BÖLÜM 11 TAM REKABETTE ÜRETİM VE FİYATLANDIRMA

Transkript

1 BÖLÜM 11 TAM REKABETTE ÜRETİM VE FİYATLANDIRMA

2 BÖLÜM -6: FİRMA TEORİSİ TAM REKABET PİYASASI Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri: 1. Tek başlarına fiyatı etkileyemeyen çok sayıda alıcı ve satıcı vardır: Bunun sonucunda P veridir. Alıcı ve satıcı tek başına değiştiremez 2. Piyasada satılan ürün homojendir. 3. Mal ve üretim faktörler tam olarak mobildir Ayrıca Piyasaya giriş ve çıkış serbesttir). 4. Alıcı ve satıcılar piyasa hakkında tam bilgiye sahiplerdir.(lehlerinde olan her şeyi bilirler) 5. Emek ve sermayenin endüstriler arasında akışkanlığının tam olması

3 Dört Temel Piyasa Modelinin Karakteristik Özellikleri

4 The Herfindahl index (also known as Herfindahl Hirschman Index, or HHI) is a measure of the size of firms in relation to the industry and an indicator of the amount of competition among them. Named after economists Orris C. Herfindahl and Albert O. Hirschman, it is an economic concept widely applied in competition, law, antitrust and also technology management

5 In economics, a concentration ratio is a measure of the total output produced in an industry by a given number of firms in the industry. The most common concentration ratios are the CR4 and the CR8, which means the market share of the four and the eight largest firms. Concentration ratios are usually used to show the extent of market control of the largest firms in the industry and to illustrate the degree to which an industry is oligopolistic.

6 Soru: bu 4 şarttan bir yerine getirilmezse ne olur?

7 Aksak rekabet piyasaları oluşur.

8 Piyasa talebi ve FirmaTalebi P S m P P 2 P1 E P2 P1 d2 d1 D1 D2 Q m Q Q -Piyasa- -Firma-

9 P Piyasa talebi veya arzının değişmesiyle, firmanın satış fiyatı değişir. Firma tek başına P yi değiştiremez. Denizde bir damla, çölde bir kum gibi S m P P 2 P1 E P2 P1 d2 d1 D1 D2 Q m Q Q -Piyasa- -Firma-

10 TRP DE FİRMA HASILASI TR=Pxq, TR, firmanın talep eğrisine göre şekillenir

11 Soldaki grafik piyasanın durumunu, sağdaki grafik ise firmanın durumunu göstermektedir. Piyasada ilk denge fiyatını (P 1 ) dır. Firmanın bu fiyatın 1Krş. dahi üzerinde bir fiyatta satmak istemesi durumunda satışı sıfır olacaktır. P 1 in altında bir fiyattan satması için bir neden yoktur. Çünkü piyasa fiyatından (P 1 ) dilediği kadar satabilmektedir. Talep artınca, yeni denge fiyatı ve yeni denge miktarı oluşur. Firma talep eğrisi, bir öncekine paralel olarak, yukarı kayar. Sonuçta: Firmanın karşı karşıya olduğu talep eğrisi, yatay eksene paralel düz bir doğrudur. Ve, esnekliği sonsuz ( ) dur e p =

12 Toplam hasılat TR=PxQ P sabittir. Ancak P değişince (artınca), TR de değişir, (dikleşir) P1 iken TR1 P2 iken TR2 TRP FİRMA HASILATI

13 TRP FİRMA HASILATI Ortalama hasılat AR=TR= P xq=p q q Ortalama hasılat=satış fiyatı

14 TRP FİRMA HASILATI Marjinal hasılat, MR= TR/ q= MR=P x q=p q MR de piyasa fiyatına eşittir

15 TRP FİRMA HASILATI Aynı zamanda, TR nin eğimi olan alfa açısı da bize TR/q yü yani AR yi (yani P yi verir). Sonuç olarak, P=AR=MR

16 P Q TR=PXQ AR=TR/Q MR = TR/ Q

17 TRP DE FİRMA DENGESİ Denge koşulu: MC=MR (önemli) MR>MC ise her ilave üretimden kar elde ederim (marjinal kar) ve üretime devam ederim. MR<MC ise her ilave üretimden zarar ederim ve üretimi azaltmam gerekir. Peki bu işleyişi açabilir misiniz?

18 TRP DE FİRMA DENGESİ Л=TR-TC dir. Karda meydana gelen değişim ise Л= TR- TC dir. Marjinal Kar ise, Л= TR - TC olup, Л= MR - MC olur, Q Q Q Q buradan Л= (MR- MC). Q şeklinde yazılabilir

19 TRP DE FİRMA DENGESİ Л= (MR- MC). Q Buna göre, MR>MC olduğu sürece üretime devam ederim. Çünkü, Her ilave satıştan kar elde etmekteyim (Л>0) MR<MC olduğu sürece üretimden zarar ederim. Üretimin azaltılması gerekir. Bu iki husus birlikte düşünüldüğünde kar max hedefleyen firma, MR=MC koşulunu içerdiği üretim düzeyinde karını max kılarak dengeye gelir.

20 TRP FİRMA HASILATI Olası denge durumları, Aşırı kar Normal kar Zarar minimizasyonu (zarar olmasına rağmen üretime devam) Üretimin durdurulması

21 MC=MR olan üretim düzeylerine bakalım N ve D noktalarında bu eşitlik sağlanıyor. Ama firmanın bir tane denge noktası olması lazım. Bunu nasıl ayırt edebilirim.

22 Firma Dengesi nasıl tespit edilir? 1-TR&TC eğrileri yoluyla Veya bunların yansımaları olan 2-MC-MR eğrileri yoluyla

23 1. Yol: TR&TC eğrileri (kar-zarar eğrisi) Denge, TR, TC farkının max old. Yerdedir. Max zarar nerededir? Max kar nerededir? Başabaş noktası neresidir?

24 Aşırı Kar q2 düzeyinde, bu fark max olur. Kar, XY kadardır. Üretim sıfırken, firmanın zararı nedir?

25 Aşırı Kar Üretim sıfırken, firmanın zararı nedir? OC veya OC1

26 Firma, max Π = TR TC iken dengededir. A noktasından önce: TC > TR, Π = (-) B noktasından sonra: TC > TR, Π = (-) A ve B noktalarında: TC = TR, Π = (0) (Başa baş Noktası) A ve B arasında: TR > TC, Π = (+). Kar önce artmakta; Q 0 üretim hacminde maximum düzeyine ulaşmakta ve XY kadar maximum kardan sonra tekrar azalmaya başlamaktadır.

27 Denge noktası: q 2 dir. TR ve TC arasındaki düşey mesafe maximumdur. Böyle olduğu için, Y noktasında çizilen teğetin eğimi X noktasındaki teğetin (TR nin) eğimine eşittir. Eğim X = MR ve Eğim Y = MC olduğuna göre dengede, MR = MC dir. TR = PQ ve MR = ΔTR/ΔQ = P olduğuna göre, MR = P = MC dir. Sonuç: max kar=xy=zq2

28 2. Yol: MC=MR MC=MR eşitliğine bakarız (1.şart) Burda ayrıca P>AC olduğu noktayı ararız. (2.şart) Kar olup olmadığını, P ve AC yi kıyaslayarak bulabiliriz. Çünkü MC=MR N ve D noktalarında sağlanmaktadır. Max zarar ve max kar

29 Tam Rekabette Firma Dengesi: Kısa Dönem, Marjinal Eğrilerle Marjinal kar Marjinal kar=mr-mc MR, MC, AR, P P A noktasından önce: MC > MR, Marjinal Π = (-) E* noktasından sonra: MC > MR, Marjinal Π = (-) A ve E* noktalarında: MC = MR, Marjinal Π = (0) A ve E* arasında: MR > MC, Marjinal Π = (+). Yani, ilave üretimin kara katkısı devamlı pozitiftir. Satılan her birim ürün karı artırmaktadır. E* den sonra kar tekrar azalmaya başlamaktadır. O yüzden firmanın Q3 birimi üretmemesi gerekir. A E* M MC MR, AR, D N Q Q 1 Q 2 Q* Q3

30 Denge noktası: E* dır. Firmanın karını maximize eden üretim hacmi de Q* dır. E* da MR=MC dir. A noktasında da MR=MC dir. Ancak burası denge noktası değildir. Çünkü firma burada dursaydı E* ye kadar ortaya çıkan ilave karlardan (örneğin MN den) vazgeçmiş olacaktı. A noktasında MC eğrisinin negatif eğimli, E* noktasında ise pozitif eğimlidir. Buna göre denge şartı: 1) MR=MC 2) P>AC (açabilir miyiz?)

31 denge şartı: 1) MR=MC AYRICA KAR SÖZ KONUSU OLABİLMESİ İÇİN 2) P>AC olması gerekmektedir. (açabilir miyiz?)

32 AC ve P (veya AR) kıyaslamasıyla Firma Kar mı, Zarar mı ediyor? MC=MR sağlandığında, ne kadar kar yaptığını bulmak için AC eğrisi ve Ortalama hasılat (AR veya P) yi kıyaslamamız gerekir. AR-AC = Ortalama kar (parça başı kar) Ortalama hasılat (AR) demek olan fiyat (P), ortalama maliyetten (AC) büyükse firma ortalama kar elde ediyor demektir. Bunu üretim hacmiyle çarptığımızda firmanın toplam karını buluruz. P (veya AR) >AC ispat için devam

33 Tam Rekabette Alternatif Kısa Dönem Dengeler Aşırı Kar, Normal Kar, Zarar İspat =TR-TC =TR-(TC) =PxQ-(TC), her iki tarafı Q ya bölelim. /Q=P-AC Q yü çarpan olarak diğer tarafa geçirelim =(P-AC)xQ (önemli) Buradan çıkan sonuç; 1-Kar olması için P>AC 2-Kar tutarı, fiyatın ortalama maliyetten farkı ile üretim miktarının çarpımına eşittir. Kar=KOxOQ 2 Parça başı (birim) kar= LD 0

34 Tam Rekabette Alternatif Kısa Dönem Dengeler Aşırı Kar, Normal Kar, Zarar MC MC AC AC L E E P* P* P* MR, AR MR, AR L K AC E K MC MR, AR Q* Q* Q* (a) Aşırı Kar (b) Normal (sıfır) Kar (c) Zarar

35 a, b ve c şekillerinde Kar/zarar tutarı hangi alana eşittir= MC MC AC AC L E E P* P* P* MR, AR MR, AR L K AC E K MC MR, AR Q* Q* Q* (a) Aşırı Kar (b) Normal Kar (c) Zarar

36 (a) Aşırı Kar: AR=P*: EQ* AC :KQ* AΠ (+) :EK Π (+) :EK LK=EKLP* (b) Normal Kar: AR=P*=AC: EQ* AΠ = Π = 0 (c) Zarar: AR=P*: EQ* AC :KQ* AΠ (-) :KE Π (-) :KE LK=EKLP*

37 C, P Maliyet, Fiyat Şekil: Tam Rekabette Kısa Dönem Firma Arz Eğrisi MC Şart: P AVC P 1 E 1 AC P 2 E 2 AVC E 3 P 3 Q 3 Q 2 Q 1 Q Üretim Miktarı

38 KISA DÖNEM ENDÜSTRİ ARZ EĞRİSİ Kısa dönemde tüm firmaların alternatif fiyat düzeylerinde üretmek istediği mal miktarını gösterir.

39 Firma, MR=P=MC denge koşulunu sağladığı yerlerde (E 1, E 2, E 3 ) dengededir. Kısa dönemde sabit maliyetlere zaten katlanmak zorunda olduğundan, AFC nin tek kuruşu dahi fiyatla karşılanamasa bile firma üretimine devam edecektir. Fiyat, AVC yi aştığı sürece üretimine devam edecektir. Ancak fiyat P 3 ün de altına inerse sabit maliyetleri ile birlikte değişken maliyetlerini de karşılayamıyor demektir. Bu yüzden, P 3 ün altında üretim yapmaz (Kapatma Noktası). Sonuç: Firmanın kısa dönem arz eğrisi, MC eğrisinin AVC eğrisi üzerinde kalan bölümüdür.

40 P=AC=MC=MR olur. Sıfır kar vardır. Yani normal kar. (a malından elde ettiğim kar, a malı yerine b malı üretseydim elde edeceğim kara eşittir). Bu kar, uzun dönemde sağlanır. TRP de Firmanın Normal karı (NOT: Mevcut üretim faktörlerimle başka sahalarda üretim yapsam bile bu kar değişmemektedir.) Bu endüstri dengesi durumunu temsil etmektedir. Normal kar, o endüstride çalışan firmaların başka endüstrilere kaymasını önleyecek kadar yeterli, fakat yeni firmaların o endüstriye cezbetmeyecek kadar önemsiz olan bir kar miktarıdır.

41 TRP de Firmanın Zarar etmesine karşın üretimini sürdürmesi, P, AC nin altındadır. Ancak AVC nin üstündedir. AVC nin tamamı karşılanıyor. Ancak sabit masrafların bir kısmı karşılanabiliyor.

42 TRP de Firmanın Zarar etmesine karşın üretimini sürdürmesi, Pp nin altındaki zarar karşılanıyor, ancak üst kısmı (DL arası) karşılanamıyor. Toplam maliyet nedir? Toplam satış hasılatı nedir? Karşılanamayan sabit maliyet (yani zarar) ne kadardır? Karşılanabilen sabit maliyet ne kadardır?

43 TRP de Firmanın Zarar etmesine karşın üretimini sürdürmesi, Toplam maliyet nedir? TC=ACxq=Lq1XOq1=VLq10 alanı Toplam satış hasılatı nedir? PpDq 1 0 alanı Karşılanamayan sabit maliyet (yani zarar) ne kadardır? VLDPp alanı Karşılanabilen sabit maliyet ise PpDSN alanıdır

44 TRP de Firmanın Zarar etmesine karşın üretimini sürdürmesi, Sonuç: kısa dönemde, piyasa fiyatı AC nin min düzeyinden de küçük olsa bile üretime devam edilebilmektedir. Ancak eğer fiyat, AVC nin de altına düşerse, artık üretime devam etmenin hiçbir anlamı yoktur.

45 TRP de Firmanın Üretimi Durdurması-Kısa Dönem Firma bu şartlarda da MC=MR eşitliğinde dengeye gelir. P, AVC nin altına düşerse, üretim durdurulur. Artık, üretim esnasında değişir masraflar bile karşılanamamaktadır.

46 TRP de Firmanın Üretimi Durdurması-Kısa Dönem TFC nedir TVC nedir? Karşılanamayan TVC nedir?

47 TRP de Firmanın Üretimi Durdurması TFC nedir AFCxq=LMx0q1, yani SLMN alanı TVC nedir? Mq1XNM Karşılanamayan TVC nedir? NMxMD, yani NMDPp alanı

48 Kısa dönem: Firmanın arz eğrisi f

49 Firmanın kısa dönem arz eğrisi Talepte meydana gelen değişmeler sayesinde, yeni denge fiyatı oluşur. P4 düzeyinin altında üretim yapılmaz. Çünkü bu fiyatlarda AVC karşılanamamaktadır. Bu fiyat, verilecek min fiyattır. P4 durumunda, AVC karşılanır. P3 te AVC nin tamamı ve AFC nin bir kısmı karşılanır. P2 de normal kar vardır. P1 aşırı karı temsil eder.

50 kısa dönem Firma arz eğrisi başabaş noktası Arz eğrisi, MC nin AVC nin üstünde kalan kısmına özdeştir. Kapatma noktası

51 SONUÇ: Tam rekabet koşullarında: Kısa dönem Firma ve Endüstri Dengesi Firma MC Endüstri (Piyasa) S P AC P Talep=MR=AR q çıktı Q çıktı Piyasa fiyatı, endüstri çapında, arzla talebin kesiştiği yerde oluşur. Tüm firmaların arz eğrilerinin yatay toplamıdır. (Her fiyat düzeyinde üretmek istedikleri mal miktarının toplamıdır) - Veya endüstri arz eğrisi, tekil firmaların arz eğrilerinin (yani SMC lerin AVC üzerinde kalan kısımlarının) toplanmasıyla elde edilir. D

52 Firma MC Endüstri (Piyasa) S AC P D=MR=AR P D q çıktı Q çıktı Firma P fiyatını kabul etmek zorundadır. ve üretim miktarını (q) karını maksimize edecek olan MC=MR noktasında belirler.

53 Diyagram A: piyasa talep ve arz eğrisi, Diyagram B: TR, TC ve kar zarar eğrisi, Diyagram C: P (yani MR ve AR), AC, MC Üçü bir arada Firma, piyasada belirlenen fiyatı baz alır. Q2 birim mal üretince karını max kılar ve dengeye gelir.

54 Uzun Dönemde Firma Dengesi Uzun dönemde hem L hem de K değiştirilebilir. Sektöre (endüstriye) giriş hangi durumda olur? TR > TC Olmalıdır yani TR/Q > TC/Q yani P > LRAC ise endüstriye giriş yap Diğer türlü zararına satış yapılır. P<LRAC ise sektörden çıkış yapılır S. Uzun dönem dengenin kaç koşulu vardır?

55 TRP de Uzun Dönemde Firma Dengesi Uzun dönem firma dengesinin iki koşulu vardır 1. koşul: MR=LRMC yani(p=mr=ar=lrmc) Bu koşul sağlandıktan sonra LRAC nin de bu değere eşit olması gerekir, 2. Koşul P=LRAC Yani ( P=MR=AR= LRMC = LRAC) (NOT: uzun dönemde firma sıfır kar elde eder. Sıfır kar olabilmesi için 2. şart sağlanmalıdır)

56 NOT: 1. koşul sağlandığında eğer P>LRAC ise ne olur? Sektöre yeni girişler olmaya devam eder.

57 Endüstri için: kısa dönemde aşırı kar, piyasaya yeni giriş anlamına gelir. Peki sonra ne olur?

58 Aşırı kar vardır. Firma q üretim yapar. Aşırı kardan dolayı arz artar (çünkü, firma ölçeğini büyütüyor ve endüstriye yeni firmalar giriş yapıyor). Yeni Denge, normal kar sağlanınca oluşur. Arzı artmasıyla fiyatlar düşmektedir. Normal kar düzeyinde, fiyat düşüşü durmuştur.

59 Bu şekilde piyasa ve firma fiyatı P1 iken Pd olur. Yeni fiyatta, normal kar vardır. Varsayım: Firmaların maliyet yapıları aynıdır. Her bir firmanın ortalama maliyeti, üretim faktörlerinin alternatif maliyetlerinin toplamına eşittir.

60 Uzun dönemde firma dengesi (P=MR= LRMC = LRAC)

61 Uzun dönemde Endüstri Dengesi: -Tüm firmalar normal kar elde eder. -Dolayısıyla Endüstriye giriş çıkış olmaz. Hem temsili firma hem de endüstri de normal kar elde edilir. -Kısa dönem arz eğrisi artık sağa sola kaymaz. - Kısa dönem arz eğrisiyle piyasa talebini uzun dönem firma dengesi sağlandığında eşitleyen Pd fiyatına, uzun dönem denge fiyatı denir. (P=MR= LRAC)

62 Bir soru Bir firmanın sıfır kar (normal kar) elde etmesine rağmen üretime devam etmesi pek mantıklı değildir? Bunun açıklaması nedir?

63 Ekonomik maliyet: alternatif maliyete eşittir (açık + örtük maliyet) Muhasebe hesabında ise, sadece açık maliyet vardır. Bundan dolayı, muhasebe hesaplarına göre kar yapmasına karşın, ekonomi hesabına göre sıfır kar yapar.

64 UZUN DÖNEM ARZ EĞRİSİ Uzun dönemde yeni girişler olur ve Bu durumda arz artar ve P düşer. Bu değişiklik uzun dönem dengesi sağlanan kadar devam eder. Farklı talep düzeylerindeki uzun dönem denge durumlarının geometrik yerine uzun dönem arz eğrisi denir.

65 S: Uzun dönem arz eğrisinin biçimini, (konumu veya eğimini) ne belirler? Endüstriye yeni firmalar girmesinin girdi fiyatlarını artırıp artırmaması (yani üretim arttıkça firmaların maliyetlerinin artıp artmaması durumu) Yani arz artınca (Q), maliyetler (SRAC ve LRAC) nasıl değişiyor?

66 Soru: Maliyet yapısı farklı 3 firma olsun! Talebin arttığını ve buna bağlı olarak arzın da arttığını düşünelim, (yani üretim artar) Firmanın maliyetleri 1.üretimle birlikte artsın, 2. sabit kalsın, 3. düşsün Kar durumları ne olur?

67 Firmaların maliyet yapıları aynı değilse; Bu farklılıktan dolayı kısa dönemde; bir kısmı aşırı kar yaparken, bir kısmı normal kar, hatta bir kısmı zarar yapabilir. Ancak uzun dönemde; meydana gelen geçişler neticesinde, denge tekrar normal kar sağlanarak tesis edilecektir.

68 Firmaların maliyet yapıları aynı Artan maliyet durumu: değilse; Üretim faktörleri fiyatlarının yükselmesi sonucunda Sabit maliyet durumu: Üretim faktörleri fiyatlarının sabit olması sonucunda Azalan maliyet durumu: Pozitif dışsallık sonucu maliyetlerin azalması durumunda

69 Artan Maliyetli Endüstrilerde Endüstri Uzun Dönem Dengesi AeAe: uzun dönem endüstri arz eğrisi

70 Talep artsın ve T2 olsun. Piyasa fiyatı P2 olur ve aşırı kar oluşur. Bu durum, firma ölçeğinin büyümesine ve yeni girişlerin artmasına dolayısıyla Arzın artmasına neden olur

71 Piyasa Arz eğrisi sağa kayınca, (A2A2), yeni denge P3 te oluşur.

72 Arz artınca, üretim faktörleri fiyatları artar. Bundan dolayı, maliyetler de artmıştır. İlk duruma göre, piyasa fiyatı da P1P3 kadar artmıştır. Bu artış, üretim faktörleri fiyat artışı kaynaklı maliyetlerindeki artışa eşittir. (üretim maliyetlerdeki artış dolayısıyla LAC eğrisi yukarı, SMC ise sola kayar) Yani, firmalar, bu maliyet artışını karşılayacak kadar fiyat artımına gitmiştir. Artık NORMAL Kar sağlanmaktadır

73 AeAe eğrisi, endüstri arz eğrisi olup, uzun dönemde endüstriye yeni katılan firmaların LAC eğrilerinin minimum noktalarının seyrini gösterir. Yani, maliyetlerin arttığını gösterir.

74 Sabit Maliyetli Endüstrilerde Endüstri Uzun Dönem Dengesi

75 Talep artınca, fiyat P2 olur. Aşırı kar oluşur. Ölçek artar ve yeni girişler olur. Arz eğrisi A2A2 olur. Maliyetler sabittir. Arz artınca, fiyat tekrar ilk haline geri döner

76 Firma üretimi de ilk halini alır, ancak Piyasa üretimi artar. Çünkü piyasaya yeni girişler olmuştur. Normal kar vardır. Uzun dönem Endüstri arz eğrisi, AeAe dir. Aynı fiyattan istenildiği kadar arz edilebilir demektir. Yani sabittir. Değişmez. LAC lerin min noktalarının seyrini verir.

77 Azalan Maliyetli Endüstrilerde Endüstri Uzun Dönem Dengesi

78 Talep artsın. Fiyat P2 olur. AŞIRI KARI GÖRENLER PİYASAYA girer. Arz eğrisi sağa kayar. PİYASAYA HER YENİ GİRİŞ FİYATLARI DÜŞÜRÜR. Firma açısından pozitif dışsallık firma maliyetlerini düşürür. Ve LAC ve SMC aşağı kayar. Yeni fiyat, P3 olur.

79 Piyasaya GİRİŞLER, NORMAL KAR sağlandığında biter. Yeni fiyat P3, ilk fiyatın altındadır (çünkü maliyetler düşen bir yapıdadır). Bu fiyatta üretim, q 3 olur. Bu da ilk üretimin üstündedir. AeAe eğrisi, endüstri eğrisidir. Yeni katılan firmaların LAC eğrilerinin min noktalarının seyrini verir.

80 Maliyetler düştüğü için, firma arzı ve buna bağlı olarak piyasa arzı (artan maliyet örneğine göre) çok daha fazla artar. Ve P ilk seviyesinden aşağıya düşer.

81 Uzun dönem Arz esnekliği P Artan maliyet esl>0 (Qve P aynı yönde hareket ediyor) Üretim artar ve P de artar çünkü firma maliyeti arttı. Sabit maliyet esl=sonsuz artıyor yada azalıyor (P değişmeden Q düzeyi Q Azalan maliyet esl<0 (Qve P ters yönde hareket ediyor. Üretim artar, P ise düşer çünkü firma maliyeti düştü. ) 81

82 12. BÖLÜM Arz gecikmesi, Statik bekleyiş, Dengenin İstikrarı: Örümcek Ağı Bir malın fiyatı değişince arz ve talep miktarı değişir. Ancak gerçek hayatta çoğu zaman arz gecikmesi (supply lag) vardır. T döneminde arz edilen malın miktarı malın önceki dönemlerdeki fiyatına bağlı olarak değişir. T-1 dönemindeki ne kadar arpa ekileceği, t döneminde ürünün fiyatının ne olacağıyla ilgili bekleyişe göre değişir. Beklentiler önemlidir. Yani, piyasa dengesinin istikrarında bekleyişler önem arz etmektedir.

83 12. Bölüm Arz gecikmesi, Statik bekleyiş, Dengenin İstikrarı: Örümcek Ağı Örümcek ağı teoreminde; çiftçilerin t-1 döneminde geçerli olan fiyatın bir sonraki dönem fiyatı olacağını bekledikleri varsayılır. Bekleyişlerin böylece şekillenmesi varsayımına, statik bekleyiş denir (safca bekleyiş-naive expectation). Üç tür denge vardır: sürekli, istikrarlı, istikrarsız

84 İstikrarlı (dengeye yönelik) AA nın mutlak eğimi daha fazla (esnekliği daha azdır). dalgalanma Yani üretici fiyat değişimine çok fazla tepki vermiyor. Bu durumda dengeye gidilir. Çiftçi, üretim miktarının önceki yılın fiyatına göre belirler.

85 İstikrarlı (dengeye yönelik) dalgalanma Önceki yıl fiyatı Po idi. Çiftçi Q1 kadar üretti. Ancak bu yıl talep fiyatı P1 oldu. Bir sonraki yılda ise: önceki yıl P artışından dolayı çiftçi üretimini Q2 yaptı.

86 İstikrarsız (dengeden uzaklaşan) dalgalanma AA nın mutlak eğimi daha küçüktür (esnekliği daha fazladır). Bu durumda dengeden uzaklaşılır. Çiftçi, üretim miktarının önceki yılın fiyatına göre belirler.

87 İstikrarsız (dengeden uzaklaşan) dalgalanma Çiftçi, üretim miktarının önceki yılın fiyatına göre belirler. Önceki yıl fiyatı P1. bu yıl üretim Q2. ancak arz fiyatı fazlası var. Bu bu gelecek yıl üretimin düşmesine neden olur ve üretim gelecek yıl Q3 e düşer.

88 AA nın mutlak eğimi DD ile aynı. Sürekli dalgalanma

89 Teoremin Eksik Yanları Çiftçiler sürekli geçmişe bakarlar. Hata yapabilirler. Ancak bu hatalarını sürdürmeye devam ederler. Yani hatalarından ders almazlar. Oysa gerçek hayatta uyanık bir çiftçi, cari dönemde ürün bol iken P nin düşük olacağını, takip eden dönemde ise herkesin daha az üretim yapacağını tahmin ederek kendisi üretimini artırır. Bu bekleyiş türüne Rasyonel beklentiler denir.

90 Tam Rekabette Etkinlik P1 P e Po E P1EPo toplam fazladır. Tüketici+üretici fazlası O Q

91 Toplam Fazla Toplam fazla max iken hangi durumlar geçerlidir: Tüketici fazlası max: Yani mallar en fazla yarar sağlayan bireyler tarafından kullanılmıştır. (Bölüşümdeki etkinlik) Üretici Fazlası max: Yani mallar en düşük maliyetle üretim yapan firmalar tarafından üretildi. (üretimde etkinlik) Ayrıca: Doğru mallar doğru miktarda üretildi. (Dağılımda etkinlik)

92 P Taban P1 Fiyat P* A B E K C F Tam Rekabette Etkinlik E S Taban fiyat olursa: tüketici fazlası ABC iken A ya düşer; üretici fazlası DEF iken DEB e yükselir. D M CF=Dara kaybı (toplam fazlada meydana gelen azalma) D O Q d Q

93 P P* A B E K C F Tam Rekabette Etkinlik E S Tavan fiyat olursa: tüketici fazlası ABC iken ABE ye yükselir; üretici fazlası DEF iken D ye düşer. Tavan P2 Fiyat D M CF=Dara kaybı (toplam fazlada meydana gelen azalma) D O Q d Q

94 Bu açıdan bakıldığında, tam rekabette piyasa mekanizması hakim iken etkinlik sağlanır ve dara kaybı sıfır olur.

95 P P1 A B H C Vergilendirmede Etkinlik S1 S Devlet HG kadar vergi koysun: tüketici P1 TL öder, üretici P2 TL kazanır. Fark ise devlete vergi olarak aktarılır. P2 P* E D G F K D Bu durumda tüketici fazlası A ya; üretici fazlası D ye düşer. Devlet ise BE kadar vergi alır. Dara kaybı: CF O Q d Q d Q