAN Teşekkür ederiz v

6 vi

7 TEŞEKKÜR Kayseri VII. Havacılık Sempozyumu HaSeM 08 Erciyes Üniversitesi ev sahipliğinde mytechnic Aircraft MRO Services şirketinin maddi ve manevi destekleri ile 5-6 Mayıs 008 tarihleri arasında Sivil Havacılık Yüksekokulunda gerçekleştirilmiştir. Erciyes Üniversitesi Rektörlüğü ne ve mytechnic Yönetim Kurulu Başkanı Yavuz Çizmeci şahsında emek ve desteklerini esirgemeyen tüm mytechnic üst düzey yetkililerine ve çalışanlarına, tüm yoğun iş yüklerine rağmen bizleri kırmayıp sempozyumun açılışına katılarak tecrübelerini bizlere açılış dersleri ile aktaran THY Teknik A.Ş. Genel Müdürü Doç. Dr. İsmail Demir e, mytechnic Genel Müdürü Yusuf Bolayırlı ya, İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi Uçak Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. M. Şerif Kavsaoğlu na ve TÜBİTAK Avrupa Birliği 7. Çerçeve Programı Uzay Alanı Uzmanı Aziz Koru ya, sempozyumun duyurulması ve kitapçığının basımında maddi desteklerinden dolayı TÜBİTAK BİDEB birimine, TMMOB Makina Mühendisleri Odası Kayseri Şubesi Başkanlığı na, birikimlerini sempozyumda tebliğler yolu ile aktaran tüm katılımcılara, Bilim ve Danışma Kurulu üyelerine, Erciyes Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksekokulu personeli ve öğrencilerine Düzenleme ve Yürütme Kurulu olarak içten teşekkürlerimizi sunarız. Prof. Dr. M. Kemal APALAK Sempozyum Düzenleme Kurulu Adına vii

8 viii

9 ÖNSÖZ Kayseri nin havacılık şehri olma özelliğine dayanılarak Erciyes Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksekokulu nun temelleri aramızdan erken ayrılan şükran ile andığımız Kurucu Müdür Prof. Dr. Veysel Atlı tarafından atılmıştır. Yüksekokulumuz havacılık sektörüne eleman yetiştirmekle birlikte üniversitelerimizde ve araştırma merkezlerindeki değerli bilim insanlarını, askeri ve sivil havacılık sektöründe hizmet veren araştırmacı, teknik eleman ve üst düzey yöneticilerini bir araya getirerek sektör adına orta ve uzun süreçte yapılabilecek çalışmalara ışık tutmak ve bilgi alışverişini sağlamak amacıyla 996 yılından bu yana iki yıl ara ile Kayseri Havacılık Sempozyumlarını düzenlemektedir. HaSeM 08 Erciyes Üniversitesi ev sahipliğinde mytechnic Aircraft MRO Services şirketinin maddi ve manevi destekleri ile 5-6 Mayıs 008 tarihleri arasında Sivil Havacılık Yüksekokulunda başarıyla gerçekleştirilmiştir. Havacılık Sempozyumunun Türkiye nin gelişen havacılık sektörüne en önemli katkısı bilgi alışverişini sağlamak, özdeğerlendirme yapabilmek, yeni proje ve stratejiler sunabilmektir. Sempozyum sürecinde sektörün içinden gelen yönetici ve teknik elemanların öğrenci hedefli seminerleri öğrencilerimizin havacılık sektörünü daha iyi tanımalarına ve benimsemelerine katkıda bulunmuştur. Sempozyumumuzu katılımları ile güçlendiren ve amacına ulaşmasına katkıda bulunan tüm katılımcılara, emeğini ve desteğini esirgemeyen kuruluşlara, Bilim ve Danışma Kurulu üyelerine teşekkür ederiz. Prof. Dr. M. Kemal APALAK Sempozyum Düzenleme Kurulu Adına ix

10 x

11 İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR ÖNSÖZ İÇİNDEKİLER vii ix xi Küreselleşen Dünyada Gelişen Havacılık Ve Ülkemiz İçin Fırsatlar Doç. Dr. İsmail DEMİR Dünden Bugüne Uçak Bakım Hizmetleri Yusuf BOLAYIRLI 4 İstanbul Teknik Üniversitesinde Öğrenci Projeleri Ve Eğitime Katkısı Mehmet Şerif KAVSAOĞLU 7 Avrupa Birliği 7. Çerçeve Programı Havacılık Ve Hava Ulaştırması Aziz KORU 5 Havacılık Sektöründe Eğitim Ve Önemi Özcan UZUNOĞLU 3 Mikro Casus Araçlar için Nano/Mikro Makine Tasarımlarında Gelişmeler Bedri Onur Küçükyıldırım & Ayşegül Akdoğan Eker 7 AA 04 T35 Levhaların Balistik Davranışlarının Deneysel ve Sayısal Olarak İncelenmesi Evren Özşahin & Süleyman Tolun Paralel Çift Pim Bağlantılı E-Glass/Epoksi Tabakalı Kompozit Plakalarda Hasar Yükleri ve Tipleri Faruk Şen, Murat Pakdil &Ahmet Çakan Uçak Türbin Kanatlarında Kullanılan Erozyon ve Korozyon Dirençli Sert Seramik Kaplamalar Şengül Danışman, Soner Savaş, Gülfem Işık, Oğuzhan Bendeş, Ahmet Özbekler Sürtünme Karıştırma Kaynak Yönteminin Uygulama Alanları Eyyup Gerçekcioğlu, Teoman Eren & Esen Dağaşan 48 Havayolu Taşımacılığı Rekabet Anlayışında Hizmet Kalitesinin Yeri Aslı Dal & Leyla Adiller 57 Havacılık Kalite Güvence Sistemi AS 900 Oya Tansu 6 Türk Havacılık Standartları Enstitüsü (THSE) İbrahim Tuğrul Karamısır & Yıldırım Kemal Yıllıkçı 66 xi

12 Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Havayolu Taşımacılığı Hülya Göktepe 6 9 Türkiye nin İlk Uçak Fabrikasını Kuran Adam / Büyük Türk Girişimcisi Nuri Demirağ Önder Şahin 74 ATA-8 KAAN İtici Kanard İnsansız Hava Aracı Mehmet Karagöz & Mehmet Şerif Kavsaoğlu 78 İnsansız Hava Aracı Tasarım Uygulaması:Kırlangıç-360A Cevdet Göloğlu, Engin Atabaş & Uğur Düzgün Further Generalization of Analysis and Solution for Free Flexural Vibrations of Integrally- Stiffened and/or Stepped-Thickness Plates or Panels U.Yüceoğlu, J.Javanshir & Ö.Güvendik Sabit Kanatlı Dikey İniş Kalkış Bir İnsansız Hava Aracının Benzetim ve Kontrolü Zafer Öznalbant & Mehmet Şerif Kavsaoğlu Yerdeyken Buzlanma Giderici/Önleyici Olarak Kullanılan Sıvıların Uçak Kanatları Üzerindeki Akış Kararlılığına Etkileri D. Sinan Körpe, Barış Erdoğan, Yusuf Uludağ, Serkan Özgen, Göknur Bayram & Niyazi Bıçak Uçakların Yerdeyken Kar ve Buz ile Kaplanmalarını Engelleyici Çözeltilerin Geliştirilmesi ve Üretimi Barış Erdoğan,Sinan Körpe, Göknur Bayram, Serkan Özgen,Niyazi Bıçak & Yusuf Uludağ Havacılık Emniyetinin Sağlanmasında İnsan Faktörleri Disiplini ve Hata Yönetimi Eyüp Bayram Şekerli Kabin Memurlarının Kabin İçi Düşük Hava Kalitesi Nedeniyle Karşı Karşıya Kaldıkları Sağlık Sorunları Nalân Ergün Alüminyumun Haddelenmesi Selim Tangöz & Veysel Erturun Havacılık Alanında Teknolojik Malzeme Kullanımı Alper Uysal & Ayşegül Akdoğan Eker Yapıştırıcı ile Birleştirilmiş Alüminyum-Çelik Sandviç Bağlantıların Düşük Hızlı Darbe Davranışlarının İncelenmesi Mustafa Yıldırım, M. Kemal Apalak & Recep Ekici Metal Matriksli Kompozit Malzemelerin Havacılıkta Kullanım Alanları Serdar Güneş & Veysel Erturun Akıllı Malzemeler ve Havacılıkta Kullanımı Hüseyin Uysal & Caner Tuncay 43 INS Tabanlı Sanal Gerçeklik Platformu Tasarımı Fehim Köylü & Erkan Beşdok 47 xii

13 ADS-B Sistemi ve İnsansız Hava Araçlarında Kullanımı Mustafa Karaca, Ayşegül Güven & M. Tülin Yıldırım 5 Elektronik Uçuş Kontrol Sistemleri Aytekin Bağış & Mehmet Konar 55 Uçak Algılayıcı Arızalarının Tespiti ve Ayrımı Emre Kıyak & Ayşe Kahvecioğlu 60 Barometrik Dikey Seyrüsefer Yaklaşma Prosedürleri Ali Ozan Canarslanlar & Öznur Usanmaz Kanat Profili Etrafındaki Basınç Dağılımının Elde Edilmesinde Yapay Sinir Ağlarının Kullanımı Mehmet Erler & Haluk Demirtaş Sesaltı Bir Kanadın P-K Methodu ile Flutter Analizi Seher Durmaz, Özge Özdemir Özgümüş, Ayşe D. Özüncer & Metin O. Kaya Dairesel ve Dairesel Olmayan Jetlerin Yakın Alanlarında Akış Yapısı ve Türbülans Nuri Erkin Öçer, Gürsu Taşar, Oğuz Uzol & Serkan Özgen Tarımsal Uçaklarla Yapılan Havadan İlaçlamada Atmosferik Stabilitenin Etkilerinin İncelenmesi Bülent Eker İnsansız Bir Hava Aracı Kanadının Aeroelastik Analizi Umut Susuz, Yavuz Yaman & Muvaffak Hasan Kokpit Camlarının Dinamik ve Statik Analizi H.Yasir Dündar & Vedat Ziya Doğan Fonksiyonel Kademelendirilmiş Tek Bindirme Bağlantılı Silindirik Plakaların Burkulma Sonrası Davranışları Recep Güneş, M. Kemal Apalak & Murat Aydın AL/SiC Partikül Takviyeli Metal Matrisli Kompozitlerin Batma Davranışları Üzerine Partikül Hacim Oranının Etkileri Recep Ekici, M. Kemal Apalak & Mustafa Yıldırım Bir Uçak Kanadının Çok Amaçlı Genetik Algoritmalar ile Yapısal Optimizasyonu Melike Nikbay, Arda Yanangönül & Levent Öncü Çırpan Kanat Aerodinamik Kuvvetlerinin Yapay Sinir Ağları ile Modellenmesi Dilek Funda Kurtuluş 0 Düşük Süpürme Açısına Sahip Delta Kanat Üzerindeki Akış Yapısının İncelenmesi Çetin Canpolat, Sedat Yayla, Beşir Şahin & Hüseyin Akıllı 5 Sayısal ve Analitik Jacobian Kullanarak Duyarlılık Analizi A. Alper Ezertaş & Sinan Eyi 3 xiii

14 Uçaklarda Hidrokarbon Yakıtlardan Kaynaklanan Kirleticiler İlker Yılmaz & Mustafa İlbaş 37 Ortam Sıcaklığının Gaz Türbinlerinde Kompresör Ekserjisine Etkisi Yılmaz Yörü, T. Hikmet Karakoç, Enis T. Turgut & Arif Hepbaşlı Doğal Gaz ile Doğal Gaz Hidrojen Karışımının Motor Emisyonlarına Etkisinin Deneysel İncelenmesi Bilge Albayrak Çeper, Nafiz Kahraman & S.Orhan Akansu Atmosferik Türbülans ve Havacılıktakı Önemi M. Serdar Genç Uçuş Eğlence Sistemleri nin (UES) Gelişimi ve Gelecek Nesil Uygulamaları Sedat Karakaş 56 Havaalanı Master Planlama Sürecinde Finansal Planlamanın Önemi Ünal Battal 59 Bilgi Teknolojilerinin Havayolu Endüstrisine Etkileri Ferhan Kuyucak 65 İnfrared Isıtıcı Filamentler Ömer Uzaslan & Nurhan Karaboğa PID Denetim Organı Kullanarak Uçaklarda Kalkış ve İniş Halinde Yunuslama (PITCH) Açısı Kontrolü Şahin Yıldırım & Sertaç Savaş Uçak İçi OFDM Tabanlı Kablosuz İnternet Erişimi M. Nuri Seyman, Gökçen Özdemir & Necmi Taşpınar Yankısız Oda ve EM Problemlerinde Kullanımı Mehmet Erler & Murat Ekici 86 LMS Algoritması ile Gürültü Giderici Tasarımı Süheyla Koyuncu & Nurhan Karaboğa 9 Araç Tespit Yöntemlerinin Değerlendirilmesi Mehmet Ali Soytürk & Mehmet Emin Yüksel 97 Gerilim Kontrollü Akım Taşıyıcı Devre Tasarımı Hamdi Ercan, Sezai Alper Tekin & Mustafa Alçı Mikrodalga/Rf Devrelerin Lineer Olmayan Davranışlarının Modellenmesinde Kullanılan Yeni Teknikler İlke Türkmen, Ayşegül Güven & Nurcan Sarıkaya YAZAR LİSTESİ 3 xiv

15 KÜRESELLEŞEN DÜNYADA GELİŞEN HAVACILIK VE ÜLKEMİZ İÇİN FIRSATLAR Doç. Dr. İsmail DEMİR Neredeyiz? Zaman hızla akıp gidiyor. İnsanoğlunun tarih içindeki medeniyet yolculuğu değerler anlamında iniş çıkışlar yaşasa da, teknolojik gelişme yakaldığı ivmeyle baş döndündüren hızlara erişerek devam ediyor. Kapalı bir toplum olmayı hiç bir zaman benimsememiş, günümüz global ekonomisi ile entegre olmuş modern Türkiye nin fertleri olarak bizler de, geçmişe kıyasla ülkemizde önemli gelişmelere şahitlik ettik. Bununla birlikte, gelişmiş ülkelerle aramızda kapatılması gereken önemli bir farkın kalmadığını söylemek gerçekçi olmayacaktır. Havacılık, teknolojinin ileri uygulamalarının görüldüğü bir alan olarak ülkemizde de varlığını ve etki alanını genişletirken, kullanıcı ve uygulayıcı olmanın ötesinde, imalatçı olma yönünde de bazı kuruluşlarımızın istekli olduğu ve önemli adımlar attığı bilinmektedir. Gelişmeleri ilgiyle takip eden bir sektör temsilcisi olarak, emeği geçenleri tebrik eder, öncülük edecek boyuttaki açılımların tasarım ve buluş alanında ses getirecek çalışmalara dönüşmesini de büyük bir heyecanla beklediğimizi ifade etmek isterim. Ne yapmalı? Sivil havacılık alanında Türkiye nin yakaladığı ivme Dünyada ilgiyle takip edilirken, ülkemizdeki havacılık işletmelerinin teknik desteksiz verimli yürüyemeceği de bilinen bir gerçektir. Bilindiği gibi ürünler belirli bir alt yapının ve bilgi birikiminin çıktısıdır. Uçak vb. bir hava aracının üretimi, üzerindeki motor başta olmak üzere bir dizi komponentin imalatı bir çıktı ise, bu çıktıların elde edilmesi ancak bir dizi Ar-Ge yatırımları ile mümkün olabilmektedir. Uçak imalatı yapmak, uzay yarışında belirli mesafeler almış olmak, uydu, haberleşme, askeri teknoloji gibi alanlarda söz sahibi olabilmek bir ülke için prestij ve özgüven kaynağı olduğu gibi Dünya üzerindeki güç dengesinde yerini belirleyen bir unsur da olabilmektedir. Sağlam bir ekonomik temele sahip olmadan, piyasa koşullarını gözardı ederek ürün tasarlamak, kaynakları yeterli katma değer üretemeyecek şekilde ölçüsüzce tüketmek teknoloji yarışında başarısızlığı kaçınılmaz kılar. Bu da gelişmekte olan ülkeleri, rakiplerine göre çok daha dikkatli, çok daha planlı olmaya zorlamaktadır. Havacılığın dünya genelinde yükselişe geçtiği bir dönemdeyiz. Uçak üreticisi şirketlerin sipariş listeleri 05 lere kadar dolu durumdadır. Daha önce hiç olmadığı kadar sipariş patlaması yaşayan uçak imalat sektörü, bakım onarım pazarını (MRO) da doğrudan etkilemiş, bu alanda yapılan ciddi analizler, dikkat çekici rakamları ortaya çıkarmıştır. Dünyada 0 yıl içinde 60 milyar doları aşması beklenen MRO pazarından Türk şirketlerinin de pay alması, bununla yetinmeyip çeşitli alanlarda giderek dar boğazlar yaşayan imalat alanında da doğacak fırsatları zamanında görüp, pastadan pay hedeflemesi gerekmektedir. Şirketlerin uzun dönemde varlıklarını devam ettirmeleri için bu tür bir açılım gerekli olduğu gibi, ülke ekonomisine katma değeri yüksek üretim yeteneği kazandırmak açısından da bir gereklilik olarak karşımızda durmaktadır. Bunun için de gerekirse yabancı sermayeli ortak girişimler yoluyla know-how transferi dahil, pek çok modern işletme yönetimi aracını kullanmakta tereddüt edilmemelidir. Kendi yağıyla kavrulmaya razı, iç piyasaya üretim yapan, ekonomik

16 dalgalanmalardan çabuk etkilenen, büyük hedefleri gözden kaçırmış veya uzak durmuş yapılanmalar ancak kapalı ekonomilerde görülen koruma duvarları ile ve bir süreliğine ayakta durabilir. Küresel oyuncuların baskısıyla koruma kalkanlarının giderek varlıklarını yitirdikleri bir dönemde bulunduğumuzu düşünürsek, hızlı değişime ve rekabet ortamına tam anlamıyla hazırlıklı olmak gerekliliği açıktır. Sanayileşme sürecini erken başlatıp bu aşamayı erken tamamlayarak Ar-Ge faaliyetlerinde büyük yatırımlarla liderliği sürdüren, suni zeka, mekatronik, kuantum ve nano teknolojiler, genetik ve biyoteknik vb. katma değeri yüksek üretime geçmiş diğer yandan da hizmet ağırlıklı finans turizm ve eğlence sektöründe büyük gelirler elde eden gelişmiş ülkelere karşı, doğru bir plana ve uyugulamaya dönüştürülememiş ideallerle durmak, yarışa girmek kuşkusuz ki başarısız girişimler olarak kalacak ve anılacaktır. Kaliteli insan kaynağı, güçlü bir teknolojik alt yapı, hedeflere odaklanmış bir Ar-Ge yapılanması, verimli ve etkin üretimi ilke edinmiş esnek organizasyonlu bir işletme yapısı, modern pazarlama ve iletişim teknikleri ile atılacak adımlar tek tek belirlenerek gelecek ile ilgili güçlü bir iddiaya sahip olunabilecektir. Gelişmeler Uçak Bakım Onarım faaliyetleri özelinde incelendiğinde, günümüz ekonomik koşullarının giderek artan bir rekabet baskısı oluşturmaya başladığı, işletmecilerin bakım onarım kuruluşlarından maliyetleri giderek düşürmelerini bekledikleri görülmektedir. Genelde oldukça kalifiye ve pahalı insan gücü kullanımının esas olduğu bu alandaki kabuller de sorgulanmaktadır. Bir çok kesimde arz edilen adam saat ile maksimum verimin oluşturulmasına yönelik bakım ve iş planları yeniden gözden geçirilirken, hangi alanda ne kadar kalifiye insan gücünün kullanılacağı da kılı kırk yararcasına incelenmeye başlanmıştır. Bu ortamda rekabetçi kalabilmenin ana şartlarından birisinin insan gücünün yeterlilik seviyelerini iş bazında yeniden gözden geçirmek, optimum yeterliliklerle en etkin çalışma yöntemlerini uygulamak olduğu açıktır. Bu arada faaliyet alanının pahalı girdilerini oluşturan kalemlerdeki az sayıdaki oyuncunun yerini rahatlıkla alabilecek nitelik ve kabiliyette yapılanmaları oluşturmanın pek zor olmadığı ve bu yönde ortaya çıkacak iradenin çok verimli sonuçlar alabileceği, artan pazar payının buna müsait oluğu görülmektedir. Ne İstediğini Bilerek Yola Çıkmak Gerek bakım onarım alanında gerekse imalat alanlarında faaliyet gösteren şirketlerimiz önemli işler yapmaktadırlar ve bahsedilen anlamdaki yapılanmalar ile iddialarını devam ettireceklerinin işaretlerini vermek tedirler. Bu işaretlerin ve zorlu bir yolculuğa çıkarken gerekli donanımın neler olduğuna dikkat çekmek yerinde olacaktır. Öncelikle her faaliyetin ana unsurunun insan olduğunu vurgulamak gerek. İnsanın, ekonomi biliminin üretim yapabilmek için saydığı üretim faktörlerinden biri olan emek şeklinde algılanmaması, modern işletme biliminin tanımıyla korunması ve geliştirilmesi gereken bir değer olarak benimsenmesi işletme başarısı için ön koşuldur. Bir şirketin de, bir ülkenin de en önemli kaynağı insandır. Dünyada yer altı ve yer üstü zenginlikleri çok olmasa da nitelikli insan gücü ile kendisine dünya ekonomisinde yer edinebilmiş iddialı ülkeler saymak mümkün olduğu gibi, yine sınırlı sayıda çalışanı ile stratejik üretim yaparak önemli değerler üreten çok sayıda şirketin varlığı da bir gerçektir. Avrupa nın en genç nüfusuna sahip ülkelerinden biri olarak, sahip olduğumuz beşeri kaynağın niteliğini yükseltip, katma değeri yüksek mal ve hizmet üretiminde değerlendirilmesi gerek ekonomik, gerekse sosyal pek çok sorunumuzu kendiliğinden çözecektir.

17 Bunun için kullanılacak yegane araç da okullarımızdır. Her branşta eğitim veren meslek okullarının ve üniversitelerin kaliteli eğitim vermeleri ve istihdama hazır nitelikte öğrenciler mezun etmeleri şarttır. İnsan kaynağına ilk yatırım okullar aracılığı ile yapıldığından, sakat doğumu önlemek için anne karnındaki cenine tıbbi müdahalede bulunur gibi gençlerimizi hayata hazırlayan ders müfredatına, eğitim araçlarına ve eğitim ortamına zamanında ve etkili yöntemlerle müdahalede bulunulmalıdır. Mezuniyet sonrasında da şirketlerin sürekli hizmet içi eğitimlerle bu kaynağı şekillendirip pazarın beklentilerine cevap verebilir hale getirmeleri gerekmektedir. Eğitimde etkinlik ve verimliliğin ön koşulu, diğer sektörler ve sistemlerle arasındaki yeterli uyum ve hedef birliğidir. Çünkü eğitimin kendisi bir amaç değil, ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmeyi sağlamanın, bireyleri mutlu ve toplumu huzurlu kılmanın bir aracıdır. Mesleki eğitimin her branşında endüstri-okul işbirliği önem arz ederken havacılık ve havacılığın tüm alt branşlarında söz konusu işbirliği hayati öneme sahip bir konu olmaktadır. Havacılık alanında eğitim veren mevcut Fakülte, Yüksek Okul, Mesleki ve Teknik Liselerin imalat, bakım onarım, yolcu taşımacılığı, hava trafik ve hava meydanı kontrol ve operasyonları gibi dallarda faaliyet gösteren bütün kuruluşlarla yakın temasta bulunmaları şarttır. Ülkemizdeki eğitim kurumları ve sektör temsilcileri, meslek standartlarının belirlenmesi, sertifikasyon süreci ve uluslararası mesleki tanınırlık gibi hususlarda el birliği ile faaliyet gösterilmeli, sektörün ulusal ve uluslararası regülasyonlar paralelinde yapılanması ve şekillendirilmesi konularında sürekli işbirliği yapılmalıdır. Burs, rehberlik ve pratik eğitim gibi imkanlar da endüstri-eğitim işbirliğinde dile getirilmesi gereken diğer konulardır. Dünyada endüstriyel tesisler başta olmak üzere teknik özellikli yapıların inşasında az sayıda büyük firmanın hakimiyeti olduğu görülüyor. Bu durum havacılık sektöründe de belirgin bir şekilde kendini göstermektedir. Söz konusu firmalar, ürünlerinin daha çok beyin gücüne ve bilgi yönetimine dayanan mühendislik ve tasarım kısımları ile, karlılıkta esas ağırlığı oluşturan teknoloji, ekipman gibi unsurları kendileri üretiyor veya kontrolleri altında tutuyorlar. Montaj ve çıplak inşaat olarak adlandırılan, daha çok emek yoğun işleri iş yapılan ülkenin yerel şirketlerine ya da bu alanda uzmanlaşmış taşeron firmalara verdikleri bilinmektedir. Sonuç Küresel ekonomiye entegre olmuş ülkemizin, hassas ve kırılgan küresel dengeler üstünde ayakta kalabilmesinin yolu, bilgiye dayanan üretim yöntemlerini sık kullanmasından geçmektedir. Bu nedenle ülkemizin ilgili otoritelerinin Ar-Ge potansiyelini harekete geçirmesi, teşvik etmesi ve hedefler koyması gibi çok ciddi tercihleri yapması gerekiyor. Özellikle, konumuz olan havacılık alanında çeyrek yüzyıl sonra sonra söz sahibi olmak istiyorsak bu, iki üç şirketimizin başarılı hizmetleri veya ürünüyle olmayacak, planlanmış hedefler, buna yönelik insan gücünün sağlanması, ciddi teşviklerin havacılığa kanalize edilmesi gibi bir süreçten geçmek gerekecek. Dolayısıyla bu süreçlerin desteklenmesi gerekir. Bu desteğin her zaman ilk akla gelen devlet desteği olmasının yanında artık meslek ve sivil toplum kuruluşları da amaç birlikleri ile bu desteği çeşitli şekil ve boyutlarda ortaya çıkarmalılar. Devletin burada desteğinin mutlaka nakdi olması gerekmiyor, ileri teknoloji parkları oluşturmak, kolaylaştırıcı yasalar yapmak gibi çalışmalar da beklenen ivmeyi kazandırabilir. Engellerin kaldırıması, Havacılığın kendi özel yapısının mevcut yasalardan ayrıştırılması sektörün beklentileri arasındadır. Askeri alanın kendine has hassasiyetleri olduğu bir gerçek ise de, Havacılığı bir bütün olarak görüp, faaliyetler arasında hem sivil hem de askeri alanda faydası görülebilecek bir çok çalışma bütünlük içinde yürütülebilir, Ar-Ge faaliyetlerinin sonuçları ortak kullanılabilir. Bunun için de kurum ve kuruluşlar arası yakın diyaloğun ve işbirliğinin sürdürülmesi ve sinerji oluşturulması gereklidir. Havacılık ile ilgili meselelerin enine boyun konuşulup master planların oluşturulacağı ortamlar oluşturulması ile ilgili çeşitli çağrılar ve çabalar olmuş, bir kısmı kısmen başarı elde etmişse de kalıcı bir yapılanma maalesef görülememiştir. Bu gerçekten hareketle, kapsamlı bir forum oluşturma çabaları sürdürülmelidir. Bu durum, global bir vizyon oluşturulması açısından da gereklidir. Kendi uçağını kendin yap slogan ve idealleri ile yıllar önce yeniden bir canlılık kazanmaya yüz tutan Havacılıkta şimdi kendi havacılık faaliyetini oluştur ve bir şeyler yap ama ne yaparsan kaliteli ve rekabetçi yap ve Dünya yı hedefle sloganı ile değiştirebiliriz. İdealin sloganda kalmaması, bu yönde salt hayal yerine, somut ve planlı adımlar görmek hepimizin ümidi ve arzusudur. 3

18 DÜNDEN BUGÜNE UÇAK BAKIM HİZMETLERİ Yusuf BOLAYIRLI mytechnic Yön. Krl. Bşk. Yrd. Havacılık tarihinin ilk zamanlarında uçakların bakım programları teknisyenler tarafından geliştirilip uygulanıyordu. Uçuşta meydana gelebilecek arızaları engellemeye yönelik bir önleyici bakım düşüncesi gelişmemiş olduğundan dolayı teknisyenler, bakım için gerekenleri kendi tecrübelerine göre belirliyorlardı. Dolayısıyla bakım programları oldukça basit ve analitik unsurlar içermeyen, teknisyenlerin değer yargıları çerçevesinde biçimlenen programlardı. (Havayolları nın Gelişimi) Yeni ve güvenli hava taşımacılığına imkan sağlayan havayollarının gelişimiyle birlikte regülasyonlar ve bu regülasyonların uygulayıcısı olan otoriteler ortaya çıkmaya başladı. Havacılık otoriteleri zaman içinde sadece kural koyucu değil, uçakların güvenilirlik ve emniyetini denetleyen kurumlar haline geldi. (Jet Çağı) Boeing 707 ve DC-8 gibi büyük jet uçaklarının servise girmesi toplumun dikkatini daha emniyetli ve güvenilir uçak ihtiyacına çekti. Bu noktadan itibaren uçak bakımının nasıl yapılacağını tarif eden program uçağı üreten firma tarafından şekillendirilmeye başladı. Amaçlanan emniyet ve güvenilirlik olunca, uçak bakım konsepti her bir komponenti belirli zaman aralıklarında değiştirip bakımını yapmak olarak ortaya çıktı. Daha çok parça değiştirdikçe, daha çok bakım yapılır; bu şekilde uçaklar daha emniyetli olur 960 lardan sonra Amerikan Federal Sivil Havacılık Dairesi (FAA) uçuş sırasındaki çok sayıda arıza ve bazı motor tiplerindeki düşük güvenilirlikten dolayı daha çok endişelenmeye başladı. FAA ve havacılık endüstrisi temsilcilerinden oluşturulan bir ekip, yaptığı araştırmalar sonucu planlı bakımın uçak motor güvenilirliliği üzerinde beklenenden az fayda sağladığını farketti. Bulunan sonuçlar MSG-/ de tanımlanacak olan on-condition bakım tipini ortaya çıkardı. Günümüz bakım programları: 970 lerden beri uçak operasyonu ve havayolu işletmeciliği öyle bir noktaya geldi ki; uçak bakımının temelleri hayatta kalmak için gereken maliyet disiplinine imkan sağlayacak şekilde kökten değiştirildi. Uçak operasyonunun maliyetlerini, satın alma maliyetleri, direkt operasyon maliyetleri, endirekt operasyon maliyetleri olarak üç ana kalemde inceleyebiliriz. Uzun bir dönemi baz alarak incelendiğimizde, operasyon giderlerinin en büyük ve en çok kontrolü gerektiren maliyet grubu olduğunu görüyoruz. Operasyon giderleri altı kategoriye indirgenebilir: Sigorta, kira/amortisman, yakıt, ekip, endirekt ve direkt bakım giderleri. Bunlar içinde direkt bakım giderleri 970 lerde en büyük kalemi oluşturmaktaydı. Günümüze gelindiğinde yakıt maliyetlerinin artması, deregülasyon operatörleri ve uçak imalatçılarını maliyeti azaltmak için yeni bir bakım yaklaşımı geliştirmeye itti. Bakım organizasyonları arasındaki farklılıklardan dolayı endirekt bakım giderleri çok değişken olabilir. Diğer yandan bir uçağın direkt bakım giderleri daha sistematik ve kontrol edilebilir bir maliyet kalemi olarak görülmektedir. Bu giderler planlı ve plansız bakım giderleri olarak ikiye ayrılmakta, her bir kategori de uçak ve motorlar için ayrı ayrı incelenmektedir. Tüm kategorilerde malzeme ve işçilik olarak incelenebilen bakım giderleri, uçuş saati başına düşen işçilik saati veya işçilik maliyeti, uçuş başına düşen malzeme maliyeti şeklinde çok çeşitli alt birimlere ayrılabilir. Havayolu maliyetleri tarihsel olarak incelendiğinde, direkt operasyon giderlerindeki değişim dikkat çekicidir. 960, 70 ve 80 ler yakıt maliyetleri açısından artan bir grafik çizmektedir. Aynı zaman aralığında bakım giderlerine bakıldığında ise gidişin aşağıya doğru olduğu gözlenmektedir. Bu azalış havayollarının uçak bakımda verimsizlikle agresifçe mücadele etmelerinden kaynaklanmaktadır. 990 larda yeni ve verimli uçak motorunun üretilmesi ve yakıt fiyatlarının biraz olsun azalmasıyla yakıt maliyetleri de azalma eğilimine girmiş; bakım maliyetlerindeki azalma da azalan yönünü korumuştur. 4

19 Havacılığın yakın tarihi incelendiğimizde, sivil yolcu uçaklarının bakım programları, dolayısıyla bakım konseptleri pek çok önemli kavramla tanışmıştır. 968: Maintenance Steering Committee (MSG) minimum maliyetle maksimum emniyet ve güvenilirliği hedefleyen bir planlı bakım karar verme süreci (MSG-) geliştirdi. Boeing 747 planlı bakım programının geliştirilmesi sürecinde Overhaul ve on-condition koseptleri kullanıldı. 970: Air Transport Association (ATA) görev gücü MSG- i yeni bir konsept olan condition monitoring i de içerecek şekilde revize etti. L-0 ve DC-0 un ilk bakım programları bu esasa göre hazırlandı. 97: The Association of European Airlines MSG nin Avrupalı versiyonunu (EMSG) kurdu. Airbus 300 ve Concorde bakım programları oluşturuldu. 980: Otoriteler, uçak ve motor imalatçıları, havayolları ve Amerikan deniz kuvvetlerinden oluşan ATA görev gücü MSG- deki eksikliklere yöneldi ve MSG-3 oluşturuldu. Yeni MSG-3 sürecinde Bakım maliyetlerinin artan yakıt fiyatlarını dengeleyecek şekilde daha da azaltılması, Giderek kompleksleşen uçak sistemleri, Hasar-toleransını içeren yeni imalat regülasyonu, Üretici-operatör ortaklığını arttıran Maintenance Review Board (MRB) prosesi dikkate alındı. 988: ATA görev gücü MSG-3 ü revize edip daha kullanışlı hale getirdi. (MSG-3 Rev) Boeing 777, MD- ve Airbus 340 ilk bakım programları geliştirildi. 993: ATA MSG-3 ü revize edip Korozyon Önleme ve Kontrol Programı nı dahil etti. 00: MSG-3 Rev 00. ile genel gözle kontrol ve detaylı kontrol kavramları yeninden tarif edildi. Bölgesel kontrol kavramı geliştirildi. 00: MSG-3 Rev 00. ile orijinal parça üreticisi tavsiyelerinin önemine vurgu yapıldı. Arızaya toleranslı sistem analizi ve metal olmayan yapı analizi dahil edildi. 003: MSG-3 Rev 003. ile arızaya toleranslı sistem analizi yeniden tarif edildi ve güvenlik sistem ve malzemeleri tanımı açıklığa kavuşturuldu. Dünyada yaşanan dünden bugüne uçak bakımı konusundaki gelişmelerden sonra ülkemizdeki tarihi sürece kısaca değinmek istiyorum: Türkiye de sivil havacılık sektöründe uçak bakımının başlangıcı Türk Hava Yolları nın kurulduğu 0 Mayıs 933 tarihine dayanır. 86 sayılı kanunla kurulan ve o zamanki adı Devlet Hava Yolları İşletmesi olan ulusal hava yollarımız için kuruluş kanununun 6. Maddesi aynen şöyledir: Madde 6: Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi nin bütün tesisat ve vesaiti Milli Müdafaa Vekilliği ne merbut fabrikalarda maliyet fiyatı ile tamir ve ıslah edilir ve müstacelen lüzum alacak yedek eşya, malzeme ve vesait askeri depo ve ambarlardan maliyet fiyatı ile satılır. Bu fiyatlar bir taraftan hava bütçesi nazım faslına masraf ve diğer taraftan aynı fasla irat olunur. Maaş ve ücretleri hava bütçesinden verilmekte olan eşhas müstacel ahvalde Milli Müdafaa Vekili nin muvafakati ile bu idarede çalıştırılabilir. 933 yılından bu yana Devlet Hava Yolları uçaklarının bakımları Ankara da Güvercinlik Meydanı nda kurulan iki orta boy hangar ve etrafına serpiştirilmiş küçük atölyelerde yapılırken uçakların motor revizyonları da Etimesgut da bulunan Türk Kuşu Uçak Fabrikası nda yapılmakta idi. Başlangıçta sahip olunan King Bird ve ATH-9 uçaklarından itibaren bakım işi bu uçakları üreten yabancı firmaların teknoloji desteğine tabi kalmış ve bir süre böyle devam etmiştir. Ancak zaman içinde meydana getirilen ulusal tesisler yurtdışına olan teknik bağımlılığı övünç verici düzeyde azaltmış bulunmaktadır. İlk yıllarda yurtdışında uçakları üreten ülkelerde yetiştirilen mühendis ve teknisyenlerimiz bakım-onarım işlerini fazla yabancı desteğe ihtiyaç duymadan yürütmüşlerdir. 955 yılından itibaren bakımlar kişilik ekiple Yeşilköy de yapılmaya başlandı. Teknik bölümün Yeşilköy e taşınmasından sonra yeni kapasiteye kavuşturulmuş ve bu konudaki teknik etkinlik önemli derecede artmıştır. Örneğin 963 te yeni bir ünite olarak Motor Atölyesi, 97 de Elektrik Elektronik Atölyesi hizmete girmiştir. 978 yılında yeni bir hangar ile Türk Hava Yolları teknik her türlü bakımı (uçak, motor, komponent) kendi tesislerinde yapar hale gelmiştir. 5

20 000 yılında devreye giren ikinci hangar ile bakım kapasitesinin artmasını da sağlayarak kendi filosu dışında üçüncü şahısların uçak ve komponentlerini yapan uluslar arası bir bakım kuruluşu haline gelmiştir. Günümüzde Türk Sivil Havacılığı nın teknik anlamdaki ihtiyacına cevap verecek aynı anda dört adet büyük gövdeli, sekiz adet küçük gövdeli uçağa bakım ve onarım yapabilen bölgenin en büyük uçak bakım ve onarım hangarı mytechnic ile yurtdışına bakım yaptırma bağımlılığının en aza indiği yeni bir döneme girmiş bulunuyoruz. 6