TÜMLEÇLER. Yer Zaman Durum Neden Verildiği ortaokulun yanında önce yalnız götürmek için

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "TÜMLEÇLER. Yer Zaman Durum Neden Verildiği ortaokulun yanında önce yalnız götürmek için"

Meryem Kavur
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 KASABADAN AYRILIŞ TÜMLEÇLER Babam öğretmendi. Ístanbul`da bir ortaokula verdiler. Önce kendisi yalnız gitti. Verildiği ortaokulun yakınında bir ev kiralamış. Sonra bizi götürmek için kasabaya döndü. Babam döner dönmez, göç hazırlığına başladık. Eşyaları topladık, büyük büyük paketler, denkler yaptık. Hazırlama işi üç gün sürdü. Üçüncü günün sabahı eve yükçüler geldi. Denkleri, paketleri yüklendiler, onları bir kamyona taşıdılar. Yükleme işi akşama doğru bitti. O geceyi bir komşumuzun evinde geçirdik. Sabahleyin erkenden uyandık. Doğup büyüdüğüm bu kasabadan ayrılmak bana güç geliyordu. Arkadaşlarımdan ağlayarak ayrıldım. ( Kıvanç Demir ) a) Çocuğun ailesi kasabadan neden ayrılıyor? b) Ayrılmak için evde ne gibi hazırlıklar yapılıyor? c) Çocuk, kasabadan ayrılırken neler duyuyor? Metni oluşturan tümcelerde kimi sözcüklerin altı çizilmiştir. Bu sözcükler yüklemin anlamını tamamlıyor. Örneğin: Ístanbul`da bir ortaokula verdiler. Tümcesinde Ístanbul`da bir ortaokula sözcükleri verdiler yükleminin anlamını yer yönünden tamamlıyor. Bunun gibi kimi sözcükler de yüklemin anlamını zaman, durum ve neden yönünden tamamlar. Metinde altları çizili sözcük ve sözcük öbeklerini bu yönden incele. Yüklemi hangi yönden tamamladıklarını bul ve uygun yerlere yaz. Yer Zaman Durum Neden Verildiği ortaokulun yanında önce yalnız götürmek için Kimi sözcükler de tümcede yüklemin anlamını belirtilen eylemden etkilenen varlığı gösterme yönünden tamamlarlar. Örneğin, yukarıdaki metinde geçen Eşyaları topladık tümcesinde eşyaları sözcüğü bu türden bir tamlama görevi yapıyor. Nelerin toplandığını belirtiyor. Metindeki tümcelerde, yüklemin anlamını yapılan işi belirtme yönünden tamamlayan sözcükleri bul,göster. Aşağıdaki tümcelerde altları çizili sözcük ve sözcük öbeklerinin, tümcenin anlamını hangi yönden (yer, zaman, durum, neden, yapılan eylemden etkilenen varlığı gösterme) tamamladığını bul ve gösterilen boş yere yaz.

Denkleri, paketleri yüklendiler, onları bir kamyona taşıdılar. Yükleme işi akşama doğru bitti. O geceyi bir komşumuzun evinde geçirdik. Sabahleyin erkenden uyandık.

2 Lütfen, ağır ağır konuşunuz. ( durum ) Kentin merkezindeki büyük otelde kalıyoruz. ( ) Verdiğiniz romanı çok beğendim. ( ) Bu sözcüklerin anlamı için sözlüğe bakınız. ( ) Çukura inince sıcaktan hepimiz terlemiştik. ( ) Öğleden sonra şiddetli bir yağmur yağdı. ( ) Sırtımızdaki ağır çantaları yere bıraktık. ( ) Başarılı olmak için çok çalışmalıyız. ( ) Yazın çalışan, kışın oynar. ( ) Söylediklerimi sessizce dinleyeceksiniz. ( ) Üç günde barınacağımız bir kulübe yapmıştık. ( ) Bahar gelince dağın tepesinde büyük bir ateş yaktık. ( ) Yaz sıcağından bunalanlar, deniz kıyısına koşuyorlar. ( ) Kitapları geciktirmeden sahiplerine veriniz. ( ) Yüklemin anlamını yer, zaman, durum, neden ya da yapılan işten etkilenen varlığı gösterme gibi çeşitli yönlerden tamamlayan sözcük ve sözcük öbeklerine tümleç denir. Dolaylı Tümleçler Yukarıdaki tümcelerden dördünde altları çizili sözcükler ve sözcük öbekleri, yüklemin anlamını yer yönünden tamamlıyor. Yüklemi yer yönünden tamamlanan tümceleri aşağıdaki satırlara yaz Birinci tümcede kentin merkezindeki büyük otelde sözcük öbeği kalıyoruz yükleminin anlamını bulunma yönünden tamamlıyor. Bu tür tamamlama görevi yapan sözcük ve sözcük öbekleri sonuna de durum eki alıyor. 2. tümcede köyden sözcüğü de ayrılıyoruz yükleminin anlamını çıkma, uzaklaşma yönünden tamamlıyor. Böyle bir görevle kullanılan sözcük ve sözcük öbekleri de sonlarına den durum eki alıyor. 3. tümcedeki sözlüğe sözcüğü de bakınız yükleminin anlamını yönelme açısından tamamlıyor. Yüklemlerin anlamını yönelme yönünden tamamlayan sözcük ve sözcük öbekleri de sonlarına e durum eki alıyor. 4. tümcede de yönelme bildiren bir tamlama var. Aşağıdaki tümcelerde altı çizili sözcük ve sözcük öbeklerine bak, bunlar yüklemin anlamını hangi yönden ( bulunduğu yer, çıktığı yer ve yöneldiği yer) tamamlıyorsa verilen boş yerlere yaz.

( ) Yazın çalışan, kışın oynar. ( ) Söylediklerimi sessizce dinleyeceksiniz. ( ) Üç günde barınacağımız bir kulübe yapmıştık. ( ) Bahar gelince dağın tepesinde büyük bir ateş yaktık.

3 Öğleden sonra parkta buluşuruz. ( ) Kamyonlar yoldan geçiyor. ( ) Arkadaşlarla birlikte derslikte toplanıyoruz. ( ) Kentin en işlek caddesinde büyük bir lokanta var. ( ) Güneş batarken küçük bir kıyı beldesine vardık. ( ) Bunları Ahmet`e verebilir misiniz? ( ) Yüklemin anlamını, eylemin yapıldığı, çıktığı, yöneldiği yer açısından tamamlayan tümleçlere dolaylı tümleç denir. Dolaylı tümleçleri bulmak için yükleme nerede, nereden, nereye ya da kime, kimde, kimden soruları sorulur. Aşağıdaki ata sözlerimizi oku, bunlardaki dolaylı tümleçlerin altlarını çiz ve karşısındaki boşluğa türünü yaz. Açın koynunda ekmek durmaz. ( Bulunma bildiren DT. ) Ağlamayan çocuğa meme vermezler. ( ) Akacak kan damarda durmaz. ( ) Bir koyundan iki post çıkmaz. ( ) Dayak cennetten çıkmıştır. ( ) Denize düşen yılana sarılır. ( ) Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar. ( ) Gülü seven dikenine katlanır. ( ) Íki cambaz bir ipte oynamaz. ( ) Zengin arabasını dağdan aşırır, züğürt düz ovada yolunu şaşırır. ( ) ZARF TÜMLEÇLERÍ Kimi sözcükler de tümcede yüklemin anlamını, zaman, durum, neden gibi yönlerden tamamlar. Aşağıdaki tümcelerde altları çizili sözcük ve sözcük öbeklerine bak, yüklemin anlamını hangi yönden ( zaman, durum, neden, azlık ve çokluk) tamamlıyorsa karşıda verilen boş yerlere yaz. Gün batarken eve döndük. ( ) Sabah saat dokuzda bizi evinde bekliyor. ( ) Bağıra çığıra bize doğru geliyordu. ( ) Çok çalışmalısınız ki bunu başarabilin. ( ) Kapının önünde tam üç saat seni bekledim. ( ) Hepimiz yorgunluktan uyuyakalmışız. ( ) Haberi alınca çocuklar gibi sevindik. ( ) Bir köşeye oturmuş, güzelce konuşuyorduk. ( ) Ev almak için para biriktiriyordu. ( ) Íşimiz sabaha doğru bitti. ( ) Maçı kazanınca çılgınca sevindik. ( ) Bu akşam annem eve erkenden geldi. ( )

( ) Yüklemin anlamını, eylemin yapıldığı, çıktığı, yöneldiği yer açısından tamamlayan tümleçlere dolaylı tümleç denir.

4 Yüklemin anlamını zaman, durum, neden, azlık ve çokluk gibi yönlerden tamamlayan tümcelere zarf tümleci denir. DÜZ TÜMLEÇ ya da NESNE Kimi sözcükler de yüklemin anlamını yapılan işi ya da ondan etkilenen varlığı gösterme yönünden tamamlar. Örneğin: At, vurduğu tekmelerle kurdu öldürdü. Tümcesinde kurdu sözcüğü öldürülen varlığın ne olduğunu çıklıyor. Aşağıdaki tümcelerden yüklemin anlamını bu biçimde tamamlayan sözcük ya da sözcük öbeklerini bulun, bunları tümcenin sonunda verilen boşluklara yazınız. Babam, eski arabamızı sattı. ( ) Manavdan üç kilo elma aldım. ( ) Hiçbir yerde çocuğu bulamadık. ( ) Onu okulda herkes tanır. ( ) O kocaman romanı bir haftada bitirdi. ( ) O, bana bir miktar para verdi. ( ) Bahçenin parmaklıklarını babam boyadı. ( ) Biraz kovaladıktan sonra kediyi yakaladım. ( ) Yüklemin belirttiği eylemden ya da özlemin yaptığı işten doğrudan doğruya etkilenen, yüklemin anlamını bu yönde tamamlayan sözcüklere nesne ya da düz tümleç denir. Nesneyi bulmak için özne ve yükleme (ne, neler, kimler, neyi, kimi, neleri, kimleri sorularını sorarız. Aşağıdaki tümcelerin altında verilen soru sözcüklerini oku. Bu sözcüklerden altı çizilmiş sözcüğün karşılığı olan bölümü tümceden bul ve yuvarlak içine al. 1. Avusturalya`da taş devrinde yaşayan topluluklar varmış. 2. Pastör, uzun çalışmalardan sonra kuduz aşısını bulmuş. 3. Gece yarısını geçe sınır kapısına varmıştık. 4. Elindeki kâğıtları tityreye titreye bana uzattı. 5. Herkesin beğendiği çok güzel bir kitap yazmıştı. Ne? Niçin? Nerede? Nasıl? Kim? Ne zaman? Nerede? Nasıl? Ne? Nerede?

Tümcesinde kurdu sözcüğü öldürülen varlığın ne olduğunu çıklıyor.

5 Tümce, Eksik öğesini arıyor. Aşağıdaki tümcelerde kimi öğeler eksiktir. Eksik öğe tümcenin sonunda bir bilmece biçiminde verilmiştir. Önce tümceyi okuyup eksik öğeyi düşünün, sonra da bilmeceyi okuyun. Bulduğunuz sözcüğü tümcedeki boşluğa yazın. Bilmeceleri kolayca çözebilmek için verilen ipuçlarını iyi kullanın. 1. elindeki sopayla köpeği kovaladı. ( Üç heceli bir sözcüğüm. Tamamlayacağınız tümcenin öznesiyim. Bir meslek adıyım. Adlandırdığım kişiler ekmek yapılan ve satılan yeri işletir.) 2. Evin içi gibi soğuktu. ( Üç harfli, tek heceli bir sözcüğüm. Beni duyunca kış, kar, soğuk gibi sözcükler gelir aklınıza. Bu tümcede gibi edatıyla birlikte zarf tümleci görevindeyim.) 3. Uçağının benzini tükenince paraşütle ıssız bir atlamıştı. ( Ben de üç harfli bir sözcüğüm. Alfabemizin ilk harfiyle başlar, ilk harfiyle biterim. Beni duyunca etrafı sularla çevrili bir toprak parçası gelir aklınıza. Tamamlayacağınız tümcede e durum ekini alarak dolaylı tümleç görevi görmekteyim. Paraşütle atlanılan yeri belirtip yüklemin anlamını tamamlarım. Issız ve bir sözcükleriyle birlikte yaparım bunu.) 4. karşı şiddetli bir yağmur başladı. ( Günün belli bölümünün adıyım. Bu tümcede e durum ekini alarak karşı sözcüğüyle birlikte zaman bildiren zarf tümleci görevindeyim. Akşam sözcüğünün karşıt anlamlısıyım.) 5. Bize karşı çok davrandılar. ( Ben de üç harfli bir sözcüğüm. Alfabemizdeki sesli harflerden biriyle başlar, onunla biterim. Kötü sözcüğünün karşıtıyım. Tamamlayacağınız tümcede çok sözcüğüyle birlikte durum bildiren zarf tümleci görevini yaparım.) 6. Televizyonu izlerken tatlı bir bastırdı. ( Soyut anlamlı bir sözcüğüm. Tatlı ve bir sözcükleriyle birlikte bu tümcenin öznesiyim. Benim için bir de bilmece vardır: Çarşıdan alınmaz, mendile konulmaz, tadına doyulmaz.) 7. Çok ilgi çekici bir haber okudum. ( Üç heceli, altı harfli bir sözcüğüm. Tür adıyım. Bu tümcede de durum ekini alarak, nerede sorusunu yanıtlayan dolaylı tümleç görevindeyim. Çeşitli konularda bilgi ve haber veririm.)

elindeki sopayla köpeği kovaladı. ( Üç heceli bir sözcüğüm. Tamamlayacağınız tümcenin öznesiyim. Bir meslek adıyım. Adlandırdığım kişiler ekmek yapılan ve satılan yeri işletir.) 2.

6 8. Kitap çeşitli yönleriyle tanıtıyor. ( Ben özel bir adım. Büyük bir kara parçasının adıyım. Beni duyunca büyük ormanlarda yaşayan vahşi topluluklar, aslan, kaplan, fil gelir aklınıza. Bu tümcede nesne görevini yapmaktayım.) 9. Adam, çok etkili ve çok konuşuyordu. ( Ben bir sıfatım. Bütün sıfatlar gibi bu tümcede zarf göreviyle kullanılmaktayım. Çirkin sözcüğünün karşıtıyım.) 10. Ben on yaşıma kadar yaşadım. ( Ben tek heceli bir sözcüğüm. En küçük yerleşim birimlerinden biriyim. Bu tümcede de durum eki alarak yer bildiren dolaylı tümleç görevindeyim.) Aşağıdaki tümcelerde altı çizili zarf tümleçlerinin yerine kullanabileceğimiz kimi zarf tümleçleri yanda karışık olarak verilmiştir. Bunları bul ve yerlerine yaz. 1. Sen git, ben hemen geliyorum. Baştan savma derhal 4. hürmetsizce 5. Yaşlı adama karşı çok kaba davranmış. Şimdi yiğitçe 8. cesaretle 9. Íşini hiç sevmiyordu, hep isteksizce yapıyordu. özensizce çabucak 12. gönülsüzce 13. Düşman siperlerine kahramanca saldırdılar. terbiyesizce korkusuzca 16. saygısızca

Ben on yaşıma kadar yaşadım. ( Ben tek heceli bir sözcüğüm. En küçük yerleşim birimlerinden biriyim. Bu tümcede de durum eki alarak yer bildiren dolaylı tümleç görevindeyim.

7 Aşağıdaki soruları karşıda yanıtla. 1. Ne zamandan beri Stockholm`de oturuyorsun? 2. Ne zamandan beri spor yapıyorsun? 3. Okula nereden gidilir? 4. Otobüs nerede duruyor? 5. Paketi nereye bırakayım? 6. Bu kurs ne kadar sürecek? 7. Ne zamana kadar çalışacaksın? 8. Baskete ne zaman başladın? 9. Niçin bu takımda oynamıyorsun? 10. Bu kız, ne biçim konuşuyor?

Paketi nereye bırakayım? 6. Bu kurs ne kadar sürecek? 7. Ne zamana kadar çalışacaksın? 8.

Benzer belgeler

Cümle, bir düşünceyi, bir dileği, bir haberi ya da duyguyu tam olarak anlatan, bir veya birden çok sözcükten oluşmuş anlatım birimidir.

CÜMLENİN ÖĞELERİ Cümle, bir düşünceyi, bir dileği, bir haberi ya da duyguyu tam olarak anlatan, bir veya birden çok sözcükten oluşmuş anlatım birimidir. Cümle içindeki sözcüklerin tek başlarına ya da