ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ"

Transkript

1 ÇUKUROV ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSNS TEZİ ylin KURMN ÇEŞİTLİ EKSTRKSİYON YÖNTEMLERİ İLE KÖMÜRDEN KÜL İÇERİĞİ ZLTILMIŞ EKSTRKTLRIN HZIRLNMSI KİMY NBİLİM DLI DN, 2006

2 ÖZ YÜKSEK LİSNS ÇEŞİTLİ EKSTRKSİYON YÖNTEMLERİ İLE KÖMÜRDEN KÜL İÇERİĞİ ZLTILMIŞ EKSTRKTLRIN HZIRLNMSI ylin KURMN ÇUKUROV ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KİMY NBİLİM DLI Dnışmn : Prof.Dr. E.Sultn GİRY Yıl: 2006, Syf: 111 Jüri : Prof.Dr. E. Sultn GİRY Prof.Dr. Okty ERBTUR Prof.Dr. Mesut NIL Dört Türk Kömürü (iki itümlü kömür ve iki linyit), ultrsonik nyod NMP/CS2 (1:1 v/v) ve NMP/ED (17:1 v/v) krışımı ile ylnız NMP ve NMP/ED krışımı ile geri soğutuu ltınd kyntılrk, kül içeriği oldukç zltılmış ekstrkt elde edilmeye çlışılmıştır. Çözüü ile şişirmenin, ekstrksiyon önesi sitle işlemden geçirmenin, polr çözüülerin ve sıklığın ekstrksiyon verimi üzerine etkisi inelenmiştir. Ekstrksiyonlrd kullnıln tüm kömürler, NMP ve ED ile şişirildikten sonr, ekstrkte edilmişlerdir. ynı zmnd, FT-IR nlizleri ile ekstrktın krkteristik ypısı hkkınd nitel ilgi edinilmeye çlışılmıştır. ED içinde şişme ornının en yüksek olduğu ve ED ile şişirilmiş kömürlerin ekstrksiyon verimlerinde- özellikle düşük rnklı kömürler için- rtış gözlenmiştir. Od koşullrınd NMP/CS2 krışımı ile ekstrksiyon yönteminin itümlü kömürler için çok iyi ir yöntem olmsın rğmen, düşük rnklı kömürler için NMP/ED krışımı ile GSK ekstrksiyonunun dh iyi ir yöntem olduğu elirlenmiştir.ed ile şişirilmiş Som linyitinin NMP/ED ile GSK ekstrksiyonund yklşık %53 ekstrksiyon verimi ile en yüksek ekstrsiyon verimi elde edilmiştir. sitlerle ön işlem görmüş linyitlerin ekstrksiyon veriminde önemli ir rtış gözlenmiştir. Tüm ekstrksiyon koşullrı için, ekstrksiyon sonrsı geri kznıln ktı ekstrktın %0.02 den 0.96 y değişen ornlrd kül içeriğine ship olduğu elirlendi. nhtr kelimeler: N-Metil-2-Pirrolidon, Etilendimin, çözüü ekstrksiyonu, külsüz kömür, çözüü ile şişirme I

3 BSTRCT MS PRODUCING SHLESS COL EXTRCTS VI DIFFERENT EXTRCTION METHODS ylin KURMN DEPRTMENT OF CHEMISTRY INSTITUTE OF NTURL ND PPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROV Supervisor : Doç.Dr. E.Sultn GİRY Yer: 2006, Pges:111 Jury: Prof.Dr. E. Sultn GİRY Prof.Dr. Okty ERBTUR Prof.Dr. Mesut NIL To produe shless ol, three kind of extrtion methods were pplied. Four Turkish ols (two ituminous nd two rown ols) were extrted with NMP/CS2 (1:1 v/v) nd NMP/ED (17:1 v/v) mixed solvents t room onditions nd with NMP lone nd NMP/ED mixed solvent under reflux. To otin ny effet of solvent swelling on extrtion yield, the ols were extrted t sme onditions fter swelling with NMP nd ED. lso, qulittive informtion regrding the struturl hrteristi of extrt ws otined y FT-IR nlysis. The results hve indited tht swelling rtio ws higher in ED nd the extrtion yields generlly inresed fter swelling with ED, espeilly for rown ols. NMP/ED mixed solvent ws found etter solvent for low-rnked ols under reflux onditions thn NMP/CS2 t room temperture while for itiminous ol NMP/CS2 mix were etter solvent t room onditions. The extrtion of ED swollen Som ol with NMP/ED mixed solvent under reflux gve n extrtion yield of out 53 % whih ws the highest extrtion yield t ll extrtion onditions, suggesting the useful effet of solvent swelling nd het during the reflux. While the rw lignites gve lower extrtion yield in ll ses, signifint inrese in extrtion yield were oserved for id treted ligites. Following the extrtion, the solid extrts were produed n sh ontent rnging from %0.02 to % 0.96 for ll extrtion onditions. KeyWords: N-Methyl-2-pyrrolidinone, Ethylenedimine, solvent ekstrtion, shless ol, solvent swelling II

4 TEŞEKKÜR Tez çlışmlrım süresine ypmış olduğum rştırmlrd eni yönlendiren, ilgilerini enimle pylşn ve n her zmn güvenen, dnışmn hom syın Prof.Dr. E. Sultn Giry teşekkürlerimi sunuyorum. Lortur çlışmlrımd enden yrdımlrını esirgemeyen rş.gör. Özgür Sönmez e, rş. Gör. Murt Türk e, Dr. rif Hesenov ve tüm lortur rkdşlrım teşekkür ederim. Çlışmlrım oyun mddi ve mnevi desteklerini her zmn ynımd hissettiğim ileme, sevgili lm ysun KURMN, ğeyim dullh KURMN şt olmk üzere, ütün krdeşlerime ve eni her zmn destekleyen çok sevgili dostum dulkdir KIN ve tüm rkdşlrım sonsuz teşekkürlerimi sunrım. III

5 İÇİNDEKİLER SYF ÖZ...I BSTRCT...II TEŞEKKÜR...III İÇİNDEKİLER...IV ÇİZELGELER DİZİNİ...VIII ŞEKİLLER DİZİNİ...IX SİMGE VE KISLTMLR...XI 1.GİRİŞ Teori Kömürlerin oluşumu ve Kimysl ypısı Kömürün sınıflndırılmsı Kömürün Mkromoleküler Ypısı ve Önerilen Model Ypılr Kömürün Kimysl Ypısını rştırmd Kullnıln Yygın Yöntemler Kömürün Sıvılştırılmsı (1). Doğrudn Sıvılştırm Çözüü Ekstrksiyonu Kömürün sıvılştırm Önesi Ön İşlemden Geçirilmesi Kömürün Orgnik Çözüülerle şişirilmesi Kömürün Deminerlizsyonu/Desülfürizsyonu Temiz Kömür Çlışmlrının Önemi Temiz Kömür Özellikleri Temiz Kömür Çlışmlrınd kullnıln Çözüüler ve Özellikleri ÖNCEKİ ÇLIŞMLR MTERYL ve METOD Mteryl Kömür Örneğinin Seçimi...31 IV

6 Kullnıln Kimysllr Metod Ekstrksiyonlrd Kullnılk Kömür Örneklerinin Hzırlnmsı Ekstrksiyonlrd Kullnılk Şişirilmiş Kömür Örneklerinin Hzırlnmsı (1). NMP ile Şişirilmiş Kömür Örneklerinin Hzırlnmsı (2). ED ile Şişirilmiş kömür örneklerinin Hzırlnmsı (3). sit ile İşlem Görmüş Kömür Örneklerinin Hzırlnmsı Çözüü Ekstrksiyonu Ultrsonik Bnyod NMP/CS 2 ve NMP/ED Çözüü Krışımlrı ile Ekstrksiyon (1). Ultrsonik Bnyod NMP/CS 2 Krışımı ile Ekstrksiyon (2). Utrsonik Bnyod NMP/ED Krışımı ile Ekstrksiyon Geri Soğutuu ltınd NMP ve NMP/ED Krışımı ile Kyntm (1).Geri Soğutuu ltınd NMP ile Kyntm (2). Geri Soğutuu ltınd NMP/ED krışımı ile Kyntm Rektörde Isıl Ekstrksiyon (1). NMP ile Rektörde Isıl Ekstrksiyon (2). NMP/ED Krışımı ile Rektörde Isıl Ekstrksiyon Ktı Ekstrktın Geri Kznılmsı Ktı ekstrktın Kül Tyini Kömür Örneklerinin FT-IR nlizleri...38 V

7 Kömür Örneklerinin NMP ve ED İçinde Şişme Ornlrının Belirlenmesi Hesplmlr BULGULR ve TRTIŞM Kömür Örneklerinin Ekstrksiyonlrındn Elde Edilen Toplm Dönüşüm Miktrlrının değerlendirilmesi NMP/CS 2 ve NMP/ED ile USE Ekstrksiyonu Çözüü ile şişirmenin NMP/CS 2 ve NMP/ED ile USE Ekstrksiyonu üzerine etkisi NMP ve NMP/ED ile GSKekstrksiyonu Çözüü ile Şişirmenin NMP ve NMP/ED ile GSK Ekstrksiyonu Üzerine Etkisi NMP ve NMP/ED ile Rektörde ısıl Ekstrksiyon Orgnik sitlerle Ön İşlem Görmüş Kömürlerin NMP/CS 2 ve NMP/ED ile USE Sonuçlrı Orgnik sitlerle Ön İşlem Görmüş Kömürlerin NMP ve NMP/ED ile GSK Sonuçlrı Kömürlerin NMP ve ED İçinde Şişme Ornlrı Ktı Ekstrktın Geri Kznımı ve Kül Miktrlrı Kömürlerin FT-IR Spektrumlrının İnelenmesi Orgnik sitlerle ön İşlem Görmüş Som Kömürüne it FT-IR Spektrumunun İnelenmesi SONUÇLR Zonguldk Kömürüne it Sonuçlr Krdon Kömürüne it Sonuçlr Çyırhn Kömürüne it Sonuçlr Som Kömürüne it Sonuçlr ÖNERİLER...66 KYNKLR...67 ÖZGEÇMİŞ...75 VI

8 EK - Hesplmlr...76 EKB- FT-IR Spektrumlrı...77 VII

9 ÇİZELGELER DİZİNİ SYF Çizelge 1.1. Kömürlerin STM ye göre sınıflndırılmsı...7 Çizelge 1.2. HyperCol için gerekli özellikler...21 Çizelge 3.1. Kömürlerin k nliz sonuçlrı...31 Çizelge 4.1. Kömür örneklerinin çeşitli ekstrksiyon yöntemlerinde elde edilen toplm dönüşüm miktrlrı...41 Çizelge 4.2. Kömür örneklerinin çeşitli ekstrksiyon yöntemlerinde elde edilen ekstrkt kül miktrlrı...57 Çizelge 4.3. Orgnik sitlerle ön işlem görmüş Som orijinl kömürünün kül Miktrlrı...58 VIII

10 ŞEKİLLER DİZİNİ SYF Şekil 1.1. Kömürleşme Sürei...4 Şekil 1.2. Given trfındn önerilen model ypı...9 Şekil 1.3. Wiser trfındn önerilen model ypı...10 Şekil 1.4. Shinn trfındn önerilen model ypı...11 Şekil 1.5. Hidrojen trnsfer reksiyonlrının şemtik gösterimi...14 Şekil 1.6. Şişmenin şemtik gösterimi...16 Şekil 1.7. N-Metil-2-Pirrolidon (NMP)...21 Şekil 3.1. Ultrsonik nyo ekstrksiyon şemsı...35 Şekil 3.2. GSK ekstrksiyon şemsı...36 Şekil 4.1. Çözüü ile şişirmenin Zonguldk kömürünün NMP/CS 2 ve NMP/ED krışımı ile USE verimi üzerine etkisi...42 Şekil 4.2. Çözüü ile şişirmenin Krdon kömürünün NMP/CS 2 ve NMP/ED krışımı ile USE verimi üzerine etkisi...43 Şekil 4.3. Çözüü ile şişirmenin Çyırhn kömürünün NMP/CS 2 ve NMP/ED krışımı ile USE verimi üzerine etkisi...44 Şekil 4.4. Çözüü ile şişirmenin Som kömürünün NMP/CS 2 ve NMP/ED krışımı ile USE verimi üzerine etkisi...44 Şekil 4.5. Çözüü ile şişirmenin Zonguldk kömürünün NMP ve NMP/ED krışımı ile GSK verimi üzerine etkisi...46 Şekil 4.6. Çözüü ile şişirmenin Krdon kömürünün NMP ve NMP/ED krışımı ile GSK verimi üzerine etkisi...47 Şekil 4.7. Çözüü ile şişirmenin Çyırhn kömürünün NMP ve NMP/ED krışımı ile GSK verimi üzerine etkisi...48 Şekil 4.8. Çözüü ile şişirmenin Som kömürünün NMP ve NMP/ED krışımı ile GSK verimi üzerine etkisi...48 Şekil 4.9. Formik sit ile ön işlemden geçirmenin Som kömürünün NMP/CS 2 ve NMP/ED krışımı ile USE verimi üzerine etkisi...50 Şekil Okslik sit ile ön işlemden geçirmenin Som kömürünün NMP/CS 2 ve NMP/ED krışımı ile USE verimi üzerine etkisi...50 IX

11 Şekil Kömürün sit ile işlemden geçmesi esnsınd gerçekleşen meknizm Şekil Formik sit ile ön işlemden geçirmenin Som kömürünün NMP ve NMP/ED krışımı ile GSK verimi üzerine etkisi...53 Şekil Okslik sit ile ön işlemden geçirmenin Som kömürünün NMP ve NMP/ED krışımı ile GSK verimi üzerine etkisi...53 Şekil M O ile ön işlemden geçirilmiş Som kömürünün NMP/CS 2 krışımı ile USE ekstrksiyonun it FT-IR spektrumu...61 X

12 SİMGELER VE KISLTMLR USE : Ultrsonik nyo ekstrksiyonu GSK : Geri soğutuu ltınd kyntm IE : Isıl ekstrksiyon NMP : N-Metil-2-Pirolidon ED : Etilendimin FT-IR : Fourier Trnsform Infrred Spektroskopy MEOH : Metnol HCl : Hidroklorik sit STM : merin Soiety for Testing nd Mterils ZNG : Zonguldk kömürü KRD : Krdon kömürü ÇYH : Çyırhn kömürü SM : Som kömürü F : Formik sit O : Okzlik sit ZNG-nmp : NMP ile şişirilmiş Zonguldk kömürü ZNG-ed : Ed ile Şişirilmiş Zonguldk kömürü KRD-nmp : NMP ile şişirilmiş Krdon kömürü KRD-ed : Ed ile Şişirilmiş Krdon kömürü ÇYH-nmp : NMP ile şişirilmiş Çyırhn kömürü ÇYH-ed : Ed ile Şişirilmiş Çyırhn kömürü SM-nmp : NMP ile şişirilmiş Som kömürü SM-ed :Ed ile Şişirilmiş Som kömürü SM-0.1 F : 0.1 M Formik sit ile işlem görmüş Som kömürü SM-0.5 F : 0.5 M Formik sit ile işlem görmüş Som kömürü SM-0.1 O : 0.1 M Okzlik sit ile işlem görmüş Som kömürü SM-0.5 O : 0.5 M Okzlik sit ile işlem görmüş Som kömürü XI

13 1.GİRİŞ ylin KURMN 1. GİRİŞ Enerji, hem ekonomik gelişmenin temel direği, hem de insn yşm klitesi için vzgeçilmezdir. Gelişmiş ülkelerde yşm stndrtlrının yükselmesi, enerji tleinin dh d rtmsın neden olmktdır. nk 21. yy d enerji sektörü pek çok sorunl krşı krşıydır. Gelişmiş ülkeler enerji kynklrını çeşitlendirmenin yollrın krken, ekonomik gelişmelerle dünynın enerji ihtiyı hızl rtmktdır. Önümüzdeki 30 yıl içinde, özellikle de gelişmekte oln ülkelerin enerji tleinin yılınd gelişmekte oln ülkelerde, 1,4 milyon kişinin hl elektrik kullnmıyor olk olmsın rğmen -%70 ornınd rtğı thmin edilmektedir (IE, 2002). Bu ihtiyı krşılmk için de, düny hiç ir enerji kynğının, özellikle de fosil ykıtlr içinde rezervi en fzl oln kömürün, gözrdı edilmesi mümkün değildir. Yenileneilir enerji kynklrının rolünün dh d rtğı ydsınmz olmkl erer, unlrın geliştirilmesi için önlerinde hl prtik ve ekonomik prolemler vrdır. Bu nedenle diğer ykıtlr ve özellikle de elektrik üretiminde en önemli yeri oln kömür, u nlmd geleekte de önemli ir rol üstleneektir. Bunlrın ynı sır, düny ynı zmnd dh temiz enerji ve dh z kirlilik istemektedir. Bu d genel olrk fosil ykıtlrın, özel olrk d kömürün u kirlilikteki rolünün sorgulmsın neden olmktdır. Dünynın, linyit gii düşük rnklı kömür rezervi, itümlü kömür rezervinden çok dh fzldır. nk, u düşük rnklı kömürlerin çok z ir kısmı, düşük plstikleşme özellikleri ve düşük ısıl değerleri nedeniyle kok üretimi vey elektrik üretiminde kullnılilmektedir. Türkiye de elektrik enerjisinin %32 si kömürden elde edilmektedir ve ülkemizin yklşık 3x10 9 ton oln kömür rezervinin önemli ir kısmını linyitler oluşturmktdır (www. Hui.gov.tr.). Yüksek kül, nem ve kükürt içermeleri nedeniyle klitesiz kömürler diye tnımlnilen u kömürler, ykıldıklrınd vey elektrik üretmek üzere gzlştırıldıklrınd önemli çevre sorunlrın neden olmktdırlr. Bunlr, yüksek ornlrd nem, kül ve kükürt içermeleri nedeniyle klitesiz kul edilmektedir. Bu nedenle; Türkiye, enerji üretimi için kömür ithl etmek zorund oln ir ülkedir. Bu kömürlerin uygun yöntemlerle külden ve 1

14 1.GİRİŞ ylin KURMN kükürtten rındırılmsı, hem unlrın enerji üretiminde güvenle ve verimli olrk kullnılmsını hem de ülke ekonomisine ktkı sğlyktır. Enerji üretiminde, ir gz triününde kömürün doğrudn ykılmsı ile CO 2 emisyonu yüksek olduğu gii elde edilen enerji de o denli küçük olmktdır. nk, ir kömürün gz triününde ykılmdn öne minerl mddelerinin (kül) önemli ir kısmının uzklştırılmış olmsı gerekir. Bu, hem triün ltlrınd erezyon ve korozyonun önlenmesini sğlr, hem de ykm gzlrın emisyon düşürüü zı işlemlerin uygulnmsı zorunluluğunu ortdn kldırır. vustrly d sit ve zlr kullnılrk kömüre uygulnn ön işlemlerle külü uzklştırılmış çok temiz kömür (Ultr Clen Col) hzırlnmıştır. nk u işlem sonund kömürde hl %0,1-0,5 kül (kömürün gz triününe verilmesine engel olk düzeyde) olduğu görülmüştür. Son yıllrd Jpony d HyperCol olrk isimlendirilen ve gz triünlerinde doğrudn kullnılk külsüz kömür hzırlnmsınd, mliyetin dh d düşürülmesine yrdımı olk endüstriyel çözüüler ısıl ekstrksiyon işleminde kullnılmıştır. Bu çlışmlrd hedef; >%60 dn fzl ekstrksiyon verimi ve %0,02 den dh z kül içeren kömür hzırlmk olmuştur. HyperCol, diğer ekstrksiyon çlışmlrınd elde edilen ktrnımsı ekstrktlrın ksine, kömür gii tozsu ir ypıy shiptir. Mevut çlışmd Krdon ve Zonguldk itümlü kömürleri ile Çyırhn ve Som düşük rnklı kömürlerinden külsüz kömür hzırlnmsınd, frklı orgnik çözüü ve frklı ekstrksiyon yöntemlerinin, ekstrksiyon verimi üzerindeki etkilerinin inelenmesi hedeflenmiştir. Bu çlışm sonund elde edileek kül içeriği zltılmış kömürün, enerji triünlerinde düşük emisyon ve prtikül içeriği ile emniyetle kullnılileek ir ürün olmsı mçlnmıştır. 2

15 1.GİRİŞ ylin KURMN 1.1. Teori Kömürlerin Oluşumu ve Kimysl Ypısı Kömür, her iri değişik kömürleşme dereesine ship, frklı nem ve minerl mdde içeren değişik mdde gruplrındn oluşmuş ir orgnik mteryldir. Bun göre kömür, jeolojik devirlerden kln itkilerin, lglerin ve sporlrın iyolojik ve jeoterml ozunmsı sonuu oluşn heterojen ve kompleks ir mteryldir. Çğlr oyun nem ve minerl mddelerin de etkisiyle çeşitli dönüşümlere uğrmışlrdır. Bu dönüşümlerde ilk ürünün hümik sitler olduğu düşünülmektedir. Bu d zmnl dönüşüme uğryrk sırsıyl tur, linyit, lt itümlü kömür, itümlü kömür ve ntrsit oluşturmuştur (Mott, 1949). Kömür oluşumu iyokimysl ve jeokimysl dımlrd gerçekleşir. Biyokimysl smk itkilerdeki mddelerin kteri fliyetleri sonuu; hidroliz, oksitlenme ve indirgenme süreçlerini kpsyn ozulmlrl, mserl denilen kısımlrını oluşturmlrını içermektedir. Biyokimysl smkt tur oluşumu sırsınd, öne orgnik mddelerden hümik sitler meydn gelir. Hümik sitlerin sidik krkterlerini kyetmeleri sonuu hüminler oluşur. Hümin ve ozunmkt oln orgnik mdde (odun) tur olrk dlndırılmktdır. Jeokimysl dımd ise sınç ve sıklık nedeniyle kömürleşme süreinde frklılıklr olmktdır ki, un kömürleşme dereesi (rnk) denir. Kömürleşme dereesi rttıkç kömürdeki kron ornı rtr, un krşın oksijen ve hidrojen ornı zlır. Böylee kömürün kimysl etkinliği de zlır. 3

16 1.GİRİŞ ylin KURMN CO 2 Humik sitler eoroik neroik Tur neroik Odun Kompozisyon,% Linyit C H O sınç sıklık ve zmn Odun Tur Linyit Suitümlüler Bitümlüler ntrsit romtik ypıd rtış ve oksijen kyı neroik Suitumlüler ntrsit neroik Bitümlüler Şekil 1.1. Kömürleşme süreinin şemtik gösterimi (Speight, 1983) Kömür elirli miktrd kron, hidrojen, oksijen ve z miktrlrd zot ile kükürdü elirli ornlrd içeren ir orgnik mddedir. Bu mddenin kron iskeleti ve u iskelete oksijen, hidrojen, zot ve kükürt tomlrının nsıl ğlndığı önemlidir. Kömürdeki vrlığı düşünülen molekül tipleri, unlrın üyüklükleri, molekül ğırlıklrı, ısı, ktlizör ve çözüü krşısındki dvrnışlrı çok önemlidir. Kömür içerisindeki zot, genellikle romtik heterosiklik ypılrd, pirolik ve piridinik şekillerde sırsıyl eş hlklı ve ltı hlklı ypılr şeklinde ulunur (Vn Krevelen, 1961; Berkowitz, 1985; Given, 1984; Burhill ve Welh, 1989). Kömür içerisindeki kükürt, hem orgnik hem de inorgnik şekilde mevuttur. İnorgnik kükürt genelde pirit şeklinde, z ir miktrı ise sülftlr şeklinde ulunur. 4

17 1.GİRİŞ ylin KURMN Orgnik kükürt ise tiyofenik heterosiklik ve liftik sülfitler şeklinde ulunur (Hytsu ve rk., 1978). Kömür içerisindeki oksijen miktrı kömürün dereesine göre değişir. Kömürün kömürleşme dereesi yükseldikçe oksijen içeriği zlır (Mott, ; Retofsky, 1982). Kömürdeki kron hem romtik, hem liftik içimdedir. romtik kron ornı, kömürün kömürleşme dereesine ğlı olrk yklşık %50 den (linyitlerde), % 86 y kdr (z uçuu itümlü kömürlerde) rtr (Whitehurst, 1980) Kömürün Sınıflndırılmsı Kömür, kimysl ve fiziksel özellikleri kımındn iririnden frklı oln mddelerin oluşturduğu heterojen ir ypıddır. Kömürü oluşturn u frklı mddeler, geniş ir rlığı kpsmktdır. Kömürün orgnik ileşenlerine orgnik ypıı vey mserl denir. Türleri nk mikroskop ile ypıln inelemelerle yırt edilir ve vitrinit, liptinit (eksinit) ve inertinit olmk üzere üç n gru yrılır (ICCP, Uluslrrsı Kömür Petrolojisi Komitesi, 1963 ). Vitrinit gruu mserller, hümik mddelerin kömürleşme ürünüdürler. Vitrinitler, ligninlerin (itkilerin kök, gövde ve yprklrı) linyitleri ve ltitümlü kömürleri oluşturduğu süreç içerisindeki değişimi sırsınd oluşur (Hther, 1990). Liptinitler (eksinit) protein, selüloz ve diğer hidrokronlrın kterilerle ozulmsı sonuu oluşn, polrize ışığı ynsıtm dereesi en düşük oln mserl gruudur (Kryiğit, 1998). İnertinitler, hidrojene fkir, kron zengindirler ve polrize ışığı en fzl ynsıtn mserl gruudurlr. Vitrinit gii ligninden, selülozlrdn ve mntrlrdn oluşur; fkt oluşum süreçleri değişiktir. Kömür, özellikleri ve dolyısıyl uygulm lnlrı çok geniş ir rlıkt yer ln oldukç krmşık, heterojen ir ktı olduğundn kömürün tmmen nliz edilip tnımlnilmesi çok zmn ln ve oldukç phlı oln ir işlemdir. Bu nedenle kömürler için ir sınıflndırm sistemi çok uzun süren çlışmlr sonund 5

18 1.GİRİŞ ylin KURMN geliştirileilmiştir. Kömürler için, değişik mçlr uygun olrk, ilimsel ve tiri olmk üzere, iki çeşit sınıflndırm yöntemi oluşturulmuştur. Kömürlerin Uluslrrsı (İSO) sınıflndırmsı, kömürlerin sit sttiksel gruplndırılmsını ess lır. Kimysl nliz ve denemeler için ortk yöntemler kullnılmsını önerir. STM sınıflndırmsı, kuru, minerl mddesiz sit kron, uçuu mdde ornlrı ve ısıl değerleri göz önüne lınrk ypılmıştır. Çizelge 1.1 de kömürlerin STM ye göre sınıflndırılmsı verilmiştir. En yygın kömür sınıflndırm yöntemi kömürün kron içeriğine göre ypılmktdır. Düşük rnklı ir kömürden yüksek rnklı ir kömüre göre sırlm şöyledir: linyit, ltitümlü kömür, yüksek uçuulu ltitümlü kömür, ort uçuulu ltitümlü kömür, düşük uçuulu itümlü kömür ve ntrsit. Bitümlü kömürler, yüksek kloriferik değere shiptir nk, dh yüksek rnktki kömürler nispeten dh düşük klorifik değerleree shiptir. Elementel kompozisyon kömür rnkın ğlı olrk değişiklik gösterir. Düşük rnklı kömürlerin hidrojen içeriği (<80%C) kron içeriğinin rtışı ile değişmeden klır yd çok z zlır. Hluki, kron içeriği u değerin üstündeki yüksek rnklı ir kömürde, hidrojenlerin yeniden dğılımı sonuu, syı keskin ir içimde düşmeye şlr. Kron içeriği 88 % in üstündeki ir kömür için oksijen içeriği de düşmeye şlr. Bunun ynı sır, oksijenli fonksiyonel gruplrın doğsı d kömür rnkı ile irlikte değişir. Düşük rnklı ir kömürde, oksijen; kroksilik sitlerden, eterler, esterler, fenoller ve kinonlr kdr çeşitli foksiyonel gruplrd mevuttur. Rnk rtışı ile irlikte, eter, kroksilik sit gruplrın syısınd ir zlm olurken; ort rnklı ir kömürde fenollerin syısınd ir rtış olur. Ve sonund, yüksek rnklı ir kömürde oksijen, üyük ölçüde kinon ve fenol ypılrınd mevut hle gelir. Kömür ypıy ğlı önemli miktrd su d içerir. Su içeriği genellikle kömür rnkın ve kömür orijinine ğlı olrk değişir (düşük rnklı ir kömür dh yüksek su içeriğine shiptir) (Opprksit, 2003). 6

19 1.GİRİŞ ylin KURMN Çizelge 1.1. Kömürlerin STM ye Göre Sınıflndırılmsı Sınıf Grup Sit Kron (kmmg) Uçuu Mdde (kmmg) Isıl Değer Btu/l, (nmmg) ntrsit ntrsit %>98 %<2 Metntrsit Semi- ntrsit %92-98 %86-92 %2-8 %8-14 Bitümlü Düşük uçuulu %78-86 %14-22 Ort uçuulu %69-78 %22-31 Yüksek uçuulu Yüksek uçuulu B Yüksek uçuulu C %<69 %>31 > lt Bitümlü lt Bitümlü lt Bitümlü B lt Bitümlü C Linyit Linyit Linyit B Kuru minerl mddeli z göre <6300 Nemli minerl mddeli z göre Kömürün Mkromoleküler Ypısı ve Önerilen Kömür Model Ypılrı Kömür, moleküler ğırlık ve ypı çısındn çok çeşitli küçük moleküllerin ir polimerik krışımıdır. Tüm kron tomlrının yklşık %70 i romtik hlkddır nk hidrojen tomlrının sdee %23 ü romtik kron tomlrın ğlıdır. Bu ileşiklerin molekül ğırlıklrı in üzerindedir. Oksijen, kükürt 7

20 1.GİRİŞ ylin KURMN ve zot, orijinl molekülde -OH, -CO, -COOH, -NH 2, -CN, -S, -SH gii fonksiyonel gruplr hlinde ulunur. Kömürün orgnik kısmı, mkromoleküllerin ir ileşimidir ve moleküllerin kimysl ypılrının ilinmesi, heterojen mterylin ileşiminin ydınltılmsı ve kömür reksiyonlrını nlmk için önemlidir. Kömürün heterojen özelliği moleküler ypısını tnımlmd zorluklr neden olmktdır. Bunun ir sonuu olrk d kömürün moleküler ypısı hkkınd ir çok rştırm ypılmsın rğmen ir çok soru hlen çözülemeden durmktdır. Kömürün moleküler ypısı, kömürün çözüü ile ekstrksiyonu yd ısı ile oln etkileşimi sonuund rektivitesindeki ve ürün dğılımındki değişiklikler ile çıklnmy çlışılmktdır. Fkt, kömürün moleküler ypısı ve doğsı tm olrk nlşılmış değildir (lino, 2000). Kömürün moleküler ypısını tnımlmk için; Fonksiyonel gruplr, heterotomlr, romtik ve liftik gruplrın syısı, tipi ve dğılımı, romtik gruplr rsındki köprülü ypılrın dğılımı, Mkromoleküler ypıdki çprz ğlnmlr gii ilgilere ihtiyç vrdır. Kömür mkromoleküllerinin krkterizsyonu ve yrımı oldukç zordur. Kömürün moleküler ypısı için iki tür model ypı önerilmektedir. Bu modeller kovlent ve kovlent olmyn modellerdir (Nishiok, 2001). Kovlent moleküler ypı dh yygın olrk kul edilmektedir. Bu modelde kömür molekülleri metil, eter ve sülfit köprüleri gii kovlent ğlrl irirlerine çprz olrk ğlnmktdırlr (Juntgen ve rk., 1984). Böyle kömürler çözüülerde çok z çözünmekte ve düşük molekül ğırlıklı mddeler ğ ypısı içinde sıkı tutulmktdırlr. Kovlent ğ modeli şğıdki vrsyımlr temel lınrk önerilmiştir: 1) Kömür, pridin gii orgnik çözüüler ile mumele edildiğinde şişer ve esneklik kznır (Brenner, 1986). Bu d sdee ğ ypının vrlığını gösterirken kovlent ypı hkkınd ilgi vermemektedir (Iino 2000). 8

21 1.GİRİŞ ylin KURMN 2) Kömürün üyük ir kısmı genelde herhngi ir çözüüde, htt pridin gii çok iyi çözüüler kullnıldığınd ile çözünmemektedir (Brenner ve Lrsen, 1982). Fkt, zı çözüü krışımlrı ile %60 dn dh fzl ir ekstrksiyon verimi elde edileilmiştir (Iino, 1988). 3) Çözüü ile şişmiş kömürlerin 1 H-NMR lrı ile ypıln çlışmlrı sonuund iki tip proton olduğu elirlenmiştir. ğ ypıdn kynklnn hreketsiz protonlr ve çözüüde çözünen moleküllerden kynklnn hreketli protonlr (Deryshire ve Mrze, 1989). NMR ölçümleriyle frklı hreketliliğe ship eş tür proton olduğu sptnmıştır (Yng ve Lrsen, 1993). Kovlent olmyn modelde, kömür molekülleri irirlerine moleküller rsı ğlr ile çprz olrk ğlnmışlrdır. Bu moleküller rsı kuvvetler, hidrojen ğlrı, Π- Π etkileşimleri, yük trnsfer etkileşimleri, London kuvvetleri ve iyonik kuvvetlerdir. Bu etkileşimler üyük ornd kömürün rnkın ğlıdır. Kömürün kimysl özelliliğini elirleyen ise hngi modelin dh skın olduğudur (Nishiok, 1990; Lrsen, 1990; Nishiok, 1992). Kömürün orgnik ypısını çıklmk için irçok model önerilmiştir d Given trfındn önerilen model, ir vey iki üyeli hlklr, pridin tipi hlklr, kinonlr, hidroksil ve kronil gruplrını içermektedir. Şekil 1.2 de Given trfındn önerilen model gösterilmiştir (Given, 1960). O OH OH OH O OH N OH O CH 3 OH O H 3 C Şekil 1.2. Given Trfındn Önerilen Model Ypı N 9

22 1.GİRİŞ ylin KURMN Wiser trfındn öne sürülen model ise metilen ve eter köprüleri ile irirlerine ğlnmış küçük romtik hlklr içermektedir (Wiser, 1973). Şekil 1.3 de Wiser trfındn önerilen model ypı verilmiştir. OH SH OH OH H H H O S C C C C O S H H O H OH NH 2 O OH S CH 3 H H H C H CH 3 H C H S C H C H O O N O C OH H N OH H H C C H H H OH C H O OH CH 3 H C H O OH OH OH Şekil 1.3. Wiser Trfındn Önerilen Model Ypı 1984 de Shinn, kömür sıvılştırm çlışmlrındn elde ettiği ilgilerden yrrlnrk, kömürdeki fonksiyonel gruplrı, romtik ve liftik gruplrın dğılımını gösteren ir çlışm ypmıştır (Shinn, 1984). Şekil 1.4 de Shinn trfındn önerilen model ypı verilmiştir. 10

23 1.GİRİŞ ylin KURMN N HO OH OH O O O OH O O OH CH O 3 CH 3 OH S N O OH O OH O OH O S O CH 3 HO C O O N OH OH OH O OH O O N OH O OH O CH CH 3 O H N O O O H OH O CH 3 S OH O OH NH OH O OH O O OH C H 3 H N O O O O SH O OH N H 2 O O OH O O O S N OH O O H S N H HN O OH OH OH Şekil 1.4. Shinn Trfındn Önerilen Model Ypı Kömürün Kimysl Ypısını rştırmd Kullnıln Yygın Yöntemler Kömürler üzerinde ypıln rştırmlrın önemli ir kısmı kömürlerin kimysl ypılrının tnımlnilmesine yöneliktir. Kömürün ypısl krkterizsyonu kömürün etkin ir şekilde kullnılmsınd çok önemlidir. Kömürün kimysl ypısını orjinl ktı hlinde ineleyeileek fiziksel yöntemler sınırlı olup, u yöntemlerden elde edilen ulgulrın orijinl ypı hkkınd ilgi vermesi imknsızdır. Bu nedenle ypı tyini konusundki çlışmlr, ess olrk kömürlerin sıvılştırılmsı y d çeşitli kimysl tepkimelerle çözünür hle getirilmesini temel lmktdır Kömürün Sıvılştırılmsı Kömür ile hidroiyodik sit rsındki tepkime sonuu sıvı hidrokronlr elde edilmesi, kömürlerin hidrojenlenerek sıvılştırılmsınd trihsel şlngıç noktsıdır (Berthelot, 1869). nk sıvılştırm olyının endüstriye uygulnilir 11

24 1.GİRİŞ ylin KURMN düzeydeki gelişmeleri 1900 lü yıllrın şlrınd gerçekleşmiş, Bergius 1911 de kömür-yğ krışımlrını yüksek sıklık ve hidrojen sını ltınd sıvılştırmıştır (Wu ve Storh, 1968) ve prosese ilişkin ptenti lmıştır (Bergius ve Billwiller, 1919). Kömür sıvılştırm yöntemleri Doğrudn Sıvılştırm (Piroliz, Çözüü Ekstrksiyonu; Hidrojenleme) ve Dolylı Sıvılştırm (Fisher-Torpsh Sentezi; Metnol Sentezi; Metnol-Benzin Dönüşümü) şeklinde iki n grupt toplnilir (1). Doğrudn Sıvılştırm Doğrudn sıvılştırm genel olrk ir çözüü ortmınd ve hidrojen sını ltınd gerçekleştirilmektedir. Sıvılştırm işleminde iririyle yrış hlinde çeşitli kimysl tepkimeler oluşmktdır. Bunlrın şlılrı ısıl ğ kırılmlrı (termoliz), hidrojenleme, lkil gruplrının n ypıdn kırılrk yrılmsı, mkromoleküler ypıdki ypı irimlerini iririne ğlrın kırılmsı, kükürt giderilmesi, zot giderilmesi, zot giderilmesi, su yrılmsı, hlk çılmlrı ve kondenssyon tepkimeleridir. Reksiyon sırsınd oluşn serest rdikller, kömürün kendi ypısındn vey dış kynklrdn (kullnıln çözüüden, H 2 S vey H 2 den yd çözüü ve H 2 den) hidrojen lrk krrlı hle gelirler (Wiser, 1968). Rdikller, yeterine hidrojenlenemediği durumlrd irirleriyle irleşerek (retrogressive retions) dh üyük molekül ğırlıklı ypılr oluşturur. Bu d istenmeyen ir durumdur (Glen, 1949; Glen ve De Wlt, 1953). Doğrudn sıvılştırmd verimi etkileyen şlı fktörler şunlrdır: ) kömürün niteliği, ) sıklık, ) çözüü, d) ktlizör, e) tepkime gzı Çözüü Ekstrksiyonu Orgnik çözüülerle ypıln çözüü ekstrksiyonu kömürün kimysl ypısını rştırmk için kullnıln ir tekniktir. yrı kömürün çözüü ekstrksiyonu ılımn deneysel koşullrd (tmosferik sınç ltınd) yygın orgnik çözüüler kullnılrk dh z kül içeren temiz kömür dönüşümüne yrdım eder. 12

25 1.GİRİŞ ylin KURMN İlk sistemtik çözüü ekstrksiyonu 1860 yılınd De Mrsilly trfındn gerçekleştrilmiştir. Benzen, lkol, eter, kloroform ve krondisülfür kynm sıklıklrınd kullnılmıştır ve ekstrksiyon sonund kömürün koklşm özelliğini kyettiği elirlenmiştir yılınd Bedson, pridin ile kömürün %20 sini; Vignon ise 1914 yılınd kinolin ile koklşilen ir kömürün %50 sini eksrkte edeilmiştir. Kömür/çözüü ilişkisi çok krmşıktır ve ekstrksiyon verimi çözüünün ve kömürün doğsın olduğu kdr ekstrksiyon koşullrın d ğlıdır (Bhole, 2002). Fiziksel özelliklerine göre çeşitli çözüülerin ekstrksiyon verimi üzerindeki etkileri inelenmiştir. nk u çlışmlr, sdee çözüünün özelliklerinin değil ynı zmnd kullnıln kömürün özelliklerinin de çözüünün ekstrksiyon güünü etkilediğini göstermiştir. Çözüünün iki özelliği; yüzey gerilimi ve iç sınç kömür ekstrksiyonund etkili olmktdır. nk düşük rnklı kömürlerin primer liftik minler ve enzeri çözüülerle ekstrksiyonund çözüü güünü zot tomu üzerinde ulunn ir çift eşleşmemiş elektronun vrlığının etkilediği görülmüştür (Vn Krevelen, 1993). Pek çok rştırmı, kömürün kimysl ypısını inelemek için, spesifik ve spesifik olmyn ekstrksiyon çlışmlrınd, pridin, etnol, kloroform, metnol, lkil enzenler, enzen, seton ve dietileter gii sırdn orgnik çözüüleri kullnmışlrdır (Oele, 1951). Bu gii çözüüler kullnıldığınd kömürden sdee kömür mtriksi içinde kln mteryeller lınırken; pridin, zı heterosiklik zlr vey primer liftik minler kullnıldığınd verimin %35-40 dolylrınd olduğu gözlenmiştir. Bu çözüülerin kömürü etkin ir şekilde çözme güü zot vey oksijen tomu üzerinde ulunn eşleşmemiş elektronlrındn olduğu düşünülmektedir nk yinede tmmen u görüşle u durumu izh etmek güçtür. İyi ir çözüünün dim eşleşmemiş ir çift elektronu oln oksijen vey zot tomu içeren ileşiklerden oluştuğu ve lkil gruplrın vrlığının çözüü güünü zlttığı ileri sürülmüştür. En çok terih edilen çözüülerin metilene ğlı en z ir tne primer mino grup içeren pridin gii heterosiklik zlrdn oluştuğu elirtilmiştir (Dryden, 1950; 1951; 1952). 13

26 1.GİRİŞ ylin KURMN Kömürlerin çözüü ekstrksiyonu, tm ir çözüü etkisinin ynı sır kesin ve geri dönüşümsüz moleküler değişimlerin de olilmesi nedeniyle, ılımlı ir kimysl dönüşüm olrk değerlendirileilir. Çözüülerle ypıln ekstrksiyon genellikle sıklık ve hidrojen gzı vrlığınd ypıldığındn elirgin ir moleküler değişim söz konusu olktır. Çözüü ekstrksiyonund, kömürü çözeileek, kömür yüzeyinde dğılrk hidrojen trnsferini sğlyk ve oluşn küçük molekül ğırlıklı ürünlerin kömürün mkromoleküler örgüsü dışın çıkrileek çözüüler kullnılır (Gorin, 1981). Dolyısıyl, ir çözüüden, kömürle yüzeysel etkileşiminin yüksek düzeyde olmsı, koly hidrojen vereilmesi, dehidrojene olmuş çözüünün koly tekrr hidrojene olilmesi gii özellikler istenir. Kömür Molekülleri Çözüü Hidrojen Kömür Molekülleri Şekil 1.5. Hidrojen trnsfer reksiyonlrının şemtik gösterimi (Stok, 1986) Sıvılştırm çözüülerini genel olrk; ypılrınd doğrudn hidrojen verenler (Hydrogen donor) ve hidrojeni şk kynktn lıp ktrnlr (Hydrogen shuttler) olrk iki sınıf yırmk mümkündür (Bokrth 1983; Chwl ve rk., 1989). Doğrudn sıvılştırm proseslerinde, kömürden elde dilen sıvılr d çözüü olrk kullnılır. Bunlr, iki ile dört rsınd kondense hlklı hidrokron ileşikleri içerir ve hidrojeni lıp verme de çok etkindirler (Bokrth, 1983; Gorty, 1989; sullivn, 1980). Kömür kynklı çözüüler çoğunlukl C sıklık rsınd kullnılırlr (Rudnik ve Whitehurst, 1981). Proseste kullnıln kömür kynklı çözüü prosese tekrr döndürülürken hidrojenlenerek tekrr etkinliği 14

27 1.GİRİŞ ylin KURMN rtırılır (Kuhlmnn ve rk., 1986; Rudnik ve Whitehurst, 1981, Sto ve rk.,1991; Moroni, 1986). Nftlin, metilnftlin, fenntern ve ntrsen gii ileşikler model ktrıı çözüü olrk ir çok rştırmd kullnılmıştır. Genelde üç kondense hlklılrın (fenntren, ntrsen) nftlinden dh etkin olduğu gözlenmiştir (Bokrth, 1983). Yüksek rnklı kömürlerde, α- ve β-nftol un her ikisi de oldukç etkili çözüülerdir, nk yrı itümlü kömürlerde β-nftol fenntrenden dh z verim sğlr ve α-nftol kömürün %83 ünü ekstrkte etmektedir. Fenntren gii hlklı ileşiklerin ort rnklı itümlü kömürlerin ekstrksiyonund çok etkili olduğu ulunmuştur (Herdy, 1966; Orhin, 1951). Kömür ekstrksiyonund kullnıln çözüülerin zılrının etkinlik sırsı şu şekildedir:nftlin>tetrlin>pridin>nilin>m-kresol>fenol.yrı;petrol frksiyonlrı gii zı kömür frksiyonlrı d çözüü olrk kullnılmıştır (Hond ve rk,1973, Ymd, 1974; rit, 1976; Hond, 1979; Hond, 1980). ntrsen yğı ve hidrojenlenmiş ntrsen yğı d çözüü olrk kullnılmıştır (Dvies, 1977; Rusin; 1977). Ekstrksiyon önesi ön ısıtm ypıldığınd kömür çözünürlüğünün ve ekstrksiyon veriminin rttığı gözlenmiştir. Bu ön ısıtmnın sınırı kömürün yumuşmy şldığı sıklık olrk elirlenmiştir (Quhi, 1961;Kroger, 1960; Neuerg, 1987). Kömür yumuşm (nk dekompozisyonun henüz şlmdığı) sıklığın kdr ısıtıldığınd ypısı gevşer ve hem şişme hem de çözüülerle ekstrksiyon verimi rtr. Bu işlem için gerekli sıklık rlığı 350 C ile 400 C rsınddır. Çözüülerin hidrojen vermeleri yd ktrmlrının ynı sır kömür ypılrını etkin ir şekilde çözmeleri de çok önemlidir. Çözüülerin, kömürün mkromoleküler ypısı içinde tutuklnmış göreeli olrk dh küçük moleküler ypılrı çözmesi ile oluşk oşluklr, çözüü içinde çözülmüş ktlizör ön ileşiklerinin ulşmsı kolylşır (Hwk ve Hites Lue, 1965; rtok ve rk; 1992). yrı ısıl prçlnmlrl oluşn ktif rdikllerin de çözünmesi nedeniyle yeniden polimerleşme tepkimelerinin engelleneeği düşünülmektedir (Gorin, 1981). 15

28 1.GİRİŞ ylin KURMN Hidrojen verii çözüülerin ir şk etkisi de kömür ypılrını şişirerek mkromoleküler ypının çözüü ve içinde çözünmüş ktlizör ön ileşikleri ile dh fzl etkileşmesini sğlmsıdır (Eser ve rk; 1991). Kinolin ve primer minlerin solvsyon etkilerinin ynı sır, kömür ypısındki oldukç kuvvetli ğlrın kırılmsın d rılık ettikleri ileri sürülmektedir. (Kzimi ve rk.,1985; Togy ve rk., 1987) Kömürlerin Sıvılştırm Önesi Ön İşlemden Geçirilmesi Kömürün Orgnik Çözüülerle Şişirilmesi Çözüü ile şişirme tekniği, kömürün moleküler ypısını rştırmd kullnıln yygın yöntemlerden iridir. Şişmenin oyutu, kömür ile çözüü rsındki etkileşimlerin üyüklüğü ve çprz ğ (ros-link) yoğunluğu ile kontrol edileilir. Kömür iyi nükleofil çözüülerle mumele edildiğinde, kömür molekülleri rsındki etkileşimler kırılır ve kömür ile çözüü rsınd yeni etkileşimler oluşur. Şekil 1.6 d kömürün çözüü ile şişmesi şemtik olrk gösterilmiştir. Şekil 1.6. Şişmenin Şemtik Gösterimi (Miur, 2000) Kömürün şişmesi polr ve polr olmyn çözüülerde frklı şekilde gerçekleşmektedir. polr olmyn çözüülerde kömürün şişmesi, kömürün mkromoleküler ypısı ve çözüü rsındki dispersiyon kuvvetlerinin etkileşimleri sonuund olmktdır. Pridin ve minli polr çözüülerdeki kömürün şişmesi, 16

29 1.GİRİŞ ylin KURMN kömür molekülleri ve çözüü rsınd meydn gelen hidrojen ğlrındn kynklnmktdır. Bzik özelliğinden dolyı pridin, çözüü ile şişme deneylerinde kullnıln en yygın çözüüdür. Kömürün çözüüde şişmesi için oluşn hidrojen ğlrının çprz ğlnmsı gerekmektedir (Ndji ve rk., 1993). Brnner ve rk. kömürün pridin içinde şişmesi sırsınd, kömürün msı ypıdn plstik ypıy geçtiğini öne sürmüşlerdir (Brnner, 1985). Kömür iyi nükleofilik çözüüler ile mumele edildiğinde kömür molekülleri irirlerinden yrılır ve kömür ile çözüü rsınd yeni ğlr oluşur. Çözüü uzklştırıldıktn sonr ile u ypısl değişimler sit klmktdır. Bunun sonuu olrk kömürün şişirilmeden öneki ve sonrki ypılrı iririnden frklı olmktdır. Şişme sırsınd kömür-kömür etkileşimleri zyıfldığındn kömür dh düşük serest enerjiye ship olmktdır. Şişme ile irlikte kömür mtriksi dh esnek ve dh z irleşik ypıy ship olmktdır. Bu d kömürün rektivitesini rtırmktdır. Uygun çözüülerin kullnılmsı hlinde kömürün çözünürlüğü iki şmd gerçekleşmektedir. Birini smkt, çözüü, kömür mtriksi içine difüz olrk, kovlent olmyn kömür-kömür ğlrını kırrk yerine kömür-çözüü kovlent olmyn ğlrını oluşturur. Bu d kömürün şişmesine neden olur. İkini smkt ise şişen kömür çözüü içinde çözünür. Kömürdeki hidrojen ğının önemi, çözüü ile şişme ve ektrksiyon çlışmlrı sonuund nlşılmıştır. Kömür şişirme çlışmlrınd kullnıln çözüü, hem çok iyi polrize olilmeli hem de iyi hidrojen ğı ypilmelidir. Pridin, Tetrhidrofurn (THF) ve Dimetilsülfoksit (DMSO) gii zik çözüüler kömür molekülleri rsındki hidrojen ğlrını kırrk, çözii ile kömür rsınd yeni hidrojen ğlrı oluştururlr. Bunun sonuund d kömür şişer (Lrsen, 1996). Kömür ile çözüü rsındki hidrojen ğı ne kdr güçlü ise, şişme ornı d o kdr fzl olktır. Kömürdeki OH gruplrı enzen ve toluen ile OH-Π tipi zyıf hidrojen ğlrı ypr, u nedenle, polr olmyn çözüülerde kömürün şişme ornı düşüktür. Kömür-çözüü rsındki hidrojen ğının kuvvetinin rtmsı, kömürün siklo hekznon ve THF gii çözüülerde şişme ornını rtırır. Pridin ve NMP gii çözüüler ise, kömür ile güçlü -OH-N tipi hidrojen ğı 17

30 1.GİRİŞ ylin KURMN oluşturduğundn u iki çözüüdeki şişme ornı en fzl olrk elirlenmiştir (Chen ve rk, 1998) Kömürün Deminerlizsyonu / Desülfürizsyonu Bütün kömür türleri yrrlı ynıı mddelerin ynısır şk mddeler de içerirler. Kömür içinde ulunn inorgnik mddeler ynm esnsınd oksitlenerek ve prçlnrk geride genellikle oksitlerden oluşn ir rtık ırkmktdır. Bu rtığ Kömürün Külü ve külün oluşmsın neden oln inorgnik mddeye de Kömürün minerl Mdde İçeriği dı verilmektedir. Kömürler %5 den %40 değişen ornlrd kül içerine ship olilmektedir. Kömürde ulunn elli şlı minerl mddeler; krontlr: Klsit (CCO 3 ), Dolomit (CCO 3.MgCO 3 ), ptit (9CO.3P 2 O 5.CF 2 ); Mgnetit (Fe 3 O 4 ) ve Hemtit (Fe 2 O 3 ); Kurtz ( SiO 2 ); Klorit (NCl, KCl); kil minerlleri (l 2 O 3.2SiO 2.2H 2 O); sülfit (FeS 2 ) ve sülftlr (CSO 4 ) şeklindedir (Nelson, 1953). Kömürdeki u kül ornı, kömürün istenmeyen içeriğidir. y ykm önesinde y d ykm esnsınd zltılmlı vey kömürden tmmen uzklştırılmlıdır (Cowry, 1963). Bunun ir çok nedeni vrdır: ) Kül ornı rttıkç kömürün ynmsı zorlşmkt ve elirli ir kül ornındn sonr tmmen durmktdır. ) Kül ornı rttıkç, kömür ynıı mdde ornı zlmkt ve un ğlı olrk kömürün ısıl değeri düşmektedir. ) Fzl kül, kömür vey kok kullnıln rektörlerin kpsitelerinin düşmesine neden olmktdır. d) Fzl kül, yüksek fırınd fzl kok kullnılmsın neden olmktdır e) Fzl kül, kömür nkliye msrflrını rtırmktdır. Kömürün deminerlize edilmesiyle hem kül hem de inorgnik kükürt ileşenleri uzklşilir. Kömürün deminerlizsyon/desüfürizsyonu hem sulu zik çözeltilerle (sodyum kront vey sodyum hidroksit) (Meyers, 1979; 18

31 1.GİRİŞ ylin KURMN Vsilkos, 1984) hem de oksidsyon rektifleri (mesel ferrik sülft, ferrik klorür, hidrojen peroksit) (Boron, 1985; Prssssrkih, 1989; Kr ve Ceyln, 1997; Chung,1983) kullnılrk ypılilmektedir. Bu yöntemler inorgnik kükürt ileşenlerini uzklştırmd etkili olurken, orgnik kükürt ileşenlerini gidereilmek için sodyum metoksit, ve sodyum enzoksit ve sodyum ütoksit kullnılmktdır (Prssssrkih, 1996). Kömürün sidik çözeltilerle yıknmsı sdee ykm işleminde uygun ir ykıt dönüşmesine yrdımı olmkl klmyıp, ynı zmnd kömürün çözünürlük ve koklşm gii özelliklerinin de iyileşmesine yrdımı olmktdır (Opprksit ve Sroni, 2002). nk, özellikle düşük rnklı kömürlerin çözünürlük özelliklerinin iyileştirilmesi de istenirse, inert minerllerin uzklştırılmsı gerekir. Bu nedenle kömürde oksijen içeren fonksiyonel gruplrdn i-ktyonik minerl köprülerinin uzklştırılmsı, çözünürlük özelliklerinin iyileştirilmesi için şrttır (Li ve Tknohshi, 2004). Kömürün orgnik sitlerle (formik sit, okslik sit ve metoksisetik sit gii) mumele ederek deminerlizsyonu, kömürün sdee enerji üretim irimlerinde etkin ir şekilde kullnılmsını değil; ynı zmnd, inert minerllerin de uzklştırılmsı nedeniyle, kömürün sıvılşm özelliklerini de iyileştirmektedir. Düşük rnklı kömürlerde, kroksilik sit ve fenolik fonksiyonel gruplr hlinde önemli ölçüde oksijen ulunmktdır. Kroksilik sitler, hem sit hem de tuzlrı (Mg +2, C +2, N +1 ktyonlrı ile) şeklinde ulunmktdır. Böylee kömürde önemli ölçüde [(COO - ) 2 M +2 )] köprüleri mevuttur. sitlerle mumele ederek u çprz ğlrın ozulmsı kömürün çözünürlük özelliklerini önemli ölçüde rtırır (Li., 2003). Temiz Kömür diye tnımlnilen külsüz kömür elde edilmesi çlışmlrınd inorgnik sit ve zlrl kömürden külün uzklştırılmsı çlışmlrı ypılmkl irlikte u işlemler sonund elde edilen ekstrkt hl % 0,1-0,7 ornınd kül içermektedir. 19

32 1.GİRİŞ ylin KURMN Temiz Kömür Çlışmlrının Önemi Kömür önemli ir enerji kynğıdır ve geniş kullnım lnın shiptir. nk, kömür doğrudn ykıldığınd, doğl gz ve petrol gii diğer fosil ykıtlrdn dh fzl, krondioksit (CO 2 ), zot oksit (NO X ) ve kükürt oksit (SO X ) emisyonlrın neden olmktdır. Bu nedenle çevresel fktörler göz önünde tutulrk, 21.yüzyılın enerji ihtiyçlrının krşılnilmesi için kömürden en etkili ir içimde yrrlnmnın ir yolu ulunmlıdır (Tknohshi, 2004). Kömür kullnımının çevresel olrk kul edileilir yolu, kömürün minerl mdde (kül) içeriğinin zltılmsıdır. Son yıllrd çözüü ekstrksiyon yöntemleri kömürden temiz kömür (kül içeriği çok çok z kömür) elde edilmesinde ümit vd eden ir yöntem oluşturmktdır. Bu ğlmd, özellikle yüksek hidrojen sınınd, yüksek sıklık ltınd hidrojen ktrn çözüülerin kullnıldığı geleneksel teknik ekstrksiyon yöntemlerinden frklı olrk, ılımlı deneysel koşullrd (tmosfer sınınd) orgnik çözüüler kullnılrk ypıln çözüü ekstrksiyonu ile kül içeriği çok düşük temiz kömür (Super Clen Col) elde edileilmektedir (Rengnthn, 1987). Temiz kömür, endüstriyel kron ve özel kimysl mdde üretiminin ynı sır temiz ykıt olrk d kullnılilir (Rengnthn ve Zondlo, 1993). Dolyısıyl, temiz kömür, değerli kömür kynklrının kullnımı çısındn özellikle önemlidir Temiz Kömür Özellikleri Çeşitli ekstrksiyon yöntemleri ile elde edilen temiz kömürün en önemli özelliği ekstrktki kül miktrının %0,02 ve dh z olmsıdır. Ekstrkt ypısının ise kömüre enzer tozsu ir ypıd olmsıdır. Sıklığın 400 C nin ltınd olduğu (genellikle od koşullrınd) düşük şınçlrdki ekstrksiyon koşullrı geçerlidir. Ve u şekilde %60 ın üzerinde ir ekstrksiyon verimi elde edileilmektedir (Tknohshi 2002). Tknohshi ve rkdşlrı trfındn ypıln çlışmd elde edilen külsüz kömür HyperCol diye tnımlnmış ve u kömürün özellikleri çizelge 1.2 de verilmiştir. 20

33 1.GİRİŞ ylin KURMN Çizelge 1.2. Hyperol için gerekli özellikler (Tknohshi, 2002). HyperCol SRC* Sıklık ( C) < Bsınç Düşük (N 2 ) Yüksek (H 2 ) Ekstrksiyon verimi (%) >60 >60 EkstrkttkiKül <0,02 <0,3 miktr(%) Ekstrktın ypısı Toz (kömüre enzer) Ktrnımsı * Solvent Refined Col (Çözüü ile rıtılmış/sıvılştırılmış kömür) Temiz Kömür Çlışmlrındn Kullnıln Çözüüler ve Özellikleri Kömürün ekstrksiyonund NMP (N-metil-2-pirrolidinone) kullnılmsı konusund son yıllrd rtn ir ilgi gözlenmektedir (Rengenthn, 1988). Bu ilgi, NMP nin endüstriyel ir çözüü olmsının ynınd, petrol endüstrisinde olefin ve romtiklerin yrılmsı, yğlrın rfine edilmesinde ve endüstrinin diğer dllrınd kullnılmktdır (Kirk, 1982). NMP, kullnımı koly ir çözüüdür... N O CH3 Şekil 1.7. NMP (N-Metil- 2- Pirrolidinone) NMP iyi ir hidrojen ğı lıısı (kseptör) oln polr protik ir çözüüdür ve romtik çekirdeklere krşı ir ilgisi vrdır (Lrsen, 1990). slınd, kömürün tek ir çözüü ile ekstrkte edilmesi, ekstrksiyon verimi çısındn oldukç sınırlıdır (Vn Krevelen, 1993). Bu nedenle, ekstrksiyon verimini rtırmk için çözüü krışımlrı yygın olrk kullnılmıştır (Klotzkin, 1985). NMP nun d 21

34 1.GİRİŞ ylin KURMN ekstrksiyond etkin ir şekilde kullnılmsı krondisülfür (CS 2 ) ile oluşturuln (1:1 v/v) krışımının kullnılmsıyl orty çıkmıştır (lino, 1988). Kömürü iyi şişiren çözüülerin, ekstrksiyon içinde iyi irer çözüü olduğu görülmüştür (Lrsen, 1985). Bu mçl kullnıln ve kömürler için iyi şişirme özelliğine ship olduğu gözlenen ED (Etilendimin) de NMP ile irlikte kullnıldığınd ekstrksiyon veriminin yükseldiği gözlenmiştir (Juentgen, 1984). ED nin kömür için çok iyi ir çözüü olduğu düşünülmektedir. Çünkü, ED, hidrojen ğlrı gii kömürdeki çok özel etkileşimleri ozmktdır (Shiok, 1979; Brenner, 1983). Çözüü ekstrksiyonu ortmın zı ktkı mddelerinin eklenmesinin de ekstrksiyon verimini rtırdığı gözlenmiştir. Bu ktkı mddeleri, tetrmetil monyum sett (TM), tetrsiyno etilen (TCNE), 7,7,8,8-tetrsiynokinodimetn (TCNQ), 1,4-fenilendimin (p-pd), gii tipik elektron-donor yd elektron kseptör ileşiklerdir (Chen ve Iino, 2001). Od şrtlrınd NMP/CS 2 çözüü sistemine TCNE eklenmesinin ekstrksiyon verimini %59.4 den %84.6 y rtırdığı gözlenmiştir (Iino, 2000). TCNE, üyük ornd pridinde çözünür ekstrkt içeren kömürler için oldukç etkilidir (Tknohshi ve Iino, 1993). Temiz, özellikleri iyileştirilmiş ekstrktlr hzırlmk mıyl şk çözüüler de kullnılmıştır. Bu çözüüler, kinolin (350 C) (Ouhi,1989), 1- metilnftlin ve tetrlin (350 C) (Miur, 1998; 2001), krol yğı ve kreosote yğı (350 C) (Miur, 2001) dır. Ekonomik tiri üretime geçildiğinde uygun ve geri dönüştürüleilen çözüülerin kullnılmsı gerekir. yrı çözüü olrk kullnıln mddelerin hidrojen kynğı olmmsı gerekir, çünkü u tür çözüler kullnıldığınd CO 2 emisyonunun önüne geçilmesi mümkün değildir. 22

35 2. ÖNCEKİ ÇLIŞMLR ylin KURMN 2. ÖNCEKİ ÇLIŞMLR De Mrsilly (1860), ilk çözüü ekstrksiyonunu gerçekleştirmiştir. Benzen, lkol, eter, kloroform ve krondisülfür kynm sıklıklrınd kullnılmıştır ve ekstrksiyon sonund kömürün koklşm özelliğini kyettiği elirlenmiştir. Kömürlerin sıvılştırılmsınd trihsel şlngıç noktsı Berthelot (1869) trfındn kömür ile hidroiyodik sit rsındki tepkime sonuu sıvı hidrokronlr elde edilmesine dynır (Berthelot, 1869). Bedson (1899), pridin ile kömürün %20 sini ekstrkte etmeyi şrmıştır. Vignon (1914), kinolin ile koklşilen ir kömürün %50 sini ekstrkte edeilmiştir. I.G. Fren lmny d 1940 lrın şınd, geliştirilen sıvılştırm prosesleri ile on iki det sıvılştırm tesisi ile yıld toplm dört milyon ton motor ykıtı üreteilme kpsitesine ulşmıştır (Donth, 1982). Çeşitli rştırmılr yptıklrı çlışmlrd kömürün hidrojenlenmesinde, terml olrk kömürden kopn serest rdikllerin hidrojen kynklrı ile stilize edildiklerini ildirmişlerdir. Hidrojen kynklrı örneğin gz fzı moleküler hidrojen vey hidrojen verii çözüü olilir (Currn, Struk ve Gorin 1966; Currn, Struk ve Gorin 1967; Nevel, 1976). Wiser (1971), kömürün hidrojen gzı, ktlizör ve hidrojen verii çözüülerin ulunduğu ortmd yüksek sıklık ve sınç ltınd sıvı ürünlere dönüştürüleileeğini gösterdi. Frsin ve rkdşlrı (1977), kömürün sıvılştırılmsı sonuu elde edilen ürünleri sıvı kromtogrfisi ile ineleyerek sınıflr yırdılr. Oluşn sıvı ürünlerin içerisinde doymuş ypılr, romtikler, heteroelementler içeren ypılr ve polifenollerin ulunduğunu gördüler. yrı çeşitli çözüülerde çözünürlüklerine göre oluşn ürünleri yğ, sflten, presflten olrk isimlendirdiler. Ertur ve Yürüm (1978), süper kritik gz ekstrksiyonu ile elde edilen ekstrktlrın ypılrını 1 H NMR yöntemiyle inelediler ve enzende çözünmeyen kısımlrın poliromtik örgü ypısınd olduğunu, oldukç yoğun -OH gruplrı içerdiğini gösterdiler. 23

36 2. ÖNCEKİ ÇLIŞMLR ylin KURMN Ertur ve rkdşlrı (1979), zonguldk kömürü ve seyitömer linyitinin pridin özütlerini 1 H ve 13 C NMR spektroskopik yöntemler ile inelemişlerdir ve u kömürlerin ship olduğu kron tomlrının %60 ının romtik ypıd olduğunu, u romtik ypılrın ise düz ve dllnmış liftik süstitiye gruplr ship olduğunu elirlemişleridir. Mrze ve rkdşlrı (1983), %80,7 kron ve % 39,5 uçuu mdde içeriğine ship ir itümlü kömür örneğini od koşullrınd 21 değişik çözüü ile ekstrksiyon verimi ve şişme miktrlrını elirlemişlerdir. Ekstrksiyon ve şişme miktrlrının çözünürlük prmetresinden çok donor syısı ile ir korelsyon içinde olduğunu tespit etmişlerdir. Curtis ve rkdşlrı (1984), kron mgnetik rezonns, proton mgnetik rezonns gii spektroskopik yöntemler ve ktlitik dehidrojensyon ile kömür türevli çözüülerden hidrojen trnsfer miktrını inelemişlerdir. Kömür türevli çözüülerin (hidroromtik ileşikler) her iri için elirlenen kömür sıvı dönüşümü ile çözüünün hidrojen trnsfer edeilme miktrı rsınd ir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir. Lrsen ve rkdşlrı (1985), iki yrı kömürün orijinl ve pridin ekstrktınd rt kln rtığınd, oksijen-sitlenmiş örnekleri ve oksijen-metillenmiş örneklerini hidrojen ğı ypilen ve ypmyn ir seri çözüüde şişirmişlerdir. Polr olmyn çözüülerde orijinl kömürler en z şişme gösteren örnekler olurken pridin ekstrksiyonundn elde edilen rtıklrın en fzl şişme gösterdiğini elirlemişlerdir. Iino ve rkdşlrı (1988), ntrsitten linyitlere kdr frklı rnktki kömürleri od koşullrınd krondisülfür/n-metil-2-pirolidon (CS 2 /NMP) çözüü krışımı ile ekstrkte etmişlerdir. Kron ornı (% ) rlığınd oln 49 frklı itümlü kömürün 29 und %30-%66 rlığınd değişen yüksek ekstrksiyon verimi ve hemen hemen hiç kül içermeyen ekstrkt elde etmişlerdir. ntrsit, suitümlü kömürler ve linyitlerin yüksek ekstrksiyon verimine ship olmdığı ve çözüü krışımlrındn elde edilen ekstrksiyon veriminin, ylnız krondisülfür (CS 2 ) vey ylnız NMP den elde edilen ekstrksiyon veriminden çok dh yüksek olduğunu göstermişlerdir. Bu sinerjinin nedeni pek çık olmmkl irlikte 24

37 2. ÖNCEKİ ÇLIŞMLR ylin KURMN ekstrksiyon sırsınd kömürün şişmesi vey ekstrkt rdikllerinin CS 2 ile kompleks oluşturmsıyl ekstrktın difüzyonundki ir rtışl çıklnilmiştir. Ouhi ve rkdşlrı (1989), ir itümlü kömürü çeşitli sıklıklrd (od, 200 ºC ve 400 ºC) pridinle ekstrkte etmiş, ekstrksiyon sonund, rtık ve orijinl kömürü 400 ºC de nftlinle ısıtmış, u işlem sonund d ürünleri tekrr nftlinle ekstrkte etmişlerdir. Bu işlemlerin sonuund toplm ekstrksiyon veriminin % 50 ivrınd olduğunu elirlemişlerdir. Iino ve rkdşlrı (1989), eş itümlü kömür örneğinin od koşullrınd krondisülfür/ N-metil-2-pirolidon (CS 2 /NMP) çözüü krışımı ile ekstrksiyonu sonund elde ettikleri ekstrkt ve rtıklrı krkterize etmişlerdir. Ekstrktlrı, setond çözünür (S), setond çözünmez-pridinde çözünür (PS) ve pridinde çözünmez (MS) şeklinde frksiyonlrın yırmışlrdır. Pridinde çözünmeyen (MS) frksiyonun en ğır frksiyon olduğunu ve en yüksek oksijen değerine ship olduğunu elirlemişlerdir. Önl ve Ceyln (1995), hidroklorik sit ve sodyum etnot ile ort sıklıkt mumele edilmiş ltı frklı Türk linyitinin klsiyum içeriği, sidik fonksiyonel gruplrı ve kükürt formlrını inelemiş, HCl nin kül gideriminde ve kroksilt gruplrının kroksilik sit formlrın dönüşümünde etkili olduğu nk desülfürizsyond etkili olmdığı nlşılmıştır. Sodyum etnot ın ise kükürt gideriminde etkili fkt kül ve şelt yd tuz formundki ktyon gideriminde (inorgnik gruplr üzerinde) etkili olmdığı nlşılmıştır. Bu durumun, HCl ve Sodyum etnot ın kömürdeki, ester, eter, C-S, C-O gii ğlrın seçimli olrk kırılmsındn ileri geldiği ve öylesi ir işlemin linyitlerin sidik fonksiyonel gruplrınd ir rtışl ve kısmen de ols kömür çözünürlüğü ve desülfürizsyond etkili olduğu nlşılmıştır. Tknohshi ve rkdşlrı (1996), düşük rnklı kömür örneklerini çeşitli çözüülerle od koşullrınd ekstrkte etmiş ve ekstrksiyon verimlerini elirlemişlerdir. Tek ir çözüü kullnılmsı durumund, NMP nin en iyi ekstrksiyon verimine ship (%14.3); çözüü krışımlrı kullnılmsı durumund ise NMP-Metnol (8:2) (%15.3) ve NMP- Su (3:1) (%15.1) krışımlrının en yüksek ekstrksiyon verimine ship çözüü olduğu elirlenmiştir. NMP-CS 2 krışımı 25

Afyon Kocatepe Üniversitesi Özel Sayı Afyon Kocatepe University FEN BİLİMLERİ DERGİSİ 9-14 JOURNAL OF SCIENCE

Afyon Kocatepe Üniversitesi Özel Sayı Afyon Kocatepe University FEN BİLİMLERİ DERGİSİ 9-14 JOURNAL OF SCIENCE Afyon Kotepe Üniversitesi Özel Syı Afyon Kotepe University FEN BİLİMLERİ DERGİSİ 9-14 JOURNAL OF SCIENCE ELEKTROKİNETİK BİRİKTİRME YÖNTEMİYLE Co VE Ti ALAŞIMLARI ÜZERİNE KAPLANAN ÇOK DUVARLI KARBON NANOTÜP/HİDROKSİAPATİT

Detaylı

RASYONEL SAYILAR KESİR ÇEŞİTLERİ. www.unkapani.com.tr. 1. Basit Kesir. olduğuna göre, a, b tamsayı ve b 0 olmak üzere, a şeklindeki ifadelere

RASYONEL SAYILAR KESİR ÇEŞİTLERİ. www.unkapani.com.tr. 1. Basit Kesir. olduğuna göre, a, b tamsayı ve b 0 olmak üzere, a şeklindeki ifadelere RASYONEL SAYILAR, tmsyı ve 0 olmk üzere, şeklindeki ifdelere kesir denir. y kesrin pyı, ye kesrin pydsı denir. Örneğin,,,, kesirdir. kesrinde, py kesir çizgisi pyd, 0, 0 ise 0 0 dır.,, 0, syılrı irer 0

Detaylı

Türkiye VI. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi * HRÜ Ziraat Fakültesi * Bahçe Bitkileri Bölümü * 04-08 Ekim 2011 * Şanlıurfa

Türkiye VI. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi * HRÜ Ziraat Fakültesi * Bahçe Bitkileri Bölümü * 04-08 Ekim 2011 * Şanlıurfa Türkiye VI. Ulusl Bhçe Bitkileri Kongresi * HRÜ Zirt Fkültesi * Bhçe Bitkileri Bölümü * 04-08 Ekim 2011 * Şnlıurf Seçilmiş Bzı Zerdli Genotiplerinin Polen Performnslrının Belirlenmesi Melike ÇETİNBAŞ 1,

Detaylı

B - GERĐLĐM TRAFOLARI:

B - GERĐLĐM TRAFOLARI: ve Seg.Korum_Hldun üyükdor onrım süresinin dh uzun olmsı yrıc rnın izole edilmesini gerektirmesi; rızlnmsı hlinde r tdiltını d gerektireilmesi, v. nedenlerle, özel durumlr dışınd tercih edilmezler. - GERĐLĐM

Detaylı

1. Değişkenler ve Eğriler: Matematiksel Hatırlatma

1. Değişkenler ve Eğriler: Matematiksel Hatırlatma DERS NOTU 01 Son Hli Değildir, tslktır: Ekleme ve Düzenlemeler Ypılck BİR SOSYAL BİLİM OLARAK İKTİSAT VE TEMEL KAVRAMLAR 1 Bugünki dersin işleniş plnı: 1. Değişkenler ve Eğriler: Mtemtiksel Htırltm...

Detaylı

İÇİNDEKİLER ORAN VE ORANTI... 267-278... 01-06 KESİR PROBLEMLERİ... 279-288... 01-05 HAVUZ VE İŞ PROBLEMLERİ... 289-298... 01-06

İÇİNDEKİLER ORAN VE ORANTI... 267-278... 01-06 KESİR PROBLEMLERİ... 279-288... 01-05 HAVUZ VE İŞ PROBLEMLERİ... 289-298... 01-06 PROBLEMLER İÇİNDEKİLER Syf No Test No ORAN VE ORANTI... 267-278... 01-06 KESİR PROBLEMLERİ... 279-288... 01-05 HAVUZ VE İŞ PROBLEMLERİ... 289-298... 01-06 SAYI PROBLEMLERİ... 299-314... 01-08 YAŞ PROBLEMLERİ...

Detaylı

TG 10 ÖABT KİMYA. KAMU PERSONEL SEÇME SINAVI ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ KİMYA ÖĞRETMENLİĞİ 29 Haziran 2014 Pazar

TG 10 ÖABT KİMYA. KAMU PERSONEL SEÇME SINAVI ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ KİMYA ÖĞRETMENLİĞİ 29 Haziran 2014 Pazar KAMU PERSONEL SEÇME SINAVI ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ KİMYA ÖĞRETMENLİĞİ 9 Hzirn 4 Pzr TG ÖABT KİMYA Bu testlerin her hkkı sklıdır. Hngi mçl olurs olsun, testlerin tmmının vey bir kısmının İhtiyç Yyıncılık

Detaylı

ELEKTRĐK MOTORLARI ve SÜRÜCÜLERĐ DERS 03

ELEKTRĐK MOTORLARI ve SÜRÜCÜLERĐ DERS 03 ELEĐ MOOLA ve SÜÜCÜLEĐ DES 03 Özer ŞENYU Mrt 0 ELEĐ MOOLA ve SÜÜCÜLEĐ DA MOOLANN ELEĐ DEE MODELLEĐ E AAEĐSĐLEĐ ENDÜĐ DEESĐ MODELĐ Endüviye uygulnn gerilim (), zıt emk (E), endüvi srgı direni () ile temsil

Detaylı

4- SAYISAL İNTEGRAL. c ϵ R olmak üzere F(x) fonksiyonunun türevi f(x) ise ( F (x) = f(x) ); denir. f(x) fonksiyonu [a,b] R için sürekli ise;

4- SAYISAL İNTEGRAL. c ϵ R olmak üzere F(x) fonksiyonunun türevi f(x) ise ( F (x) = f(x) ); denir. f(x) fonksiyonu [a,b] R için sürekli ise; 4- SAYISAL İNTEGRAL c ϵ R olmk üzere F() onksiyonunun türevi () ise ( F () = () ); Z ` A d F ` c eşitliğindeki F()+c idesine, () onksiyonunun elirsiz integrli denir. () onksiyonu [,] R için sürekli ise;

Detaylı

Bazı Sert Çekirdekli Meyve Türlerinde Çiçek Tozu Çimlenmesi ve Çim Borusu Uzunluğunun Çoklu Regresyon Yöntemi ile Modellenmesi

Bazı Sert Çekirdekli Meyve Türlerinde Çiçek Tozu Çimlenmesi ve Çim Borusu Uzunluğunun Çoklu Regresyon Yöntemi ile Modellenmesi Süleymn Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Cilt 19, Syı 3, 92-97, 2015 Süleymn Demirel University Journl of Nturl nd Applied Sciences Volume 19, Issue 3, 92-97, 2015 DOI: 10.19113/sdufed.04496

Detaylı

DENEY 6. İki Kapılı Devreler

DENEY 6. İki Kapılı Devreler 004 hr ULUDĞ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FKÜLTESİ ELEKTRİKELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ ÖLÜMÜ ELN04 Elektrik Devreleri Lorturı II 004 hr DENEY 6 İki Kpılı Devreler Deneyi Ypnın Değerlendirme dı Soydı : Ön Hzırlık

Detaylı

İŞ ETKİ ÇİZGİSİ TEOREMİ. Balıkesir Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Müh. Bölümü Balıkesir, TÜRKİYE THEOREM OF WORK INFLUENCE LINE

İŞ ETKİ ÇİZGİSİ TEOREMİ. Balıkesir Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Müh. Bölümü Balıkesir, TÜRKİYE THEOREM OF WORK INFLUENCE LINE BAÜ Fen Bil. Enst. Dergisi (006).8. İŞ ETKİ ÇİZGİSİ TEOREMİ Scit OĞUZ, Perihn (Krkulk) EFE Blıkesir Üniversitesi Mühendislik Mimrlık Fkültesi İnşt Müh. Bölümü Blıkesir, TÜRKİYE ÖZET Bu çlışmd İş Etki Çizgisi

Detaylı

KİMYASAL TEPKİMELERDE ISI

KİMYASAL TEPKİMELERDE ISI www.kimyhom.om KİMYASAL TEPKİMELERDE ISI ENDOTERMİK ve EKZOTERMİK TEPKİMELER Kâğıdın ynrken ısı verdiğini, suyun uhrlşırken ısı ldığını hepimiz iliriz. Bu tepkimelerdeki gii, diğer kimysl ve fiziksel tepkimeler

Detaylı

"DEMOKRATİK KATILIM PLATFORMU" TARAFINDAN 49. TÜRKİYE JEOLOJİ KURULTAYI SIRASINDA YAPILMIŞ OLAN ANKETİN SONUÇLARI VE DEĞERLENDİRMESİ

DEMOKRATİK KATILIM PLATFORMU TARAFINDAN 49. TÜRKİYE JEOLOJİ KURULTAYI SIRASINDA YAPILMIŞ OLAN ANKETİN SONUÇLARI VE DEĞERLENDİRMESİ "DEMOKRATİK KATILIM PLATFORMU" TARAFINDAN 49. TÜRKİYE JEOLOJİ KURULTAYI SIRASINDA YAPILMIŞ OLAN ANKETİN SONUÇLARI VE DEĞERLENDİRMESİ "DEMOKRATİK KATILIM PLATFORMU" trfındn 49, Türkiye Jeoloji Kurultyı

Detaylı

Yüksek sayıda makalelerin sırrı

Yüksek sayıda makalelerin sırrı Yüksek syıd mklelerin sırrı Prof. Dr. Metin Blcı Türk ilim cmisının 2010 yılınd en çok yyın yptığı ilk 10 ilimsel derginin nlizini yptı. Bun göre toplm 21.529 mklenin %10 unun çok düşük düzeyde ve üstelik

Detaylı

Anadolu Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü. Doç. Dr. Nil ARAS ENM411 Tesis Planlaması 2015-2016 Güz Dönemi

Anadolu Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü. Doç. Dr. Nil ARAS ENM411 Tesis Planlaması 2015-2016 Güz Dönemi Andolu Üniversitesi Mühendislik Fkültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Doç. Dr. Nil ARAS ENM411 Tesis Plnlmsı 2015-2016 Güz Dönemi 2 Tesis (fcility) Tesis : Belli bir iş için kurulmuş ypı Tesis etmek :

Detaylı

ASİT-BAZ TEORİSİ. (TİTRASYON) Prof. Dr. Mustafa DEMİR. M.DEMİR(ADU) ASİT-BAZ TEORİSİ (titrasyon) 1

ASİT-BAZ TEORİSİ. (TİTRASYON) Prof. Dr. Mustafa DEMİR. M.DEMİR(ADU) ASİT-BAZ TEORİSİ (titrasyon) 1 ASİT-BAZ TEORİSİ (TİTRASYON) Prof. Dr. Mustf DEMİR M.DEMİR(ADU) 009-05-ASİT-BAZ TEORİSİ (titrsyon) 1 Arhenius (su teorisi) 1990 Asit: Sud iyonlştığınd iyonu veren, bz ise O - iyonu veren mddelerdir. Cl,NO,

Detaylı

Borlanmış AISI 8640 Çeliğinin Abrasif Aşınma Davranışı

Borlanmış AISI 8640 Çeliğinin Abrasif Aşınma Davranışı 6 th Interntionl Advned Tehnologies Symposium (IATS 11), 16-18 My 2011, Elzığ, Turkey Borlnmış AISI 8640 Çeliğinin Arsif Aşınm Dvrnışı Ç. Demirel 1, M. Çetin 2 Krük Üniversitesi, Teknik Eğitim Fkültesi,

Detaylı

ORAN ORANTI ORAN ORANTI ORANTININ ÖZELLİKLERİ ÖRNEK - 1 TANIM. x ve y tamsayıdır. x y

ORAN ORANTI ORAN ORANTI ORANTININ ÖZELLİKLERİ ÖRNEK - 1 TANIM. x ve y tamsayıdır. x y ORAN ORANTI TANIM Anı irimden iki çokluğun iririle krşılştırılmsın orn denir. ornınd ve nı irimden olduğu için nin irimi oktur. ÖRNEK - 1 ve tmsıdır. = ve + = 0 olduğun göre, kçtır? A) 1 B) C) 0 9 D) 1

Detaylı

TEOG. Tam Sayılar ve Mutlak Değer ÇÖZÜM ÖRNEK ÇÖZÜM ÖRNEK TAMSAYILAR MUTLAK DEĞER

TEOG. Tam Sayılar ve Mutlak Değer ÇÖZÜM ÖRNEK ÇÖZÜM ÖRNEK TAMSAYILAR MUTLAK DEĞER TEOG Tm Syılr ve Mutlk Değer TAMSAYILAR Eksi sonsuzdn gelip, rtı sonsuz giden syılr tm syılr denir ve tm syılr kümesi Z ile gösterilir. Z = {...,,, 1,0,1,,,... } Tmsyılr kümesi ikiye yrılır: ) Negtif Tmsyılr:

Detaylı

ÇOKGENLER Çokgenler çokgen Dışbükey (Konveks) ve İçbükey (Konkav) Çokgenler dış- bükey (konveks) çokgen içbükey (konkav) çokgen

ÇOKGENLER Çokgenler çokgen Dışbükey (Konveks) ve İçbükey (Konkav) Çokgenler dış- bükey (konveks) çokgen içbükey (konkav) çokgen ÇONLR Çokgenler rdışık en z üç noktsı doğrusl olmyn, düzlemsel şekillere çokgen denir. Çokgenler kenr syılrın göre isimlendirilirler. Üçgen, dörtgen, beşgen gibi. ışbükey (onveks) ve İçbükey (onkv) Çokgenler

Detaylı

RASYONEL SAYILAR. ÖRNEK: a<0<b<c koşulunu sağlayan a, b, c reel sayıları. tan ımsız. belirsiz. basit kesir

RASYONEL SAYILAR. ÖRNEK: a<0<b<c koşulunu sağlayan a, b, c reel sayıları. tan ımsız. belirsiz. basit kesir RASYONEL SAYILAR 0 ve, Z olmk üzere şeklindeki syılr rsyonel syı denir. 0 0 tn ımsız 0 0 elirsiz 0 sit kesir ileşik kesir Genişletilerek vey sdeleştirilerek elde edilen kesirlere denk kesirler denir. Sıfır

Detaylı

BİTKİSEL ÜRETİMDE ÇİFTLİK GÜBRESİ VE BİYOGAZ KOMPOSTU KULLANIMININ YAYGINLAŞTIRILMASI

BİTKİSEL ÜRETİMDE ÇİFTLİK GÜBRESİ VE BİYOGAZ KOMPOSTU KULLANIMININ YAYGINLAŞTIRILMASI BİTKİSEL ÜRETİMDE ÇİFTLİK GÜBRESİ VE BİYOGAZ KOMPOSTU KULLANIMININ YAYGINLAŞTIRILMASI Yyımlyn: Türk - Almn Biyogz Projesi And Sokk No: 8/6 06580 Çnky, Ankr, Türkiye T: +90 312 466 70 56 T.C. Çevre ve Şehircilik

Detaylı

DENEY 2 Wheatstone Köprüsü

DENEY 2 Wheatstone Köprüsü 0-05 Güz ULUDĞ ÜNİESİTESİ MÜHENDİSLİK FKÜLTESİ ELEKTİK-ELEKTONİK MÜHENDİSLİĞİ ÖLÜMÜ EEM0 Elektrik Devreleri Lorturı I 0-05 DENEY Whetstone Köprüsü Deneyi Ypnın Değerlendirme dı Soydı : Deney Sonuçlrı (0/00)

Detaylı

SAYILARIN ÇÖZÜMLENMESĐ ve BASAMAK KAVRAMI

SAYILARIN ÇÖZÜMLENMESĐ ve BASAMAK KAVRAMI YILLAR 00 00 004 00 006 007 008 009 010 011 ÖSS-YGS - 1 - - 1-1 1 SAYILARIN ÇÖZÜMLENMESĐ ve BASAMAK KAVRAMI,b,c,d birer rkm olmk üzere ( 0) b = 10 + b bc = 100+10+b bc = 100+10b+c bcd =1000+100b+10c+d

Detaylı

İntegral Uygulamaları

İntegral Uygulamaları İntegrl Uygulmlrı Yzr Prof.Dr. Vkıf CAFEROV ÜNİTE Amçlr Bu üniteyi çlıştıktn sonr; düzlemsel ln ve dönel cisimlerin cimlerinin elirli integrl yrdımı ile esplnileceğini, küre, koni ve kesik koninin cim

Detaylı

BOYUT ANALİZİ- (DIMENSIONAL ANALYSIS)

BOYUT ANALİZİ- (DIMENSIONAL ANALYSIS) BOYU ANAİZİ- (IMENSIONA ANAYSIS Boyut nlizi deneysel ölçümlerde ğımlı ve ğımsız deney değişkenleri rsındki krmşık ifdeleri elirlemekte kullnıln ir yöntemdir. eneylerde ölçülen tüm fiziksel üyüklükler temel

Detaylı

Liderlik ve Yönetim Tarzı Raporu

Liderlik ve Yönetim Tarzı Raporu Liderlik ve Yönetim Trzı Rporu Myıs 15 GİZLİ Liderlik ve Yönetim Trzı Rporu Giriş Myıs 15 Giriş LYTR, yönetii seçimi ve yönetim eerileri geliştirme ile ilgili kişilik konulrın odklnır. Bu rpor, profesyonel

Detaylı

2005 ÖSS BASIN KOPYASI SAYISAL BÖLÜM BU BÖLÜMDE CEVAPLAYACAĞINIZ TOPLAM SORU SAYISI 90 DIR. Matematiksel İlişkilerden Yararlanma Gücü,

2005 ÖSS BASIN KOPYASI SAYISAL BÖLÜM BU BÖLÜMDE CEVAPLAYACAĞINIZ TOPLAM SORU SAYISI 90 DIR. Matematiksel İlişkilerden Yararlanma Gücü, 005 ÖSS SIN KPYSI SYISL ÖLÜM İKKT! U ÖLÜME EVPLYĞINIZ TPLM SRU SYISI 90 IR. İlk 45 Soru Son 45 Soru Mtemtiksel İlişkilerden Yrrlnm Gücü, Fen ilimlerindeki Temel Kvrm ve İlkelerle üşünme Gücü ile ilgilidir.

Detaylı

Mustafa YAĞCI, yagcimustafa@yahoo.com Parabolün Tepe Noktası

Mustafa YAĞCI, yagcimustafa@yahoo.com Parabolün Tepe Noktası Mustf YĞCI www.mustfgci.com.tr, 11 Ceir Notlrı Mustf YĞCI, gcimustf@hoo.com Prolün Tepe Noktsı Ö nce ir prolün tepe noktsı neresidir, onu htırltlım. Kc, prolün rtmktn zlm ve zlmktn rtm geçtiği nokt dieiliriz.

Detaylı

1.6 ELEKTROMOTOR KUVVET VE POTANSİYEL FARK

1.6 ELEKTROMOTOR KUVVET VE POTANSİYEL FARK .6 ELEKTROMOTOR KUVVET VE POTANSİYEL FARK İki uundn potnsiyel frk uygulnmış metl iletkenlerde, serest elektronlr iletkenin yüksek potnsiyeline doğru çekilirler. Elektrik kımını oluşturn, elektronlrın u

Detaylı

VEKTÖRLER ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİT

VEKTÖRLER ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİT VKTÖRLR ÜNİT 5. ÜNİT 5. ÜNİT 5. ÜNİT 5. ÜNİT VKTÖRLR 1. Kznım : Vektör kvrmını çıklr.. Kznım : İki vektörün toplmını ve vektörün ir gerçek syıyl çrpımını ceirsel ve geometrik olrk gösterir. VKTÖRLR 1.

Detaylı

ORAN ve ORANTI-1 ORAN-ORANTI KAVRAMI. 1. = olduğuna göre, aşağıdaki ifadelerin. + c c sisteminin çözümüne. 3. olduğuna göre, nin değeri

ORAN ve ORANTI-1 ORAN-ORANTI KAVRAMI. 1. = olduğuna göre, aşağıdaki ifadelerin. + c c sisteminin çözümüne. 3. olduğuna göre, nin değeri ORAN ve ORANTI- ORAN-ORANTI KAVRAMI A) B) 9 C) 7 D) 5 E). olduğun göre, şğıdki ifdelerin hngisi d doğrudur? + d A) d + 4 + d C) 4 d E) 5 + 5 5 5 + d d + d B) n + m n + md D) d x y z. 4 5 sisteminin çözümüne

Detaylı

T.C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ORMAN ÜRÜNLERİ KİMYASI VE TEKNOLOJİSİ BİLİM DALI

T.C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ORMAN ÜRÜNLERİ KİMYASI VE TEKNOLOJİSİ BİLİM DALI T.C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ORMAN ÜRÜNLERİ KİMYASI VE TEKNOLOJİSİ BİLİM DALI BİRİNCİL LİFLERE ATIK KAĞIT LİFİ VE KURU SAĞLAMLIK MADDESİ İLAVESİNİN

Detaylı

3N MOBİL HABERLEŞME HİZMETLERİNDE HİZMET KALİTESİ ÖLÇÜTLERİNİN ELDE EDİLMESİNE İLİŞKİN TEBLİĞ

3N MOBİL HABERLEŞME HİZMETLERİNDE HİZMET KALİTESİ ÖLÇÜTLERİNİN ELDE EDİLMESİNE İLİŞKİN TEBLİĞ 3N MOBİL HABERLEŞME HİZMETLERİNDE HİZMET KALİTESİ ÖLÇÜTLERİNİN ELDE EDİLMESİNE İLİŞKİN TEBLİĞ BİRİNCİ BÖLÜM Aç, Kps, Dynk, Tnılr ve Kısltlr Aç MADDE 1 (1) Bu Tebliğin cı, IMT 2000/UMTS Altypılrının Kurulsı

Detaylı

YILLAR 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ÖSS-YGS

YILLAR 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ÖSS-YGS Rsonel Sılr YILLAR 00 00 00 00 00 00 00 00 00 0 ÖSS-YGS RASYONEL SAYILAR KESĐR: Z ve 0 olmk üzere şeklindeki ifdelere kesir denir p pd kesirçizgisi KESĐR ÇEŞĐTLERĐ: kesri için i) < ise kesir sit kesirdir

Detaylı

DENEY 2 OHM YASASI UYGULAMASI

DENEY 2 OHM YASASI UYGULAMASI T.C. Mltepe Üniversitesi Mühendislik ve Doğ Bilimleri Fkültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü ELK 201 DEVRE TEORİSİ DERSİ LABORATUVARI DENEY 2 OHM YASASI UYGULAMASI Hzırlynlr: B. Demir Öner Sime

Detaylı

İNEK VE SOYA SÜTÜ KARIŞIMLARIN DUYUSAL ÖZELLİKLERİNE PEYNİR SUYU VE KARBONAT KULLANIMININ ETKİSİ

İNEK VE SOYA SÜTÜ KARIŞIMLARIN DUYUSAL ÖZELLİKLERİNE PEYNİR SUYU VE KARBONAT KULLANIMININ ETKİSİ OMÜ Zir. Fk. Dergisi, 2005,20(1):1-5 J. of Fc. of Agric., OMU, 2005,20(1):1-5 İNEK VE SOYA SÜTÜ KARIŞIMLARIN DUYUSAL ÖZELLİKLERİNE PEYNİR SUYU VE KARBONAT KULLANIMININ ETKİSİ Hsn TEMİZ A.Kdir HURŞİT Ondokuz

Detaylı

Tablo 1: anket sorularına verilen cevapların % de dağılımı Anket soruları. % c. % a. % b

Tablo 1: anket sorularına verilen cevapların % de dağılımı Anket soruları. % c. % a. % b PROJENİN ADI: Kimy Öğretiminde Alterntif Öğretim Metodu PROJE AMACI: Kimy öğretiminde lterntif uygulm olrk nimsyon sunumu tekniğinin uygulnilirliğini örneklerle göstermek ve dh iyi nsıl öğreteilirim sorusun

Detaylı

Yarım Toplayıcı (Half Adder): İki adet birer bitlik sayıyı toplayan bir devredir. a: Birinci Sayı a b c s. a b. s c.

Yarım Toplayıcı (Half Adder): İki adet birer bitlik sayıyı toplayan bir devredir. a: Birinci Sayı a b c s. a b. s c. Syıl Devreler (Lojik Devreleri) Tümleştirilmiş Kominezonl Devre Elemnlrı Syıl itemlerin gerçekleştirilmeinde çokç kullnıln lojik devreler, klik ğlçlrın ir ry getirilmeiyle tümleştirilmiş devre olrk üretilirler

Detaylı

NIR Spektroskopinin Meyvelerin Hasarsız Kalite Değerlendirmesinde Kullanılması. Using NIR Spectroscopy for Nondestructive Assessment of Fruit Quality

NIR Spektroskopinin Meyvelerin Hasarsız Kalite Değerlendirmesinde Kullanılması. Using NIR Spectroscopy for Nondestructive Assessment of Fruit Quality 248 NIR Spektroskopinin Meyvelerin Hsrsız Klite Değerlendirmesinde Kullnılmsı İsmil KAVDIR; Mehmet Burk BÜYÜKCAN Çnkkle Onsekiz Mrt Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Trım Mkinlrı Bölümü, Çnkkle e-post: kvdiris@omu.edu.tr

Detaylı

SERA KOŞULLARINDAFARKLI SULAMA SUYU MİKTARLARININ HIYAR BİTKİSİNİN BÜYÜME, GELİŞME VE VERİMİ ÜZERİNE ETKİSİ

SERA KOŞULLARINDAFARKLI SULAMA SUYU MİKTARLARININ HIYAR BİTKİSİNİN BÜYÜME, GELİŞME VE VERİMİ ÜZERİNE ETKİSİ OMÜ Zir. Fk. Dergisi, 5,(3):7-33 J. of F. of Agri., OMU, 5,(3):7-33 SERA KOŞULLARINDAFARKLI SULAMA SUYU MİKTARLARININ HIYAR BİTKİSİNİN BÜYÜME, GELİŞME VE VERİMİ ÜZERİNE ETKİSİ Bill CEMEK G.O.Ü. Zirt Fkültesi

Detaylı

ÖRNEK SET 2 - MBM 211 Malzeme Termodinamiği - I. dır. Hacim, sıcaklık ve basınca bağlı olarak [ V V( T, ) ve basıncındaki ( P O

ÖRNEK SET 2 - MBM 211 Malzeme Termodinamiği - I. dır. Hacim, sıcaklık ve basınca bağlı olarak [ V V( T, ) ve basıncındaki ( P O ÖRNEK SE - MBM Mlzeme ermodinmiği - I Bir ktının, şlngıç sıklığı ( e sınındki ( hmi dır. Him, sıklık e sın ğlı olrk [ (, ] değiştiğine göre, herhngi ir e ye getirilen ktının hminin şğıdkine eşit olduğunu

Detaylı

2013 YILI TÜRKİYE RADYO VE TELEVİZYON YAYINCILIĞI SEKTÖR RAPORU

2013 YILI TÜRKİYE RADYO VE TELEVİZYON YAYINCILIĞI SEKTÖR RAPORU 2 0 1 3YI L I R KL AMV Rİ L Rİ YL T ÜRKİ Y RADY OVT L Vİ ZY ONY A YI NCI L I ĞI S KT ÖRRAPORU R A T M R A D Y OT L V İ Z Y O NY A Y I N C I L A R I M S L KB İ R L İ Ğ İ L e y l ks o k kmu r t İ ş Me r

Detaylı

Yerel Topluluklar ve Yönetimler Arasında Sınır-Ötesi Đşbirliği Avrupa Çerçeve Sözleşmesine Ek Protokol

Yerel Topluluklar ve Yönetimler Arasında Sınır-Ötesi Đşbirliği Avrupa Çerçeve Sözleşmesine Ek Protokol Yerel Topluluklr ve Yönetimler Arsınd Sınır-Ötesi Đşirliği Avrup Çerçeve Sözleşmesine Ek Protokol Strsourg 9 Xl 1995 Avrup Antlşmlrı Serisi/159 Yerel Topluluklr vey Yönetimler rsınd Sınır-ötesi Đşirliği

Detaylı

Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü FZM207. Temel Elektronik-I. Doç. Dr. Hüseyin Sarı

Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü FZM207. Temel Elektronik-I. Doç. Dr. Hüseyin Sarı Ankr Üniversitesi Mühendislik Fkültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü FZM207 Temel ElektronikI Doç. Dr. Hüseyin Srı 2. Bölüm: Dirençli Devreler İçerik Temel Yslrın Doğrudn Uygulnışı Kynk Gösterimi ve Dönüşümü

Detaylı

b göz önünde tutularak, a,

b göz önünde tutularak, a, 3.ALT GRUPLAR Tnım 3.. bir grup ve G, nin boş olmyn bir lt kümesi olsun. Eğer ( ise ye G nin bir lt grubu denir ve G ile gösterilir. ) bir grup Not 3.. ) grubunun lt grubu olsun. nin birimi ve nin birimi

Detaylı

ÇOK KATMANLI HABERLEŞME SİSTEMLERİNDE LİNK YEDEKLEME VE KURTARMA YÖNTEMLERİ

ÇOK KATMANLI HABERLEŞME SİSTEMLERİNDE LİNK YEDEKLEME VE KURTARMA YÖNTEMLERİ ÇOK KTMNLI HRLŞM SİSTMLRİN LİNK YKLM V KURTRM YÖNTMLRİ r. Murt Koyunu tılım Üniversitesi, ilgisyr Mühendisliği ölümü, İnek,Gölbşı, nkr mkoyunu@tilim.edu.tr ÖZT ilişim teknolojilerindeki gelişmeler, hem

Detaylı

ORAN ORANTI. Örnek...1 : Örnek...4 : Örnek...2 : Örnek...5 : a 1 2 =2b+1 3 =3c 4. Örnek...6 : Bir karışımda bulunan a, b ve c maddeleri arasında

ORAN ORANTI. Örnek...1 : Örnek...4 : Örnek...2 : Örnek...5 : a 1 2 =2b+1 3 =3c 4. Örnek...6 : Bir karışımda bulunan a, b ve c maddeleri arasında ORAN ORANTI syısının 0 dn frklı oln b syısın ornı :b vey olrk gösterilir. b İki vey dh fzl ornın eşitlenmesiyle oluşn ifdeye orntı denir. b =c d ifdesine ikili orntı denir. Bir orntı orntı sbitine eşitlenerek

Detaylı

KURUMSAL YÖNETİM-ŞİRKET PERFORMANSI İLİŞKİSİ: İMKB KURUMSAL YÖNETİM ENDEKSİ ÜZERİNE AMPİRİK BİR ÇALIŞMA

KURUMSAL YÖNETİM-ŞİRKET PERFORMANSI İLİŞKİSİ: İMKB KURUMSAL YÖNETİM ENDEKSİ ÜZERİNE AMPİRİK BİR ÇALIŞMA KURUMSAL YÖNETİMŞİRKET PERFORMANSI İLİŞKİSİ: İMKB KURUMSAL YÖNETİM ENDEKSİ ÜZERİNE AMPİRİK BİR ÇALIŞMA Doç. Dr. İlker H. ÇARIKÇI Süleymn Demirel Üniversitesi, İİBF, İşletme Bölümü Doç. Dr. Şeref KALAYCI

Detaylı

FRENLER 25.02.2012 FRENLERİN SINIFLANDIRILMASI

FRENLER 25.02.2012 FRENLERİN SINIFLANDIRILMASI RENLER RENLER renler çlışmlrı itiriyle kvrmlr enzerler. Kvrmlr ir hreketin vey momentin diğer trf iletilmesini sğlrlr ve kıs ir süre içinde iki trftki hızlr iririne eşit olur. renler ise ir trftki hreketi

Detaylı

DENEY 3: EŞDEĞER DİRENÇ, VOLTAJ VE AKIM ÖLÇÜMÜ

DENEY 3: EŞDEĞER DİRENÇ, VOLTAJ VE AKIM ÖLÇÜMÜ A. DENEYĠN AMACI : Direnç devrelerinde eşdeğer direnç ölçümü ypmk. Multimetre ile voltj ve kım ölçümü ypmk. Ohm knununu sit ve prtik devrelerde nlmy çlışmk. B. KULLANILACAK AAÇ VE MALZEMELE : 1. DC güç

Detaylı

DERİM SONRASI SICAK SU UYGULAMALARININ CALIFORNIA WONDER TİPİ BİBER MUHAFAZASI ÜZERİNE ETKİLERİ

DERİM SONRASI SICAK SU UYGULAMALARININ CALIFORNIA WONDER TİPİ BİBER MUHAFAZASI ÜZERİNE ETKİLERİ Btı Akdeniz Trımsl Arştırm Enstitüsü Derim Dergisi, 2008,25(2):44-51 ISSN 1300-3496 DERİM SONRASI SICAK SU UYGULAMALARININ CALIFORNIA WONDER TİPİ BİBER MUHAFAZASI ÜZERİNE ETKİLERİ Kmile ULUKAPI Mustf ERKAN

Detaylı

SAYISAL ÇÖZÜMLEME. Sayısal Çözümleme

SAYISAL ÇÖZÜMLEME. Sayısal Çözümleme SYISL ÇÖZÜMLEME Syısl Çözümleme SYISL ÇÖZÜMLEME Hft SYISL ÇÖZÜMLEMEDE HT KVRMI Syısl Çözümleme GİRİŞ Syısl nliz, mtemtik problemlerinin bilgisyr yrdımı ile çözümlenme tekniğidir Genellikle nlitik olrk

Detaylı

Telekomünikasyon, bilginin haberleşme amaçlı

Telekomünikasyon, bilginin haberleşme amaçlı GÜNÜMÜZ HABERLEŞME TEKNOLOJİLERİNE KISA BİR BAKIŞ Mehmet Okty ELDEM Elektronik Y. Mühendisi EMO Ankr Şubesi Üyesi okty.eldem@gmil.com Telekomüniksyon, bilginin hberleşme mçlı olrk dikkte değer bir mesfeye

Detaylı

KIVIRMA İŞLEMİNİN ŞEKİL ve BOYUTLARI

KIVIRMA İŞLEMİNİN ŞEKİL ve BOYUTLARI 2011 Şut KIVIRMA İŞEMİNİN ŞEKİ ve BOYUTARI Hzırlyn: Adnn YIMAZ AÇINIM DEĞERERİ 50-21 DİKKAT: İyi niyet, ütün dikkt ve çm krşın ynlışlr olilir. Bu nedenle onucu orumluluk verecek ynlışlıklr için, hiçir

Detaylı

Taşkın, Çetin, Abdullayeva

Taşkın, Çetin, Abdullayeva 1 BÖLÜM 1 KÜMELER VE SAYILAR 1.1 KÜMELER 1.1.1. TEMEL TANIMLAR Kesi ir tımı ypılmmkl erer,sezgisel olrk,kümeye iyi tımlmış iri iride frklı eseler topluluğudur diyeiliriz. Kümeyi meyd getire eselere kümei

Detaylı

ÜNİTE - 7 POLİNOMLAR

ÜNİTE - 7 POLİNOMLAR ÜNİTE - 7 BÖLÜM Polinomlr (Temel Kvrmlr) -. p() = 3 + n 6 ifdesi bir polinom belirttiğine göre n en z 5. p( + ) = + 4 + Test - olduğun göre, p() polinomunun ktsyılr toplmı p() polinomund terimlerin kuvvetleri

Detaylı

THÉVENİN, NORTON, MAKSİMUM GÜÇ TEOREMİ ve DEVRE PARAMETRELERİ

THÉVENİN, NORTON, MAKSİMUM GÜÇ TEOREMİ ve DEVRE PARAMETRELERİ DENEY NO: 4 THÉENİN, NORTON, MAKSİMUM GÜÇ TEOREMİ ve DERE PARAMETRELERİ Mlzeme ve Cihz Litei:. 330 direnç det. k direnç 3 det 3.. k direnç det 4. 3.3 k direnç det 5. 5.6 k direnç det 6. 0 k direnç det

Detaylı

0;09 0;00018. 5 3 + 3 2 : 1 3 + 2 3 4 5 1 2 işleminin sonucu kaçtır? A) 136 87 0;36 0;09. 10. a = 0,39 b = 9,9 c = 1,8 d = 3,7.

0;09 0;00018. 5 3 + 3 2 : 1 3 + 2 3 4 5 1 2 işleminin sonucu kaçtır? A) 136 87 0;36 0;09. 10. a = 0,39 b = 9,9 c = 1,8 d = 3,7. MC. + + +.. Rsyonel Syılr TEST I sonsuz kesrinin eşiti kçtır? A) B) C) D) E) 4 www.mtemtikclu.com, 006 Ceir Notlrı. 8. Gökhn DEMĐR, gdemir@yhoo.com.tr 0;0 0;0008 = 0; x ise x kçtır? A) 0,0 B) 0,000 C)

Detaylı

a a a a a a www.inka-paletten.com P A L E T Y P A L E T Ahşap paletlerle rekabet edebilir fiyattadır İç içe geçebildiğinden daha az stok yeri tutar

a a a a a a www.inka-paletten.com P A L E T Y P A L E T Ahşap paletlerle rekabet edebilir fiyattadır İç içe geçebildiğinden daha az stok yeri tutar Y P A L E T Ahşp pletlerle rekbet edebilir fiyttdır İç içe geçebildiğinden dh z stok yeri tutr Konteynırlr uygun ebtlr CP3, CP5 Çevreyle Dost Düny çpınd kıs sürede teslimt Isıl işlem,fümigsyon gerektirmez,

Detaylı

LOJİSTİK OPERASYONDA SÜREÇ İYİLEŞTİRME VE UYGULAMASI

LOJİSTİK OPERASYONDA SÜREÇ İYİLEŞTİRME VE UYGULAMASI LOJİSTİK OPERASYONDA SÜREÇ İYİLEŞTİRME VE UYGULAMASI Ömer GÜZELDAL ÖZET Bu ildiride, Arlık 2003 trihinde, lojistik şirket için gerçekleştirilen, lojistik opersyon için süreç tsrımı ve iyileştirme çlışmsı

Detaylı

İÇİNDEKİLER. Ön Söz...2. Matris Cebiri...3. Elementer İşlemler Determinantlar Lineer Denklem Sistemleri Vektör Uzayları...

İÇİNDEKİLER. Ön Söz...2. Matris Cebiri...3. Elementer İşlemler Determinantlar Lineer Denklem Sistemleri Vektör Uzayları... İÇİNDEKİLER Ön Söz... Mtris Cebiri... Elementer İşlemler... Determinntlr...7 Lineer Denklem Sistemleri...8 Vektör Uzylrı...6 Lineer Dönüşümler...48 Özdeğerler - Özvektörler ve Köşegenleştirme...55 Genel

Detaylı

63032 / 63932 ELEKTRONİK SICAKLIK KONTROL CİHAZI KULLANIM KILAVUZU

63032 / 63932 ELEKTRONİK SICAKLIK KONTROL CİHAZI KULLANIM KILAVUZU 63032 / 63932 ELEKTRONİK SICAKLIK KONTROL CİHAZI KULLANIM KILAVUZU www.omk.com.tr 01.08.2014 V3185 / V4185 VARİL ISITICISI KULLANIM KILAVUZU OMAK MAKİNA SANAYİİ ve TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ DR. MEDİHA ELDEM

Detaylı

GERİ KARIŞMALI ph NÖTRALİZASYON PROSESİNİN BİLGİSAYAR DESTEKLİ KONTROLÜ

GERİ KARIŞMALI ph NÖTRALİZASYON PROSESİNİN BİLGİSAYAR DESTEKLİ KONTROLÜ GERİ KARIŞMALI ph NÖTRALİZASYON PROSESİNİN BİLGİSAYAR DESTEKLİ KONTROLÜ Onur Ömer SÖĞÜT*, A. Fruk BAKAN**, Mesut AKGÜN* * YTÜ Dvutpş Kmpüsü, Kimy Mühendisliği Bölümü, 34210 Esenler, İstnul **YTÜ Elektrik

Detaylı

YÜZDE VE FAĐZ PROBLEMLERĐ

YÜZDE VE FAĐZ PROBLEMLERĐ YILLAR 00 003 00 00 006 007 008 009 010 011 ÖSS-YGS 3 1 1 1 3 YÜZDE VE FAĐZ PROBLEMLERĐ YÜZDE: Bir syının yüzde sı= dır ÖRNEK(1) % i 0 oln syıyı bullım syımız olsun 1 = 0 = 0 ÖRNEK() 800 ün % ini bullım

Detaylı

1000(1,025) t TL ödeyerek bir fon. F t SORU 2 : SORU 1 : Bahar, t=1,3,5. yılların sonunda. Bir yatırım fonu, 0 t 1. için. anlık faiz oranına göre

1000(1,025) t TL ödeyerek bir fon. F t SORU 2 : SORU 1 : Bahar, t=1,3,5. yılların sonunda. Bir yatırım fonu, 0 t 1. için. anlık faiz oranına göre SORU 1 : Bhr, t=1,3,5. yıllrın sonund 1000(1,025) t TL ödeyerek bir fon oluşturmuştur. Üç ylığ dönüştürülebilir nominl iskonto ornı 4/41 olrk verildiğine göre, bu fonun 7. yıl sonundki birikimli değeri,

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI İNŞAAT TEKNOLOJİSİ İKLİM VE MİMARİ DURUM RENK TASARIMI 582YIM446

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI İNŞAAT TEKNOLOJİSİ İKLİM VE MİMARİ DURUM RENK TASARIMI 582YIM446 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI İNŞAAT TEKNOLOJİSİ İKLİM VE MİMARİ DURUM RENK TASARIMI 582YIM446 Ankr, 2011 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlrınd uygulnn Çerçeve Öğretim Progrmlrınd yer ln yeterlikleri

Detaylı

Poli(3,8-diaminobenzo[c]sinolin-5-oksit)/Au Polimer Kompozitinin Elektrokimyasal Üretimi ve Elektrokromik Özelliklerinin İncelenmesi

Poli(3,8-diaminobenzo[c]sinolin-5-oksit)/Au Polimer Kompozitinin Elektrokimyasal Üretimi ve Elektrokromik Özelliklerinin İncelenmesi Poli(3,8-diminoenzo[c]sinolin-5-oksit)/Au Polimer Kompozitinin Elektrokimysl Üretimi ve Elektrokromik Özelliklerinin İncelenmesi ÖZET Bircn Hspult 1*, Ahmet Fert Üzdürmez 2, Fhriye Srı 1,Hndn Gülce 1,

Detaylı

ELEKTRİK DAĞITIM ȘİRKETLERİNİN SORUMLULUĞUNDAKİ YOL AYDINLATMASINA İLİȘKİN KURALLARIN İRDELENMESİ

ELEKTRİK DAĞITIM ȘİRKETLERİNİN SORUMLULUĞUNDAKİ YOL AYDINLATMASINA İLİȘKİN KURALLARIN İRDELENMESİ ELEKTRİK DAĞITIM ȘİRKETLERİNİN SORUMLULUĞUNDAKİ YOL AYDINLATMASINA İLİȘKİN KURALLARIN İRDELENMESİ M. Akif ȘENOL 1 Ercüment ÖZDEMİRCİ 2 M. Cengiz TAPLAMACIOĞLU 3 1 Enerji ve Tbii Kynklr Bknlığı, Ankr, 2

Detaylı

DENKLEM ÇÖZME DENKLEM ÇÖZME. Birinci dereceden İki bilinmeyenli. 2x 2 + 5x + 2 = 0. 3x x 2 + 1 = 0. 5x + 3 = 0. x + 17 = 24.

DENKLEM ÇÖZME DENKLEM ÇÖZME. Birinci dereceden İki bilinmeyenli. 2x 2 + 5x + 2 = 0. 3x x 2 + 1 = 0. 5x + 3 = 0. x + 17 = 24. DENKLEM ÇÖZME + + = 0 + = 0 + = 0 + y = 0 İkinci dereceden ir ilinmeyenli denklemdir. İkinci dereceden ir ilinmeyenli denklemdir. Birinci dereceden ir ilinmeyenli denklemdir. Birinci dereceden İki ilinmeyenli

Detaylı

Cumhuriyet Dental Journal. Conservative approach for condylar fractures of children: a case report

Cumhuriyet Dental Journal. Conservative approach for condylar fractures of children: a case report Cumhuriyet Dentl Journl Volume 17 Issue 3 doi:10.7126/cdj.58140.1008001903 ville t http://dergiprk.ulkim.gov.tr/cumudj/ CASE REPORT Conservtive pproch for condylr frctures of children: cse report Niht

Detaylı

Yorum Raporu BAY X. 5 Mayıs 2015 GİZLİ

Yorum Raporu BAY X. 5 Mayıs 2015 GİZLİ Yorum Rporu Myıs 1 GİZLİ Yorum Rporu Giriş Myıs 1 Giriş Rporun kullnımı Uyrı: 1PF'den elde edilmiş ilgiler 1PF konusund uzmnlşmış kişilere yorumlnmlıdır. Bilgisyr ortmınd otomtik olrk oluşturuln u rpord

Detaylı

BİREYSEL YARIŞMA SORULARI. IV. BAHATTİN TATIŞ MATEMATİK YARIŞMASI Bu test 30 sorudan oluşmaktadır. 2 D) a = olduğuna göre, a 1 1. 4 2 3 + 1 4.

BİREYSEL YARIŞMA SORULARI. IV. BAHATTİN TATIŞ MATEMATİK YARIŞMASI Bu test 30 sorudan oluşmaktadır. 2 D) a = olduğuna göre, a 1 1. 4 2 3 + 1 4. IV. HTTİN TTIŞ MTEMTİK YRIŞMSI u test 30 sorudn oluşmktdır. İREYSEL YRIŞM SORULRI 1. 4 3 + 1 4. 3 3 + = + 1 + 1 denkleminin çözüm kümesi şğıdkilerden hngisidir? ) 5 3 ) ) 3 D) 13 3 ) { 0 } ) { 1} ) { }

Detaylı

3. Bir integral bantlı fren resmi çizerek fren kuvveti ve fren açma işinin nasıl bulunduğunu adım adım gösteriniz (15p).

3. Bir integral bantlı fren resmi çizerek fren kuvveti ve fren açma işinin nasıl bulunduğunu adım adım gösteriniz (15p). Ü L E Y M A N D E M Ġ R E L Ü N Ġ V E R Ġ T E Ġ M Ü H E N D Ġ L Ġ K F A K Ü L T E Ġ M A K Ġ N A M Ü H E N D Ġ L Ġ Ğ Ġ B Ö L Ü M Ü I. öğrtim II. öğrtim MAK-43 MT-Trnsport Tkniği ÖĞRENCĠ ADI OYADI NUMARA

Detaylı

Kelime (Text) İşleme Algoritmaları

Kelime (Text) İşleme Algoritmaları Kelime (Text) İşleme Algoritmlrı Doç.Dr.Bnu Diri Trie Ağcı Sonek Ağcı (Suffix Tree) Longest Common String (LCS) Minimum Edit Distnce 1 Ağçlrın Bğlı Ypısı Düğüm (node), çeşitli ilgiler ile ifde edilen ir

Detaylı

SIMULATION AND POWER FLOW CONTROL OF WIND-DIESEL HYBRID POWER SYSTEM

SIMULATION AND POWER FLOW CONTROL OF WIND-DIESEL HYBRID POWER SYSTEM 5. Uluslrrsı İleri Teknolojiler Sempozyumu (ITS 09), 13-15 Myıs 2009, Krük, Türkiye RÜZGR-DİESEL HİRİT GÜÇ SİSTEMİNİN SİMULSYONU VE GÜÇ KIŞI KONTROLÜ SIMULTION ND POWER FLOW ONTROL OF WIND-DIESEL HYRID

Detaylı

3. BOOLE CEBRĐ A Z. Şekil 3-3 DEĞĐL işleminin anahtar devrelerindeki karşılığı

3. BOOLE CEBRĐ A Z. Şekil 3-3 DEĞĐL işleminin anahtar devrelerindeki karşılığı 3. BOOLE CEBRĐ B Z 1854 yılınd mtemtikçi ve filozof George Boole, mntığın sistemtik olrk inelenmesi için şimdi Boole eri dediğimiz ir eir sistemi geliştirdi. Sonr 1938 yılınd C. E. Shnnon, nhtrlm eri denilen

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ ANKARA (AYAŞ) KOŞULLARINDA ORGANİK ÇİLEK YETİŞTİRİCİLİĞİ OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ ANKARA (AYAŞ) KOŞULLARINDA ORGANİK ÇİLEK YETİŞTİRİCİLİĞİ OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ ANKARA (AYAŞ) KOŞULLARINDA ORGANİK ÇİLEK YETİŞTİRİCİLİĞİ OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Mehmet POLAT BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ANKARA 2005 1. GİRİŞ

Detaylı

TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE PLANLANMA İLKELERİ. Ünal ASAN 1, İbrahim ÖZDEMİR 2

TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE PLANLANMA İLKELERİ. Ünal ASAN 1, İbrahim ÖZDEMİR 2 Süleymn Demirel Üniversitesi Ormn Fkültesi Dergisi Seri: A, Syı: 1, Yıl: 2005, ISSN: 1302-7085, Syf: 117-131 TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE PLANLANMA İLKELERİ Ünl ASAN

Detaylı

KÜRESEL TRİGONOMETRİ. q z

KÜRESEL TRİGONOMETRİ. q z KÜRESEL TRİGONOMETRİ Düzlemden küreye geçtiğimize göre küre üzerindeki ir noktnın yerini elirten geometrik kon düzeneklerini tnımlmk gerekir. Genelde iki tür kon düzeneği kullnılır : - Dik kon düzeneği

Detaylı

Algoritma Geliştirme ve Veri Yapıları 4 Algoritma ve Yazılımın Şekilsel Gösterimi. Mustafa Kemal Üniversitesi

Algoritma Geliştirme ve Veri Yapıları 4 Algoritma ve Yazılımın Şekilsel Gösterimi. Mustafa Kemal Üniversitesi Algoritm Geliştirme ve Veri Ypılrı 4 Algoritm ve Yzılımın Şekilsel Gösterimi Mustf Keml Üniversitesi Algoritm ve Yzılımın Şekilsel Gösterimi Algoritmik progrm tsrımı, verilen ir prolemin ilgisyr ortmınd

Detaylı

ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ

ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ ESKİŞEHİR OSMNGZİ ÜNİVERSİESİ Müendislik Mimrlık Fkültesi İnşt Müendisliği Bölümü E-Post: ogu.met.topu@gmil.om We: ttp://mmf.ogu.edu.tr/topu Bilgisyr Destekli Nümerik nliz Ders notlrı met OPÇU n>m 8 8..

Detaylı

DEĞİŞİK PAPAYA ÇEŞİTLERİNDE (CARICA PAPAYA L.) TOHUMLARA YAPILAN BAZI ÖN İŞLEMLERİN TOHUM ÇİMLENME ORANI VE SÜRESİ ÜZERİNE ETKİLERİ *

DEĞİŞİK PAPAYA ÇEŞİTLERİNDE (CARICA PAPAYA L.) TOHUMLARA YAPILAN BAZI ÖN İŞLEMLERİN TOHUM ÇİMLENME ORANI VE SÜRESİ ÜZERİNE ETKİLERİ * AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 26, 19(1), 17-11 DEĞİŞİK PAPAYA ÇEŞİTLERİNDE (CARICA PAPAYA L.) TOHUMLARA YAPILAN BAZI ÖN İŞLEMLERİN TOHUM ÇİMLENME ORANI VE SÜRESİ ÜZERİNE ETKİLERİ * Esm

Detaylı

İKİNCİ DERECEDEN DENKLEMLER

İKİNCİ DERECEDEN DENKLEMLER İKİNCİ DERECEDEN DENKLEMLER İKİNCİ DERECEDEN BİR BİLİNMEYENLİ DENKLEMLER TANIMLAR :, b, R ve 0 olmk üzere denklem denir. b = 0 denklemine, ikini dereeden bir bilinmeyenli Bu denklemde, b, gerçel syılrın

Detaylı

LYS LİMİT VE SÜREKLİLİK KONU ÖZETLİ ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI

LYS LİMİT VE SÜREKLİLİK KONU ÖZETLİ ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI LYS LİMİT VE SÜREKLİLİK KONU ÖETLİ ÇÖÜMLÜ SORU BANKASI ANKARA İÇİNDEKİLER Limit Kvrmı ve Grfik Sorulrı... Limitle İlgili Bzı Özellikler...7 Genişletilmiş Reel Sılrd Limit... Bileşke Fonksionun Limiti...

Detaylı

ORAN ORANTI. Örnek...1 : Örnek...4 : Örnek...2 : Örnek...5 : a 1 2 =2b+1 3 =3c 4. Örnek...6 : Bir karışımda bulunan a, b ve c maddeleri arasında

ORAN ORANTI. Örnek...1 : Örnek...4 : Örnek...2 : Örnek...5 : a 1 2 =2b+1 3 =3c 4. Örnek...6 : Bir karışımda bulunan a, b ve c maddeleri arasında ORAN ORANTI syısının 0 dn frklı oln b syısın ornı :b vey olrk gösterilir. b İki vey dh fzl ornın eşitlenmesiyle oluşn ifdeye orntı denir. b =c d ifdesine ikili orntı denir. Bir orntı orntı sbitine eşitlenerek

Detaylı

1990 ÖYS 1. 7 A) 91 B) 84 C) 72 D) 60 E) 52 A) 52 B) 54 C) 55 D) 56 E) 57

1990 ÖYS 1. 7 A) 91 B) 84 C) 72 D) 60 E) 52 A) 52 B) 54 C) 55 D) 56 E) 57 99 ÖYS. si oln si kçtır? A) 9 B) 8 C) D) 6 E) 5 6. Bir nın yşı, iki çocuğunun yşlrı toplmındn üyüktür. yıl sonr nın yşı, çocuklrının yşlrı toplmının ktı olcğın göre ugün kç yşınddır? A) 5 B) 5 C) 55 D)

Detaylı

LOJİK DEVRELERDE SORUNLAR ve GİDERİLMESİ

LOJİK DEVRELERDE SORUNLAR ve GİDERİLMESİ Krdeniz Teknik Üniversitesi Bilgisyr Mühendisliği Bölümü Syısl Tsrım Lorturı LOJİK DEVRELERDE SORUNLAR ve GİDERİLMESİ 1. Giriş Şimdiye kdr ypıln teorik kominsyonel devre tsrımlrınd girişe uygulnn tüm işretlerin

Detaylı

ÖRNEK 8.8: Aşağıdaki şekilde bir su deposunun altında bağlanmış olan boru hattı temsil edilmiştir. Sistem 180F'de

ÖRNEK 8.8: Aşağıdaki şekilde bir su deposunun altında bağlanmış olan boru hattı temsil edilmiştir. Sistem 180F'de ÖRNEK 8.8: Aşğıdki şekilde ir su deposunun ltınd ğlnmış oln oru httı temsil edilmiştir. Sistem 80F'de su içermektedir. Boru httındn 00 l/dk kım sğlmk için tnktki su seviyesi ne olmlıdır? Suyun yoğunluğu

Detaylı

c) Bire bir fonksiyon: eğer fonksiyonun görüntü kümesindeki her elemanının tanım kümesinde yalnız bir karşılığı varsa bu fonksiyonlara denir.

c) Bire bir fonksiyon: eğer fonksiyonun görüntü kümesindeki her elemanının tanım kümesinde yalnız bir karşılığı varsa bu fonksiyonlara denir. FONKSİYONLAR Boş kümeden frklı oln A ve B kümeleri verildiğinde, A kümesindeki her elemnı B kümesindeki ir elemn krşı getiren ğıntıy A dn B ye fonksiyon denir. y=f(x) ile gösterilir. Bir diğer ifdeyle

Detaylı

TRAFİK SAYIMLARI, BÖLGE NÜFUSLARI VE BÖLGELER ARASI UZAKLIKLARI KULLANARAK BAŞLANGIÇ-SON MATRİSİ TAHMİNİ

TRAFİK SAYIMLARI, BÖLGE NÜFUSLARI VE BÖLGELER ARASI UZAKLIKLARI KULLANARAK BAŞLANGIÇ-SON MATRİSİ TAHMİNİ Gzi Üniv. Müh. Mim. Fk. Der. J. Fc. Eng. Arch. Gzi Univ. Cilt 4, No, 9-36, 009 Vol 4, No, 9-36, 009 TRAFİK SAYIMLARI, BÖLGE NÜFUSLARI VE BÖLGELER ARASI UZAKLIKLARI KULLANARAK BAŞLANGIÇ-SON MATRİSİ TAHMİNİ

Detaylı

11. BÖLÜM. Paralelkenar ve Eşkenar Dörtgen A. PARALELKENAR B. PARALELKENARIN ÖZEL LİKLERİ ÇÖZÜM ÖRNEK ÇÖZÜM ÖRNEK

11. BÖLÜM. Paralelkenar ve Eşkenar Dörtgen A. PARALELKENAR B. PARALELKENARIN ÖZEL LİKLERİ ÇÖZÜM ÖRNEK ÇÖZÜM ÖRNEK G O M T R İ www.kdemivizyon.com.tr. ÖÜM Prlelkenr ve şkenr örtgen. PRNR rşılıklı kenrlrı prlel oln dörtgenlere prlelkenr denir. [] // [] [] // [] = =. PRNRIN ÖZ İRİ. rşılıklı çılr eş ve rdışık çılr ütünlerdir.

Detaylı

DRC üst taban, 6 alt taban olmak üzere 12 mavi kare vardır. 4. Sekiz basamaklı herhangi bir özel sayı x = abcdefgh olsun. Deneme - 2 / Mat.

DRC üst taban, 6 alt taban olmak üzere 12 mavi kare vardır. 4. Sekiz basamaklı herhangi bir özel sayı x = abcdefgh olsun. Deneme - 2 / Mat. Deneme - / Mt MATEMATİK DENEMESİ. 6 üst tn, 6 lt tn olmk üzere mvi kre vrdır. Ypının tüm yüzeyi kreden oluştuğun göre, 6 7. 0,.., f -, 0, p. 0,. c- m.,,. ^- h.. 7. ^- h 7 - ulunur. +. c m olur. ( ) 9 c

Detaylı

Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi

Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi Andolu Trım Bilimleri Dergisi Andolu Journl of Agriculturl Sciences http://dergiprk.ulkim.gov.tr/omunjs Arştırm/Reserch Andolu Trım Bilim. Derg./Andolu J Agr Sci, 3 (215) 6-67 ISSN: 138-875 (Print) 138-8769

Detaylı

2.1- Mısır kurutulmasının önemi

2.1- Mısır kurutulmasının önemi 1 1.GİRİŞ Türkiye de thıllr içinde uğdy ve rpdn sonr en geniş ekim lnın ship itki mısırdır. Thıllr içinde ilk sıryı uğdy lmkl irlikte, özellikle zı ölgelerimizde (Krdeniz Bölgesi) mısır ekmeği de yygın

Detaylı

ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE

ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE ANADOLU ÜNİVERSİTESİ BİLİM VE TEKNOLOJİ DERGİSİ ANADOLU UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE AND TECHNOLOGY Cilt/Vol.:10-Syı/No: 1 : 299-307 (2009) ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE FARKLI KOŞULLARDA OLUŞTURULMUŞ

Detaylı

DENKLEM ve EŞİTSİZLİKLER ÜNİTE 2. ÜNİTE 2. ÜNİTE 2. ÜNİTE 2. ÜNİT

DENKLEM ve EŞİTSİZLİKLER ÜNİTE 2. ÜNİTE 2. ÜNİTE 2. ÜNİTE 2. ÜNİT DENKLEM ve EŞİTSİZLİKLER ÜNİTE. ÜNİTE. ÜNİTE. ÜNİTE. ÜNİT BİRİNCİ DERECEDEN DENKLEM ve EŞİTSİZLİKLER. Kznım : Gerçek syılr kümesinde birinci dereceden eşitsizliğin özelliklerini belirtir.. Kznım : Gerçek

Detaylı

1984 ÖSS. 6. a, b, c birer pozitif sayı ve. olduğuna göre, a, b, c arasındaki bağlantılardan hangisi doğrudur? 7. a, b, c birer tamsayı olmak üzere

1984 ÖSS. 6. a, b, c birer pozitif sayı ve. olduğuna göre, a, b, c arasındaki bağlantılardan hangisi doğrudur? 7. a, b, c birer tamsayı olmak üzere 984 ÖSS 033 0. = x 0 olduğun göre x in değeri nedir? A) 0063 B) 063 C) 63 D) 63 E) 630. 6. b c birer pozitif syı ve b c = = 03 04 05 olduğun göre b c rsındki bğlntılrdn hngisi doğrudur? A) c

Detaylı

sayısından en az kaç çıkarmalıyız ki kalan sayı 6,9,12 ve 15 ile kalansız bölünebilsin? ()

sayısından en az kaç çıkarmalıyız ki kalan sayı 6,9,12 ve 15 ile kalansız bölünebilsin? () 1. x,y,z,t rdışık çift syılrdır. Bun göre (xy)-(zt)=. İki smklı () syısının değeri, rkmlrı toplmının 7 ktıdır. Üç smklı () syısının ile ölümünden elde edilen ölüm kçtır. En z dört smklı ir doğl syının

Detaylı